Definicja grupy docelowej
W zależności od rozpoznanych potrzeb, w systemie oświaty zapewnia się dzieciom i młodzieży zróżnicowane wsparcie w procesie ich kształcenia i wychowania mające na celu:
- zapewnienie im optymalnych warunków integralnego rozwoju
- niwelowanie występujących dysharmonii i zaburzeń rozwojowych
- nabywanie wiedzy i umiejętności w sposób dostosowany do ich możliwości i mocnych stron
- rozwijanie zainteresowań i szczególnych uzdolnień
- pomoc w pokonywaniu trudności, w tym wynikających z trudnej sytuacji materialnej czy życiowej.
Działania te przyczyniają się do ograniczania zjawiska przedwczesnego kończenia nauki.
Poza wsparciem dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi wśród szczególnych środków wsparcia wyróżnić należy działania skierowane do:
- uczniów, którzy ukończyli 15. rok życia i nie rokują ukończenia szkoły podstawowej w normalnym trybie
- dzieci i młodzieży z mniejszości narodowych i etnicznych
- dzieci i młodzieży niebędących obywatelami polskimi oraz będących obywatelami polskimi, podlegających obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, którzy nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki
- dzieci i młodzieży w trudnej sytuacji materialnej
- dzieci i młodzież z wysokimi osiągnięciami edukacyjnymi lub sportowymi.
Szczególne środki wsparcia
Statut przedszkola lub szkoły
Szczegółowe zasady udzielania wsparcia dzieciom i młodzieży oraz ich rodzicom określa statut danej jednostki systemu oświaty, a w przypadku innej formy wychowania przedszkolnego jej organizacja, ustalona przez organ prowadzący.
Statut szkoły określa w szczególności:
- cele i zadania szkoły wynikające z przepisów prawa oraz sposób ich wykonywania, w tym w zakresie:
- udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej
- organizowania opieki nad dziećmi niepełnosprawnymi
- umożliwiania uczniom podtrzymywania poczucia tożsamości narodowej, etnicznej, językowej i religijnej
- organizację pracy szkoły, w tym organizację:
- nauczania języka mniejszości narodowych, mniejszości etnicznych lub języka regionalnego, jeżeli szkoła takie oddziały lub nauczanie prowadzi,
- wczesnego wspomagania rozwoju dzieci, jeżeli szkoła takie wspomaganie prowadzi,
- zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, jeśli szkoła takie zajęcia prowadzi
- zakres zadań nauczycieli oraz innych pracowników szkoły, w tym:
- zadań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę
- sposób i formy wykonywania zadań dostosowane do wieku i potrzeb uczniów oraz warunków środowiskowych szkoły
- szczegółowe warunki i sposób oceniania wewnątrzszkolnego uczniów
- prawa i obowiązki uczniów, w tym
- przypadki, w których uczeń może zostać skreślony z listy uczniów szkoły
- tryb składania skarg w przypadku naruszenia praw ucznia
- rodzaje nagród i warunki ich przyznawania uczniom oraz tryb wnoszenia zastrzeżeń do przyznanej nagrody
- rodzaje kar stosowanych wobec uczniów oraz tryb odwoływania się od kary
- przypadku w których dyrektor szkoły podstawowej może wystąpić do kuratora oświaty z wnioskiem o przeniesienie ucznia do innej szkoły
- sposób organizacji i realizacji działań w zakresie wolontariatu
- formy opieki i pomocy uczniom, którym z przyczyn rozwojowych, rodzinnych lub losowych potrzebna jest pomoc i wsparcie, w tym również pomoc materialna.
W przypadku szkół dla dzieci i młodzieży statut szkoły określa ponadto organizację:
- zajęć dodatkowych dla uczniów, z uwzględnieniem w ich potrzeb rozwojowych
- współdziałania z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi oraz innymi instytucjami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży
- współdziałania szkoły z rodzicami w zakresie nauczania, wychowania i profilaktyki
- współdziałania ze stowarzyszeniami lub innymi organizacjami w zakresie działalności innowacyjnej.
Statut przedszkola określa:
- cele i zadania przedszkola, w tym w zakresie:
- udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej
- organizowania opieki nad dziećmi niepełnosprawnymi
- umożliwiania dzieciom podtrzymywania poczucia tożsamości narodowej, etnicznej, językowej i religijnej
- sposób realizacji zadań przedszkola, z uwzględnieniem wspomagania indywidualnego rozwoju dziecka oraz wspomagania rodziny w wychowaniu dziecka i przygotowaniu go do nauki w szkole, a w przypadku dzieci niepełnosprawnych - ze szczególnym uwzględnieniem rodzaju niepełnosprawności
- formy współdziałania z rodzicami oraz częstotliwość organizowania kontaktów z rodzicami
- zakres zadań nauczycieli oraz innych pracowników, w tym zadań związanych z:
- zapewnieniem bezpieczeństwa dzieciom w czasie zajęć organizowanych przez przedszkole
- współdziałaniem z rodzicami w sprawach wychowania i nauczania dzieci, z uwzględnieniem prawa rodziców do znajomości zadań wynikających z programu wychowania przedszkolnego realizowanego w danym oddziale i uzyskiwania informacji dotyczących dziecka, jego zachowania i rozwoju
- planowaniem i prowadzeniem pracy wychowawczo-dydaktycznej oraz odpowiedzialnością za jej jakość
- prowadzeniem obserwacji pedagogicznych mających na celu poznanie i zabezpieczenie potrzeb rozwojowych dzieci oraz dokumentowaniem tych obserwacji
- współpracą ze specjalistami świadczącymi pomoc psychologiczno-pedagogiczną, opiekę zdrowotną i inną.
Organizacja innej formy wychowania przedszkolnego
Organ prowadzący inną formę wychowania przedszkolnego określa cele i zadania punktu lub zespołu oraz sposób ich realizacji, z uwzględnieniem:
- wspomagania indywidualnego rozwoju dziecka
- wspomagania rodziny w wychowaniu dziecka i przygotowaniu go do nauki w szkole,
- w przypadku dzieci niepełnosprawnych - ze szczególnym uwzględnieniem rodzaju i stopnia niepełnosprawności.
Zakres zadań nauczycieli prowadzących zajęcia w innej formie wychowania przedszkolnego obejmuje m.in.:
- prowadzenie obserwacji pedagogicznych mających na celu poznanie możliwości i potrzeb rozwojowych dzieci
- przeprowadzanie diagnozy gotowości dzieci do podjęcia nauki w szkole
- współpracę ze specjalistami świadczącymi dzieciom pomoc psychologiczno-pedagogiczną lub opiekę zdrowotną.
Program wychowawczo-profilaktyczny
Szkoły, z wyjątkiem szkół dla dorosłych, realizują program wychowawczo-profilaktyczny obejmujący:
- treści i działania o charakterze wychowawczym skierowane do uczniów
- treści i działania o charakterze profilaktycznym skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców.
Do opracowania i realizacji programu wychowawczo-profilaktycznego zobowiązane są również placówki:
- oświatowo-wychowawcze, w tym szkolne schroniska młodzieżowe, umożliwiające rozwijanie zainteresowań i uzdolnień oraz korzystanie z różnych form wypoczynku i organizacji czasu wolnego
- kształcenia ustawicznego
- kształcenia praktycznego
- ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego, umożliwiające uzyskanie i uzupełnienie wiedzy, umiejętności i kwalifikacji zawodowych
- artystyczne - ogniska artystyczne umożliwiające rozwijanie zainteresowań i uzdolnień artystycznych
- ośrodki specjalne:
- młodzieżowe ośrodki wychowawcze
- młodzieżowe ośrodki socjoterapii
- specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze
- specjalne ośrodki wychowawcze
- ośrodki rewalidacyjno-wychowawcze
- placówki zapewniające opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania.
Zadania wychowawczo-profilaktyczne szkoły określone są w podstawach programowych kształcenia ogólnego i są uwzględniane w programach wychowania przedszkolnego, programach nauczania i podczas realizacji zajęć z wychowawcą.
Program wychowawczo-profilaktyczny:
- opracowuje się na podstawie wyników corocznej diagnozy w zakresie występujących w środowisku szkolnym potrzeb rozwojowych uczniów
- diagnoza obejmuje czynniki chroniące i czynniki ryzyka,
- uwzględnia zagrożenia związane z używaniem substancji psychotropowych, środków zastępczych oraz nowych substancji psychoaktywnych
- uchwala rada rodziców w porozumieniu z radą pedagogiczną szkoły.
Przysposobienie do pracy
W szkołach podstawowych mogą być tworzone oddziały przysposabiające do pracy dla uczniów, którzy:
- ukończyli 15. rok życia
- nie rokują ukończenia szkoły podstawowej w normalnym trybie
- otrzymali promocję do klasy VII szkoły podstawowej albo nie otrzymali promocji do klasy VIII szkoły podstawowej.
Dyrektor szkoły podstawowej przyjmuje ucznia do oddziału przysposabiającego do pracy za zgodą rodziców uwzględniając:
- opinię wydaną przez lekarza
- opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, z której wynika zasadność nauki przez ucznia w oddziale przysposabiającym do pracy.
W oddziale przysposabiającym do pracy realizuje się:
- kształcenie ogólne zgodnie z podstawą programową kształcenia ogólnego dostosowaną do potrzeb i możliwości uczniów
- program przysposobienia do pracy, opracowany przez nauczyciela prowadzącego zajęcia przeznaczone na osiągnięcie wybranych efektów kształcenia określonych w podstawie programowej kształcenia dla danego zawodu.
Przysposobienie do pracy może być organizowane:
- w szkole podstawowej
- poza szkołą, na podstawie umowy zawartej przez dyrektora szkoły podstawowej, w szczególności ze szkołą prowadzącą kształcenie zawodowe, placówką kształcenia ustawicznego, placówką kształcenia praktycznego, ośrodkiem dokształcania i doskonalenia zawodowego oraz pracodawcą.
Mniejszości narodowe i etniczne
Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury.
Za mniejszości narodowe uznaje się w Polsce następujące mniejszości:
- białoruską
- czeską
- litewską
- niemiecką
- ormiańską
- rosyjską
- słowacką
- ukraińską
- żydowską.
Za mniejszości etniczne uznaje się w Polsce następujące mniejszości:
- karaimską
- łemkowską
- romską
- tatarską.
Językiem regionalnym w Polsce jest język kaszubski.
Dzieciom i młodzieży z mniejszości narodowych i etnicznych system oświaty umożliwia podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej, językowej i religijnej, a w szczególności naukę języka ojczystego oraz własnej historii i kultury.
Decyzja dotycząca udziału dziecka w tych zajęciach należy do rodziców. Przedszkole, szkoła lub placówka zapewnia dziecku możliwość nauki języka lub w języku, będącym dla niego językiem ojczystym oraz dodatkowe zajęcia podtrzymujące jego tożsamość narodową lub etniczną na pisemny, składany na zasadzie dobrowolności, wniosek rodziców.
Wniosek składa się:
- odpowiednio do dyrektora przedszkola lub szkoły
- w terminie do dnia 20 września (w uzasadnionych przypadkach, w szczególności gdy przedszkole lub szkoła dysponuje wolnymi miejscami, dyrektor przedszkola lub szkoły może przyjąć wniosek po tym terminie)
- w postaci papierowej
- dotyczy całego okresu korzystania przez dziecko z wychowania przedszkolnego w danym przedszkolu lub oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej albo całego okresu nauki ucznia w danej szkole.
Złożenie przez rodziców wniosku jest równoznaczne z tym, że:
- zajęcia języka mniejszości lub języka regionalnego stają się dla ucznia obowiązkowymi zajęciami edukacyjnymi, co oznacza, że ocena z tych zajęć jest wliczana do średniej ocen ucznia i ma wpływ na promocję
- przedmiot własna historia i kultura zalicza się do dodatkowych zajęć edukacyjnych, co oznacza, że ocena z tego przedmiotu jest wliczana do średniej ocen ucznia, nie ma jednak wpływu na jego promocję.
Rodzice dziecka lub ucznia albo pełnoletni uczeń mogą złożyć oświadczenie o rezygnacji z nauki języka mniejszości, nauki języka regionalnego i nauki własnej historii i kultury.
Oświadczenie składa się dyrektorowi odpowiednio przedszkola lub szkoły:
- nie później niż do dnia 29 września roku szkolnego, którego dotyczy rezygnacja
- w postaci papierowej.
Złożenie oświadczenia jest równoznaczne z zaprzestaniem udziału dziecka lub ucznia w nauce języka mniejszości, nauce języka regionalnego i nauce własnej historii i kultury.
Nauka języka mniejszości lub języka regionalnego oraz nauka własnej historii i kultury, w zależności od liczby złożonych wniosków, organizowana jest w:
- klasach
- oddziałach
- grupach międzyklasowych
- grupach międzyoddziałowych.
Oddziały z nauką języka lub w języku mniejszości lub języku regionalnym tworzy się, gdy zostanie zgłoszonych co najmniej:
- w przedszkolu lub oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej - 14 dzieci
- w szkole - 7 uczniów na poziomie danej klasy.
W przypadku małych społeczności lokalnych żyjących w rozproszeniu, możliwe jest zorganizowanie przez organ prowadzący przedszkole lub szkołę zajęć z języka mniejszości lub języka regionalnego dla uczniów z różnych szkół w międzyszkolnych zespołach nauczania. Podobna możliwość dotyczy także dzieci w wieku przedszkolnym.
Liczebność zespołów wynosi od 3 do 16 dzieci.
Język mniejszości lub język regionalny może być:
- językiem wykładowym na zajęciach edukacyjnych, z wyjątkiem zajęć obejmujących edukację polonistyczną na etapie edukacji wczesnoszkolnej, a na dalszych etapach edukacyjnych – z wyjątkiem języka polskiego oraz treści dotyczących Polski w nauczaniu historii i geografii
- drugim językiem nauczania - wówczas zajęcia edukacyjne na II, III i IV etapie edukacyjnym z co najmniej czterech obowiązkowych na danym etapie prowadzone są w dwóch językach (języku mniejszości lub języku regionalnym oraz w języku polskim), z wyjątkiem zajęć obejmujących język polski, część historii dotyczącą historii Polski i część geografii dotyczącą geografii Polski
- dodatkowym przedmiotem dla ucznia, który uczy się w szkole w języku polskim.
W przedszkolu i szkole nauka języka mniejszości i języka regionalnego może być prowadzona:
- w formie dodatkowej nauki tego języka
- w sposób dwujęzyczny – w języku polskim i języku mniejszości lub języku regionalnym
- przez prowadzenie zajęć w języku mniejszości lub języku regionalnym.
Przedszkole:
- gdy nauka języka mniejszości i języka regionalnego odbywa się w formie dodatkowych zajęć ich wymiar wynosi 6 zajęć tygodniowo
- jeśli zajęcia przedszkolne prowadzone są w języku mniejszości lub języku regionalnym - 8 zajęć przedszkolnych tygodniowo powinno być prowadzonych także w języku polskim.
Szkoła:
- uczniowie, którzy realizują naukę języka mniejszości i języka regionalnego w formie edukacji dwujęzycznej lub gdy język ten jest ich językiem wykładowym, realizują w języku polskim podstawę programową kształcenia ogólnego w zakresie odpowiednio edukacji polonistycznej (klasy I-III szkoły podstawowej) lub języka polskiego, historii w części dotyczącej historii Polski i geografii w części dotyczącej geografii Polski (klasy IV–VIII szkoły podstawowej oraz szkoła ponadpodstawowa)
- uczniowie, którzy realizują naukę języka mniejszości i języka regionalnego w formie edukacji dwujęzycznej - w dwóch językach prowadzone są co najmniej 4 obowiązkowe zajęcia edukacyjne na danym etapie edukacyjnym, z wyjątkiem języka polskiego, historii w części dotyczącej historii Polski i geografii w części dotyczącej geografii Polski (nie dotyczy to uczniów klas I-III szkoły podstawowej)
- w 4-letnich liceach ogólnokształcących i 5-letnich technikach nauka języka mniejszości i języka regionalnego może być prowadzona w zakresie rozszerzonym - wówczas poza wymiarem godzin na naukę języka w zakresie podstawowym, należy przeznaczyć dodatkowo 8 godzin tygodniowo
- wymiar godzin nauki języka mniejszości lub języka regionalnego oraz nauki własnej historii i kultury dyrektor szkoły określa w tygodniowym rozkładzie zajęć.
Tygodniowy wymiar godzin nauki języka mniejszości lub języka regionalnego jest zróżnicowany w zależności od typu szkoły i klasy oraz formy tej nauki i wynosi:
- nauczanie w języku mniejszości lub języka regionalnego:
- 8-letnia szkoła podstawowa - 4 lub 5 godzin w zależności od klasy
- 4 godziny w klasach I, IV, V i VII
- 5 godzin w klasach II, III i VI
- 4-letnie liceum ogólnokształcące (zakres podstawowy) - 4 lub 5 godzin w zależności od klasy
- 4 godziny w klasach I, III i IV
- 5 godzin w klasie II
- 5-letnie technikum (zakres podstawowy) – 3 lub 4 godziny w zależności od klasy:
- 3 godziny w klasach I, IV i V
- 4 godziny w klasach II i III
- 3-letnie branżowe szkoły I stopnia oraz 2-letnie branżowe szkoły II stopnia: 2 godziny w wszystkich klasach
- 8-letnia szkoła podstawowa - 4 lub 5 godzin w zależności od klasy
- nauczanie w dwóch językach – języku polskim i języku mniejszości lub języka regionalnego (edukacja dwujęzyczna):
- 8-letnia szkoła podstawowa - od 4 do 6 godzin w zależności od klasy
- 4 godziny w klasie I
- 5 godzin w klasach II, III, VI i VII
- 6 godzin w klasach IV, V i VIII
- 4-letnie liceum ogólnokształcące (zakres podstawowy) - 4 lub 5 godzin w zależności od klasy:
- 4 godziny w klasach I, II i IV
- 5 godzin w klasie III
- 5-letnie technikum (zakres podstawowy): 3 lub 4 godziny w zależności od klasy:
- 3 godziny w klasach I, IV i V
- 4 godziny w klasach II i III
- 3-letnie branżowe szkoły I stopnia oraz 2-letnie branżowe szkoły II stopnia: 2 godziny w wszystkich klasach
- 8-letnia szkoła podstawowa - od 4 do 6 godzin w zależności od klasy
- nauczanie języka mniejszości lub języka regionalnego w formie dodatkowych zajęć: 3 godziny w każdym typie szkoły i w każdej klasie.
Roczny wymiar godzin nauki własnej historii i kultury wynosi:
- 25 godzin w klasie V i VI szkoły podstawowej
- 20 godzin w klasie II i III 4-letniego liceum ogólnokształcącego (zakres podstawowy)
- 20 godzin w klasie II i III 5-letniego technikum (zakres podstawowy)
- 15 godzin w klasie I- II branżowej szkoły I stopnia
- 10 godzin w klasie I branżowej szkoły II stopnia.
Nauczanie języka mniejszości, języka regionalnego, własnej historii i kultury oraz geografii państwa z którego obszarem kulturowym utożsamia się mniejszość narodowa odbywa się na podstawie programów nauczania dopuszczonych do użytku w szkole przez dyrektora szkoły oraz z wykorzystaniem podręczników dopuszczonych do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania.
Szkoły publiczne mogą prowadzić dla uczniów należących do mniejszości narodowych naukę geografii państwa, z którego obszarem kulturowym utożsamia się mniejszość narodowa.
Nauka jest prowadzona, gdy organ prowadzący szkołę przyzna godziny na jej realizację wymiarze:
- do 30 godzin na II etapie edukacyjnym (klasy IV-VIII szkoły podstawowej)
- do 15 godzin w liceum ogólnokształcącym, technikum, branżowej szkole I stopnia.
Przedszkola, szkoły i placówki publiczne mogą prowadzić dla uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługujących się językiem regionalnym:
- zajęcia artystyczne
- inne zajęcia.
Zajęcie te prowadzone są:
- na wniosek dyrektora przedszkola, szkoły lub placówki
- jeżeli organ prowadzący przedszkole, szkołę lub placówkę przyzna godziny na realizację tych zajęć.
Dla osób niebędących obywatelami polskimi, podlegających obowiązkowi szkolnemu, może być zorganizowana nauka języka i kultury kraju pochodzenia.
Nauka ta organizowana jest w szkole:
- przez placówkę dyplomatyczną lub konsularną kraju pochodzenia działającą w Polsce albo stowarzyszenie kulturalno-oświatowe danej narodowości
- w porozumieniu z dyrektorem szkoły i za zgodą organu prowadzącego
- szkoła udostępnia nieodpłatnie pomieszczenia i pomoce dydaktyczne.
(rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym; Dz. U. poz. 1627 oraz z 2022 r. poz. 276)
Wsparcie dzieci i młodzieży pochodzenia romskiego
Przedszkola i szkoły publiczne:
- w razie potrzeby podejmują dodatkowe działania mające na celu podtrzymywanie i rozwijanie poczucia tożsamości etnicznej dzieci i młodzieży pochodzenia romskiego oraz wspomagające ich edukację, w szczególności przez prowadzenie zajęć wyrównawczych
- mogą zatrudnić, w charakterze pomocy nauczyciela, asystenta edukacji romskiej:
- udziela dzieciom i młodzieży pochodzenia romskiego pomocy w kontaktach ze środowiskiem przedszkolnym lub szkolnym
- współdziała z ich rodzicami oraz z przedszkolem lub szkołą.
(rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym; Dz. U. poz. 1627 oraz z 2022 r. poz. 276).
Osoby niebędące obywatelami polskimi oraz osoby będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw
Osoby niebędące obywatelami polskimi:
- korzystają z nauki i opieki na warunkach dotyczących obywateli polskich:
- w publicznych przedszkolach i innych formach wychowania przedszkolnego, oraz w niepublicznych przedszkolach spełniających warunki określone w przepisach art. 90 ust. 1b ustawy o systemie oświaty i niepublicznych formach wychowania przedszkolnego spełniających warunki określone w przepisach art. 90 ust. 1c ustawy o systemie oświaty
- podlegające obowiązkowi szkolnemu - w publicznych: szkołach podstawowych, szkołach artystycznych oraz w placówkach, w tym placówkach artystycznych
- podlegające obowiązkowi nauki - w publicznych szkołach ponadpodstawowych do ukończenia 18 lat lub ukończenia szkoły ponadpodstawowej
- mają prawo do pomocy udzielanej przez osobę władającą językiem kraju pochodzenia, zatrudnioną w charakterze pomocy nauczyciela przez dyrektora szkoły
- pomocy tej udziela się nie dłużej niż przez okres 12 miesięcy.
Osoby niebędące obywatelami polskimi, niewymienione powyżej, mogą korzystać z nauki w publicznych szkołach dla dorosłych, publicznych szkołach policealnych, publicznych szkołach artystycznych, publicznych placówkach i publicznych kolegiach pracowników służb społecznych oraz z kształcenia ustawicznego w formie kwalifikacyjnych kursów zawodowych:
- jako stypendyści otrzymujący stypendium przyznane przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania
- jako stypendyści otrzymujący stypendium przyznane przez organ prowadzący szkołę lub placówkę, przez dyrektora szkoły lub placówki
- na warunkach odpłatności.
W systemie oświaty osobom podlegającym obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, które nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki (zarówno niebędącym obywatelami polskimi, jak i obywatelom polskim), zapewnia się:
- dodatkową, bezpłatną naukę języka polskiego przez okres do 24 miesięcy
- organizowaną przez organ prowadzący szkołę
- zajęcia prowadzone są indywidualnie lub w grupach
- wymiar godzin zajęć powinien być dostosowany potrzeb ucznia tak by umożliwić mu opanowanie języka polskiego w stopniu umożliwiającym udział w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych, nie niższy jednak niż 2 godziny lekcyjne tygodniowo
- tygodniowy rozkład oraz wymiar godzin dodatkowych zajęć lekcyjnych z języka polskiego ustala, w porozumieniu z organem prowadzącym szkołę, dyrektor szkoły, w której są organizowane te zajęcia
- dodatkowe zajęcia wyrównawcze w zakresie przedmiotów nauczania
- konieczność uzupełnienia przez ucznia różnic programowych z danego przedmiotu w ramach zajęć wyrównawczych stwierdza nauczyciel prowadzący zajęcia edukacyjne z danego przedmiotu
- zajęcia wyrównawcze są prowadzone indywidualnie lub w grupach
- zajęcia prowadzone są w formie dodatkowych zajęć lekcyjnych z tego przedmiotu w wymiarze 1 godziny lekcyjnej tygodniowo, nie dłużej niż przez okres 12 miesięcy
- tygodniowy rozkład dodatkowych zajęć wyrównawczych ustala dyrektor szkoły w porozumieniu z organem prowadzącym szkołę
- organizowane przez organ prowadzący szkołę.
- oddział przygotowawczy
- dla osób które wymagają dostosowania procesu kształcenia do ich potrzeb i możliwości edukacyjnych oraz dostosowania formy organizacyjnej wspomagającej efektywność ich kształcenia
- oddział organizowany w szkole, w której realizowana jest nauka zgodnie z podstawą programową kształcenia ogólnego
- za organizację oddziału odpowiada organ prowadzący szkołę.
Osoby niebędące obywatelami polskimi oraz osoby będące obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw, w zależności od potrzeb mogą skorzystać z:
- dostosowania procesu kształcenia do potrzeb edukacyjnych
- dodatkowej nauki języka polskiego
- dodatkowych zajęć wyrównawczych w zakresie przedmiotów nauczania
- nauki języka i kultury kraju pochodzenia.
Oddział przygotowawczy
Organ prowadzący publiczną szkołę może zorganizować oddział przygotowawczy dla uczniów przybywających z zagranicy, podlegających obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, którzy:
- nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki
- wymagają dostosowania procesu kształcenia do ich potrzeb edukacyjnych
- wymagają dostosowania formy organizacyjnej wspomagającej efektywność ich kształcenia.
Oddziału przygotowawczego nie organizuje się w publicznych szkołach:
- artystycznych
- specjalnych
- sportowych
- mistrzostwa sportowego
- szkołach dla dorosłych.
Liczba uczniów w oddziale przygotowawczym nie może przekraczać 15 uczniów.
Do oddziału przygotowawczego może być zakwalifikowany uczeń, który przejawia:
- trudności adaptacyjne związane z różnicami kulturowymi lub ze zmianą środowiska edukacyjnego
- zaburzenia w komunikacji językowej spowodowane w szczególności przez sytuacje kryzysowe lub traumatyczne, w tym konflikty zbrojne, klęski żywiołowe lub inne kryzysy humanitarne spowodowane przez naturę lub człowieka.
Zajęcia edukacyjne w oddziale przygotowawczym prowadzą nauczyciele poszczególnych zajęć edukacyjnych, którzy mogą być wspomagani przez osobę władającą językiem kraju pochodzenia ucznia, zatrudnioną w charakterze pomocy nauczyciela przez dyrektora szkoły.
Nauczanie w oddziale przygotowawczym jest prowadzone według realizowanych w szkole programów nauczania, z dostosowaniem metod i form ich realizacji do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów.
Na realizację obowiązkowych zajęć edukacyjnych w oddziale przygotowawczym przeznacza się w szkolnym planie nauczania liczbę godzin nie mniejszą niż tygodniowo:
- 20 godzin dla klas I-III szkoły podstawowej
- 23 godziny dla klas IV-VI szkoły podstawowej
- 25 godzin dla klas VII-VIII szkoły podstawowej
- 26 godzin w szkole ponadpodstawowej.
Do oddziału przygotowawczego mogą uczęszczać uczniowie innej szkoły:
- na wniosek rodzica
- za zgodą organu prowadzącego szkołę w której utworzono ten oddział i w ramach posiadanych środków
- z uwzględnieniem przepisów regulujących kwestie zapewnienia przez gminę dowozu ucznia do szkoły, gdy odległości przekraczają odpowiednio 3 km w przypadku uczniów klas I-IV szkoły podstawowej oraz 4 km w przypadku uczniów klas V-VIII szkoły podstawowej (art. 39 ust. 2-4 ustawy Prawo oświatowe).
Okres nauki ucznia w oddziale przygotowawczym:
- trwa do zakończenia zajęć dydaktyczno-wychowawczych w roku szkolnym, w którym uczeń został zakwalifikowany do oddziału przygotowawczego
- w zależności od postępów w nauce ucznia i jego potrzeb edukacyjnych może zostać skrócony albo przedłużony, nie dłużej niż o jeden rok szkolny
- decyzję o skróceniu albo przedłużeniu okresu nauki ucznia w oddziale podejmuje rada pedagogiczna na wniosek uczących ucznia nauczycieli, pedagoga lub psychologa.
Organizacja oddziału przygotowawczego:
- przydziału uczniów do oddziału dokonuje powołany przez dyrektora szkoły zespół kwalifikujący, w skład którego wchodzi 2 nauczycieli oraz pedagog lub psycholog
- liczba uczniów w oddziale przygotowawczym nie może przekraczać 15 uczniów
- nauczanie jest prowadzone według realizowanych w szkole programów nauczania, z dostosowaniem metod i form ich realizacji do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów
- zajęcia edukacyjne prowadzą nauczyciele poszczególnych zajęć edukacyjnych, którzy mogą być wspomagani przez osobę władającą językiem kraju pochodzenia ucznia zatrudniona w charakterze pomocy nauczyciela
- dopuszcza się organizację nauczania w klasach łączonych:
- dla klas I-III szkoły podstawowej;
- dla klas IV-VI szkoły podstawowej;
- dla klas VII i VIII szkoły podstawowej;
- dla klas I i II liceum ogólnokształcącego, klas I-III technikum i branżowej szkoły I stopnia;
- dla klas III i IV liceum ogólnokształcącego i klas III-V technikum
- oddział może być zorganizowany także w trakcie roku szkolnego.
Na realizację obowiązkowych zajęć edukacyjnych w oddziale przygotowawczym przeznacza się w tygodniowym rozkładzie zajęć nie mniej niż 20-26 godzin w zależności od typu szkoły i klasy:
- w szkole podstawowej
- dla klas I-III - nie mniej niż 20 godzin tygodniowo
- dla klas IV-VI - nie mniej niż 23 godziny tygodniowo
- dla klas VII i VIII - nie mniej niż 25 godzin tygodniowo
- w szkole ponadpodstawowej - nie mniej niż 26 godzin tygodniowo
W ramach tygodniowego wymiaru godzin w oddziale przygotowawczym prowadzi się naukę języka polskiego według programu nauczania opracowanego na podstawie ramowego programu kursów nauki języka polskiego dla cudzoziemców w wymiarze nie niższym niż 3 godziny tygodniowo.
Dodatkowo, uwzględniając potrzeby uczniów – uchodźców z Ukrainy, wprowadzono m.in. :
- możliwość dodatkowej nauki języka polskiego w grupach międzyszkolnych
- możliwość tworzenia międzyszkolnych oddziałów przygotowawczych
- naukę języka polskiego dla uczniów w wymiarze co najmniej 6 godzin tygodniowo indywidualnie lub w grupach liczących nie więcej niż 15 uczniów, przez okres 24 miesięcy
- możliwość uczęszczania przez uczniów oddziałów przygotowawczych zorganizowanych w branżowej szkole I stopnia i technikum na zajęcia przeznaczone na osiągnięcie wybranych efektów kształcenia określonych w podstawie programowej kształcenia w zawodzie szkolnictwa branżowego, dostosowane pod względem zakresu treści nauczania oraz metod i form ich realizacji do potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia
- możliwość modyfikowania przez dyrektora szkoły lub placówki, w porozumieniu z radą pedagogiczną i radą rodziców, programu wychowawczo-profilaktycznego realizowanego w szkole lub placówce
- możliwość dowożenia przez jednostki samorządu terytorialnego dzieci i uczniów będących obywatelami Ukrainy do miejsca korzystania z wychowania przedszkolnego lub miejsca nauki, z zagwarantowaniem stosownej opieki
- wsparcie materialne dla uczniów ukraińskich
- możliwość zatrudnienia na stanowisku pomocy nauczyciela osoby nieposiadającej obywatelstwa polskiego, jeżeli posiada znajomość języka polskiego w mowie i piśmie w stopniu umożliwiającym pomoc uczniowi, który nie zna języka polskiego albo zna go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki, bez konieczności potwierdzania znajomości języka polskiego
- możliwość przyjęcia ucznia niepełnosprawnego do specjalnego: przedszkola, oddziału przedszkolnego, szkoły, ośrodka szkolno-wychowawczych lub ośrodka wychowawczego na podstawie oświadczenia rodziców lub opiekuna tymczasowego o złożeniu do poradni psychologiczno-pedagogicznej wniosku o wydanie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego w przypadku przedszkoli specjalnych, szkół specjalnych
- możliwość niepodlegania obowiązkowemu rocznemu przygotowaniu przedszkolnemu, obowiązkowi szkolnemu i obowiązkowi nauki przez dzieci i uczniów będących obywatelami Ukrainy, którzy pobierają naukę w przedszkolu lub szkole funkcjonujących w ukraińskim systemie oświaty z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość,
- innej lokalizacji prowadzenia zajęć;
- możliwość zatrudniania w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradniach specjalistycznych oraz w publicznych placówkach oświatowo-wychowawczych, osób, które nie są nauczycielami
- zatrudnienie tych osób następuje za zgodą kuratora oświaty
- służy to usprawnieniu procesu rozpoznawania potrzeb edukacyjnych dzieci i młodzieży, będących obywatelami Ukrainy, a także udzielaniu im pomocy psychologiczno-pedagogicznej
W szkole może być organizowana nauka języka i kultury kraju pochodzenia dla osób niebędących obywatelami polskimi, podlegających obowiązkowi szkolnemu:
- naukę organizuje placówka dyplomatyczna lub konsularna kraju ich pochodzenia działająca w Polsce albo stowarzyszenie kulturalno-oświatowe danej narodowości
- naukę organizuje się w porozumieniu z dyrektorem szkoły i za zgodą organu prowadzącego
- nauka organizowana jest gdy do udział zgłosi co najmniej 7 uczniów
- łączny wymiar godzin nie może być wyższy niż 5 godzin lekcyjnych tygodniowo
- dyrektor szkoły ustala w porozumieniu z placówką dyplomatyczną lub konsularną lub stowarzyszeniem, dni tygodnia i godziny, w których może odbywać się w szkole nauka języka i kultury kraju pochodzenia
- szkoła udostępnia nieodpłatnie pomieszczenia i pomoce dydaktyczne.
(art. 165 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. ‒ Prawo oświatowe; Dz.U. z 2023 r. poz. 900, z późn. zm.
Na realizację zadań związanych z kształceniem uczniów - bez względu na ich obywatelstwo - przysługują jednostkom samorządu terytorialnego środki w ramach części oświatowej subwencji ogólnej.
Uczniowie cudzoziemscy, tak jak polscy uczniowie, przystępują do egzaminu zewnętrznych. Uczniowie, którzy niedostatecznie znających język polski, polską kulturę i tradycję oraz krótko uczęszczają do polskiej szkoły, mogą skorzystać z dostosowanych arkuszy egzaminacyjnych, odpowiednich środków dydaktycznych (np. słownika dwujęzycznego) oraz przedłużenia czasu przewidzianego na przeprowadzenie egzaminów.
Podręczniki
Podręczniki szkolne i książki pomocnicze do kształcenia uczniów w zakresie niezbędnym do podtrzymywania poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej mogą być dofinansowywane z budżetu państwa, z części, której dysponentem jest minister właściwy do spraw oświaty i wychowania.
Cele nauczania języka mniejszości i języka regionalnego, treści nauczania oraz oczekiwane wymagania, które musi uwzględnić nauczyciel opracowujący program oraz autor podręcznika wyznaczają przepisy w sprawie podstawy programowej.
Podstawa programowa określa wymagania ogólne w zakresie celów kształcenia i wymagania szczegółowe dotyczące treści nauczania języka mniejszości narodowej lub etnicznej i języka regionalnego na etapie wychowania przedszkolnego i na wszystkich pozostałych etapach edukacyjnych.
Dla przedmiotów historia i kultura własna oraz geografia państwa, z którego obszarem kulturowym utożsamia się mniejszość narodowa nie określono podstawy programowej, jednak autorzy podręczników do tych przedmiotów są zobowiązani uwzględnić zalecenia dwustronnych komisji podręcznikowych oraz innych komisji i zespołów do spraw podręczników, działających na podstawie międzynarodowych umów dotyczących współpracy w zakresie edukacji lub porozumień komitetów narodowych UNESCO.
Przedszkola i szkoły podejmują, w razie potrzeby, dodatkowe działania mające na celu podtrzymywanie i rozwijanie poczucia tożsamości etnicznej dzieci i młodzieży pochodzenia romskiego oraz wspomagające ich edukację. Są to w szczególności:
- zajęcia wyrównawcze
- zatrudnianie nauczycieli wspomagających przygotowanych do pracy z dziećmi w środowisku wielokulturowym
- zatrudnianie asystentów edukacji romskiej.
Asystenci edukacji romskiej zatrudniani są w charakterze pomocy nauczyciela. Udzielają dzieciom i młodzieży pochodzenia romskiego pomocy w kontaktach ze środowiskiem przedszkolnym lub szkolnym, a także współdziałają z ich rodzicami oraz przedszkolem lub szkołą.
W Polsce od wielu lat podejmowane są systemowe działania na rzecz integracji Romów. Działania te są koordynowane przez ministra właściwego do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych, a uczestniczą w nich inne resorty, urzędy wojewódzkie, jednostki samorządów terytorialnych oraz organizacje pozarządowe, w szczególności reprezentujące społeczność romską.
Rządowy Program integracji społeczności romskiej w Polsce na lata 2021-2030 zapewnia wsparcie finansowe inicjatyw na rzecz społeczności romskiej.
Celem działań edukacyjnych podejmowanych w ramach realizacji programu rządowego jest wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów pochodzenia romskiego, pomoc najmłodszym dzieciom romskim w pokonywaniu barier edukacyjno-adaptacyjnych, obniżenie wskaźnika uczniów niespełniających obowiązku szkolnego oraz uświadomienie rodzicom romskim znaczenia edukacji dla przyszłości ich dzieci.
Wnioskodawcami zadań realizowanych w ramach programu są jednostki samorządu terytorialnego będące organami prowadzącymi szkoły do których uczęszczają uczniowie romscy oraz stowarzyszenia i organizacje romskie lub działające na rzecz Romów z terenu całej Polski.
Jednostki samorządu terytorialnego prowadzące szkoły, które podejmują zadania umożliwiające podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym, otrzymują na realizację tych zadań dodatkowe środki w ramach części oświatowej subwencji ogólnej.
Pomoc materialna
System oświaty zapewnia pomoc materialną uczniom.
Pomoc ma charakter socjalny lub motywacyjny.
Uczniowi może być przyznana jednocześnie pomoc materialna o charakterze socjalnym i motywacyjnym.
Stypendium szkolne może otrzymać uczeń znajdujący się w trudnej sytuacji materialnej, wynikającej z niskich dochodów na osobę w rodzinie w szczególności gdy w rodzinie tej występuje:
- bezrobocie
- niepełnosprawność
- ciężka lub długotrwała choroba
- wielodzietność
- brak umiejętności wypełniania funkcji opiekuńczo-wychowawczych
- alkoholizm lub narkomania
- gdy rodzina jest niepełna
- gdy wystąpiło zdarzenie losowe.
Stypendium szkolne może być udzielane uczniom w formie:
- całkowitego lub częściowego pokrycia kosztów udziału w zajęciach edukacyjnych wykraczających poza zajęcia realizowane w szkole w ramach planu nauczania lub realizowanych poza szkołą
- pomocy rzeczowej o charakterze edukacyjnym, w tym zakupu podręczników.
Zasiłek szkolny może być przyznany uczniowi znajdującemu się przejściowo w trudnej sytuacji materialnej z powodu zdarzenia losowego. Ma on charakter pieniężny przeznaczony na pokrycie wydatków związanych z kształceniem lub ma formę pomocy rzeczowej o charakterze edukacyjnym.
Regulamin udzielania pomocy materialnej o charakterze socjalnym dla uczniów zamieszkałych na terenie gminy uchwala rada gminy, kierując się celami pomocy materialnej o charakterze socjalnym.
(ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty; Dz.U. z 2022 r. poz. 2230, z późn. zm.)
Dodatkowo wprowadzoną formą wsparcia w związku z napływem do Rzeczpospolitej Polskiej uchodźców z Ukrainy są stypendia udzielane w ramach środków Funduszu Pomocy przez gminy. Ta forma pomocy materialnej przysługuje uczniom szkół publicznych i niepublicznych.
Uczniowie, którzy uzyskują wysokie wyniki w nauce lub we współzawodnictwie sportowym, mogą otrzymać stypendium za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe.
Uczniowie szkół dla młodzieży, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości, mogą otrzymać stypendium Prezesa Rady Ministrów. Stypendium Prezesa Rady Ministrów przyznaje się uczniowi, który otrzymał promocję z wyróżnieniem, uzyskując przy tym najwyższą w danej szkole średnią ocen lub wykazuje szczególne uzdolnienia w co najmniej jednej dziedzinie wiedzy, uzyskując w niej najwyższe wyniki, a w pozostałych dziedzinach wiedzy wyniki co najmniej dobre. Stypendium Prezesa Rady Ministrów przyznaje się jednemu uczniowi danej szkoły na okres od września do czerwca w danym roku szkolnym.
Stypendium ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania może być przyznane uczniowi szkoły publicznej dla młodzieży lub szkoły niepublicznej dla młodzieży, uzyskującemu wybitne osiągnięcia edukacyjne, w szczególności:
- laureatowi międzynarodowej olimpiady lub laureatowi i finaliście olimpiady przedmiotowej o zasięgu ogólnopolskim lub turnieju
- laureatowi konkursu na pracę naukową, organizowanego przez instytucję naukową lub stowarzyszenie naukowe
- uczniowi szkoły ponadpodstawowej uzyskującemu najwyższe wyniki w nauce według indywidualnego programu lub toku nauki
- uczniowi uczestniczącemu w zajęciach w uczelni przewidzianych tokiem studiów na podstawie postanowień regulaminu studiów dotyczących warunków uczestniczenia wybitnie uzdolnionych uczniów w zajęciach przewidzianych tokiem studiów
- uczniowi, który uzyskał wysokie wyniki we współzawodnictwie sportowym na szczeblu krajowym lub międzynarodowym.
Stypendium ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego może być przyznane uczniowi szkoły artystycznej prowadzącej kształcenie w zawodzie artystycznym, który:
- uzyskał w okresie (semestrze) bardzo dobrą średnią ocen z przedmiotów artystyczno-zawodowych
- został laureatem międzynarodowego lub krajowego konkursu artystycznego.
Uczniom niebędącym obywatelami polskimi może być przyznane stypendium ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania w miesięcznej wysokości równej wysokości stypendium Prezesa Rady Ministrów.
(ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty; Dz.U. z 2022 r. poz. 2230,z późn. zm.)