Szkoła podstawowa jest powszechna i obowiązkowa i uczęszczają do niej dzieci w wieku pomiędzy 7 i 15 rokiem życia. Nauka trwa osiem lat i jest kontynuowana w szkołach ponadpodstawowych (szkolnictwo średnie) lub w innych formach przewidzianych ustawą, jak np. praktyczna nauka zawodu u pracodawców uzupełniana kształceniem teoretycznym lub kwalifikacyjne kursy zawodowe (nauka jest obowiązkowa do 18. roku życia).

• Obowiązek szkolny dziecka rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat. Dopuszcza się jednak opcję wnioskowania przez rodziców o przyjęcie dziecka sześcioletniego do szkoły pod określonymi warunkami (odbycia edukacji przedszkolnej oraz wykazywania gotowości do podjęcia nauki szkolnej).
• Publiczna szkoła podstawowa jest bezpłatna dla wszystkich uczniów. Rodzice mogą również dokonać wyboru szkoły niepublicznej; wymagania dotyczące siatki obowiązkowych zajęć edukacyjnych oraz realizacji w ich ramach podstawy programowej kształcenia ogólnego są te same dla wszystkich szkół podstawowych, bez względu na ich status prawny.

Kształcenie ogólne w szkole podstawowej dzieli się na dwa etapy edukacyjne:

1. I etap edukacyjny, obejmujący klasy I-III szkoły podstawowej – edukacja wczesnoszkolna;
2. II etap edukacyjny, obejmujący klasy IV – VIII szkoły podstawowej.

Nie przewiduje się obowiązkowych testów ani egzaminów przy przejściu z jednego etapu do drugiego.

Ośmioletnia szkoła podstawowa przygotowuje uczniów do egzaminu ósmoklasisty, który zapewnia dostęp do szkół średnich. 

W myśl obowiązującej podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej cele kształcenia ogólnego w szkole podstawowej są następujące:

1. wprowadzanie uczniów w świat wartości, w tym ofiarności, współpracy, solidarności, altruizmu, patriotyzmu i szacunku dla tradycji, dbania o środowisko przyrodnicze, w tym klimat, w skali lokalnej i globalnej, wskazywanie wzorców postępowania i budowanie relacji społecznych, sprzyjających bezpiecznemu rozwojowi ucznia (rodzina, przyjaciele);
2. wzmacnianie poczucia tożsamości indywidualnej, kulturowej, narodowej, regionalnej i etnicznej;
3. formowanie u uczniów poczucia godności własnej osoby i szacunku dla godności innych osób;
4. rozwijanie kompetencji, takich jak: kreatywność, innowacyjność i przedsiębiorczość;
5. rozwijanie umiejętności krytycznego i logicznego myślenia, rozumowania, argumentowania i wnioskowania;
6. ukazywanie wartości wiedzy jako podstawy do rozwoju umiejętności;
7. rozbudzanie ciekawości poznawczej uczniów oraz motywacji do nauki;
8. wyposażenie uczniów w taki zasób wiadomości oraz kształtowanie takich umiejętności, które pozwalają w sposób bardziej dojrzały i uporządkowany zrozumieć świat;
9. wspieranie ucznia w rozpoznawaniu własnych predyspozycji i określaniu drogi dalszej edukacji;
10. wszechstronny rozwój osobowy ucznia przez pogłębianie wiedzy oraz zaspokajanie i rozbudzanie jego naturalnej ciekawości poznawczej;
11. kształtowanie postawy otwartej wobec świata i innych ludzi, aktywności w życiu społecznym oraz odpowiedzialności za zbiorowość;
12. zachęcanie do zorganizowanego i świadomego samokształcenia opartego na umiejętności przygotowania własnego warsztatu pracy;
13. ukierunkowanie ucznia ku wartościom.

Najważniejsze umiejętności  rozwijane w ramach kształcenia ogólnego w szkole podstawowej to:

1. sprawne komunikowanie się w języku polskim oraz w językach obcych nowożytnych;
2. sprawne wykorzystywanie narzędzi matematyki w życiu codziennym, a także kształcenie myślenia matematycznego;
3. poszukiwanie, porządkowanie, krytyczna analiza oraz wykorzystanie informacji z różnych źródeł;
4. kreatywne rozwiązywanie problemów z różnych dziedzin ze świadomym wykorzystaniem metod i narzędzi wywodzących się z informatyki, w tym programowanie;
5. rozwiązywanie problemów, również z wykorzystaniem technik mediacyjnych;
6. praca w zespole i społeczna aktywność;
7. aktywny udział w życiu kulturalnym szkoły, środowiska lokalnego oraz kraju.

Celem edukacji wczesnoszkolnej jest wspieranie całościowego rozwoju dziecka. Proces wychowania i kształcenia prowadzony w klasach I–III szkoły podstawowej umożliwia dziecku odkrywanie własnych możliwości, sensu działania oraz gromadzenie doświadczeń na drodze prowadzącej do prawdy, dobra i piękna. Edukacja na tym etapie jest ukierunkowana na zaspokojenie naturalnych potrzeb rozwojowych ucznia. Szkoła respektuje podmiotowość ucznia w procesie budowania indywidualnej wiedzy oraz przechodzenia z wieku dziecięcego do okresu dorastania. W efekcie takiego wsparcia dziecko osiąga dojrzałość do podjęcia nauki na II etapie edukacyjnym.

Cele II etapu edukacyjnego (klasy IV-VIII szkoły podstawowej) mają charakter złożony i odnoszą się do poszczególnych przedmiotów nauczanych w szkole. Aktualnie w polskim systemie prawnym kładzie się znaczny nacisk na kompetencje czytelnicze uczniów, a także opanowanie języków obcych (drugi język obcy oraz ewentualna możliwość nauczania dwujęzycznego w klasach VII-VIII).

Akty prawne

Wiodącym aktem prawnym dla szkoły podstawowej jest ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe, uzupełniana ustawą z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (częściowo nadal utrzymaną w mocy). Szczegółowe rozwiązania można znaleźć w rozporządzeniach ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. Do ważniejszych rozporządzeń należą:

• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 października 2019 r. w sprawie dopuszczania do użytku szkolnego podręczników
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 maja 2024 r. w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół

W celu zapewnienia dostępu do edukacji obywatelom Ukrainy korzystającym w Polsce z tymczasowej ochrony na podstawie przepisów decyzji wykonawczej Rady (UE) 2022/382 z dnia 4 marca 2022 r. stwierdzającej istnienie masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy w rozumieniu art. 5 dyrektywy 2001/55/WE i skutkującej wprowadzeniem tymczasowej ochrony, zostały uchwalone specjalne przepisy art. 50-59 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, uzupełniane rozporządzeniem Ministra Edukacji i Nauki z dnia 21 marca 2022 r. w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy.

Z punktu widzenia finansów szkolnych ważnym aktem prawnym jest coroczne rozporządzenie ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego. Natomiast z corocznej ustawy budżetowej wynika wysokość subwencji ogólnej przeznaczonej dla gmin, które są organami prowadzącymi większość szkół podstawowych. Aktualnie rozważane jest zastąpienie subwencji wypłacanej przez państwo gminom innym systemem dofinansowania oświaty na poziomie podstawowym.

Szkoły podstawowe prowadzone przez podmioty prywatne są dotowane z budżetów samorządowych (przy pośrednim zaangażowaniu budżetu państwa w formie subwencji). Przepisy prawne w tej sprawie, oprócz ustawy z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych, są zawarte w lokalnie obowiązujących uchwałach rad gmin.