Cele i dostępność

Poziom żłobków

Obok żłobków i klubów dziecięcych funkcjonują także formy opieki domowej. Opiekę domową może sprawować opiekun dzienny oraz niania. Podobnie jak w przypadku żłobków i klubów dziecięcych opieka domowa jest nadzorowana przez Ministerstwo rodziny i polityki społecznej. Natomiast wójt, burmistrz lub prezydent miasta sprawuje nadzór nad żłobkiem, klubem dziecięcym oraz dziennym opiekunem w zakresie warunków i jakości świadczonej opieki.

Dziennym opiekunem jest osoba fizyczna zatrudniona przez gminę lub prowadząca własną działalność gospodarczą. W przypadku, gdy pracodawcą jest gmina, to ona opłaca składki na ubezpieczenie dziennego opiekuna od odpowiedzialności cywilnej.

Opieka jest sprawowana w warunkach domowych (często w mieszkaniu opiekuna), a czas sprawowania opieki przez dziennego opiekuna jest efektywniej dopasowany do czasu pracy rodziców.

Dzienny opiekun jest formą opieki przeznaczoną dla małej liczby dzieci. Daje możliwość zorganizowania instytucjonalnej opieki szczególnie w niewielkich gminach wiejskich, gdzie nie ma potrzeby otwierania żłobka bądź klubu dziecięcego ze względu na niewielką liczbę dzieci w wieku żłobkowym. Zgodnie z ustawą o opiece nad dziećmi do lat 3 dzienny opiekun sprawuje opiekę nad dziećmi w wieku od ukończenia 20 tygodnia życia. Sprawuje on opiekę nad maksimum pięciorgiem dzieci, a w przypadku gdy w grupie znajduje się dziecko, które nie ukończyło 1 roku życia, jest niepełnosprawne lub wymaga szczególnej opieki, maksymalnie nad trojgiem dzieci. Dzienny opiekun może, za zgodą wszystkich rodziców, sprawować opiekę nad maksymalnie ośmiorgiem dzieci, a w przypadku gdy w grupie znajduje się dziecko, które nie ukończyło pierwszego roku życia, jest niepełnosprawne lub wymaga szczególnej opieki, maksymalnie nad pięciorgiem dzieci - jeżeli co najmniej jedno z rodziców będzie sprawowało opiekę nad dziećmi razem z dziennym opiekunem.

Do zadań dziennego opiekuna należy w szczególności:

1. zapewnienie dziecku opieki w warunkach bytowych zbliżonych do warunków domowych;
2. zagwarantowanie dziecku właściwej opieki pielęgnacyjnej oraz edukacyjnej, z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb dziecka;
3. prowadzenie zajęć opiekuńczo-wychowawczych i edukacyjnych, uwzględniających rozwój psychomotoryczny dziecka, właściwych do wieku dziecka.

Dzienny opiekun prowadzący zajęcia z dziećmi, nad którymi sprawuje opiekę, współpracuje z rodzicami tych dzieci, w szczególności przez prowadzenie konsultacji i udzielanie porad rodzicom w zakresie pracy z dziećmi. Dzienny opiekun może korzystać z pomocy rodziców w sprawowaniu opieki nad dziećmi w czasie prowadzenia zajęć.

Dzienny opiekun musi posiadać odpowiedni lokal, w którym może zapewnić dzieciom bezpieczne warunki. Gmina może udostępnić lub wyposażyć lokal w celu sprawowania opieki przez dziennego opiekuna. Maksymalną wysokość wynagrodzenia dziennego opiekuna oraz zasady jego ustalania określa rada gminy.

Niania jest osobą fizyczną zatrudnianą na podstawie tzw. umowy uaktywniającej, którą zawiera z rodzicami dziecka w wieku powyżej 20 tygodnia życia na sprawowanie opieki w miejscu zamieszkania dziecka (home-based provision). Za nianię składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne opłaca częściowo ZUS - od kwoty równej minimalnemu wynagrodzeniu za pracę, a częściowo rodzice - pozostałą część.

Warunkiem skorzystania z tego świadczenia jest praca zawodowa obojga rodziców dziecka (lub rodzica, w przypadku osoby samotnie wychowującej dziecko) oraz sprawowanie opieki nad dzieckiem w wieku do lat 3 (wyjątkowo – w przypadkach wskazanych w ustawie, do 4 lat).

Poziom przedszkoli

Opieka sprawowana jest wyłącznie w placówkach. Możliwa jest realizacja obowiązkowego przygotowania przedszkolnego w warunkach domowych.

Indywidualny tok nauczania i nauczanie domowe

Dzieci 6-letnie, czyli objęte obowiązkiem rocznego przygotowania przedszkolnego, które ze względu na stan zdrowia otrzymały z poradni psychologiczno-pedagogicznej orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania w miejscu zamieszkania, korzystają z tej formy edukacji w wymiarze od 4 do 6 godzin tygodniowo lub więcej. Zajęcia te są organizowane na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży.

Indywidualne roczne przygotowanie przedszkolne organizowane jest w formie zajęć prowadzonych przez jednego nauczyciela lub dwóch nauczycieli w bezpośrednim kontakcie z dzieckiem. Zajęcia te organizowane są w miejscu pobytu dziecka, szczególnie w domu rodzinnym lub placówce opiekuńczo-wychowawczej, także w przedszkolu, gdy stan dziecka na to pozwala.

Ponadto, na wniosek rodziców dyrektor publicznego lub niepublicznego przedszkola, do którego dziecko zostało przyjęte, może zezwolić, w drodze decyzji, na spełnianie przez dziecko obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego poza przedszkolem, oddziałem przedszkolnym lub inną formą wychowania przedszkolnego. Potocznie jest to zwane „nauczaniem domowym”. „Nauczaniem domowym” może być objęte tylko dziecko realizujące obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego (dziecko 6-letnie).

Zezwolenie może być wydane, jeżeli do wniosku o jego wydanie dołączono oświadczenie rodziców o zapewnieniu dziecku warunków umożliwiających realizację podstawy programowej wychowania przedszkolnego.

Wymagania wobec opiekunów

Poziom żłobków

Osoby zatrudnione do wykonywania pracy lub świadczenia usług dla żłobka lub klubu dziecięcego, w tym personel pomocniczy, nie mogą figurować w bazie danych Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym, a także nie mogą być skazane prawomocnym wyrokiem za inne przestępstwo umyślne.

W przypadku żłobków i klubów dziecięcych niepublicznych kwestia kwalifikacji personelu pomocniczego pozostawiona jest swobodnej decyzji podmiotu prowadzącego żłobek lub klub dziecięcy. Natomiast pracownicy w żłobkach i klubach dziecięcych prowadzonych przez gminy mają status pracowników samorządowych.

Wszystkie osoby zatrudnione w żłobku lub klubie dziecięcym na stanowiskach związanych z bezpośrednim sprawowaniem opieki nad dziećmi powinny posiadać kwalifikacje: pielęgniarki, położnej, opiekunki dziecięcej, nauczyciela wychowania przedszkolnego, nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej lub pedagoga opiekuńczo-wychowawczego, pedagoga społeczno-wychowawczego, pedagoga wczesnej edukacji, terapeuty pedagogicznego. Mogą to być również osoby, które ukończyły studia lub studia podyplomowe na kierunku lub specjalności: wczesne wspomaganie rozwoju, wspomaganie rozwoju dzieci w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej w żłobkach i przedszkolach, edukacja prorozwojowa, pedagogika małego dziecka, psychologia dziecięca, psychologia wspierania rozwoju i kształcenia lub psychologia wychowawcza.

Opiekunem może być także osoba z innym wykształceniem, o ile miała wcześniej doświadczenie w pracy z dziećmi do lat 3 i ukończyła szkolenia określone w ustawie.

Dziennym opiekunem może być osoba posiadająca kwalifikacje do pracy w żłobku, lub inna osoba, która daje rękojmię należytego sprawowania opieki nad dziećmi, pod warunkiem ukończenia 160-godzinnego szkolenia.

Ponadto, opiekunem dziennym może być osoba, która pracowała z dziećmi w wieku do lat 3 przez okres co najmniej 12 miesięcy bezpośrednio przed rozpoczęciem pełnienia funkcji dziennego opiekuna, pod warunkiem ukończenia 40-godzinnego szkolenia uzupełniającego, w tym z zakresu udzielania dziecku pierwszej pomocy;

Opiekun dzienny jest zobowiązany jest do odbycia co 2 lata szkolenia z udzielania dziecku pierwszej pomocy.

Ustawa o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 nie określa formalnych wymagań wobec niani. Nie precyzuje także liczby dzieci, które mogą być pod jej opieką. Liczba ta jest określona w umowie uaktywniającej zawartej przez rodziców (bądź samotnego rodzica) z nianią.

Na koniec 2021 r. w krajowym systemie ubezpieczeń społecznych zarejestrowanych było około 5,6 4,9 tys. osób zatrudnionych jako nianie (w porównaniu z rokiem 2020 mniej o 0,7 tys.). Zdecydowaną większość (około 97%) stanowiły kobiety. Jak z tego wynika zainteresowanie nianiami kolejny już rok zmniejsza się. Nie jest wykluczone, że wpływ na to miał rządowy program 500+, który jest realizowany w Polsce od 1 kwietnia 2016 r. Ma on za zadanie pomóc rodzinom w wychowaniu dzieci poprzez comiesięczne świadczenia wychowawcze na każde dziecko w rodzinie w wysokości 500 złotych (około 111,44 €). Niekiedy matki wolały zostać w domu i zajmować się z dziećmi,  niż korzystać z opieki osoby obcej. Zjawisko to może się utrzymywać, m. in. w związku z wprowadzaniem przez rząd kolejnych programów osłonowych, takich jak np. Rodzinny kapitał opiekuńczy. (Źródło: Sprawozdanie Rady Ministrów z realizacji ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 w 2021 r.).

Poziom przedszkoli

Kwalifikacje wymagane od nauczycieli wychowania przedszkolnego są regulowane przepisami ustawy - Karta Nauczyciela oraz rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli.

Zgodnie z przepisami ustawy stanowisko nauczyciela może zajmować osoba, która posiada wyższe wykształcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym lub ukończyła zakład kształcenia nauczycieli i podejmuje pracę na stanowisku, do którego są to wystarczające kwalifikacje.