Opieka na dziećmi w wieku do 3 lat

W żłobku, do którego uczęszcza więcej niż 20 dzieci, obowiązkowo zatrudnia się przynajmniej jedną pielęgniarkę lub położną. Osoba ta musi posiadać wykształcenie uprawniające do wykonywania zawodu pielęgniarki lub położnej oraz – podobnie jak inni pracownicy żłobka lub klubu dziecięcego – spełniać następujące dodatkowe wymagania:

• daje rękojmię należytego sprawowania opieki nad dziećmi;

• nie jest i nie była pozbawiona władzy rodzicielskiej oraz władza rodzicielska nie została jej zawieszona ani ograniczona;

• wypełnia obowiązek alimentacyjny, w przypadku gdy taki obowiązek został nałożony na podstawie tytułu wykonawczego pochodzącego lub zatwierdzonego przez sąd;

• nie figuruje w bazie danych Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym i nie została skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne.

Żłobki i kluby dziecięce mogą korzystać z pomocy wolontariuszy przy zapewnianiu opieki nad dziećmi. Jeżeli wolontariusz nie posiada kwalifikacji wymaganych od opiekuna (zob. rozdział 4.5), jest on zobowiązany do odbycia przed rozpoczęciem pracy szkolenia w zakresie udzielania dziecku pierwszej pomocy. Podobnie jak opiekun, wolontariusz ma także obowiązek odbycia szkolenia z zakresu pierwszej pomocy co 2 lata. Szkolenia zapewnia bezpłatnie podmiot prowadzący żłobek lub klub dziecięcy.

Wychowanie przedszkolne i edukacja szkolna

W przedszkolach i / lub szkołach oraz placówkach sytemu oświaty pracują m.in. nauczyciele wspomagający, pomoce nauczyciela i asystenci edukacji romskiej, nauczyciele bibliotekarze oraz pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania, lekarze dentyści i higienistki szkolne.

Nauczyciel wspomagający

Nauczyciele wspomagający to nauczyciele, których zatrudnia się dodatkowo w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego w przedszkolach, szkołach i oddziałach integracyjnych lub kształcenia uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie lub zagrożonych niedostosowaniem społecznym w innych formach wychowania przedszkolnego, przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych, przedszkolach i szkołach lub oddziałach integracyjnych, przedszkolach i szkołach lub oddziałach specjalnych. 

Stanowisko nauczyciela wspomagającego może zajmować osoba, która:

• ukończyła jednolite studia magisterskie prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia na kierunku:

1. pedagogika specjalna w dowolnym zakresie i posiada przygotowanie pedagogiczne lub
2. na którym jest realizowane wyłącznie kształcenie przygotowujące do wykonywania zawodu nauczyciela, w zakresie pedagogiki resocjalizacyjnej, logopedii, pedagogiki korekcyjnej (terapii pedagogicznej) lub wczesnego wspomagania rozwoju dziecka i posiada przygotowanie pedagogiczne, lub
3. logopedia i posiada przygotowanie pedagogiczne lub

• ukończyła studia pierwszego i drugiego stopnia prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia w zakresie pedagogiki resocjalizacyjnej, logopedii, pedagogiki korekcyjnej (terapii pedagogicznej) lub wczesnego wspomagania rozwoju dziecka na kierunku innym niż pedagogika specjalna i posiada przygotowanie pedagogiczne, lub

• ukończyła studia drugiego stopnia prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia na kierunku pedagogika specjalna w dowolnym zakresie i posiada przygotowanie pedagogiczne, lub

• ukończyła studia pierwszego i drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia na kierunku lub w zakresie innym niż określone w punktach (1) i (3) i posiada przygotowanie pedagogiczne oraz ukończyła studia podyplomowe w zakresie pedagogiki specjalnej, lub

• ukończyła studia prowadzone zgodnie ze standardami obowiązującymi przed dniem 3 sierpnia 2019 r. w zakresie pedagogiki specjalnej i posiada przygotowanie pedagogiczne, lub

• ukończyła studia pierwszego i drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie prowadzone zgodnie ze standardami obowiązującymi przed dniem 3 sierpnia 2019 r. w zakresie innym niż określony w punkcie (5) i posiada przygotowanie pedagogiczne oraz ukończyła studia podyplomowe w zakresie pedagogiki specjalnej, lub

• ma kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolu, danym typie szkoły lub rodzaju placówki i posiada przygotowanie pedagogiczne oraz ukończyła studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie pedagogiki specjalnej. 

Nauczycieli wspomagających obowiązkowo zatrudnia się w:

• przedszkolach i szkołach integracyjnych oraz przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi; oraz

• przedszkolach (i innych formach wychowania przedszkolnego) i szkołach ogólnodostępnych, w których kształceniem specjalnym są objęci uczniowie z autyzmem, w tym zespołem Aspergera, lub niepełnosprawnościami sprzężonymi.

Za zgodą organu prowadzącego nauczyciela wspomagającego można także zatrudnić w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych, w których kształceniem specjalnym są objęci uczniowie z innymi rodzajami niepełnosprawności, niedostosowani społecznie lub zagrożeni niedostosowaniem społecznym.

Nauczyciel wspomagający jest zatrudniany na takich samych warunkach jak pozostali nauczyciele (zob. rozdział 9.2).

Pomoc nauczyciela

Osoby zatrudnione na stanowisku pomocy nauczyciela są pracownikami niepedagogicznymi. Jednym z ich podstawowych zadań jest wspieranie nauczyciela w realizacji zadań związanych z kształceniem, wychowaniem i opieką nad dziećmi i młodzieżą niepełnosprawnymi, niedostosowanymi społecznie lub zagrożonymi niedostosowaniem społecznym.

Ponadto przez okres 12 miesięcy ze wsparcia pomocy nauczyciela mogą korzystać uczniowie niebędący obywatelami polskimi, którzy podlegają obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, a nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki. W związku z konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy przepisy umożliwiają także zatrudnienie na stanowisku pomocy nauczyciela osoby znającej jeżyk ukraiński i polski, której zadaniem jest udzielanie pomocy uczniom z tego kraju.

Szczegółowy zakres zadań pomocy nauczyciela określa dyrektor przedszkola lub szkoły zależnie od potrzeb uczniów.

Zatrudnienie pomocy nauczyciela jest obowiązkowe w:

• przedszkolach ogólnodostępnych (i innych formach wychowania przedszkolnego) i szkołach ogólnodostępnych, w których kształceniem specjalnym są objęci uczniowie autyzmem, w tym zespołem Aspergera, lub niepełnosprawnościami sprzężonymi;

• przedszkolach specjalnych, przedszkolach ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi oraz w klasach I–IV szkół podstawowych specjalnych i szkół podstawowych ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi, dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, lub niepełnosprawnościami sprzężonymi.

Za zgodą organu prowadzącego pomoc nauczyciela można zatrudnić w innych przedszkolach i szkołach, do których uczęszczają uczniowie z niepełnosprawnością, niedostosowani społecznie lub zagrożeni niedostosowaniem społecznym.

Pomoc nauczyciela zatrudnia się na podstawie przepisów prawa pracy. Zgodnie z nimi osoba na tym stanowisku musi posiadać co najmniej wykształcenia podstawowe i umiejętności niezbędne do wykonywania powierzonych obowiązków. Przepisy oświatowe nie określają dodatkowych wymagań, ale w praktyce przedszkola lub szkoły często oczekują od kandydatów przygotowania pedagogicznego. Pomoc nauczyciela zatrudniana na podstawie przepisów dotyczących pomocy dla obywateli Ukrainy nie musi przedstawiać dokumentu potwierdzającego znajomość języka polskiego; poziom znajomości języka ocenia samodzielnie dyrektor przedszkola lub szkoły lub inny wskazany przez niego pracownik.

Asystent edukacji romskiej

Asystenci edukacji romskiej są zatrudniani w przedszkolach i szkołach. Ich zadaniem jest przede wszystkim poprawa frekwencji i wyników w nauce uczniów pochodzenia romskiego, aby umożliwić im kontynuację kształcenia, a w szerszym wymiarze – wspieranie integracji mniejszości romskiej w Polsce. Asystent udziela pomocy samym uczniom oraz współpracuje z nauczycielami, m.in. w zakresie rozpoznawania potrzeb uczniów i mediowania w sytuacjach trudnych i konfliktowych, oraz z rodzicami uczniów w zakresie edukacji ich dzieci.

Przepisy nie określają specyficznych kwalifikacji dla asystentów edukacji romskiej, ale – podobnie jak inni pracownicy systemu oświaty – kandydat musi przedstawić zaświadczenie o niekaralności z Krajowego Rejestru Karnego i nie może toczyć się przeciwko niemu postępowanie karne. Preferowane jest wykształcenie średnie, a atutem kandydata może być m.in. posługiwanie się językiem romskim, ukończenie kursu pedagogicznego i / lub kursu dla asystentów edukacji romskiej oraz umiejętności obsługi komputera.

Nauczyciel bibliotekarz

Obowiązki nauczyciela bibliotekarza określa statut szkoły. Poza pracą w bibliotece, do jego obowiązków należy na ogół m.in. prowadzenie zajęć dla uczniów w zakresie korzystania z biblioteki w ramach przysposobienia czytelniczo-informacyjnego.

We wszystkich rodzajach szkół można zatrudnić nauczyciela bibliotekarza, który posiada następujące kwalifikacje:

• ukończyła studia pierwszego i drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia w zakresie:

1. bibliotekoznawstwa i posiada przygotowanie pedagogiczne lub
2. innym niż określony w punkcie wyżej i posiada przygotowanie pedagogiczne oraz ukończyła studia podyplomowe prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia w zakresie bibliotekoznawstwa lub

• ukończyła studia prowadzone zgodnie ze standardami obowiązującymi przed dniem 3 sierpnia 2019 r. w zakresie bibliotekoznawstwa na poziomie wymaganym do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły lub rodzaju placówki i posiada przygotowanie pedagogiczne, lub

• posiada wykształcenie na poziomie wymaganym do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły lub rodzaju placówki i przygotowanie pedagogiczne oraz ukończyła:

1. studia pierwszego stopnia prowadzone zgodnie ze standardami obowiązującymi przed dniem 3 sierpnia 2019 r. w zakresie bibliotekoznawstwa lub
2. studia podyplomowe w zakresie bibliotekoznawstwa lub
3. kurs kwalifikacyjny w zakresie bibliotekoznawstwa lub
4. zakład kształcenia nauczycieli w specjalności bibliotekoznawstwo lub
5. pomaturalne studium bibliotekarskie.

Szkoła podstawowa może także zatrudnić na tym stanowisku osobę, która ukończyła zakład kształcenia nauczycieli w specjalności bibliotekoznawstwo.

Pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania, higienistka szkolna, lekarz dentysta i higienistka stomatologiczna

Zgodnie z przepisami dotyczącymi opieki zdrowotnej nad uczniami, w szkołach dla dzieci i młodzieży (z wyjątkiem szkół branżowych II stopnia i szkół policealnych, tj. przyjmujących osoby dorosłe) opiekę zdrowotną sprawuje pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania lub higienistka szkolna, a opiekę stomatologiczną lekarz dentysta. W zakresie edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia, w opiece nad uczniami może także uczestniczyć higienistka stomatologiczna.  

Poza określonymi kwalifikacjami (zob. niżej) przepisy wymagają również, by osoby zajmujące się opieką zdrowotną miały zawartą z Narodowym Funduszem Zdrowia (NFZ) umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej albo były zatrudnione lub wykonywały swój zawód u świadczeniodawcy, z którym NFZ zawarł taką umowę, ponieważ wynagrodzenia tych pracowników są finansowane przez NFZ.

Pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania to pielęgniarka, która:

• posiada tytuł zawodowy magistra pielęgniarstwa lub

• posiada tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa środowiska nauczania i wychowania, lub

• ukończyła kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa środowiska nauczania i wychowania, lub

• posiada tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa rodzinnego lub pediatrycznego uzyskany po ukończeniu szkolenia specjalizacyjnego rozpoczętego po dniu 23 sierpnia 2015 r., lub

• odbywa szkolenie specjalizacyjne w dziedzinie pielęgniarstwa rodzinnego lub pediatrycznego.

Pielęgniarką środowiska nauczania i wychowania może być również:

• pielęgniarka, która posiada tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa rodzinnego lub pediatrycznego uzyskany po ukończeniu szkolenia specjalizacyjnego rozpoczętego przed dniem 23 sierpnia 2015 r., lub

• położna, która ukończyła kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa środowiska nauczania i wychowania albo równoważny oraz posiada co najmniej 5-letni staż pracy w środowisku nauczania i wychowania.

Higienistką szkolną może być osoba, która posiada wykształcenie średnie medyczne w zawodzie higienistki szkolnej oraz co najmniej 5-letni staż pracy w środowisku nauczania i wychowania.

Pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania lub higienistka szkolna sprawują profilaktyczną opiekę zdrowotną nad uczniami w gabinecie profilaktyki zdrowotnej w szkole, a jeżeli w szkole nie ma takiego gabinetu – w miejscu określonym w umowie o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej. Pielęgniarka lub higienistka odpowiada także za integrowanie opieki zdrowotnej nad uczniami. W związku z tym współpracuje ona z lekarzem dentystą, rodzicami i placówkami podstawowej opieki zdrowotnej. Do jej obowiązków w tym zakresie należy m.in. uzyskiwanie porad, wymiana informacji i podejmowanie wspólnych działań profilaktycznych z lekarzem dentystą i placówką opieki zdrowotnej, przekazywanie informacji rodzicom i uczniom oraz wspieranie ich w korzystaniu ze świadczeń profilaktycznej opieki zdrowotnej i realizowaniu zaleceń lekarskich. Pielęgniarka lub higienistka współpracują także z dyrektorem szkoły, nauczycielami i pedagogiem szkolnym (zob. wyżej), doradzając dyrektorowi i organizując wspólnie z tymi osobami działania w zakresie edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia.

Lekarz dentysta posiada odpowiednie wykształcenie medyczne (tytuł lekarza dentysty uzyskany po ukończeniu jednolitych studiów magisterskich na kierunku lekarsko-dentystycznym) i spełnia określone ustawowo wymagania dotyczące opieki zdrowotnej w zakresie leczenia stomatologicznego dla dzieci i młodzieży, z wyjątkiem ortodoncji, finansowanej z środków publicznych. Lekarz dentysta sprawuje opiekę stomatologiczną w miejscu określonym w umowie o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej. Może to być gabinet dentystyczny w szkole lub poza szkołą, lub dentobus, prowadzony przez podmiot wykonujący działalność leczniczą, który współpracuje ze szkołą. Do obowiązków lekarza dentysty należy wykonywanie świadczeń ogólnostomatologicznych dla dzieci i młodzieży do ukończenia 18. roku życia oraz profilaktycznych świadczeń stomatologicznych dla dzieci i młodzieży do ukończenia 19. roku życia. Lekarz współpracuje też z pielęgniarką środowiska nauczania i wychowania lub higienistką szkolną oraz dyrektorem szkoły w zakresie edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia jamy ustnej oraz profilaktyki próchnicy zębów u uczniów.

Higienistka stomatologiczna to osoba, która:

• ukończyła szkołę policealną i uzyskała tytuł zawodowy higienistki stomatologicznej lub dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe lub dyplom zawodowy w zawodzie higienistka stomatologiczna, lub

• ukończyła studia na kierunku lub w specjalności higiena stomatologiczna i uzyskała tytuł zawodowy licencjata, lub

• ukończyła studia na kierunku związanym z kształceniem w zakresie higieny dentystycznej, które obejmują co najmniej 1688 godzin kształcenia z zakresu higieny dentystycznej, i uzyskała co najmniej tytuł zawodowy licencjata.

Higienistka stomatologiczna współpracuje z lekarzem dentystą w zakresie edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia jamy ustnej dla uczniów.