Ustrój państwa określa Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja zawiera m.in. następujące zapisy:

• Władzę ustawodawczą w Polsce sprawują Sejm i Senat (art. 10), wybierane na czteroletnią kadencję.
  • Sejm – niższa izba parlamentu – składa się z 460 posłów wybranych zgodnie z proporcjonalnym systemem wyborczym. Sejm sprawuje władzę ustawodawczą oraz władzę kontrolną w stosunku do rządu.
  • Senat – wyższa izba parlamentu, przywrócona w 1989 r. – składa się ze 100 senatorów wybieranych zgodnie z systemem większościowym. Władza legislacyjna Senatu jest ograniczona do prawa inicjatywy legislacyjnej oraz proponowania zmian w prawie uchwalonym przez Sejm.
• Władzę wykonawczą sprawują Prezydent i Rada Ministrów (art. 10).
• Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest głową państwa, stoi na straży jego suwerenności i bezpieczeństwa oraz integralności i niepodzielności jego terytorium, a także czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji. Prezydent jest wybierany przez naród w powszechnych, wolnych i bezpośrednich wyborach na pięcioletnią kadencję.
• Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną oraz kieruje administracją. Należą do niej wszystkie sprawy polityki państwa niezastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego.
• Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej (art. 15).
• Polska jest podzielona na 16 województw, 380 powiatów i 2477 gmin. Podział terytorialny określa ustawa z 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego.
• Przedstawicielem Rady Ministrów w województwie jest wojewoda, który nadzoruje działanie jednostek realizujących zadania państwa. Częścią rządowej administracji wojewódzkiej są kuratoria oświaty sprawujące nadzór pedagogiczny nad szkołami.
• Po reformach administracyjnej i samorządowej przeprowadzonych w 1998 roku wojewodowie mają głównie kompetencje nadzorcze i kontrolne. Zarządzanie w województwie leży w gestii organów samorządowych – marszałka województwa  i rady województwa.
• Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność (art. 16).
• Od 1999 r. w ramach samorządu terytorialnego funkcjonują trzy szczeble różniące się zasięgiem terytorialnym i kompetencjami: gmina, powiat i województwo samorządowe.

Jak wskazano w Konstytucji, gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego. Do zakresu jej działania należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Gminy zaspokajają zbiorowe potrzeby wspólnoty lokalnej między innymi w zakresie ochrony zdrowia, pomocy społecznej, kultury i edukacji. Do zadań gmin należy prowadzenie przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów. Gminy działają na podstawie ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym.

Powiat funkcjonuje od 1 stycznia 1999 roku jako drugi szczebel samorządu terytorialnego. Wspomaga on gminy w zakresie funkcji, które przerastają skalą ich możliwości i zakres działania. Do zadań powiatu należy prowadzenie szkół średnich ponadgimnazjalnych oraz szpitali, a także zarządzanie drogami publicznymi. Te jednostki samorządu terytorialnego odpowiadają również za przeciwdziałanie bezrobociu i ochronę praw konsumenckich. Powiaty działają na podstawie ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym.

Województwo samorządowe powstały 1 stycznia 1999 r. jako trzeci szczebel samorządu terytorialnego. Województwo odpowiada za ekonomiczny i społeczny rozwój regionalny. Do zadań samorządu wojewódzkiego należy m.in.: zakładanie i prowadzenie publicznych zakładów kształcenia i placówek doskonalenia nauczycieli, bibliotek pedagogicznych oraz szkół i placówek o znaczeniu regionalnym lub ponadregionalnym. Zakres działania samorządu województwa nie narusza samodzielności powiatu i gminy. Województwa samorządowe działają na podstawie ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa.