Strategie dotyczące mobilności i umiędzynarodowienia

W Polsce nie opracowano dotychczas strategii dotyczącej umiędzynarodowienia lub mobilności na poziomie oświaty (wczesnej edukacji i opieki oraz edukacji szkolnej) i / lub szkolnictwa wyższego ani krajowych benchmarków mobilności. Obecnie trwają prace nad strategią umiędzynarodowienia nauki i szkolnictwa wyższego, które koordynuje Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej we współpracy z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Zespół Ekspertów ds. Krajowej Strategii Umiędzynarodowienia, w którego skład wchodzą przedstawiciele uczelni, instytutów naukowych oraz innych instytucji i organizacji działających w obszarze nauki i szkolnictwa wyższego, rozpoczął pracę w styczniu 2024 r. Powołano trzy podzespoły, które zajmują się: (1) mobilnością studentów i umiędzynarodowieniem kształcenia, (2) mobilnością doktorantów i kadry naukowej i umiędzynarodowieniem nauki oraz (3) dyplomacją naukową. 

Obecnie mobilność i umiędzynarodowienie są wpisane w priorytetowe obszary „Zintegrowanej Strategii Umiejętności 2023” (ZSU), przyjętej przez rząd w styczniu 2019 r. (część ogólna strategii) i grudniu 2020 r. (część szczegółowa). W 5 z 8 obszarów oddziaływania ZSU mobilność i współpraca międzynarodowa stanowią kierunki działań, które mają wspierać rozwijanie umiejętności wszystkich grup docelowych sektora edukacji:

• Obszar oddziaływania I: Umiejętności podstawowe, przekrojowe i zawodowe dzieci, młodzieży i osób dorosłych. Kierunki działań: wzmacnianie współpracy międzyuczelnianej na poziomie krajowym i międzynarodowym, w tym mobilności osób uczących się; wspieranie współpracy instytucji i organizacji zajmujących się rozwijaniem umiejętności na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym i międzynarodowym.

• Obszary oddziaływania II, III i IV: Rozwijanie umiejętności w edukacji formalnej i poza edukacją formalną – kadry zarządzające i uczące (włącznie ze studentami na kierunkach przygotowujących do zawodu nauczyciela) oraz kadry kształcące i doskonalące kadry zarządzające i uczące. Kierunki działań: upowszechnianie mobilności krajowej i międzynarodowej; upowszechnianie krajowych i międzynarodowych dobrych praktyk pracy dydaktycznej i wychowawczej; rozwijanie umiejętności planowania projektów oraz zarządzania projektami krajowymi i zagranicznymi; tworzenie i udział w sieciach wsparcia i współpracy na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym i międzynarodowym.

• Obszar oddziaływania VII: Współpraca pracodawców z edukacją formalną i pozaformalną. Kierunki działań: rozwijanie krajowej i zagranicznej oferty oraz podnoszenie jakości praktyk i staży dla osób uczących się oraz kadry uczącej w ramach edukacji formalnej i pozaformalnej; promowanie udziału w praktykach i stażach; upowszechnianie mobilności krajowej i międzynarodowej.

Działania i rozwiązania wspierające mobilność i umiędzynarodowienie

Programy, projekty i rozwiązania wspierające mobilność i współpracę międzynarodową

Mobilność uczących się osób i kadry edukacyjnej oraz współpracę międzynarodową na wszystkich poziomach edukacji wspiera w najszerszym zakresie program Unii Europejskiej (UE) Erasmus+. Różne działania finansuje lub współfinansuje się również ze środków krajowych, przy czym oferta na poziomie szkolnictwa wyższego jest znacznie szersza niż na poziomie oświaty.  

Na poziomie oświaty realizowane są projekty współfinansowane z funduszy UE i środków krajowych oraz projekty wymiany młodzieży, współfinansowane lub finansowane ze środków krajowych w ramach umów dwustronnych lub tzw. zadań publicznych Ministerstwa Edukacji Narodowej. Na poziomie szkolnictwa wyższego istnieją programy wielostronne, dwustronne i krajowe (współ-)finansowane przez władze polskie i / lub przez inne kraje lub zagraniczne organizacje, które obejmują wymianę studentów i pracowników oraz szerszą współpracę między uczelniami. Polska nie (współ-)finansuje programów ani projektów wspierających mobilność lub szerszą współpracę w obszarze edukacji dorosłych. 

Polska podpisała dwustronne umowy o współpracy w obszarze szkolnictwa wyższego i nauki z ok. 100 krajami ze wszystkich regionów świata.  Obejmują one wymianę studentów, kadry akademickiej i ekspertów oraz różne działania służące wymianie informacji, doświadczeń i dobrych praktyk.

Zob. szczegółowe informacje w podrozdziałach 13.1, 13.2 i 13.3 – „Mobilność: programy, projekty, inicjatywy”, 13.4, 13.5 i 13.6 – „Wymiar międzynarodowy: programy nauczania, partnerstwa, sieci” oraz 13.7 „Umowy dwustronne i współpraca globalna”.

Przepisy umożliwiają cudzoziemcom, niezależnie od posiadanego obywatelstwa, kształcenie w publicznych i dofinansowywanych z środków publicznych przedszkolach i szkołach na takich samych warunkach jak obywatelom polskim do ukończenia 18 lat lub ukończenia szkoły ponadpodstawowej. System oświaty oferuje także różne formy wsparcia edukacyjnego uczniom niebędącym obywatelami polskimi, którzy są w wieku objętym kształceniem obowiązkowym. W przypadku publicznych szkół kształcących osoby dorosłe i uczelni publicznych, na takich samych jak dla obywateli polskich lub bardzo podobnych warunkach, mogą kształcić się m.in. obywatele państw członkowskich UE, państw członkowskich Europejskiego Stowarzyszenia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o EOG i Szwajcarii. Pozostali cudzoziemcy mogą otrzymać wsparcie finansowe. 

Zob. szczegółowe informacje w podrozdziałach 13.1.1 „Mobilność: programy, projekty, inicjatywy we wczesnej opiece i edukacji oraz edukacji szkolnej / Mobilność uczniów” i 13.2.1 „Mobilność: programy, projekty, inicjatywy w szkolnictwie wyższym” / Mobilność studentów i doktorantów”. 

Polska wprowadziła narzędzia ułatwiające uznawalność oparte na rozwiązaniach europejskich, Są to:

• 8-poziomowa Polska Rama Kwalifikacji (PRK) przedstawiająca przyznawane w kraju kwalifikacje w sposób powiązany z ośmioma poziomami Europejskiej Ramy Kwalifikacji;

• Europejski System Transferu i Akumulacji Punktów (European Credit Transfer and Accumulation System, ECTS) w szkolnictwie wyższym;

• Suplement do dyplomu ukończenia studiów i Suplement do dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, zgodne ze wzorem suplementu Europass, które przedstawiają poziom, treści i status programu kształcenia, jaki ukończył jego posiadacz.

Uznawanie kwalifikacji jest uregulowane zgodnie z przepisami UE i konwencjami międzynarodowymi. Przepisy określają warunki automatycznego uznawania kwalifikacji, a w pozostałych przypadkach procedurę ich nostryfikacji. W przypadku kwalifikacji na poziomie szkolnictwa wyższego istnieją odrębne mechanizmy uznawania kwalifikacji w celu kontynuacji kształcenia i wykonywania pracy. Zob. szczegółowe informacje w podrozdziałach 13.1.1 „Mobilność: programy, projekty, inicjatywy we wczesnej edukacji i opiece oraz edukacji szkolnej / Mobilność uczniów oraz 13.2.1 i 13.2.2 „Mobilność: programy, projekty, inicjatywy w szkolnictwie wyższym / Mobilność studentów i Mobilność nauczycieli akademickich”.

Wymiar międzynarodowy w kształceniu

Przepisy dotyczące oświaty umożliwiają tworzenie klas i szkół dwujęzycznych i międzynarodowych. Ponadto podstawy programowe, które należy uwzględnić w programach nauczania szkół, obejmują różne treści wprowadzające wymiar europejski / lub globalny w ramach przedmiotów obowiązkowych z zakresu kształcenia ogólnego. Zob. szczegółowe informacje w podrozdziale 13.4.1 „Wymiar międzynarodowy: programy nauczania, partnerstwa, sieci we wczesnej edukacji i opiece oraz edukacji szkolnej / Programy nauczania”.

Przepisy dotyczące szkolnictwa wyższego umożliwiają tworzenie uczelni lub filii uczelni zagranicznych w Polsce. Uczelnie mogą prowadzić wspólne studia pierwszego i drugiego stopnia i jednolite studia magisterskie oraz wspólne kształcenie doktorantów m.in. z zagranicznymi uczelniami i / lub instytucjami naukowymi. Przepisy nie odnoszą się do treści programów kształcenia (z wyjątkiem kierunków przygotowujących do wykonywania zawodów regulowanych), a w związku z tym nie określają treści związanych z europejskim czy globalnym wymiarem studiów. Treści europejskie są najszerzej uwzględniane w programach na kierunku Europeistyka i kierunkach pokrewnych, ale różne elementy wiedzy o Europie, UE czy świecie są też wpisane w programy kształcenia opracowywane przez uczelnie na wielu kierunkach studiów. Zob. szczegółowe informacje w podrozdziale 13.5.1 „Wymiar międzynarodowy: programy nauczania, partnerstwa, sieci w szkolnictwie wyższym / Programy nauczania”.

Instytucje zajmujące się różnymi aspektami umiędzynarodowienia i mobilności

• Ministerstwo Edukacji Narodowej koordynuje i realizuje politykę państwa w zakresie wychowania przedszkolnego, edukacji szkolnej oraz kształcenia dorosłych / kształcenia ustawicznego, a Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego – w zakresie szkolnictwa wyższego i nauki

• Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji jest operatorem programów UE w dziedzinie edukacji, m.in. programów Erasmus+ i eTwinning, oraz innych programów i projektów finansowanych lub współfinansowanych z środków UE i w ramach umów wielostronnych lub dwustronnych, które wspierają mobilność i współpracę międzynarodową.

• Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej jest operatorem programów i projektów finansowanych lub współfinansowanych ze środków UE i / lub środków krajowych, które wspierają mobilność i umiędzynarodowienie szkolnictwa wyższego i nauki. Agencja zajmuje się także uznawalnością kwalifikacji, pełniąc funkcję polskiego ośrodka ENIC-NARIC. Prowadzi też wielojęzyczny portal „Ready, Steady, Go Poland” dla osób zainteresowanych studiami w Polsce.