Address
Foundation for the Development of the Education System
Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji
Aleje Jerozolimskie 142A
PL-02-305 Warszawa
Tel: +48 664 902 375
E-Mail: eurydice@frse.org.pl
Website
Najważniejsze cechy systemu edukacji
Polski system edukacji przeszedł od czasów transformacji ustrojowej (upadku systemu komunistycznego) w 1989 r. głębokie zmiany dotyczące zarówno podstawy programowej, jak też struktury, organizacji i zarządzania. W wyniku przemian wykształciły się jego charakterystyczne cechy:
- połączenie elementów centralizacji (za co poprzez regulacje prawne odpowiada Minister Edukacji Narodowej i Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego) i decentralizacji administrowania placówkami edukacyjnymi (za co odpowiadają jednostki samorządu terytorialnego);
- system zewnętrznych egzaminów przeprowadzanych na zakończenie każdego etapu edukacji. Udział w egzaminie jest obowiązkowy dla uczniów kończących naukę w szkole podstawowej, natomiast nie jest obowiązkowy dla uczniów w szkołach średnich. Jednak absolwenci tych szkół muszą zdać zewnętrzny egzamin maturalny, by kontynuować naukę na poziomie szkolnictwa wyższego. Wyniki obu egzaminów mają decydujący wpływ na dalszą ścieżkę edukacyjną ucznia;
- specyficzna pozycja zawodowa nauczyciela, regulowana przez osobną ustawę (Kartę Nauczyciela), określającą zasady zatrudniania, wynagradzania, zwalniania nauczycieli, ich obowiązki oraz ścieżkę awansu zawodowego;
- dominacja szkolnictwa publicznego nad prywatnym. W edukacji szkolnej liczba publicznych placówek edukacyjnych i uczniów uczęszczających do nich znacząco przeważa nad liczbą szkół niepublicznych i ich uczniów. W szkolnictwie wyższym również zdecydowana większość studentów studiuje na uczelniach publicznych.
Obecnie w Polsce funkcjonuje struktura szkolnictwa ogólnodostępnego obejmująca:
- 8-letnią szkołę podstawową;
- 4-letnie liceum ogólnokształcące;
- 5-letnie technikum;
- 3-letnią branżową szkołę pierwszego stopnia;
- 2-letnią branżową szkołę drugiego stopnia;
- szkołę policealną.
Kształcenie obowiązkowe
Kształcenie obowiązkowe trwa w Polsce 12 lat i obejmuje ostatni rok edukacji przedszkolnej, 8-letnią szkołę podstawową oraz obowiązek nauki do ukończenia 18 roku życia, realizowany w formie szkolnej lub pozaszkolnej (np. poprzez przygotowanie zawodowe u pracodawcy).
Etapy kształcenia
Wczesna edukacja i opieka
Placówki dla dzieci w wieku 0-3 lata:
- żłobki
- kluby dziecięce.
Uczęszczanie do żłobka jest nieobowiązkowe. Żłobki nie są częścią systemu edukacji, lecz podlegają Ministerstwu Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.
Placówki dla dzieci w wieku 3-6 lat:
- przedszkola,
- oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych,
- zespoły wychowania przedszkolnego,
- punkty przedszkolne.
Edukacja przedszkolna jest nieobowiązkowa dla dzieci w wieku 3-5 lat a obowiązkowa dla 6-latków objętych rocznym obowiązkowym przygotowaniem przedszkolnym. Każdy 3-, 4- i 5-latek ma prawo do skorzystania z miejsca w przedszkolu w swojej gminie. Dzieci 7-letnie rozpoczynają obowiązkową naukę w klasie pierwszej szkoły podstawowej.
Szkolnictwo podstawowe (ISCED 1+2)
8-letnia szkoła podstawowa dla uczniów w wieku od 7 do 15 lat to jednolita struktura obejmująca poziomy ISCED 1 i ISCED 2 (szkoła podstawowa + szkoła średnia I stopnia).
Nauka w 8-letniej szkole podstawowej obejmuje dwa etapy:
- klasy 1-3 (edukacja wczesnoszkolna),
- klasy 4-8 (nauczanie w podziale na przedmioty).
Na zakończenie klasy 8 szkoły podstawowej jest przeprowadzany ogólnokrajowy egzamin zewnętrzny.
Szkolnictwo średnie (ISCED 3)
Zdecydowana większość absolwentów 8-klasowej szkoły podstawowej kontynuuje naukę w szkołach średnich ogólnokształcących, technikach lub szkołach branżowych, mimo że szkoła średnia nie jest obowiązkowa (uczniowie podlegają jedynie obowiązkowi nauki do ukończenia 18-tego roku życia).
Szkoły średnie (ponadpodstawowe) dla absolwentów 8-letniej szkoły podstawowej to:
- 4-letnie liceum ogólnokształcące
- 5-letnie technikum
- 3-letnia branżowa szkoła I stopnia
- 2- letnia branżowa szkoła II stopnia (po ukończeniu szkoły I stopnia) .
Egzaminy
Uczniowie liceum ogólnokształcącego i technikum mogą po ukończeniu szkoły przystąpić do zewnętrznego egzaminu maturalnego. Umożliwia on uzyskanie świadectwa maturalnego, a jego posiadanie stanowi warunek wstępu na studia wyższe. Możliwość taką mają też uczniowie branżowej szkoły II stopnia.
Uczniowie szkół branżowych oraz technikum mogą w trakcie trwania nauki lub po jej ukończeniu przystąpić do egzaminów zawodowych (w różnych formułach) i uzyskać dyplom zawodowy.
Szkolnictwo policealne
Ten etap kształcenia jest zaliczany w polskim systemie edukacji do szkolnictwa na poziomie średnim. Szkoły policealne są przeznaczone dla osób posiadających wykształcenie średnie ogólne, pozwalają na uzyskanie dyplomu zawodowego po zdaniu egzaminu. Nauka w szkole policealnej trwa od 1 roku do 2,5 lat. Uczniowie szkół policealnych zdają takie same egzaminy zawodowe jak uczniowie szkół branżowych oraz techników.
Szkolnictwo wyższe
Programy kształcenia są realizowane przez dwa typy uczelni:
- uczelnie akademickie
- uczelnie zawodowe.
Oba typy uczelni prowadzą studia pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolite studia magisterskie, natomiast jedynie uczelnie akademickie prowadzą studia trzeciego stopnia (doktoranckie) i mają uprawnienia do nadawania tytułu doktora. Uczelnie zawodowe mogą również oferować kształcenie specjalistyczne, o charakterze praktycznym.
Studia mogą mieć dwie podstawowe formy organizacyjne: stacjonarną i niestacjonarną.
Czas trwania studiów pierwszego stopnia to:
- 3-4 lata w przypadku tytułu zawodowego licencjata
- 3,5 - 4 lata w przypadku tytułu zawodowego inżyniera.
Posiadanie tytułu licencjata lub inżyniera uprawnia do podjęcia studiów drugiego stopnia. Studia drugiego stopnia trwają od 1,5 roku do 2 lat w zależności od kierunku studiów.
Studia na wybranych kierunkach są prowadzone jako jednolite studia magisterskie, które trwają 4-6 lat.
Studia pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolite magisterskie kończą się egzaminem dyplomowym, po zdaniu którego studenci otrzymują dyplom ukończenia studiów wyższych.
Posiadanie tytułu magistra uprawnia do wykonywania danego zawodu i umożliwia wstęp na studia doktoranckie prowadzone w uczelniach i placówkach naukowo-badawczych, trwające od 3 do 4 lat.
Edukacja dorosłych
Ten etap kształcenia obejmuje uzupełnienie przez dorosłych edukacji na poziomie szkoły podstawowej i średniej, a także uzyskiwanie i uzupełnianie kwalifikacji i umiejętności dla celów zawodowych i osobistych.
Kształcenie odbywa się, w formie szkolnej lub pozaszkolnej, w:
- szkołach dla dorosłych
- placówkach kształcenia ustawicznego i praktycznego
- w ośrodkach dokształcania i doskonalenia zawodowego
- branżowych centrach umiejętności
- w szkołach wyższych i ośrodkach badawczych
- innych organizacjach (uniwersytetach otwartych i trzeciego wieku, organizacjach pozarządowych).
Szczegółowe informacje dotyczące polskiego systemu edukacji można znaleźć w poszczególnych rozdziałach Eurypedii (Poland) oraz na stronach internetowych (patrz Przydatne linki):
Diagram polskiego systemu edukacji
