Poradnictwo ogólne
Osoby dorosłe, w tym z niepełnosprawnością, mogą uzyskiwać i uzupełniać wiedzę, umiejętności i kwalifikacje zawodowe w procesie uczenia się przez całe życie. Mogą uczyć się w publicznych i niepublicznych szkołach dla dorosłych, a także uzyskiwać i uzupełniać wiedzę, umiejętności i kwalifikacje zawodowe w formach pozaszkolnych.
Podmioty prowadzące kształcenie ustawiczne w formach pozaszkolnych zobowiązane są do zapewnienia osobom niepełnosprawnym warunków organizacyjnych i technicznych umożliwiających im udział w kształceniu.
Zadania w zakresie udzielania osobom dorosłym informacji o możliwościach uzupełnienia lub kontynuacji kształcenia czy zdobycia kwalifikacji, realizowane są m.in. przez:
- OHP
- agencje zatrudnienia
- szkoły wyższe
- stowarzyszenia, fundacje, organizacje społeczne i zawodowe oraz inne organizacje, których statutowym celem jest świadczenie takich usług.
Od 2015 roku, dzięki utworzeniu Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (ZSK), możliwe jest potwierdzenie swojej wiedzy i umiejętności niezależnie od sposobu ich zdobycia w ramach nauki:
- pozaformalnej (kursy, szkolenia)
- nieformalnej.
Wprowadzenie walidacji efektów uczenia się, czyli formalnego potwierdzenia posiadania odpowiedniej wiedzy i umiejętności, umożliwia wyrównanie szans w zakresie zdobywania i uznawania kwalifikacji.
Każda z kwalifikacji opisanych w Zintegrowanym Rejestrze Kwalifikacji posiada dokładny opis umiejętności potrzebnych do jej uzyskania, możliwości jej wykorzystania oraz zapotrzebowanie, przez co osoba, która chce przystąpić do walidacji, jest w stanie określić swoją konkurencyjność na rynku pracy w momencie uzyskania danej kwalifikacji.
(ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o zintegrowanym systemie kwalifikacji; Dz.U. z 2020 r. poz. 226)
Poradnictwo psychologiczne
W szkołach dla dorosłych, placówkach kształcenia ustawicznego, placówkach kształcenia praktycznego oraz ośrodkach dokształcania i doskonalenia zawodowego słuchacze mogą korzystać z porad i konsultacji udzielanych przez psychologów w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
Zadania te realizowane są również przez organizacje pozarządowe z wykorzystaniem środków rządowych, samorządowych oraz Unii Europejskiej.
Doradztwo zawodowe
Zgodnie z Rezolucją Rady Unii Europejskiej, przez poradnictwo zawodowe w perspektywie uczenia się przez całe życie należy rozumieć usługi i działalność, których celem jest pomoc w podejmowaniu wyborów edukacyjnych, szkoleniowych i zawodowych oraz zarządzaniu karierą zawodową, adresowane do osób w każdym wieku i na każdym etapie życia.
Usługi w tym zakresie zapewniają:
- szkoły, w tym szkoły dla dorosłych
- uczelnie
- instytucje szkoleniowe
- publiczne służby zatrudnienia:
- centra informacji i planowania kariery zawodowej działające w wojewódzkich urzędach pracy
- powiatowe urzędy pracy
- pracodawcy
- organizacje pozarządowe
- podmioty prywatne.
Słuchacze publicznych szkół dla dorosłych mogą, w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielanej przez szkołę, uczestniczyć w zajęciach związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu oraz planowaniem kształcenia i kariery zawodowej, a także korzystać z porad i konsultacji praz warsztatów i szkoleń w zakresie doradztwa zawodowego.
Działania w zakresie poradnictwa zawodowego i informacji zawodowej realizują również, we współpracy z pracodawcami i organizacjami pracodawców, centra kształcenia zawodowego i ustawicznego. Centra prowadzą również kwalifikacyjne kursy zawodowe, a także podejmują działania w zakresie poradnictwa zawodowego i informacji zawodowej.
Poradnictwo zawodowe prowadzone jest:
- w formach indywidualnych i grupowych
- w bezpośrednim kontakcie z klientem lub na odległość (np. kursy i zajęcia on-line, infolinie, serwisy internetowe, rozmowy przez telefon lub komunikator internetowy).
Usługi obejmują:
- pomoc w znalezieniu pracy
- organizację lub pomoc w odbyciu stażu, praktyk zawodowych lub wolontariatu
- dostęp do aktualnej informacji o zawodach i możliwościach uzupełniania lub uzyskiwania wiedzy i umiejętności zawodowych
- pomoc w rozwijaniu przez klienta wiedzy o sobie, swoich możliwościach i oczekiwaniach, wzmacnianie poczucie własnej wartości i zwiększanie motywacji
- rozwijanie umiejętności planowania ścieżki edukacyjno-zawodowej, poszukiwania pracy, przygotowania do rozmowy kwalifikacyjnej
- rozwijanie umiejętności miękkich, w tym skutecznej komunikacji, negocjacji, asertywności
- wsparcie wejścia na rynek pracy, w tym procesu przejścia ze szkoły, adaptacji do środowiska pracy.
Osoby dorosłe, w tym niepełnosprawne, mogą uczyć się w publicznych i niepublicznych szkołach dla dorosłych, a także uzyskiwać i uzupełniać wiedzę, umiejętności i kwalifikacje zawodowe w formach pozaszkolnych.
Słuchacze publicznych szkół dla dorosłych mogą w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielanej przez szkołę uczestniczyć w zajęciach związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu oraz planowaniem kształcenia i kariery zawodowej oraz korzystać z porad i konsultacji praz warsztatów i szkoleń w zakresie doradztwa zawodowego.
Działania w zakresie poradnictwa zawodowego i informacji zawodowej realizują również, we współpracy z pracodawcami i organizacjami pracodawców, centra kształcenia zawodowego i ustawicznego. Centra prowadzą również kwalifikacyjne kursy zawodowe.
Organy prowadzące publiczne ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego mogą, w drodze porozumienia, wyznaczyć jeden z tych ośrodków do koordynowania dokształcania teoretycznego młodocianych pracowników na terenie danego województwa lub województw, po zasięgnięciu opinii organu lub organów sprawujących nadzór pedagogiczny nad tymi ośrodkami. Do zadań ośrodka koordynującego należy też gromadzenie, analizowanie i upowszechnianie informacji o zakresie i potrzebach dokształcania teoretycznego młodocianych, prowadzonego przez publiczne ośrodki działające na terenie województwa lub województw.
Publiczne placówki kształcenia ustawicznego, placówki kształcenia praktycznego oraz ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego współpracują z:
- pracodawcami w zakresie:
- organizacji i prowadzenia kształcenia ustawicznego
- przygotowania oferty kształcenia w formach pozaszkolnych, zgodnej z oczekiwaniami pracodawców
- kształcenia ustawicznego pracowników
- urzędami pracy w zakresie szkolenia osób zarejestrowanych w tych urzędach
- innymi podmiotami prowadzącymi kształcenie ustawiczne w zakresie zadań statutowych.
Programy w zakresie aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych realizuje Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON).
Absolwent, wymagający wsparcia w rozpoczęciu lub odbyciu stażu lub absolwent po zatrudnieniu, w celu uzyskania dostatecznej samodzielności w środowisku pracy, może wnioskować − samodzielnie lub za pośrednictwem pełnomocnika ustawowego − o dodatkową stałą lub okresową pomoc doradcy zawodowego, zatrudnionego w powiatowym urzędzie pracy (PUP).
Zakres dodatkowych czynności doradcy zawodowego ustala w formie pisemnej PUP w porozumieniu z osobą niepełnosprawną lub jej pełnomocnikiem ustawowym.
Do zakresu dodatkowych czynności doradcy zawodowego należy w szczególności aktywna współpraca z pracodawcą w realizacji stażu oraz pomoc stażyście w:
- adaptacji w nowym dla niego środowisku,
- pełnym zrozumieniu wymagań pracodawcy,
- uzyskaniu akceptacji współpracowników,
- radzeniu sobie w sytuacjach kryzysowych.
Osoby bezrobotne lub poszukujące pracy (w tym osoby niepełnosprawne), które są zarejestrowane w powiatowym urzędzie pracy, mogą skorzystać z:
- poradnictwa zawodowego
- stypendium dla osoby podejmującej naukę
- szkoleń - zajęcia pozaszkolne, które mają na celu uzyskanie, uzupełnienie lub doskonalenie umiejętności i kwalifikacji zawodowych lub ogólnych, potrzebnych do wykonywania pracy, w tym umiejętności poszukiwania zatrudnienia.
- stażu, umożliwiającego nabywanie umiejętności praktycznych do wykonywania pracy przez wykonywania zadań w miejscu pracy bez nawiązania stosunku pracy z pracodawcą
- przygotowania zawodowego w miejscu pracy umożliwiającego zdobywanie nowych kwalifikacji lub umiejętności zawodowych poprzez praktyczne wykonywanie zadań zawodowych na stanowisku pracy według programu uzgodnionego pomiędzy starostą, pracodawcą i bezrobotnym albo osobą poszukującą pracy, która nie jest zatrudniona.
Poradnictwo zawodowe obejmuje:
- porady indywidualne, ułatwiające wybór zawodu, zmianę kwalifikacji, podjęcie lub zmianę zatrudnienia
- badania psychologiczne lub specjalistyczne badania lekarskie umożliwiające wydanie opinii o przydatności zawodowej do pracy
- porady w formie grupowej, które umożliwiają samoocenę i rozwijanie umiejętności pomocnych w poszukiwaniu pracy i rozwoju kariery zawodowej
- informację zawodową dotyczącą zawodów, rynku pracy oraz możliwości szkolenia i kształcenia.
Stypendium dla osoby podejmującej naukę przyznaje się osobie bezrobotnej, która nie posiada kwalifikacji do wykonywania jakiegokolwiek zawodu potwierdzonych dyplomem, świadectwem, zaświadczeniem instytucji szkoleniowej lub innym dokumentem uprawniającym do wykonywania zawodu, jeżeli w okresie 12 miesięcy od dnia zarejestrowania w powiatowym urzędzie pracy podjęła dalszą naukę w:
- szkole ponadpodstawowej dla dorosłych, będącej szkołą publiczną lub niepubliczną lub
- uczelni, jeśli dana osoba studiuje na studiach niestacjonarnych.
Stypendium przysługuje osobie bezrobotnej pod warunkiem, że dochód na osobę w rodzinie, w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej, nie przekracza wysokości uprawniającej do świadczeń z pomocy społecznej.
W przypadku kontynuacji nauki stypendium może być wypłacane do czasu jej ukończenia zgodnie z programem nauczania. Stypendium nie przysługuje w przypadku przerwania nauki.
Centra Informacji i Planowania Kariery Zawodowej to wyspecjalizowane placówki działające w wojewódzkich urzędach pracy, które gromadzą i udostępniają informacje o zawodach, rynku pracy i możliwościach zdobywania kwalifikacji zawodowych oraz pomagają klientom w podejmowaniu decyzji zawodowych.
Centra pomagają:
- bezrobotnym
- poszukującym pracy
- absolwentom szkół
- młodzieży szkolnej
- pracodawcom.
W ramach poradnictwa można uzyskać pomoc m. in. w zakresie:
- wyboru lub zmiany zawodu
- zaplanowania kariery zawodowej
- uzupełnienia kwalifikacji zawodowych
- określenia swoich kompetencji i zainteresowań
- zaplanowania rozwoju zawodowego.
Osoba korzystająca z pomocy centrów może uzyskać informacje dotyczące:
- pisania listów motywacyjnych, życiorysów, przygotowania odpowiedzi na ogłoszenie prasowe
- przygotowania do rozmowy kwalifikacyjnej
- wyboru najwłaściwszej drogi przekwalifikowania czy dokształcania
- skutecznych metod poszukiwania pracy
- podstawowych zagadnień związanych z otwarciem własnej działalności gospodarczej
- specyfiki pracy w różnych zawodach
- ofert pracy krajowych i zagranicznych
- aktualnej sytuacji na rynku pracy.
Centra oferują ponadto dostęp do informacji na temat szkół, uczelni oraz instytucji prowadzących szkolenia, czasopism, ulotek, wzorów życiorysów i listów motywacyjnych, filmów na temat poszczególnych zawodów, teczek informacji o zawodach oraz programów komputerowych o zawodach i instytucjach kształcących.
Jedną z form pracy centrów są zajęcia warsztatowe, adresowane do każdego, kto chce podjąć lub zmienić pracę, a w swoich działaniach napotyka przeszkody, które trudno mu pokonać.
Biorąc udział w warsztatach, można nabyć umiejętności niezbędne podczas poszukiwania pracy takie jak: umiejętność autoprezentacji i komunikacji niewerbalnej, budowanie poczucia własnej wartości czy pokonywania stresu, a także twórczego myślenia, pozwalającego przełamywać rutynę, nawyki i schematy w codziennych działaniach.
Zajęcia umożliwiają poznanie skutecznych technik, które zapewniają większą skuteczność podczas procesu poszukiwania pracy. Dają one możliwość lepszego przygotowania się do rozmowy z pracodawcą.
Istotnym elementem działalności centrów jest pozyskiwanie ofert pracy poprzez:
- bezpośredni kontakt z firmami
- informacje prasowe
- Internet.
Osobom poszukującym pracy oferuje się wsparcie następujących formach:
- zamieszczenie informacji w bazie danych na podstawie wypełnionej Karty Osoby Poszukującej Pracy
- ułatwienie kontaktów z pracodawcami
- pomoc we wstępnym określeniu posiadanych kwalifikacji.
W centrach pracują m.in. doradcy zawodowi i doradcy edukacyjni. Pośrednicy pracujący w centrum zajmują się również doborem na stanowiska pracy. Współpracują oni z doradcami zawodowymi, np. w działaniach związanych z pomocą osobom zakwalifikowanym do zwolnień grupowych.
Osoby zainteresowane konkretną ofertą dobierane są pod kątem wymagań danego pracodawcy. Na życzenie firm zgłaszających zapotrzebowanie na pracownika, doradcy zawodowi w centrum określają predyspozycje zawodowe osób ubiegających się o miejsca pracy. Pracodawca dysponujący wolnym miejscem pracy może je zgłosić wypełniając w tym celu odpowiedni formularz.
Centra współpracują z instytucjami i partnerami społecznymi, którzy działają na rzecz łagodzenia skutków bezrobocia i promują politykę prozatrudnieniową, np.:
- związkami pracodawców
- kuratorami oświaty
- organizacjami studenckimi
- ośrodkami pomocy społecznej
- organizacjami pozarządowymi
- podmiotami leczniczymi, np. zapewniającymi terapię uzależnień
- mediami.
Wszystkie usługi świadczone w centrach są bezpłatne.
Doradcą zawodowym w urzędach pracy może być osoba mająca ukończone studia wyższe, przy czym preferowane są studia kierunkowe: psychologiczne, pedagogiczne lub socjologiczne.
Doradcy zawodowi zatrudnieni w PUP dysponują m.in.:
- zbiorami informacji zawodowej
- programami komputerowymi m.in. „Doradca 2000”, który dostarcza w szybki sposób szeroko rozumianej informacji zawodowej, wspomaga proces indywidualnej oceny klienta i ułatwia mu nabywanie umiejętności poruszania się na rynku pracy.
W urzędach pracy podstawową metodą pracy doradców zawodowych jest rozmowa doradcza, w trakcie której analizuje się sytuację klienta, jego oczekiwania oraz zainteresowania i uzdolnienia związane z pracą. Rozmowa kończy się ustaleniem planu działań realizowanych następnie przez klienta.
Aby określić zainteresowania klienta, doradcy zawodowi posługują się m. in. narzędziami: Zestawem do Samobadania (ZdS) i Kwestionariuszem Preferencji Zawodowych (KPZ) Hollanda. Zestaw do Samobadania ma formę autotestu. Pozwala on na ustalenie zawodów zgodnych z zainteresowaniami i predyspozycjami klientów.
Przeszkoleni doradcy mogą prowadzić grupowe poradnictwo z wykorzystaniem dwóch metod: Metody Edukacyjnej i Kursów Inspiracji. Metoda Edukacyjna traktuje jednostkę podmiotowo i mobilizuje ją do ponoszenia odpowiedzialności za podejmowane wybory. Doradca towarzyszy osobie bezrobotnej w poszukiwaniach, pomaga zdefiniować priorytety i podjąć decyzję zawodową. Podejście to aktywizuje klientów poprzez stworzenie wewnętrznej motywacji do samodzielnego działania na rynku pracy. Kursy Inspiracji są propozycją pomocy adresowanej przede wszystkim do osób długotrwale bezrobotnych lub zagrożonych bezrobociem. Celem kursu jest zainspirowanie uczestników do aktywnego poszukiwania pracy.
Powiatowe oraz wojewódzkie urzędy pracy (centra informacji i planowania kariery zawodowej) udostępniają w swoich siedzibach zasoby informacji zawodowych do samodzielnego wykorzystania przez zainteresowane osoby.
Zasoby informacji zawodowych są udostępniane w postaci papierowej, audiowizualnej lub elektronicznej, w tym na stronach internetowych odpowiednio powiatowego lub wojewódzkiego urzędu pracy.
Osoby, które chcą uzyskać i uzupełnić wiedzę, umiejętności i kwalifikacje zawodowe, zmienić kwalifikacje zawodowych, a także skorzystać z doradztwa zawodowego, będą mogły takie wsparcie uzyskać w branżowych centrach umiejętności.