Rozdział prezentuje przegląd reform w dziedzinie edukacji i szkoleń w ujęciu krajowym. Reformy są pogrupowane w szeroko rozumianych obszarach tematycznych odpowiadających poziomom kształcenia:

• Wczesna edukacja i opieka 
• Edukacja szkolna 
• Kształcenie i szkolenia zawodowe oraz edukacja dorosłych 
• Szkolnictwo wyższe 
• Umiejętności przekrojowe i zatrudnialność.

W każdym obszarze tematycznym reformy są opisane w porządku chronologicznym. Najnowsze reformy są prezentowane w pierwszej kolejności. 
Informacje podane w rozdziale dotyczą okresu od roku 2021.  

Wstęp opisuje ogólną strategię edukacyjną oraz cele kluczowe dla całego system edukacji. Prezentuje także proces reformowania edukacji oraz jego najważniejszych uczestników. 

Ogólna krajowa polityka edukacyjna i jej główne cele

Krajowy Plan Odbudowy i edukacja

Krajowy Plan Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO) to program zaakceptowany w grudniu 2023 r., który składa się z 56 inwestycji i 55 reform. Ma za zadanie wzmocnienie polskiej gospodarkę oraz sprawienie, że będzie ona łatwiej znosić wszelkie kryzysy.

Polska otrzyma 59,8 mld euro (268 mld zł), w tym 25,27 mld euro (113,28 mld zł) w postaci dotacji i 34,54 mld euro (154,81 mld zł)  w formie preferencyjnych pożyczek.

Zgodnie z celami UE znaczna część budżetu przeznaczona jest na cele klimatyczne (46,60%) oraz na transformację cyfrową (21,36%).

Fundusze będą zainwestowane m.in. w rozwój gospodarki, innowacje, środowisko, cyfryzację, edukację i zdrowie. 

KPO wpisuje się w zalecenia Rady UE dla Polski (CSR) oraz Krajowy Program Reform. Obejmuje reformy i inwestycje, które rozpoczęły się po 1 lutego 2020 r. i zakończą do 31 sierpnia 2026 r.

Pieniądze KPO pochodzą z europejskiego Funduszu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (Recovery and Resilience Facility – RRF).

W ramach KPO wspierane będą następujące obszary:

• Odporność i konkurencyjność gospodarki,
• Zielona energia i zmniejszenie energochłonności,
• Transformacja cyfrowa,
• Efektywność, dostępność i jakość systemu ochrony zdrowia,
• Zielona, inteligentna mobilność
• Poprawa jakości instytucji i warunków realizacji Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności.
• REPowerEU

W ramach obszaru transformacja cyfrowa planowane jest wyposażenie szkół/instytucji w urządzenia i infrastrukturę ICT w celu poprawy ogólnej wydajności systemu edukacji (3,1 mld złotych) oraz wyrównanie poziomu wyposażenia szkół w przenośne urządzenia multimedialne – (2,5 mld złotych). 

Edukacja jako element Polskiego Ładu

Do roku 2020 podstawowym dokumentem strategicznym polskiego rządu była Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju. Od roku 2021 rolę głównego programu strategicznego przejął Polski Ład, którego zarys ogłoszono w czerwcu 2021 r. Polski Ład zawiera odrębny rozdział poświęcony edukacji pt. „Przyjazna szkoła i kultura na nowy wiek”.

Strategia zapowiada powołanie Centrum Dziecka i Rodziny jako instytucję wspomagającą rozwój dzieci, osób uczących się oraz rodzin oczekujących lub wychowujących dzieci. Dodatkowo zapowiadany jest nowy model wsparcia psychologicznego oraz gabinet psychologiczno-pedagogiczny w każdej szkole. Polski Ład zapowiada także nowy program wyrównywania szans po pandemii COVID-19.  

W odniesieniu do rozwijania umiejętności uczniów Polski Ład zwraca uwagę na dalszy rozwój kompetencji cyfrowych uczniów i zapowiada zwiększanie roli historii w programie nauczania.

W ramach programu „Zielona Szkoła” nowa strategia zapowiada także termomodernizację szkół poprawiającą efektywność energetyczną, wyposażenie budynków w instalację ogrzewania ekologicznego, energooszczędne oświetlenie oraz lepsze systemy wentylacyjne.

W Polskim Ładzie zidentyfikowano następujące projekty strategiczne związane z edukacją:

• Centrum Dziecka i Rodziny
• Program Wsparcia Psychologicznego
• Narodowy Edukacyjny Program Wyrównywania Szans po Covid-19
• Cyfrowa Podstawa Programowa
• Zielona Szkoła
• Fundusz Świetlica
• Fundusz Młodzieżowych Rad Gmin
• Przyjazna i Dostępna Szkoła dla Wszystkich
• Edukacyjne Pracownie Przyszłości
• Kredyt Studencki
• Fundusz Nowoczesnych Kompetencji

Zintegrowana Strategia Umiejętności 2030

Zintegrowana Strategia Umiejętności 2030 (ZSU 2030) stanowi ramy strategiczne polityki na rzecz rozwoju umiejętności niezbędnych do wzmocnienia kapitału społecznego, włączenia społecznego, wzrostu gospodarczego i osiągnięcia wysokiej jakości życia.

Strategia składa się z części ogólnej i szczegółowej.

Obszary oddziaływania w ramach ZSU 2030 (część szczegółowa):

1. Umiejętności podstawowe, przekrojowe i zawodowe dzieci, młodzieży i osób dorosłych.
2. Rozwijanie umiejętności w edukacji formalnej – kadry zarządzające.
3. Rozwijanie umiejętności w edukacji formalnej – kadry uczące.
4. Rozwijanie umiejętności poza edukacją formalną.
5. Rozwijanie i wykorzystanie umiejętności w miejscu pracy.
6. Doradztwo zawodowe.
7. Współpraca pracodawców z edukacją formalną i pozaformalną.
8. Planowanie uczenia się przez całe życie i potwierdzanie umiejętności.

Każdy z obszarów oddziaływania zawiera tematy i kierunki działań, a także katalog podmiotów, które będą zaangażowane w realizację strategii. 

Zapisy ZSU 2030 stanowią zarówno podstawę określenia planów zagospodarowania funduszy krajowych i europejskich na rzecz rozwoju umiejętności, jak i wspólny układ odniesienia umożliwiający najkorzystniejsze planowanie projektów i programów przez dysponentów poszczególnych części budżetu państwa, jednostki samorządu terytorialnego oraz inne podmioty publiczne i prywatne. Tym samym zapisy ZSU 2030 (część szczegółowa) należy traktować jako merytoryczny drogowskaz dla  optymalnej alokacji funduszy krajowych i europejskich na rzecz rozwoju umiejętności na poziomie krajowym i regionalnym.

Obecnie wspieranie uczenia się przez całe życie jest realizowane przez działania Instytutu Badań Edukacyjnych (IBE) przy pomocy takich narzędzi jak Zintegrowany System Kwalifikacji (ZSK) oraz Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji (ZRK).

Reformy w dziedzinie szkolnictwa wyższego

Zmiany systemowe w nauce i szkolnictwie wyższym realizowane są w ramach Strategii na rzecz doskonałości naukowej, nowoczesnego szkolnictwa wyższego, partnerstwa z biznesem i społecznej odpowiedzialności nauki. Proces ten jest realizowany w oparciu o trzy główne filary:

1. Konstytucja dla nauki (zmiany systemowe w nauce i szkolnictwie wyższym),
2. Innowacje dla gospodarki (komercjalizacja badań i partnerstwo z biznesem)
3. Nauka dla Ciebie (Społeczna odpowiedzialność dla nauki).

Zgodnie z przyjętymi założeniami, beneficjentami tych zmian są środowiska akademickie i naukowe; dzieci, młodzież, seniorzy; właściciele firm, osoby prowadzące działalność gospodarczą; inwestorzy i przedsiębiorcy; ludzie kreatywni, ambitni, wynalazcy; nauczyciele; organizacje pozarządowe.

Ogólne zasady prowadzenia polityki edukacyjnej

Wszelkie działania charakterze systemowym w obszarze edukacji odbywają się na podstawie następujących aktów prawnych:

• Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju 
• Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej 
• Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o systemie informacji oświatowej 
• Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r o Radzie Ministrów  
• Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe 
• Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty 
• Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce 

Akty normatywne opracowywane są na podstawie:

• Uchwały Nr 190 Rady Ministrów z dnia 29 października 2013 r. Regulamin pracy Rady Ministrów  – regulacja dotycząca m.in. opracowania projektów aktów normatywnych, w tym oceny ich przewidywanych skutków społeczno-gospodarczych
• Wytycznych do przeprowadzenia oceny wpływu oraz konsultacji publicznych w ramach rządowego procesu legislacyjnego
• Rekomendacji w sprawie tworzenia, funkcjonowania oraz monitorowania
  działalności organów pomocniczych powoływanych przez ministrów na
  podstawie art. 7 ust. 4 pkt 5 ustawy o Radzie Ministrów.

Dla projektów wspófinansowanych ze środków Unii Europejskiej kluczowym dokumentem jest projekt programu   Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego 2021-2027.

Ustawa o zasadach prowadzenia polityki rozwoju określa strukturę dokumentów strategicznych oraz sposób ich opracowywania. Między innymi zobowiązuje twórców strategii do konsultowania projektu takich dokumentów z jednostkami samorządu, partnerami społecznymi i gospodarczymi oraz Komisją Wspólną Rządu i Samorządu. Określa także, że przed przygotowaniem strategii konieczne jest przygotowanie diagnozy sytuacji społecznej, gospodarczej, regionalnej i przestrzennej kraju, z uwzględnieniem stanu środowiska. 

Ustawa o statystyce publicznej określa zasady i tworzy podstawy rzetelnego, obiektywnego, profesjonalnego i niezależnego prowadzenia badań statystycznych, których wyniki mają charakter oficjalnych danych statystycznych, oraz ustala organizację i tryb prowadzenia tych badań i zakres związanych z nimi obowiązków.    

Ustawa o systemie informacji oświatowej określa organizację i zasady działania systemu informacji oświatowej służącego uzyskiwaniu danych niezbędnych do: 1) prowadzenia polityki oświatowej państwa na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym, w tym wspomagania zarządzania oświatą; 2) efektywnego funkcjonowania systemu finansowania zadań oświatowych na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym; 3) analizy efektywności wykorzystania środków publicznych przeznaczonych na finansowanie zadań oświatowych; 4) nadzorowania i koordynowania wykonywania nadzoru pedagogicznego na terenie kraju oraz podnoszenia jakości edukacji. Przez system informacji oświatowej zapewnia się powszechny dostęp do informacji z zakresu oświaty.

Ustawa o Radzie Ministrów daje ministrom uprawnienie do tworzenia na mocy zarządzenia różnego typu zespołów i ciał opiniodawczo-doradczych działających przy ministrze. W zarządzeniu określane są cel, zadania, skład i sposób działania ciała tego typu. Przykładowo w 2015 r. Minister Edukacji Narodowej powołał Zespołu do spraw Strategii przy Ministrze Edukacji Narodowej, dając mu prawo wnioskowania o zamawianie analiz, opinii lub ekspertyz.

Ustawa – Prawo oświatowe, a także ustawa o systemie oświaty oraz ustawa – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, określają obowiązki i uprawnienia instytucji współtworzących system oświaty, edukacji i nauki, oraz zasady na podstawie których mogą one realizować inicjatywy edukacyjne.