9.2.1 Polityka planowania

Opieka nad dziećmi w wieku do 3 lat

Personel sprawujący opiekę nad dziećmi w wieku do 3 lat nie jest uznawany za nauczycieli zgodnie z definicją przyjętą w ustawie z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela.

Za politykę planowania odpowiada Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, a na poziomie lokalnym – władze gminy. Polityka planowania nie dotyczy jednak kadr, a koncentruje się na rozwoju instytucjonalnych form opieki nad dziećmi (żłobków, klubów dziecięcych, dziennych opiekunów) – tworzeniu nowych miejsc opieki i podnoszeniu jakości opieki w istniejących instytucjach (zob. też rozdział 2.2 „Strategia uczenia się przez całe życie”). 

Wychowanie przedszkolne i edukacja szkolna

Za politykę planowania kadr nauczycielskich dla sektora oświaty (zatrudnianie nauczycieli, ich awanse i wynagrodzenia) odpowiada minister właściwy do spraw oświaty i wychowania. 

Monitoring kadry nauczycielskiej na szczeblu centralnym jest prowadzony na podstawie danych z Systemu Informacji Oświatowej (SIO) (Ustawa o systemie informacji oświatowej z dnia 15 kwietnia 2011 r.). Administratorem bazy danych SIO jest minister ds. oświaty i wychowania, a dane są wprowadzane m.in. przez jednostki samorządu terytorialnego oraz ministrów odpowiedzialnych za określone rodzaje szkół, placówek i instytucji systemu oświaty. 

Systematyczna analiza danych z SIO pozwala władzom oświatowym między innymi na diagnozowanie i długofalowe prognozowanie zmian zachodzących w strukturze zatrudnienia nauczycieli (planowanie perspektywiczne), prognozowanie zapotrzebowania na nowych nauczycieli oraz racjonalne planowanie pracy aktualnie zatrudnionych nauczycieli. Bieżący monitoring danych jest niezbędny w celu opracowywania rocznej ustawy budżetowej oraz podziału części subwencji oświatowej państwa, w której uwzględnia się m.in. dane dotyczące nauczycieli.

Oprócz danych osobowych w zbiorach danych o nauczycielach w SIO gromadzone są m.in. następujące dane:

• wykształcenie;

• przygotowanie pedagogiczne; 

• kwalifikacje do nauczania; 

• staż pracy, w tym staż pracy pedagogicznej; 

• forma i wymiar zatrudnienia;

• zajmowane stanowiska i sprawowane funkcje;

• rodzaje i wymiar prowadzonych zajęć lub innych obowiązków;

• przyczyny nieprowadzenia zajęć;

• stopień awansu zawodowego oraz dane dotyczące uzyskania kolejnego stopnia;

• wysokość wynagrodzenia;

• ukończone kursy kwalifikacyjne oraz formy dokształcania i doskonalenia zawodowego.

9.2.2 Rekrutacja

Opieka  nad dziećmi w wieku do 3 lat

Jednostki samorządu terytorialnego i instytucje publiczne, które prowadzą żłobki i kluby dziecięce, zatrudniają opiekunów w drodze otwartego naboru, publikując ogłoszenia o rekrutacji w odpowiednich mediach. Inne podmioty (osoby fizyczne oraz osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej) prowadzące te instytucje opieki rekrutują opiekunów zgodnie ze swymi regulacjami wewnętrznymi. 

Opiekunowie w publicznych żłobkach mają status pracowników samorządowych, a w niepublicznych podlegają przepisom Kodeksu pracy.

Zgodnie z przepisami opiekunem nie może być osoba, która figuruje w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym lub została skazana prawomocnym wyrokiem za inne przestępstwo umyślne. Kandydaci przedstawiają zaświadczenie o niekaralności przed podjęciem pracy. 

Zgodnie z przepisami dziennym opiekunem może być osoba, która:

1. daje rękojmię należytego sprawowania opieki na dziećmi;
2. nie jest i nie była pozbawiona władzy rodzicielskiej oraz władza rodzicielska nie została jej zawieszona ani ograniczona;
3. wypełnia obowiązek alimentacyjny w przypadku, gdy taki obowiązek został nałożony na podstawie tytułu wykonawczego pochodzącego lub zatwierdzonego przez sąd;
4. nie figuruje w bazie danych Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym z dostępem ograniczonym lub nie została skazana prawomocnym wyrokiem za inne przestępstwo umyślne;
5. posiada warunki lokalowe zapewniające bezpieczną opiekę nad dzieckiem

Dzienny opiekun może prowadzić działalność na własny rachunek lub być zatrudniony przez podmiot wskazany w przepisach (jednostkę samorządu terytorialnego, instytucję publiczną, osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej). Podobnie jak w przypadku opiekunów jednostki samorządu terytorialnego i instytucje publiczne zatrudniają dziennych opiekunów w drodze otwartego naboru, a inne podmioty rekrutują ich zgodnie ze swymi regulacjami wewnętrznymi. 

Pełnienie funkcji dziennego opiekuna wymaga zgłoszenia do prowadzonego przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta wykazu osób oraz podmiotów zatrudniających dziennych opiekunów. W przypadku rozwiązania lub wygaśnięcia umowy z dziennym opiekunem następuje wykreślenie dziennego opiekuna z wykazu. 

Podobnie jak opiekunowie w żłobku lub klubie dziecięcym, dzienny opiekun przed podjęciem zatrudnienia zobowiązany jest przedstawić zaświadczenie o niekaralności.

Nianię zatrudniają samodzielnie rodzice dziecka, rodzic samotnie wychowujący dziecko lub opiekun dziecka. 

Wychowanie  przedszkolne i edukacja szkolna

Stanowisko nauczyciela może zajmować osoba, która:

• posiada wyższe wykształcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym lub ukończyła zakład kształcenia nauczycieli i podejmuje pracę na stanowisku, do którego są to wystarczające kwalifikacje;

• przestrzega podstawowych zasad moralnych;

• spełnia warunki zdrowotne niezbędne do wykonywania zawodu.

Wszystkich nauczycieli dotyczy wymóg niekaralności. Przed nawiązaniem stosunku pracy nauczyciel jest zobowiązany przedstawić dyrektorowi przedszkola lub szkoły zaświadczenie o niekaralności z Krajowego Rejestru Karnego. Ponadto placówki oświatowe mają obowiązek sprawdzać, czy pracownik figuruje w rejestrze osób karanych za przestępstwa na tle seksualnym. 

Nie ma szczegółowych regulacji prawnych określających zasady polityki kadrowej w przedszkolu czy szkole. Podstawą wszelkich zmian jest arkusz organizacyjny, sporządzany przez dyrektora przedszkola lub szkoły i zatwierdzany przez organ prowadzący. Dyrektorzy przedszkoli i szkól publicznych zatrudniają nauczycieli w drodze naboru otwartego. Dyrektor przedszkola lub szkoły prowadzonej przez jednostkę samorządu terytorialnego informuje kuratora oświaty o wolnych stanowiskach pracy dla nauczycieli, a kurator oświaty udostępnia je na stronie podmiotowej kuratorium oświaty. 

9.2.3 Przygotowanie do zawodu nauczyciela

Opieka nad  dziećmi w wieku do 3 lat

Odrębne przygotowanie do zawodu personelu sprawującego opiekę nad dziećmi w wieku do 3 lat nie jest przewidziane.

Wychowanie przedszkolne  i edukacja szkolna

Zgodnie z ustawą z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (z późn. zm.) przygotowanie do zawodu nauczyciela obowiązkowo odbywają: 

• nauczyciele bez stopnia awansu zawodowego (tzw. nauczyciele początkujący), którzy zostali zatrudnieni w wymiarze co najmniej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć zgodnie z wymaganymi kwalifikacjami oraz

• nauczyciele zatrudnieni w wymiarze co najmniej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć, którzy posiadają odpowiedni poziom wykształcenia, ale nie posiadają przygotowania pedagogicznego i zobowiązali się do jego uzupełnienia w ciągu pierwszego roku pracy w szkole (zgodnie z Kartą Nauczyciela takich nauczycieli zatrudnia się w szczególnych przypadkach uzasadnionych potrzebami szkoły).

Przygotowanie do zawodu jest ściśle powiązane z awansem zawodowym na pierwszy stopień nauczyciela mianowanego i zawiera w sobie element oceny pracy. 

W okresie przygotowania do zawodu nauczyciel otrzymuje obowiązkowe wsparcie mentora przydzielonego przez dyrektora przedszkola lub szkoły spośród nauczycieli mianowanych lub dyplomowanych (tj. nauczycieli posiadających pierwszy lub drugi i najwyższy stopień zawodowy). Mentor otrzymuje dodatek funkcyjny do swego wynagrodzenia nauczycielskiego. 

Przygotowanie do zawodu nauczyciela trwa zasadniczo 3 lata i 9 miesięcy. Okres ten może być skrócony do 2 lat i 9 miesięcy w przypadku: 

• nauczyciela posiadającego stopień naukowy; 

• nauczyciela, który przed nawiązaniem stosunku pracy w szkole w Polsce prowadził zajęcia w szkole za granicą; 

• nauczyciela, który przed nawiązaniem stosunku pracy w szkole był nauczycielem akademickim i legitymował się co najmniej 3-letnim okresem pracy na uczelni, lub w dniu nawiązania po raz pierwszy stosunku pracy w szkole posiadał co najmniej 5-letni okres pracy i znaczący dorobek zawodowy.

W pierwszych dwóch przypadkach nauczyciel zamierzający skorzystać ze skróconego wymiaru składa do dyrektora przedszkola lub szkoły oświadczenie w tej sprawie. W trzecim przypadku skrócenie okresu przygotowania wymaga zgody dyrektora. 

W drugim roku przygotowania do zawodu, przed dokonaniem oceny pracy, nauczyciel jest obowiązany prowadzić zajęcia w wymiarze co najmniej 1 godziny, w obecności:

• dyrektora;

• mentora;

• doradcy metodycznego albo nauczyciela konsultanta, albo przedstawiciela organu sprawującego nadzór pedagogiczny, albo nauczyciela dyplomowanego, który naucza tego samego przedmiotu lub prowadzi ten sam rodzaj zajęć w tej samej lub innej placówce (osobę tę wskazuje dyrektor).

O wymiarze zajęć prowadzonych przez nauczyciela w drugim roku odbywania przygotowania do zawodu decyduje dyrektor przedszkola lub szkoły, biorąc pod uwagę potrzeby nauczyciela w zakresie doskonalenia umiejętności praktycznych. Po przeprowadzeniu zajęć osoby obecne omawiają je z nauczycielem.

W ostatnim roku przygotowania do zawodu nauczyciel, który w tym okresie uzyska co najmniej dobrą ocenę pracy, jest zobowiązany przeprowadzić zajęcia w wymiarze 1 godziny w obecności komisji powołanej przez dyrektora, w skład której wchodzą:

• dyrektor, jako jej przewodniczący,

• ekspert z listy ekspertów prowadzonej przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania posiadający kwalifikacje z zakresu psychologii lub pedagogiki, w tym pedagogiki specjalnej, albo nauczyciel mianowany lub dyplomowany zatrudniony na stanowisku psychologa, pedagoga lub pedagoga specjalnego w tej samej lub innej placówce,

• nauczyciel-doradca metodyczny, nauczyciel-konsultant, przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny albo nauczyciel dyplomowany, który naucza tego samego przedmiotu lub prowadzi ten sam rodzaj zajęć w tej samej lub innej placówce.

Na wniosek nauczyciela w pracach komisji może brać udział w charakterze obserwatora również przedstawiciel wskazanego związku zawodowego.

Po omówieniu zajęć prowadzonych w ostatnim roku przygotowania do zawodu i przeprowadzeniu rozmowy z nauczycielem, komisja wydaje stosowną opinię. 

Co najmniej dobra ocena pracy i pozytywna opinia o zajęciach stanowią dwa z kilku warunków awansu nauczyciela początkującego na stopień nauczyciela mianowanego (zob. rozdział 9.2.9 „Awans zawodowy”).

Przepisy określają szczegółowo zasady odbywania dodatkowego przygotowania do zawodu i warunki dalszego zatrudnienia w przypadku otrzymania negatywnej opinii o prowadzonych zajęciach lub negatywnej oceny pracy. 

9.2.4 Status zawodowy

Opieka nad dziećmi  w wieku do 3 lat

Żłobki i kluby dziecięce zatrudniają opiekunów na podstawie umowy o pracę. Opiekunowie w publicznych żłobkach i klubach dziecięcych mają status pracowników samorządowych, a w niepublicznych podlegają przepisom Kodeksu pracy.

Dzienny opiekun może wykonywać pracę na własny rachunek (samozatrudnienie) lub być zatrudniony w żłobku lub przedszkolu. Żłobki i kluby dziecięce zatrudniają dziennego opiekuna na podstawie umowy o pracę zgodnie z Kodeksem Pracy albo umowy o świadczenie usług (na zasadzie umowy zlecenia) zgodnie z Kodeksem cywilnym.

Niania sprawuje opiekę nad dziećmi na podstawie umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zwanej „umową uaktywniającą”. Umowa uaktywniająca jest zawierana w formie pisemnej między nianią a rodzicami, rodzicem samotnie wychowującym dziecko lub opiekunem dziecka.

Wychowanie przedszkolne i  edukacja szkolna

Podstawowe ustalenia dotyczące statusu zawodowego nauczycieli są zawarte w wielokrotnie nowelizowanej ustawie Karta Nauczyciela  z dnia 26 stycznia 1982 roku. Karta Nauczyciela. Karta reguluje takie kwestie jak obowiązki nauczycieli, wymagania kwalifikacyjne, awans, nawiązanie, zmiany i rozwiązanie stosunku pracy, wynagrodzenie, nagrody i odznaczenia, urlopy, finansowanie dokształcania i doskonalenia zawodowego nauczycieli, odpowiedzialność dyscyplinarna, uprawnienia emerytalne. Szczegółowe rozwiązania są określone w rozporządzeniach ministrów ds. oświaty i wychowania oraz szkolnictwa wyższego i nauki. W sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się przepisy Kodeksu pracy. 

Ustawie Karta Nauczyciela podlegają nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w przedszkolach i innych formach wychowania przedszkolnego, szkołach i kolegiach pracowników społecznych, różnych placówkach oświatowych (np. placówkach kształcenia ustawicznego, centrach kształcenia zawodowego, branżowych centrach umiejętności, młodzieżowych ośrodkach wychowawczych) i placówkach doskonalenia nauczycieli. Niektóre przepisy Karty mają także zastosowanie do nauczycieli pracujących na przykład w urzędach administracji rządowej, kuratoriach oświaty, Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i okręgowych komisjach egzaminacyjnych, instruktorów praktycznej nauki zawodu zatrudnionych u innych pracodawców oraz wychowawców i pedagogów w Ochotniczych Hufcach Pracy. 

Podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych wszyscy nauczyciele objęci przepisami Karty Nauczyciela korzystają z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny. Organ prowadzący przedszkole, inną formę wychowania przedszkolnego, szkołę lub placówkę oraz jej / jego dyrektor są obowiązani z urzędu występować w obronie nauczyciela, gdy ustalone dla nauczyciela uprawnienia zostaną naruszone.

Zakres stosowania przepisów Karty Nauczyciela w odniesieniu do nauczycieli przedszkoli, innych form wychowania przedszkolnego i szkół oraz placówek oświatowych zależy od rodzaju jednostki i wymiaru zatrudnienia nauczycieli. 

Nauczyciele zatrudnieni w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach systemu oświaty prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego (JST) lub organy administracji rządowej w pełni podlegają przepisom Karty Nauczyciela. 

Jeśli natomiast chodzi o nauczycieli pracujących w publicznych przedszkolach i innych formach wychowania publicznego, publicznych szkołach i placówkach prowadzonych przez inne podmioty (osoby fizyczne lub osoby prawne niebędące JST) oraz niepublicznych przedszkolach, innych formach wychowania przedszkolnego, szkołach i placówkach:

• wszyscy nauczyciele, bez względu na wymiar zatrudnienia, podlegają przepisom Karty Nauczyciela dotyczącym wymagań kwalifikacyjnych, obowiązków nauczyciela, oceny pracy, wygasania stosunku pracy z mocy prawa, ochrony przewidzianej dla nauczycieli jako funkcjonariuszy publicznych oraz odpowiedzialności dyscyplinarnej; 

• nauczyciele zatrudnieni w wymiarze co najmniej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć podlegają przepisom Karty Nauczyciela dotyczącym m.in. przygotowania zawodowego, awansu zawodowego, korzystania z środków publicznych na dokształcanie i doskonalenie zawodowe oraz uprawnień emerytalnych w określonych przepisami przypadkach; 

• nauczyciele nie są objęci przepisami Karty Nauczyciela w zakresie dotyczącym nawiązywania stosunku pracy. 

Stosunek pracy / rodzaje umów

Nauczyciele zatrudnieni w publicznych przedszkolach i innych formach wychowania przedszkolnego oraz szkołach prowadzonych przez JST lub organy administracji rządowej mogą wykonywać pracę jedynie w ramach stosunku pracy – na podstawie umowy o pracę lub mianowania – zgodnie z przepisami Karty Nauczyciela. 

Zgodnie z ogólną zasadą określoną w Karcie Nauczyciela publiczne przedszkola, inne formy wychowania przedszkolnego i szkoły prowadzone przez inne podmioty (osoby fizyczne lub osoby prawne niebędące JST) oraz niepubliczne przedszkola, inne formy wychowania przedszkolnego i szkoły zatrudniają nauczycieli na podstawie umowy o pracę, zgodnie z ustawą z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, z późn. zm. Wyjątek dotyczy nauczycieli prowadzących zajęcia bezpośrednio z uczniami lub wychowankami w maksymalnym wymiarze 4 godzin tygodniowo, których można zatrudnić na innej podstawie niż umowa o pracę, jeżeli w treści stosunku prawnego nie przeważają cechy charakterystyczne dla stosunku pracy. Może to być na przykład umowa cywilnoprawna uregulowana w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, z późn. zm. 

Przedstawione niżej rozwiązania dotyczą nauczycieli zatrudnionych w publicznych przedszkolach i innych formach wychowania przedszkolnego oraz szkołach (niżej określanych łącznie jako szkoły) prowadzonych przez JST lub organy administracji rządowej. 

Dyrektor szkoły nawiązuje z nauczycielem stosunek pracy odpowiednio na podstawie umowy o pracę lub mianowania na stanowisku zgodnym z posiadanymi przez nauczyciela kwalifikacjami oraz zgodnie z posiadanym przez nauczyciela stopniem awansu zawodowego.  

Umowa o pracę

Umowę o pracę można zawrzeć z nauczycielem niezależnie od tego, czy posiada lub jaki posiada stopień awansu zawodowego. 

Z osobą rozpoczynającą pracę w szkole, która:

• posiada wymagane kwalifikacje, ale 

• nie posiada stopnia awansu zawodowego, 

dyrektor szkoły zawiera umowę o pracę na czas określony – 2 lata szkolne.

W szczególnych przypadkach uzasadnionych potrzebami szkoły dyrektor może zawrzeć umowę o pracę z osobą, która legitymuje się wymaganym poziomem wykształcenia, lecz nie posiada przygotowania pedagogicznego, jeśli zobowiąże się ona do uzyskania przygotowania pedagogicznego w trakcie pierwszego roku pracy w szkole. Jeżeli zatrudniony pod takim warunkiem nauczyciel nie uzyska przygotowania pedagogicznego w trakcie pierwszego roku pracy, dyrektor rozwiązuje z nauczycielem umowę o pracę z końcem tego roku szkolnego bez wypowiedzenia. Dyrektor może jednak nie rozwiązać umowy o pracę, jeżeli nauczyciel nie uzyskał przygotowania pedagogicznego z przyczyn od niego niezależnych, ale zobowiąże się do uzyskania przygotowania pedagogicznego w trakcie drugiego roku pracy w szkole.

Z nauczycielem, który:

• posiada wymagane kwalifikacje, 

• nie posiada stopnia awansu zawodowego, ale

• pracował w szkole co najmniej 2 lata oraz

• uzyskał co najmniej dobrą ocenę pracy,

dyrektor szkoły zawiera umowę o pracę na czas nieokreślony.

W przypadku nauczycieli, którzy posiadają wymagane kwalifikacje i 2-letni staż pracy w szkole, ale nie uzyskali stopnia awansu zawodowego oraz co najmniej dobrej oceny pracy lub którzy nie uzyskali stopnia nauczyciela mianowanego (tj. pierwszego stopnia awansu) w ciągu 6 lat od rozpoczęcia okresu przygotowania zawodowego, dyrektor szkoły może zawrzeć umowę na czas określony na okres tylko jednego roku. Umowa taka może być zawarta więcej niż jeden raz.

Mianowanie

Możliwość zatrudnienia na podstawie mianowaniadotyczy wyłącznie nauczycieli posiadających stopień nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego (jeden z dwóch stopni przewidzianych w systemie awansu zawodowego nauczycieli). Nauczyciela posiadającego stopień awansu zatrudnia się na podstawie mianowania, jeżeli:

• posiada obywatelstwo polskie, z tym że wymóg ten nie dotyczy obywateli państwa członkowskiego Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym;

• ma pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z praw publicznych;

• nie toczy się przeciwko niemu postępowanie karne w sprawie o umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub postępowanie dyscyplinarne;

• nie był skazany prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe;

• nie był prawomocnie ukarany karą dyscyplinarną w okresie 3 lat przed nawiązaniem stosunku pracy;

• posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania danego stanowiska; 

• istnieją warunki do zatrudnienia nauczyciela w szkole w pełnym wymiarze zajęć i na czas nieokreślony.

Jedną z podstawowych zalet zatrudnienia na podstawie mianowania jest możliwość nawiązania stosunku pracy na czas nieokreślony w pełnym wymiarze zajęć. Ta forma zatrudnienia zapewnia też inne korzyści; na przykład w przypadku rozwiązania stosunku pracy z powodu całkowitej likwidacji szkoły – wyższa odprawa niż przewidziana w powszechnie obowiązujących przepisach dla osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę; wyrażenie zgody na zmniejszenie wymiaru pracy w przypadku częściowej likwidacji szkoły lub zmian organizacyjnych, które uniemożliwiają zatrudnienie w pełnym wymiarze; odprawa w przypadku orzeczenia niezdolności do wykonywania pracy. 

Jeżeli w szkole nie istnieją warunki do zatrudnienia nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony, zawiera się umowę o pracę na czas nieokreślony w niepełnym wymiarze.

9.2.5 Zastępstwa

Opieka nad dziećmi w  wieku do 3 lat

Brak regulacji dotyczących zastępstw w instytucjach opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 - zastępstwa są zapewniane w ramach danej placówki. 

Wychowanie przedszkolne i edukacja  szkolna

Nauczyciel zatrudniony w pełnym wymiarze zajęć może realizować godziny ponadwymiarowe tj. dodatkowe godziny zajęć. Ponadto, w przypadku konieczności krótkotrwałego zastępstwa nauczyciela nieobecnego w pracy, nauczyciel może być zobowiązany do realizacji doraźnych zastępstw.

Godziny ponadwymiarowe

Godzina ponadwymiarowa oznacza dodatkową godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych, która przekracza tygodniowe obowiązkowe pensum (obowiązkowy wymiar godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych), ale mieści się w 40 godzinnej normie czasu pracy (dla 5-dniowego tygodnia pracy). Godziny ponadwymiarowe nie są godzinami nadliczbowymi, które są realizowane po przekroczeniu tygodniowej 40-godzinnej normy czasu pracy. 

Zgodnie z przepisami nauczyciel jest zobowiązany pracować w godzinach nadliczbowych w szczególnych wypadkach wynikających z konieczności realizacji programu nauczania. Godziny ponadwymiarowe przydziela dyrektor przedszkola lub szkoły, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej, zwykle na dłuższy okres, na przykład semestr lub rok szkolny.

Ogólna liczba godzin ponadwymiarowych przydzielonych danemu nauczycielowi nie może przekraczać ½ tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć, przy czym przydzielenie nauczycielowi godzin ponadwymiarowych powyżej ¼ tygodniowego pensum wymaga zgody nauczyciela. Limit godzin ponadwymiarowych dla konkretnego nauczyciela zależy zatem od wymiaru jego obowiązkowego tygodniowego pensum.

Godziny ponadwymiarowe można przydzielić nauczycielowi wyłącznie za jego zgodą w następujących przypadkach:

• nauczyciel jest w ciąży,

• nauczyciel wychowuje dziecko do lat 4,

• dyrektor chce przydzielić godziny w wymiarze większym niż ¼ tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć.

Na zasadzie wyjątku od ogólnych zasad, w latach szkolnych 2021/2022-2024/2025 można przydzielać godziny ponadwymiarowe za zgodą nauczyciela, powyżej limitu ½ tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć w szkołach, w których:

• utworzono oddział przygotowawczy dla uczniów z Ukrainy – każdemu nauczycielowi,

• nie utworzono takiego oddziału przygotowawczego – nauczycielowi języka polskiego.

Rozwiązanie to zostało wprowadzone w celu zapewnienia kształcenia, wychowania i opieki dzieciom i uczniom będącym obywatelami Ukrainy, którzy przebywają w Polsce w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego kraju.

Nauczyciel otrzymuje wynagrodzenie za pracę w godzinach ponadwymiarowych według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy.

Godziny doraźnych zastępstw

Godzina doraźnego zastępstwa oznacza godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych realizowaną przez nauczyciela powyżej tygodniowego obowiązkowego pensum w zastępstwie nieobecnego nauczyciela. Godziny doraźnych zastępstw przydziela się nauczycielowi w razie nagłej potrzeby spowodowanej nieobecnością nauczyciela w celu zapewnienia realizacji zadań szkoły, czyli ramowego planu nauczania, lub wyłącznie dla zapewnienia opieki uczniom w czasie lekcji.

Obowiązki nieobecnego nauczyciela można powierzyć nauczycielowi, który jest już zatrudniony w danym przedszkolu lub szkole w pełnym lub niepełnym wymiarze, lub dodatkowo zatrudnionemu nauczycielowi. Przepisy nie określają limitu godzin doraźnych zastępstw, ale w przypadku nauczyciela, który jest już zatrudniony w pełnym wymiarze, obowiązują limity godzin ponadwymiarowych (zob. wyżej). Z nowozatrudnionym nauczycielem zawiera się umowę o pracę na czas określony – na okres wynikający z zastępstwa nieobecnego nauczyciela. 

Wynagrodzenie za godziny doraźnych zastępstw wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy.

9.2.6 Formy wsparcia dla nauczycieli

Opieka  nad  dziećmi w wieku do 3 lat

Brak regulacji dotyczących form wsparcia dla kadr zatrudnionych w placówkach dla dzieci w wieku do 3 lat. W instytucjach opieki pracują m.in. pielęgniarki i położne oraz wolontariusze – zob. rozdział 10.4 „Pozostały personel w placówkach wczesnej edukacji i opieki (ECEC) oraz edukacji szkolnej”).  

Wychowanie  przedszkolne  i edukacja szkolna

W rozwiązywaniu problemów wychowawczych i dydaktycznych oraz rozwijaniu umiejętności wychowawczych w celu zwiększania efektywności pomocy udzielanej uczniom, nauczyciel może oczekiwać wsparcia na terenie przedszkola, szkoły i placówki ze strony nauczycieli psychologów, pedagogów, logopedów, doradców zawodowych i terapeutów pedagogicznych (zob. rozdział 10.3 „Kadra odpowiedzialna za poradnictwo we wczesnej edukacji i opiece oraz edukacji szkolnej”). 

 

9.2.7 System wynagrodzeń

Opieka  nad dziećmi  w wieku do 3 lat

Opiekunowie w publicznych żłobkach i klubach dziecięcych mają status pracowników samorządowych.  Szczegółowe zasady wynagradzania pracowników zatrudnionych w gminnych żłobkach i klubach dziecięcych są określone w regulaminach wynagradzania uchwalanych przez odpowiedni organ władz lokalnych (zgodnie z ustawą z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych oraz rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 25 października 2021 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych).

Maksymalną wysokość wynagrodzenia dziennego opiekuna zatrudnianego przez jednostkę samorządu terytorialnego oraz zasady jego ustalania określa odpowiedni organ władz samorządowych. 

Umowa uaktywniająca zawierana między nianią a rodzicami, rodzicem samotnie wychowującym dziecko lub opiekunem dziecka określa między innymi wysokość wynagradzania oraz sposób i termin jego wypłaty.

Wychowanie  przedszkolne i  edukacja szkolna

Ogólne zasady wynagradzania nauczycieli reguluje ustawa Karta Nauczyciela z 26 stycznia 1982 r. (z późn. zm.). Minister właściwy ds. oświaty i wychowania corocznie określa minimalne stawki wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, nawet jeśli kwota bazowa, od której zależy płaca podstawowa w szkole, nie uległa zmianie (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy, z późn. zm). 

Wynagrodzenie nauczycieli składa się z:

• wynagrodzenia zasadniczego,

• dodatków za wysługę lat, motywacyjnego, funkcyjnego, w tym z tytułu sprawowania funkcji wychowawcy klasy, oraz za warunki pracy,

• wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw,

• nagród i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, z wyjątkiem świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych i dodatków socjalnych (mieszkaniowego i wiejskiego).

Wysokość wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela jest uzależniona od stopnia awansu zawodowego, posiadanych kwalifikacji oraz wymiaru zajęć obowiązkowych. 

Wysokość dodatków zależy od okresu zatrudnienia, jakości świadczonej pracy, wykonywania dodatkowych zadań lub zajęć, powierzonego stanowiska oraz trudnych, uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia warunków pracy.

Średnie wynagrodzenie nauczycieli stanowi dla:

• nauczyciela początkującego (tj. nieposiadającego stopnia awansu zawodowego) – 120%,

• nauczyciela mianowanego – 144%,

• nauczyciela dyplomowanego – 184%

– kwoty bazowej, określanej dla nauczycieli corocznie w ustawie budżetowej. 

Od 1 stycznia 2024 r. minimalna stawka wynagrodzenia zasadniczego wynosi (w PLN i EUR*):

Poziom wykształcenia	Nauczyciel początkujący		Nauczyciel posiadający stopień awansu zawodowego
			Nauczyciel   mianowany		Nauczyciel dyplomowany
	PLN	EUR	PLN	EUR	PLN	EUR
Tytuł zawodowy magistra z przygotowaniem pedagogicznym	4 908	1 138,75	5 057	1 173,32	5 915	1 372,39
Tytuł zawodowy magistra bez przygotowania pedagogicznego, tytuł zawodowy licencjata (inżyniera) z przygotowaniem pedagogicznym, tytuł zawodowy licencjata (inżyniera) bez przygotowania pedagogicznego, dyplom ukończenia kolegium nauczycielskiego lub nauczycielskiego kolegium języków obcych**, pozostałe wykształcenie	4 788	1 110,90	4 910	1 139,21	5 148	1 194,43

*Kurs wymiany Komisji Europejskiej z grudnia 2024 r.: 1 EUR = 4,31 PLN. 

** Kolegium nauczycielskie i nauczycielskie kolegium języków obcych: instytucje kształcące nauczycieli, które istniały do 2016 r. 

Podstawę do ustalenia minimalnej stawki wynagrodzenia zasadniczego dla danego nauczyciela stanowi najwyższy posiadany przez niego poziom wykształcenia.

Nauczyciel początkujący (który odbywa przygotowanie do zawodu) otrzymuje jednorazowe świadczenie na start w wysokości 1000 zł (232 EUR). Nauczyciel może otrzymać świadczenie na start w wysokości 1000 zł tylko jeden raz w okresie całego zatrudnienia.

Więcej informacji na temat zarobków nauczycieli można znaleźć w narzędziu interaktywnym Komisji Europejskiej (Eurydice): Teachers’ and School Heads’ Salaries and Allowances in Europe. 

9.2.8 Czas pracy i urlop

Opieka  nad dziećmi w  wieku do 3 lat

Czas pracy

Opiekunów w żłobkach lub klubach dziecięcych obowiązuje 8-godzinna norma dobowa i przeciętnie 40-godzinna tygodniowa.

Czas sprawowania opieki przez samozatrudnionego dziennego opiekuna jest dopasowany do czasu pracy rodziców. Przepisy nie regulują, ile godzin dziennie dziecko może spędzić u dziennego opiekuna. W przypadku zatrudnienia w instytucji opieki nad dzieckiem podmiot zatrudniający określa godziny pracy w umowie z dziennym opiekunem.

Strony umowy uaktywniającej między nianią a rodzicami, lub rodzicem samotnie wychowującym dziecko lub opiekunem dziecka powinny określać konkretne dni w tygodniu, godziny oraz adres, pod którym niania będzie opiekować się dzieckiem. Nie ma określonej maksymalnej dobowej liczby godzin, przez które niania może sprawować opiekę nad dzieckiem.

Urlop

Opiekunom w żłobku i klubie dziecięcym przysługuje urlop wypoczynkowy w wymiarze określonym w Kodeksie pracy, czyli:

• 20 dni - jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat,

• 26 dni - jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.

W umowie o świadczenie usług przez dziennego opiekuna musi pojawić się zapis dotyczący warunków czasowego niesprawowania opieki, w szczególności związanego z wypoczynkiem dziennego opiekuna.

Umowa uaktywniająca zawierana z nianią ma charakter umowy cywilnoprawnej, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Oznacza to, że niania nie ma prawa do urlopu wypoczynkowego. 

Wychowanie  przedszkolne i edukacja  szkolna

Ogólny czas pracy

Czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie może przekraczać 40 godzin tygodniowo.

Nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć obowiązuje 5-dniowy tydzień pracy. Nauczycielom dokształcającym się, odbywającym szkolenie branżowe, wykonującym inne ważne społecznie zadania lub – jeżeli to wynika z organizacji pracy w szkole – dyrektor szkoły może ustalić 4-dniowy tydzień pracy.

W szkołach, w których praca odbywa się we wszystkie dni tygodnia, nauczyciel korzysta co najmniej raz na 2 tygodnie z 2 kolejnych dni wolnych od pracy, z których jeden musi przypadać w niedzielę. Nie dotyczy to nauczyciela pracującego w systemie kształcenia zaocznego.

W ramach czasu pracy nauczyciel jest zobowiązany realizować:

1. pensum, tj. zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, prowadzone bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz;
2. inne zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych przedszkola lub szkoły, w tym zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów;
3. zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym.

W ramach innych zajęć i czynności wynikających ze statutowych zadań przedszkola lub szkoły (zob. pkt 2 wyżej) nauczyciel jest zobowiązany do dostępności w szkole w wymiarze:

• jednej godziny tygodniowo – jeżeli jest zatrudniony w wymiarze co najmniej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć,

• jednej godziny w ciągu dwóch tygodni – jeżeli jest zatrudniony w wymiarze poniżej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć.

W trakcie tej godziny nauczyciel prowadzi, zgodnie z potrzebami, konsultacje dla wychowanków, uczniów lub ich rodziców. 

Wymiar dostępności nauczyciela ustala dyrektor przedszkola lub szkoły odpowiednio do potrzeb w przypadku nauczyciela, który w ramach stosunku pracy prowadzi:

• zajęcia dydaktyczne, wychowawcze lub opiekuńcze bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz w wymiarze niższym niż 6 godzin tygodniowo lub

• wyłącznie zajęcia w formach pozaszkolnych lub zajęcia w szkole dla dorosłych, branżowej szkole II stopnia lub szkole policealnej, bez względu na wymiar zatrudnienia.

Wymiar ten nie może być jednak wyższy od wymiaru określonego dla nauczycieli zatrudnionych w wyższym wymiarze. Dostępność nauczyciela w szkole oraz inne zajęcia i czynności realizowane przez niego w ramach stosunku pracy nie mogą przekroczyć maksymalnego tygodniowego wymiaru czasu pracy obowiązującego tego nauczyciela.

Wymiar godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych (pensum)

Nauczyciel jest zobowiązany realizować zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze (pensum), bezpośrednio z wychowankami lub uczniami w wymiarze od 18 do 30 godzin, przy czym wymiar powyżej 25 godzin dotyczy wyłącznie nauczycieli pracujących w określonych placówkach systemu oświaty (np. wychowawców świetlic szkolnych i półinternatów, klubów środowiskowych, internatów, burs; wychowawców w zakładach opiekuńczo-leczniczych).  Liczba godzin zależy od typu przedszkola lub szkoły i wykonywanych zajęć lub wymiaru ustalonego przez dyrektora przedszkola lub szkoły albo organ prowadzący.

Tygodniowe obowiązkowe pensum nauczycieli zatrudnionych w pełnym wymiarze zajęć w przedszkolach, szkołach i innych placówkach ustala się według następujących norm, przy czym jedna godzina trwa 45 minut:

Stanowisko – typ (rodzaj) szkoły lub placówki	Tygodniowa liczba godzin obowiązkowego wymiaru zajęć dydaktycznych, wychowawczych, opiekuńczych
Nauczyciele przedszkoli, z wyjątkiem nauczycieli pracujących z grupami dzieci 6-letnich	25
Nauczyciele przedszkoli i innych placówek przedszkolnych pracujących z grupami dzieci 6-letnich	22
Nauczyciele: przedszkoli specjalnych, szkół podstawowych, szkół specjalnych, liceów ogólnokształcących, przedmiotów z zakresu kształcenia ogólnego i teoretycznych przedmiotów zawodowych w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe, w tym w szkołach specjalnych i szkolenia rzemieślniczego w okręgowych ośrodkach wychowawczych, schroniskach dla nieletnich oraz zakładach poprawczych, teoretycznych przedmiotów zawodowych na kwalifikacyjnych kursach zawodowych, przedmiotów artystycznych i ogólnokształcących w szkołach artystycznych	18

Zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, prowadzone bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz są rejestrowane i rozliczane w okresach tygodniowych odpowiednio w dziennikach lekcyjnych lub dziennikach zajęć.

Podstawę wynagrodzenia nauczyciela pełnoetatowego stanowi pensum 18-godzinne, a za godziny wykraczające poza ten wymiar (godziny ponadwymiarowe) nauczyciele otrzymują dodatkowe wynagrodzenie.

Nauczyciele realizujący 18-godzinne pensum tygodniowe mogą prowadzić zajęcia w wymiarze do 27 godzin tygodniowo za zgodą dyrektora przedszkola lub szkoły, jeśli taką możliwość przewiduje arkusz organizacyjny, zatwierdzony przez organ prowadzący przedszkole lub szkołę. 

Za zgodą organu prowadzącego przedszkole lub szkołę dyrektor może nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć obniżyć tygodniowy wymiar zajęć na czas określony lub do odwołania. Nauczycielowi korzystającemu z obniżonego tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nie przydziela się godzin ponadwymiarowych.

Nauczyciel może być zobowiązany do realizowania tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć wychowawczych także w porze nocnej. Za każdą godzinę pracy w porze nocnej nauczycielowi przysługuje dodatkowe wynagrodzenie w wysokości 15% godzinowej stawki wynagrodzenia zasadniczego.

W szczególnych przypadkach, wynikających z konieczności realizacji programu nauczania, nauczyciel może być zobowiązany do odpłatnej pracy w godzinach ponadwymiarowych, zgodnie z posiadaną specjalnością, których liczba nie może przekroczyć ¼ tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Przydzielenie nauczycielowi większej liczby godzin ponadwymiarowych może nastąpić wyłącznie za jego zgodą, jednak w wymiarze nieprzekraczającym ½ tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć.

Ferie i urlopy

Zgodnie z Kartą Nauczyciela nauczyciele mają prawo do odpłatnego czasu wolnego podczas ferii oraz świąt państwowych i religijnych, co w praktyce oznacza, że nauczyciele mają w ciągu roku ponad trzy miesiące czasu wolnego od pracy.

Nauczycielowi zatrudnionemu w szkole, w której w organizacji pracy przewidziano ferie szkolne, przysługuje urlop wypoczynkowy w wymiarze odpowiadającym okresowi ferii i w czasie ich trwania. Ferie letnie trwają około 2 miesięcy, a ferie zimowe około 2 tygodni. 

Dyrektor przedszkola lub szkoły może zobowiązać nauczyciela do przeprowadzenia podczas ferii egzaminów lub wykonywania prac związanych z zakończeniem roku szkolnego i przygotowaniem nowego roku szkolnego, opracowania szkolnego zestawu programów oraz uczestniczenia w doskonaleniu zawodowym w określonej formie. Zajęcia te nie mogą trwać dłużej niż 7 dni.

Nauczycielom zatrudnionym w szkołach, w których nie są przewidziane ferie szkolne, przysługuje urlop wypoczynkowy w wymiarze 35 dni roboczych w czasie ustalonym w planie urlopów.

W trakcie urlopu wypoczynkowego nauczycielowi przysługuje wynagrodzenie, jakie by otrzymał, gdyby w tym czasie pracował. 

Po przepracowaniu co najmniej 7 lat w szkole w wymiarze nie niższym niż ½ obowiązkowego wymiaru zajęć nauczyciel ma prawo do płatnego urlopu dla poratowania zdrowia na okres do 1 roku w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia, jeżeli lekarz uzna, że stan zdrowia nauczyciela tego wymaga. Nauczycielowi można udzielić kolejnego urlopu dla poratowania zdrowia nie wcześniej niż po upływie roku od dnia zakończenia poprzedniego urlopu. Łączny wymiar urlopu dla poratowania zdrowia w okresie całego zatrudnienia nauczyciela nie może przekraczać 3 lat. W trakcie urlopu nauczyciel zachowuje prawo do comiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego i dodatku za wysługę lat oraz prawo do innych świadczeń pracowniczych.

Ponadto, zgodnie z Kodeksem pracy, podobnie jak inni pracownicy, nauczyciele mają prawo do następujących urlopów związanych z rodzicielstwem: 

• płatny urlop macierzyński: 20 tygodni w przypadku urodzenia 1 dziecka przy jednym porodzie (liczba tygodni zwiększa się zależnie od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie); 

• płatny urlop rodzicielski: 41 lub 43 tygodnie (dla obojga rodziców) w przypadku urodzenia, odpowiednio, 1 lub więcej niż 1 dziecka; 65 lub 67 tygodni w przypadku urodzenia, odpowiednio, 1 lub więcej niż 1 dziecka z niepełnosprawnością; 

• płatny urlop ojcowski: 2 tygodnie (do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia albo do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia); 

• bezpłatny urlop wychowawczy: 36 miesięcy (łączny wymiar dla obojga rodziców). 

Podobnie jak innym pracownikom, nauczycielom przysługuje także bezpłatnyurlop opiekuńczy w wymiarze 5 dni w roku kalendarzowym w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych.

9.2.9 Awans zawodowy

Opieka nad  dziećmi  w wieku do 3 lat

Opiekunowie zatrudnieni w publicznych żłobkach i klubach dziecięcych, prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego (JST) mają status pracowników samorządowych. Zgodnie z ustawą o pracownikach samorządowych pracownik samorządowy, który wykazuje inicjatywę w pracy i sumiennie wykonuje swoje obowiązki, może zostać przeniesiony na wyższe stanowisko. 

Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych przewiduje następujące stanowiska dla opiekunów w żłobkach i klubach dziecięcych prowadzonych przez JST: młodszy opiekun, opiekun i starszy opiekun. Opiekunowie mogą również ubiegać się o stanowisko dyrektora żłobka lub kierownika klubu dziecięcego (zob. rozdział 10.1 „Kadra kierownicza we wczesnej edukacji i opiece oraz edukacji szkolnej”). 

Analogiczne stanowiska istnieją dla opiekunów dziennych zatrudnionych w publicznych żłobkach lub klubach dziecięcych prowadzonych przez JST: młodszy opiekun dzienny, opiekun dzienny i starszy opiekun dzienny. 

Warunki awansu określa regulamin instytucji opieki, która zatrudnia opiekunów lub opiekunów dziennych. 

Żłobki i kluby dziecięce prowadzone przez podmioty inne niż JST określają stanowiska i zasady awansu w swych regulacjach wewnętrznych. 

Awans nie dotyczy samozatrudnionych dziennych opiekunów ani niań, którzy nie wykonują swej pracy w ramach struktury organizacyjnej instytucji opieki nad dzieckiem. 

Wychowanie przedszkolne  i  edukacja szkolna

Awans zawodowy nauczycieli

Istnieją dwa stopnie awansu zawodowego nauczycieli:

• nauczyciel mianowany

• nauczyciel dyplomowany.

Nauczyciele nieposiadający stopnia awansu zawodowego nazywani są nauczycielami początkującymi.

Na wniosek Kapituły do Spraw Profesorów Oświaty minister ds. oświaty i wychowania może nadać tytuł honorowy profesora oświaty nauczycielowi dyplomowanemu, który posiada co najmniej 20-letni okres pracy w zawodzie nauczyciela, w tym co najmniej 10-letni okres pracy jako nauczyciel dyplomowany, oraz znaczący i uznany dorobek zawodowy.

Nauczyciele akademiccy, którzy posiadają stopień naukowy oraz co najmniej 5-letni staż pracy w uczelni, uzyskują stopień nauczyciela mianowanego z dniem nawiązania stosunku pracy w szkole. 

Nauczyciel początkujący ⇒ nauczyciel mianowany

Nauczyciel początkujący, czyli nieposiadający stopnia awansu zawodowego, musi odbyć przygotowanie do zawodu nauczyciela (zob. rozdział 9.2.3 „Przygotowanie do zawodu”).

Warunkiem nadania nauczycielowi początkującemu stopnia nauczyciela mianowanego jest:

• spełnienie wymagań kwalifikacyjnych, czyli posiadanie wyższego wykształcenia z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym lub ukończenia zakładu kształcenia nauczycieli

• odbycie przygotowania do zawodu, podczas którego nauczyciel będzie doskonalił umiejętności praktyczne oraz pogłębiał wiedzę teoretyczną niezbędną do jego wykonywania,

• posiadanie co najmniej dobrej oceny pracy uzyskanej w ostatnim roku odbywania przygotowania do zawodu,

• uzyskanie pozytywnej opinii o zajęciach przeprowadzonych przed komisją w ostatnim roku przygotowania do zawodu,

• zdanie egzaminu na stopień nauczyciela mianowanego, podczas którego komisja sprawdza spełnianie przez nauczyciela wymagań dotyczących wiedzy i umiejętności niezbędnych do efektywnego realizowania obowiązków nauczyciela, określonych w przepisach. 

Praca nauczyciela przed uzyskaniem pierwszego stopnia awansu jest oceniana przez dyrektora szkoły w drugim oraz ostatnim roku przygotowania do zawodu (zob. szczegółowe informacje w rozdziale 9.2.3 „Przygotowanie do zawodu”). 

Egzamin na stopień nauczyciela mianowanego przeprowadza komisja, którą powołuje organ prowadzący szkołę. W skład komisji egzaminacyjnej wchodzą:

• przedstawiciel organu prowadzącego szkołę, jako jej przewodniczący;

• przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny;

• dyrektor szkoły;

• dwaj eksperci z listy ekspertów ustalonej przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania.

Na wniosek nauczyciela w skład komisji egzaminacyjnej można także powołać przedstawiciela wskazanego we wniosku związku zawodowego.

Zakres wymagań dotyczących wiedzy i umiejętności niezbędnych do efektywnego realizowania obowiązków nauczyciela, których spełnianie komisja sprawdza podczas egzaminu, obejmuje:

1. znajomość przepisów prawa dotyczących organizacji, zadań i zasad funkcjonowania szkoły, w której nauczyciel odbywał przygotowanie do zawodu nauczyciela;
2. umiejętność prowadzenia zajęć w sposób zapewniający właściwą realizację statutowych zadań szkoły, w szczególności realizację podstawy programowej
3. umiejętność rozpoznawania potrzeb uczniów i indywidualizowania nauczania;
4. umiejętność stosowania w pracy wiedzy z zakresu psychologii, pedagogiki i dydaktyki;
5. znajomość środowiska uczniów oraz umiejętność uwzględniania w swojej pracy problematyki środowiska lokalnego i współczesnych problemów społecznych i cywilizacyjnych;
6. umiejętność korzystania w pracy, zwłaszcza w trakcie prowadzonych zajęć, z narzędzi multimedialnych i informatycznych.

Komisja zapoznaje się z opinią o zajęciach przeprowadzonych przez nauczyciela i oceną jego pracy w ostatnim roku przygotowania do zawodu oraz przeprowadza egzaminu. Podczas nauczyciel:

• odpowiada na pytania członków komisji egzaminacyjnej;

• wykazuje się umiejętnością rozwiązania wskazanego przez komisję problemu związanego z wykonywaną pracą.

Na podstawie liczby punktów przyznanych przez członków komisji oblicza się średnią arytmetyczną punktów. Nauczyciel zdał egzamin, jeżeli średnia arytmetyczna uzyskanych punktów wynosi co najmniej 7.

Stopień nauczyciela mianowanego nadaje organ prowadzący szkołę.

Jeżeli nauczyciel nie zda egzaminu na stopień nauczyciela mianowanego, odbywa dodatkowe przygotowanie do zawodu w wymiarze roku i 9 miesięcy.

 

Nauczyciel mianowany ⇒ nauczyciel dyplomowany

Warunkami nadania nauczycielowi mianowanemu stopnia nauczyciela dyplomowanego są:

• spełnienie wymagań kwalifikacyjnych;

• przepracowanie w przedszkolu lub szkole wymaganego okresu (5 lat i 9 miesięcy) od dnia uzyskania stopnia nauczyciela mianowanego;

• uzyskanie co najmniej bardzo dobrej oceny pracy w ostatnim roku pracy przed złożeniem wniosku o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego;

• uzyskanie akceptacji komisji kwalifikacyjnej, która na podstawie dokonanej analizy dorobku zawodowego nauczyciela i przeprowadzonej rozmowy sprawdza spełnianie przez nauczyciela wymagań dotyczących realizowania zadań lub podejmowania działań na rzecz oświaty oraz ich efektów.

Wymagany okres pracy (5 lat i 9 miesięcy) może zostać skrócony do 4 lat i 9 miesięcy na wniosek nauczyciela posiadającego stopień nauczyciela mianowanego, który posiada stopień naukowy lub który przed nawiązaniem stosunku pracy w szkole w Polsce prowadził zajęcia w szkole za granicą.

Komisję kwalifikacyjną dla nauczycieli ubiegających się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego powołuje organ sprawujący nadzór pedagogiczny (kurator oświaty). W jej skład wchodzą:

• przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny;

• dyrektor szkoły, z wyjątkiem przypadku gdy o awans ubiega się dyrektor szkoły;

• dwaj eksperci z listy ekspertów prowadzonej przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania.

Na wniosek nauczyciela w skład komisji można także powołać przedstawiciela wskazanego we wniosku związku zawodowego.

Zakres wymagań dotyczących realizowania zadań lub podejmowania działań na rzecz oświaty oraz ich efektów, których spełnianie jest sprawdzane przez komisję w postępowaniu kwalifikacyjnym, obejmuje:

1. doskonalenie warsztatu pracy, w tym w zakresie stosowania technologii informacyjnej i komunikacyjnej, oraz pogłębianie wiedzy i umiejętności w celu podnoszenia jakości pracy szkoły;
2. umiejętność dzielenia się wiedzą i doświadczeniem z innymi nauczycielami, w tym przez prowadzenie:  

   • zajęć otwartych, w szczególności dla nauczycieli odbywających przygotowanie do zawodu, lub

   • zajęć w ramach wewnątrzszkolnego doskonalenia zawodowego lub innych zajęć dla nauczycieli;

3. umiejętność wykorzystywania w pracy metod aktywizujących ucznia oraz narzędzi multimedialnych i informatycznych sprzyjających procesowi uczenia się;
4. realizowanie co najmniej jednego z następujących zadań:  

   • wykonywanie zadań mentora, opiekuna praktyk pedagogicznych, społecznego kuratora sądowego, egzaminatora okręgowej komisji egzaminacyjnej, rzeczoznawcy do spraw podręczników, konsultanta Centrum Edukacji Artystycznej, wolontariusza wykonującego świadczenia na rzecz stowarzyszenia lub innej organizacji, których celem statutowym jest działalność wychowawcza albo rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej i innowacyjnej szkoły, instruktora harcerstwa lub innych zadań służących podniesieniu jakości pracy szkoły lub wykonywanych na rzecz dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi lub zagrożonych wykluczeniem społecznym,

   • opracowanie i wdrożenie innowacji lub działań dydaktycznych, wychowawczych, opiekuńczych lub innych związanych z oświatą, w tym podejmowanie działań w ramach realizowanego w szkole eksperymentu pedagogicznego,

   • opracowanie podręcznika lub autorskiej pracy z zakresu oświaty lub rozwoju dziecka opublikowanej w czasopiśmie branżowym lub w formie innej zwartej publikacji,

   • prowadzenie cyklicznych zajęć szkoleniowych dla nauczycieli lub rodziców uczniów, o ile nie należą one do obowiązków nauczyciela, w tym z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość,

   • przeprowadzanie i analizowanie badań naukowych z zakresu oświaty, w szczególności związanych ze specyfiką i potrzebami szkoły, oraz wykorzystywanie wyników tych badań do podnoszenia jakości pracy szkoły.

Komisja kwalifikacyjna zapoznaje się z oceną pracy nauczyciela oraz opisem i analizą sposobu realizacji wymagań oraz przeprowadza rozmowę, podczas której nauczyciel:

• przedstawia swój dorobek zawodowy;

• odpowiada na pytania członków komisji dotyczące zrealizowanych zadań lub podjętych działań na rzecz oświaty oraz ich efektów.

Na podstawie liczby punktów przyznanych przez członków komisji oblicza się średnią arytmetyczną punktów. Nauczyciel uzyskał akceptację komisji, jeżeli średnia arytmetyczna uzyskanych punktów wynosi co najmniej 7.

Stopień nauczyciela dyplomowanego nadaje minister ds. oświaty i wychowania.

Awans zawodowy w administracji oświatowej

Poza możliwością uzyskania stopni awansu zawodowego i zagwarantowaną ustawowo zmianą uposażenia uzależnioną od poziomu wykształcenia, uzyskanego stopnia awansu zawodowego i stażu pracy, nauczyciel wewnątrz szkoły ma niewielkie możliwości awansu, ponieważ skala funkcji i stanowisk w obecnej strukturze jest bardzo ograniczona.

Nauczyciel, który posiada wymagane kwalifikacje i staż pracy oraz odpowiedni stopień awansu zawodowego, ma prawo do ubiegania się o stanowisko dyrektora szkoły, kuratora oświaty lub wizytatora w urzędach administracji oświatowej. Mimo że dla nauczycieli dostępne są kursy i obowiązują stopnie awansu zawodowego, ukończenie kursu lub zdobycie stopnia awansu zawodowego nie zapewnia stanowiska kierowniczego.

Jeżeli nauczyciel posiada odpowiednie kwalifikacje, może również zmienić miejsce pracy ze szkoły podstawowej na średnią lub podjąć pracę na stanowisku doradcy lub nauczyciela-konsultanta w placówkach doskonalenia nauczycieli. Często jednak taki awans zawodowy jest wynikiem propozycji z zewnątrz, a nie zagwarantowanym awansem w karierze nauczycielskiej.

Pewne stanowiska (np. dyrektora szkoły czy kuratora oświaty) osiągalne są wyłącznie w wyniku konkursów i na określoną przepisami kadencję. Nie są zatem awansem stałym, a w wyniku kolejnego konkursu można je stracić, co równa się powrotowi do grona szeregowych nauczycieli.

9.2.10 Przeniesienia

Opieka nad  dziećmi w  wieku do 3 lat

Brak regulacji dotyczących przeniesień – sprawy te są regulowane na poziomie placówki i na szczeblu lokalnym.  

Wychowanie przedszkolne  i edukacja  szkolna

Nauczyciele poszukują pracy indywidualnie, bezpośrednio w przedszkolach, szkołach lub placówkach oświatowych. Nauczyciele mogą swobodnie zmieniać miejsca pracy lub rezygnować z pracy w systemie oświaty i podejmować pracę w innych działach gospodarki.

Przeniesienie służbowe bywa wykorzystywane w razie braku możliwości dalszego zatrudnienia nauczyciela w dotychczasowym przedszkolu lub szkole z przyczyn organizacyjnych. Przeniesienie służbowe nauczycieli można stosować wyłącznie w stosunku do nauczycieli zatrudnionych na podstawie mianowania (zob. rodzaje stosunku pracy w rozdziale 9.2.4 „Status zawodowy”). Zmiana miejsca wykonywania pracy przez nauczyciela zatrudnionego na podstawie umowy o pracę może więc nastąpić wyłącznie w drodze rozwiązania dotychczasowego stosunku pracy i nawiązania nowego.

Nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może być przeniesiony na własną prośbę lub z urzędu za jego zgodą na inne stanowisko w tej samej lub innej szkole, w tej samej lub innej miejscowości, na takie same lub inne stanowisko. W przypadku przeniesienia nauczyciela do innej szkoły na inne niż dotychczas zajmowane stanowisko obowiązuje go tygodniowy wymiar zajęć właściwy do tego stanowiska.

Nauczyciela można przenieść z urzędu do innej miejscowości pod warunkiem zapewnienia mu w nowym miejscu pracy odpowiedniego do jego stanu rodzinnego mieszkania oraz miejsca pracy dla współmałżonka, jeśli jest on nauczycielem.

9.2.11 Zwolnienia (rozwiązywanie stosunku pracy)

Opieka nad dziećmi  w  wieku do 3 lat

Umowę o pracę z opiekunem w żłobku lub klubie dziecięcym rozwiązuje się:

• na mocy porozumienia stron,

• przez oświadczenie jednej ze stron z zachowaniem okresu wypowiedzenia (rozwiązanie umowy za wypowiedzeniem),

• przez oświadczenie jednej ze stron bez zachowania okresu wypowiedzenia (rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia),

• z upływem czasu, na który była zawarta.

W umowie o świadczenie usług przez dziennego opiekuna musi pojawić się zapis dotyczący rozwiązania umowy. W umowie określa się okres wypowiedzenia. Umowę można też rozwiązać ze skutkiem natychmiastowym, czyli bez zachowania okresu wypowiedzenia, w przypadku naruszenia przez dziennego opiekuna obowiązków wynikających z umowy.

Warunki rozwiązania umowy z nianią zapisane są w umowie uaktywniającej zawieranej z rodzicami, rodzicem samotnie wychowującym dziecko lub opiekunem dziecka. W umowie można określić okres wypowiedzenia, ale zleceniodawca ma prawo wypowiedzieć umowę ze skutkiem natychmiastowym w przypadku naruszenia przez nianię obowiązków.

Wychowanie przedszkolne i  edukacja  szkolna

Stosunek pracy z nauczycielem może wygasnąć z mocy prawa albo zostać rozwiązany za porozumieniem stron lub – jeśli strony nie dojdą do porozumienia – za wypowiedzeniem. 

Stosunek pracy nauczyciela wygasa z mocy prawa w razie:

• prawomocnego ukarania w postępowaniu dyscyplinarnym karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy oraz karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania lub karą wydalenia z zawodu nauczycielskiego;

• prawomocnego skazania na karę pozbawienia praw publicznych albo prawa wykonywania zawodu lub utraty pełnej zdolności do czynności prawnych;

• prawomocnego skazania za przestępstwo popełnione umyślnie;

• upływu trzymiesięcznego okresu odbywania kary pozbawienia wolności;

• stwierdzenia, że nawiązanie stosunku pracy nastąpiło na podstawie fałszywych lub nieważnych dokumentów albo zostało dokonane z naruszeniem określonych warunków dotyczących zatrudnienia nauczycieli na podstawie mianowania.

Niezależnie od podstawy zatrudnienia (umowa o pracę lub mianowanie; zob. rozdział 9.2.4 „Status zawodowy”) stosunek pracy z nauczycielem może zostać rozwiązany w przypadku całkowitej lub częściowej likwidacji szkoły. Jeżeli dalsze zatrudnienie nauczyciela nie jest możliwe, dyrektor przedszkola lub szkoły przenosi nauczyciela w stan nieczynny lub, na wniosek nauczyciela, rozwiązuje z nim stosunek pracy.

Nauczyciel przeniesiony w stan nieczynny zachowuje prawo do comiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego oraz prawo do innych świadczeń pracowniczych, do czasu wygaśnięcia stosunku pracy. Dyrektor szkoły ma obowiązek przywrócić do pracy w pierwszej kolejności nauczyciela pozostającego w stanie nieczynnym, gdy tylko taka możliwość zaistnieje. Odmowa podjęcia pracy przez nauczyciela powoduje wygaśnięcie stosunku pracy z dniem odmowy.

Stosunek pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania zostaje rozwiązany z następujących przyczyn:

• na mocy porozumienia stron; 

• na wniosek nauczyciela;

• w razie czasowej niezdolności nauczyciela do pracy spowodowanej chorobą, jeżeli okres tej niezdolności przekracza 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży – 270 dni. W szczególnie uzasadnionych wypadkach okres nieobecności w pracy może być przedłużony o kolejne 12 miesięcy, o ile nauczyciel uzyska prawo do świadczenia rehabilitacyjnego, w razie choroby i macierzyństwa lub zostanie mu udzielony urlop dla poratowania zdrowia;

• w razie orzeczenia przez lekarza przeprowadzającego badanie okresowe lub kontrolne o niezdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy;

• w razie nieusprawiedliwionego niezgłoszenia się nauczyciela na badanie okresowe lub kontrolne;

• w razie uzyskania negatywnej oceny pracy;

• w razie cofnięcia skierowania do nauczania religii w szkole na zasadach określonych w odrębnych przepisach. 

Okres wypowiedzenia zależy od przyczyny rozwiązania stosunku pracy; np. 3 miesiące w przypadku rozwiązania stosunku pracy na wniosek nauczyciela; koniec miesiąca, w którym dyrektor szkoły otrzymał ostateczne orzeczenie lekarskie o niezdolności do wykonywania pracy; w przypadku negatywnej oceny pracy – 3-miesięczne wypowiedzenie, a okres ten liczy się od otrzymania przez nauczyciela negatywnej oceny. 

Zgodnie z ogólną zasadą określoną w przepisach umowę o pracę zawartą na czas nieokreślony rozwiązuje się z końcem roku szkolnego, za 3-miesięcznym wypowiedzeniem. Umowa o pracę na czas nieokreślony ulega rozwiązaniu, jeżeli w ciągu 6 lat od rozpoczęcia przygotowania do zawodu (zob. rozdział 9.2.3 „Przygotowanie do zawodu”) nauczyciel nie uzyskał stopnia nauczyciela mianowanego (zob. rozdział 9.2.9 „Awans zawodowy”). Po rozwiązaniu takiej umowy nauczyciel może zostać zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas określony na jeden rok szkolny. Umowę taką można zawrzeć więcej niż jeden raz.

Ponadto umowa zawarta na czas nieokreślony ulega rozwiązaniu w przypadkach i terminach przedstawionych wyżej dla nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania. 

9.2.12 Emerytury

Opieka  nad  dziećmi  w wieku do 3 lat

Personelowi sprawującemu opiekę nad dziećmi w wieku do lat 3 przysługuje emerytura w powszechnym wieku emerytalnym, tj. 60 lat u kobiet i 65 lat u mężczyzn.

Wychowanie  przedszkolne  i  edukacja szkolna

Nauczyciel może zwrócić się o następujące świadczenia:

• emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym,

• emeryturę nauczycielską, czyli wcześniejszą emeryturę,

• świadczenie kompensacyjne.

Emerytura w powszechnym wieku emerytalnym

Podobnie jak inni pracownicy nauczyciele mogą przejść na emeryturę zgodnie z powszechnie obowiązującymi przepisami w wieku 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Emerytury dla nauczycieli na zasadach powszechnych przysługują niezależnie od stażu w placówkach pedagogicznych.

Emerytura nauczycielska na podstawie ustawy Karta Nauczyciela

Karta Nauczyciela  pozwala nauczycielom przejść na emeryturę na szczególnych zasadach, czyli przed osiągnięciem ustawowego wieku emerytalnego. 

Wcześniejsze emerytury dotyczą nauczycieli, którzy:

• rozpoczęli swą pracę przed 1 stycznia 1999 roku,

• posiadają udokumentowany okres składkowy obejmujący co najmniej 30 lat, w tym co najmniej 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela. 

Nauczyciele spełniający ww. warunki mogą przejść na emeryturę również w przypadku rozwiązania stosunku pracy lub wygaśnięcia stosunku pracy w związku z całkowitą lub częściową likwidacją szkoły lub ze zmianami organizacyjnymi powodującymi zmniejszenie liczby oddziałów w przedszkolu lub szkole, przeniesieniem nauczyciela w stan nieczynny oraz przywróceniem nauczyciela do pracy pozostającego w stanie nieczynnym.

Wcześniejsza emerytura stanowi równowartość kwoty, która wynika z podzielenia podstawy obliczenia emerytury, ustalonej zgodnie ze szczegółowymi przepisami, przez średnią dalszą długość życia dla osób w wieku, w którym dany nauczyciel przechodzi na tę emeryturę.

Aby przejść na wcześniejszą emeryturę, nauczyciele muszą rozwiązać na swój wniosek stosunek pracy. Nauczyciele, którzy przeszli na wcześniejszą emeryturę i nie osiągnęli ustawowego wieku emerytalnego, mogą zostać ponownie zatrudnieni wyłącznie w przypadku, gdy taka potrzeba wynika z organizacji nauczania lub w celu zastąpienia nieobecnego nauczyciela. W takich przypadkach wymagana jest zgoda organu sprawującego nadzór pedagogiczny (którym dla większości przedszkoli i szkół jest kurator oświaty), a wymiar zatrudnienia nie może przekroczyć 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć.

Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne

Nauczycielskie świadczenia kompensacyjne są odpowiednikiem emerytur pomostowych dla osób zatrudnionych przy pracach o szczególnym charakterze bądź w szczególnych warunkach.

Do tych świadczeń uprawnieni są nauczyciele pracujący w przedszkolach, szkołach, placówkach kształcenia ustawicznego, młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, w młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, w specjalnych ośrodkach wychowawczych oraz poradniach psychologiczno-pedagogicznych.

Nauczyciele mogą otrzymać świadczenie kompensacyjne, jeśli spełnią trzy poniższe warunki:

• ukończą:  

  • kobiety: 55 lat – w latach 2009–2024; 56 lat – w latach 2025–2026; 57 lat – w latach 2027–2028; 58 lat – w latach 2029–2030; 59 lat – w latach 2031–2032,

  • mężczyźni: 55 lat – w latach 2009–2014; 56 lat – w latach 2015–2016; 57 lat – w latach 2017–2018; 58 lat – w latach 2019–2020; 59 lat – w latach 2021–2022; 60 lat – w latach 2023–2024; 61 lat – w latach 2025–2026; 62 lata – w latach 2027–2028; 63 lata – w latach 2029–2030; 64 lata – w latach 2031–2032;

• mają co najmniej 30 lat stażu, w tym minimum 20 lat pracy nauczycielskiej w jednej z wyżej wymienionych placówek w wymiarze co najmniej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć;

• rozwiążą stosunek pracy.

Świadczenie kompensacyjne stanowi równowartość kwoty, która jest wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury (ustalonej na takich samych zasadach jak w przypadku przejścia na emeryturę po osiągnięciu ustawowego wieku) przez średnią dalszą długość życia dla osób w wieku 60 lat. Kwota świadczenia nie może być niższa od najniższej emerytury. Nauczyciele mogą otrzymywać świadczenie do czasu przejścia na emeryturę. Po przejściu na emeryturę nie obniża się podstawy obliczenia emerytury o kwotę pobranych wcześniej świadczeń kompensacyjnych.