Kształcenie i szkolenia dorosłych w Polsce leżą w gestii wielu resortów, ale niektóre z nich odgrywają wiodącą rolę w tym obszarze: resorty oświaty, nauki i szkolnictwa wyższego oraz pracy (Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej). Udział w realizacji polityki uczenia się przez całe życie, którego częścią jest kształcenie i szkolenia dorosłych można także odnaleźć w zakresie zadań innych ministerstw, np. Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, czy Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Podział odpowiedzialności administracyjnej w zakresie kształcenia ustawicznego (jako punktu odniesienia w oświatowym prawie polskim) oraz wspólne ramy działań w obszarze uczenia się przez całe życie, którego częścią jest kształcenie i szkolenia dorosłych, przedstawiają poniższe tabele.
Podział odpowiedzialności administracyjnej w zakresie kształcenia ustawicznego |
|
---|---|
Jednostka administracji |
Zakres odpowiedzialności administracyjnej w zakresie kształcenia i szkolenia dorosłych; udział w pracach na rzecz KSD |
Poziom centralny | |
Ministerstwo Edukacji Narodowej |
Odpowiada za koordynację prac w zakresie kształcenia ustawicznego na szczeblu krajowym. Od września 2024 roku w MEN problemami kształcenia ustawicznego zajmują się Departament Kształcenia Zawodowego (DKZ) oraz Departament Innowacji i Rozwoju (DIR). Zakres odpowiedzialności DKZ to m.in prowadzenie spraw związanych z organizacją:
Z kolei DIR jest odpowiedzialny m.in za:
|
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego | W obszarze szkolnictwa wyższego nie funkcjonuje termin kształcenie ustawiczne (Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, tzw. Ustawa 2.0), ale biorąc pod uwagę tzw. trzecią misję szkolnictwa wyższego, do tego obszaru można przypisać koncepcję uniwersytetów otwartych (prowadzonych przez niektóre uczelnie), uniwersytetów trzeciego wieku – UTW (prowadzonych przez niektóre uczelnie, ale funkcjonujących głównie poza systemem szkolnictwa wyższego), indywidualnie zamawiane usługi eksperckie, w tym szkoleniowe dla różnych podmiotów. Placówkami edukacji pozaszkolnej są też uniwersytety ludowe. Funkcjonujący w strukturach resortu Departament Organizacji Uczelni, Kształcenia i Spraw Studenckich (DSW) reguluje kwestie związane z prowadzeniem studiów podyplomowych, kształcenia specjalistycznego i innych form kształcenia prowadzonych przez uczelnie. |
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej |
Główny resort współpracujący z Ministerstwem Edukacji Narodowej w zakresie kształcenia ustawicznego osób dorosłych, w szczególności: bezrobotnych i niektórych kategorii osób poszukujących pracy a także pracujących. Zadania z zakresu kształcenia ustawicznego realizuje głównie Departament Rynku Pracy (DRP), który wedle regulaminu ministerstwa odpowiada za realizację zadań w zakresie edukacji ustawicznej, w tym współpracę z ministrem właściwym do spraw oświaty i wychowania. Ważne dla funkcjonowania kształcenia ustawicznego osób dorosłych są także zadania związane z tworzeniem i upowszechnianiem narzędzi, metod i materiałów na potrzeby poradnictwa zawodowego, wspierania rozwoju kompetencji osób bezrobotnych i pracujących, EURES oraz migracji zarobkowych. |
Inne ministerstwa (m.in.: Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Rozwoju i Technologii, Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Klimatu i Środowiska, Zdrowia | Między innymi, poprzez udział w pracach Międzyresortowego Zespołu do spraw uczenia się przez całe życie (MZ) i Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (ZSK) oraz realizacji działań wpisanych w politykę na rzecz rozwijania umiejętności zgodnie z ideą uczenia się przez całe życie. |
Poziom województwa | |
Samorząd wojewódzki |
Do zadań własnych samorządu wojewódzkiego należy odpowiedzialność za edukację publiczną, w tym szkolnictwo wyższe, a w szczególności za: zakładanie i prowadzenie publicznych placówek doskonalenia nauczycieli, bibliotek pedagogicznych oraz szkół i placówek o znaczeniu regionalnym i ponadregionalnym. Plan sieci tych szkół i placówek określa strategia rozwoju województwa. Wojewodowie wnioskują do ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania o powołanie lub odwołanie kuratorów oświaty, którzy sprawują nadzór pedagogiczny nad szkołami i placówkami pozaszkolnymi. Samorząd wojewódzki odpowiada za prowadzenie Rejestru Instytucji Szkoleniowych na swoim terenie. |
Poziom powiatu | |
Samorząd powiatowy | Do zadań własnych powiatu należy zakładanie, prowadzenie i finansowanie publicznych szkół ponadpodstawowych (powołanych zgodnie z ustawą Prawo oświatowe) oraz placówek kształcenia ustawicznego, centrów kształcenia zawodowego, branżowych centrów umiejętności. Branżowe centra umiejętności mogą prowadzić także inne jednostki samorządu terytorialnego, inne instytucje, organizacje i osoby po zawarciu stosownego porozumienia z powiatem. |
Poziom gminy | |
Samorząd gminny | Do zadań własnych gminy należy zakładanie, prowadzenie i finansowanie publicznych szkół podstawowych. |
Źródło: opracowanie własne.
Wspólne międzyresortowe ramy działań w Zintegrowanej Strategii Umiejętności 2030 – część ogólna i szczegółowa (ZSU 2030) zgodnie z ideą uczenia się przez całe życie |
||
---|---|---|
Lp. |
Priorytety ZSU 2030 |
Podmioty uczestniczące w realizacji zadań |
1. | Podnoszenie poziomu umiejętności kluczowych u dzieci, młodzieży i osób dorosłych | Ministrowie właściwi ds.: oświaty i wychowania, szkolnictwa wyższego i nauki, kultury, ochrony dziedzictwa narodowego i sportu, rodziny, pracy i zabezpieczenia społecznego, gospodarki, rozwoju regionalnego, zarządy województw, inne podmioty |
2. | Rozwijanie i upowszechnianie kultury uczenia się nastawionej na aktywny i ciągły rozwój umiejętności | Ministrowie właściwi ds.: oświaty i wychowania, gospodarki, rozwoju regionalnego, cyfryzacji, zarządy województw, inne podmioty |
3. | Zwiększenie udziału pracodawców w rozwoju i lepszym wykorzystaniu umiejętności | Ministrowie właściwi ds.: gospodarki, rodziny, pracy i polityki społecznej, oświaty i wychowania, rozwoju regionalnego, zarządy województw, inne podmioty |
4. | Zbudowanie efektywnego systemu diagnozowania i informowania o obecnym stanie i zapotrzebowaniu na umiejętności | Ministrowie właściwi ds.: oświaty i wychowania, gospodarki, rodziny, pracy i polityki społecznej, rozwoju regionalnego, zarządy województw, inne podmioty |
5. | Wypracowanie skutecznych i trwałych mechanizmów współpracy i koordynacji międzyresortowej oraz międzysektorowej | Ministrowie właściwi ds.: oświaty i wychowania, szkolnictwa wyższego i nauki, pracy, gospodarki, rozwoju regionalnego, cyfryzacji, zarządy województw, inne podmioty |
6. | Wyrównywanie szans w dostępie do rozwoju i możliwości wykorzystania umiejętności | Ministrowie właściwi ds.: oświaty i wychowania, szkolnictwa wyższego i nauki, kultury, ochrony dziedzictwa narodowego i sportu, rodziny, pracy i polityki społecznej, gospodarki, rozwoju regionalnego, zarządy województw, inne podmioty |
Źródło: opracowane na podstawie dokumentów: Zintegrowana Strategia Umiejętności (część ogólna), Warszawa 2019, Zintegrowana Strategia Umiejętności 2030 (część szczegółowa). Polityka na rzecz rozwijania umiejętności zgodnie z ideą uczenia się przez całe życie, Warszawa 2020.
Istotną rolę dla prowadzenia polityki oświatowej na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym, w tym na dostosowywanie kierunków i treści kształcenia do wymogów rynku pracy oraz przygotowywania uczniów do wyboru zawodu i kierunku kształcenia także przebiegu karier absolwentów publicznych i niepublicznych szkół ponadpodstawowych ma monitoring karier absolwentów, który powierzony został ministrowi do spraw oświaty i wychowania (art. 26b. Prawa oświatowego).
Kształcenie i szkolenia zawodowe w Polsce
Głównymi źródłami danych o kształceniu i szkoleniach dorosłych (a raczej pewnej jego części) są:
- Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności EU (znane w europejskim systemie statystyki publicznej jako Labour Force Survey – LFS, uzupełnione o wyniki badania Adult Education Survey - AES, dostęp: sierpień 2024 r.), a także Badanie Kształcenia Ustawicznego w Przedsiębiorstwach (Continuing Vocational Training in Enterprises – CVTE) przeprowadzane co pięć lat (ostatnia publikacja w grudniu 2022 r.), realizowane przez Główny Urząd Statystyczny. Badanie CVTE ma charakter porównawczy i realizowane jest w większości krajów UE (dostęp: sierpień 2024r.)
- Badanie Bilans Kapitału Ludzkiego (BKL) realizowane cyklicznie od 2010 r. we współpracy między Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości a Uniwersytetem Jagiellońskim w Krakowie (dostęp: sierpień 2024 r.)
- Badanie „Uczenie się dorosłych Polaków” (dostęp: sierpień 2024 r.) zrealizowane w Instytucie Badań Edukacyjnych (2023)
Prowadzone są także Branżowe Bilanse Kapitału Ludzkiego, które obejmują obecnie branżę budowlaną, telekomunikacyjną i cyberbezpieczeństwo. Danych na temat kompetencji osób dorosłych dostarcza także Międzynarodowe Badanie Kompetencji Osób Dorosłych (The Programme for the International Assessment of Adult Competences - PIAAC, które w Polsce doczekało się rozwinięcia w postaci badania Post-PIAAC) (dostęp: sierpień 2024 r).