Finansowanie
Kolegia pracowników służb społecznych
Kolegia, których prowadzenie jest zadaniem samorządu województwa i które funkcjonują w ramach systemu oświaty, finansowane są na zasadach określonych dla placówek oświatowych opisanych w rozdziale Finansowanie wczesnej edukacji i opieki (ECEC) oraz edukacji szkolnej.
Uczelnie
W 2018 roku, na mocy ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, rozpoczęło się wdrażanie reformy systemu finansowania szkolnictwa wyższego. Ustawa określiła w sposób kompleksowy zasady finansowania uczelni w Polsce, zarówno w zakresie działalności dydaktycznej, jak i naukowej.
Wdrażana reforma nie zmieniła podstawowych zasad dotychczas funkcjonującego systemu. Podstawowym źródłem finansowania uczelni pozostały środki budżetu państwa. Są one ujęte w części, której dysponentem jest minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego, a także w dziale „szkolnictwo wyższe i nauka”, które zawarte są w innych częściach budżetu. Wysokość całego budżetu przeznaczanego na ten cel ustala corocznie ustawa budżetowa.
Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce gwarantuje, że środki finansowe planowane w budżecie państwa na finansowanie szkolnictwa wyższego i nauki na dany rok budżetowy nie mogą być niższe niż środki planowane w roku poprzednim. Ponadto, ustawa ta zapewnia też, że środki finansowe planowane w budżecie państwa na finansowanie szkolnictwa wyższego i nauki są corocznie waloryzowane co najmniej o sumę:
- iloczynu prognozowanego realnego przyrostu produktu krajowego brutto i wskaźnika waloryzacji w części wydatków w zakresie finansowania nauki,
- wskaźnika planowanego w budżecie państwa wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w części wydatków w zakresie finansowania szkolnictwa wyższego.
Wskaźnik waloryzacji wydatków w zakresie finansowania nauki w roku 2023 wynosi 1,65. Zgodnie z ustawą, wskaźnik ten co roku aż do roku 2028 będzie ulegał zwiększeniu o 0,1.
W następnym kroku minister dokonuje podziału środków między uczelnie. Środki jakie otrzyma dana uczelnia będą zależały przede wszystkim od typu danej uczelni (akademicka / zawodowa, publiczna / niepubliczna). Poniższa tabela w syntetyczny sposób prezentuje na jakie cele związane z działalnością dydaktyczną uczelnie danego typu mogą uzyskać środki, w jakiej formie są one wypłacane i w jaki sposób dokonywany jest podział tych środków.
| Mechanizm podziału środków | Forma przekazywania środków | Środki, jakie może otrzymać uczelnia danego typu | ||||
| Uczelnia publiczna | Uczelnia niepubliczna | |||||
| akademicka | zawodowa | akademicka | zawodowa | |||
|
Utrzymanie i rozwój potencjału dydaktycznego (m.in. kształcenie studentów na studiach stacjonarnych, utrzymanie domów studenckich, rozwój zawodowy pracowników) |
algorytm | subwencja | TAK | TAK | NIE | NIE |
|
Utrzymanie i rozwój potencjału badawczego (w zakresie kształcenia w szkole doktorskiej) |
algorytm | subwencja | TAK | NIE | TAK | NIE |
|
Świadczenia pieniężne dla studentów (stypendium socjalne, stypendium dla osób niepełnosprawnych, zapomoga, stypendium rektora) |
algorytm | dotacja podmiotowa | TAK | TAK | TAK | TAK |
| Inwestycje (związane z kształceniem) | na wniosek | dotacja celowa | TAK | TAK | NIE | NIE |
| Zadanie związane z zapewnieniem osobom niepełnosprawnym warunków do pełnego udziału w procesie kształcenia i prowadzenia działalności naukowej | algorytm | dotacja podmiotowa | TAK | TAK | TAK | TAK |
Źródło: Opracowanie własne.
Minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego i nauki określa, w drodze rozporządzenia, szczegółowy sposób podziału środków finansowych między uczelnie, przy czym w ustawie wskazano jakie kryteria podziału środków powinny być brane pod uwagę przez ministra.
| Kryteria podziału środków stosowane w algorytmach | |
|
Utrzymanie i rozwój potencjału dydaktycznego (m.in. kształcenie studentów na studiach stacjonarnych, utrzymanie domów studenckich, rozwój zawodowy pracowników) |
Dane dotyczące w szczególności:
|
|
Utrzymanie i rozwój potencjału badawczego (m.in. kształcenie w szkole doktorskiej) |
Dane dotyczące w szczególności:
|
|
Świadczenia pieniężne dla studentów (stypendium socjalne, stypendium dla osób niepełnosprawnych, zapomoga, stypendium rektora) |
Dane dotyczące w szczególności:
|
| Zadanie związane z zapewnieniem osobom niepełnosprawnym warunków do pełnego udziału w procesie kształcenia i prowadzenia działalności naukowej |
Dane dotyczące w szczególności:
|
Źródło: Opracowanie własne.
Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce daje możliwość, by w uzasadnionych przypadkach minister mógł dokonać zwiększenia wysokości subwencji oraz dotacji na cele związane ze świadczeniami pieniężnymi dla studentów, uwzględniając potrzeby związane z kształceniem lub działalnością naukową (np. w związku z realizacją zadania szczególnie istotnego dla polityki naukowej państwa, wystąpieniem zdarzenia losowego, wzrostem liczby studentów uprawnionych do świadczeń). Minister zobowiązany jest wówczas uwzględnić wysokość środków finansowych pozostających w jego dyspozycji, a także rodzaj podmiotu i jakość prowadzonego przez niego kształcenia lub działalności naukowej.
Ponadto w budżecie przewidziane są środki na stypendia i nagrody ministra.
Budżet państwa finansuje również niektóre inwestycje na uczelniach w ramach programów wieloletnich.
Uczelnie mogą też otrzymać inne środki z budżetu państwa (w tym fundusze strukturalne i środki na działalność naukową) lub budżetu jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków.
System finansowania szkół wyższych w Polsce
Źródło: Opracowanie własne.
Subwencja na utrzymanie i rozwój potencjału dydaktycznego i badawczego
Zasadniczą część subwencji dzieli się na części przeznaczone dla publicznych uczelni akademickich, publicznych uczelni zawodowych oraz niepublicznych uczelni akademickich.
Wysokość subwencji zależy w dużej mierze od wysokości subwencji przyznanej w poprzednim roku, co ma wpływać stabilizująco na finanse uczelni wyższych.
Ma na to wpływ tzw. stała przeniesienia, której wartość dla publicznych uczelni akademickich w 2023 roku jest równa 0,3.
Ponadto, zgodnie z rozporządzeniem ministra, wysokość subwencji obliczona według algorytmu i przekazana uczelniom publicznym w 2023 roku nie może być niższa niż 101% i wyższa niż 105% wysokości środków przyznanych w poprzednim roku, w warunkach porównywalnych.
Publiczne uczelnie akademickie
Algorytm podziału środków opiera się na 7 składnikach:
- studenckim, w którym bierze się pod uwagę:
- liczbę studentów na studiach stacjonarnych
- liczbę doktorantów, którzy rozpoczęli stacjonarne studia doktoranckie przed rokiem akademickim 2019/2020),
- wskaźniki kosztochłonności różnych kierunków studiów,
- wskaźniki dostępności dydaktycznej (zależne od referencyjnej liczby studentów i uwzględnianych doktorantów przypadających na nauczyciela akademickiego, która w 2020 roku w przypadku publicznych uczelni akademickich wynosiła 13),
- doktoranckim, zależnym od liczby doktorantów w szkołach doktorskich
- kadrowym, który zależy od:
- przeciętnej liczby nauczycieli akademickich (w przeliczeniu na pełny etat) zwielokrotnionej przez odpowiednie wagi zależne od stanowiska (profesor – waga 2,5, profesor uczelni – waga 2, adiunkt – waga 1,5),
- liczby osób niebędących obywatelami polskimi posiadających tytuł profesora lub zatrudnionymi na stanowisku profesora uczelni (ale poza daną uczelnią), które w poprzednim roku akademickim przeprowadziły co najmniej 60 godzin zajęć na tej uczelni (waga 3),
- umiędzynarodowienia, opartym na liczbie studentów i doktorantów uczestniczących w międzynarodowej wymianie studenckiej,
- badawczy, który zależy od:
- liczby dyscyplin w których uczelnia posiada kategorię naukową wyższą niż C (przy czym w zależności od kategorii stosowane są wagi od 0,75 za kategorię B do 1,75 za kategorię A+),
- wskaźnika kosztochłonności tych dyscyplin,
- liczby pracowników (w przeliczeniu na pełne etaty), prowadzących działalność naukową w tej dyscyplinie,
- projektowym, w którym uwzględnia się liczbę krajowych i międzynarodowych projektów badawczych realizowanych przez uczelnię (większe znaczenie mają projekty międzynarodowe, szczególnie premiowane są projekty finansowane z programu „HORYZONT 2020” oraz „HORYZONT EUROPA”, a także projekty w których uczelnia uczestniczyła samodzielnie albo była liderem konsorcjum).
Z wykorzystaniem wymienionych wyżej kryteriów dokonuje się podziału 75% kwoty dotacji.
Do każdego z wymienionych kryteriów są przypisane wagi, które podsumowuje poniższa tabela (wartości obowiązujące w 2023 r.).
| Składnik | Publiczne uczelnie akademickie |
| Studencki | 0,31 |
| Doktorancki | 0,04 |
| Kadrowy | 0,25 |
| Umiędzynarodowienia | 0,05 |
| Badawczy | 0,25 |
| Badawczo-rozwojowy | 0,1 |
| Projektowy | 0,0 |
Nieco inne wagi stosowane są w odniesieniu do publicznych uczelni akademickich nadzorowanych przez ministra, z którymi minister zawarł umowy w ramach programu „Inicjatywa doskonałości – uczelnia badawcza”. W takim przypadku większe znaczenie ma kryterium doktoranckie (0,08), badawcze (0,30) i projektowe (0,05), a mniejsze studenckie (0,22) i kadrowe (0,20).
Publiczne uczelnie zawodowe
Algorytm podziału środków opiera się na 4 kryteriach:
- studenckim, w którym bierze się pod uwagę wskaźniki kosztochłonności różnych kierunków studiów, wskaźniki dostępności dydaktycznej oraz liczbę studentów na studiach stacjonarnych (przy czym studenci studiów II stopnia mają przypisaną wagę 0,6),
- kadrowym, który zależy od przeciętnej liczby nauczycieli akademickich (w przeliczeniu na pełny etat) zwielokrotnionej przez odpowiednie wagi zależne od stanowiska (profesor – waga 2,5, profesor uczelni – waga 2, adiunkt lub docent – waga 1,5),
- absolwenckim, opartym na liczbie absolwentów oraz względnych wskaźnikach bezrobocia absolwentów, ustalonych na podstawie wyników monitoringu karier,
- przychodowym, który pokazuje relację między przychodami operacyjnymi uczelni a różnymi dotacjami i subwencjami otrzymywanymi przez uczelnię.
Z wykorzystaniem wymienionych wyżej kryteriów dokonuje się podziału 70% kwoty dotacji.
Do każdego z wymienionych składników są przypisane wagi, które podsumowuje poniższa tabela.
| Składnik | Publiczne uczelnie zawodowe |
| Studencki | 0,50 |
| Kadrowy | 0,40 |
| Absolwencki | 0,05 |
| Przychodowy | 0,05 |
Dotacje na zadania związane z zapewnieniem osobom niepełnosprawnym warunków do pełnego udziału
Podział dotacji między uczelnie następuje po wyodrębnieniu kwot przeznaczonych na dotacje dla uczelni publicznych i niepublicznych. Dotacja to suma:
- składnika studenckiego – ten składnik dotacji uzależniony jest od liczby studentów z niepełnosprawnościami, których niepełnosprawność została potwierdzona orzeczeniem właściwego organu, kształcących się na poszczególnych kierunkach studiów na danej uczelni, zwielokrotnionej przez system wag (niesłyszący lub słabosłyszący – waga 3,6, niewidomi, słabowidzący lub z dysfunkcją narządu ruchu – waga 2,9, inne rodzaje niepełnosprawności – waga 1,4),
- składnika doktoranckiego – ten składnik dotacji uzależniony jest od liczby doktorantów z niepełnosprawnościami, których niepełnosprawność została potwierdzona orzeczeniem właściwego organu, kształcących się w szkołach doktorskich prowadzonych przez daną uczelnię, zwielokrotnionej przez system wag (niesłyszący lub słabosłyszący – waga 3,6,niewidomi, słabowidzący lub z dysfunkcją narządu ruchu – waga 2,9, inne rodzaje niepełnosprawności – waga 1,4),
- składnika kadrowego – ten składnik dotacji uzależniony jest od przeciętnej miesięcznej liczby pracowników z niepełnosprawnościami, których niepełnosprawność została potwierdzona orzeczeniem właściwego organu, zatrudnionych w danej uczelni (w przeliczeniu na pełne etaty).
W latach 2019-2023 wysokość składnika studenckiego dotacji dla uczelni jest ustalana z uwzględnieniem nie tylko liczby studentów, ale też liczby doktorantów, którzy rozpoczęli studia doktoranckie w uczelni przed rokiem akademickim 2019/2020.
Dotacje na finansowanie świadczeń dla studentów
Podział dotacji między uczelnie następuje po wyodrębnieniu części uzupełniającej, która służy m.in. na podziały korygujące. Wynosi ona nie więcej niż 5% całkowitej kwoty przeznaczonej na ten cel w budżecie państwa.
Ze środków finansowych pozostałych po wyodrębnieniu części uzupełniającej, dysponenci części budżetu państwa wyodrębniają trzy części, które są dzielone proporcjonalnie do:
- liczby studentów,
- liczby studentów otrzymujących stypendium socjalne,
- liczby studentów będących osobami niepełnosprawnymi.
W latach 2019-2023 wysokość dotacji dla uczelni jest ustalana z uwzględnieniem nie tylko liczby studentów, ale też liczby doktorantów, którzy rozpoczęli studia doktoranckie w uczelni przed rokiem akademickim 2019/2020.
Dotacje na inwestycje
W przypadku inwestycji związanych z kształceniem, zgodnie z ustawą, podczas podziału środków uwzględnia się w szczególności:
- znaczenie planowanej inwestycji dla uczelni,
- wpływ planowanej inwestycji na bezpieczeństwo jej użytkowników oraz na obniżenie kosztów eksploatacji obiektów uczelni,
- możliwość współfinansowania przewidzianych do realizacji prac lub zadań z innych źródeł.
Zgodnie z rozporządzeniem wydanym na podstawie delegacji ustawowej, brany jest też pod uwagę wskaźnik płynności finansowej.
Łączna kwota środków finansowych przyznanych z budżetu państwa na realizację inwestycji nie może być wyższa niż jej wartość kosztorysowa. Minister przekazuje środki finansowe na cele inwestycyjne na podstawie umowy, a podmiot, który otrzymał takie środki ma obowiązek przekazać ministrowi raport z ich wykorzystania. Warunkiem rozliczenia przyznanych środków finansowych jest ich wydatkowanie zgodnie z przepisami prawa, zgodność z wnioskiem oraz umową.
Uczelnie publiczne w Polsce prowadzą samodzielną gospodarkę finansową na podstawie planu rzeczowo-finansowego, zgodnie z przepisami o finansach publicznych i o rachunkowości.
Rektor uczelni publicznej przygotowuje m.in. projekt strategii uczelni, zarządza uczelnią, prowadzi gospodarkę finansową uczelni i podejmuje decyzje we wszystkich innych sprawach dotyczących uczelni, z wyjątkiem spraw zastrzeżonych przez ustawę lub statut do kompetencji innych organów uczelni.
W ramach monitorowania gospodarki finansowej rada uczelni opiniuje plan rzeczowo-finansowy, zatwierdza sprawozdanie z wykonania planu rzeczowo-finansowego i zatwierdza sprawozdanie finansowe.
Powiązane akty prawne:
Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce
Ustawa budżetowa na rok 2022 z dnia 17 grudnia 2021 r.
Ustawa budżetowa na rok 2023 z dnia 15 grudnia 2022 r.
Autonomia i kontrola finansowa
Kolegia pracowników służb społecznych
W odniesieniu do kolegiów obowiązują reguły opisane w rozdziale Finansowanie wczesnej edukacji i opieki (ECEC) oraz edukacji szkolnej.
Uczelnie
Uczelnie w Polsce są autonomiczne na zasadach określonych w ustawie, w szczególności obejmuje to kwestie zarządzania finansami i zasobami uczelni.
Organy władzy publicznej mogą podejmować rozstrzygnięcia dotyczące uczelni tylko w przypadkach przewidzianych w ustawach.
Wykorzystywania środków publicznych
W ramach wprowadzanej od 2018 roku reformy zróżnicowano formy przekazywania środków uczelniom. Od 2019 roku uczelnie otrzymują subwencje i dotacje, wcześniej otrzymywały tylko dotacje. Przez to zróżnicowane będą też możliwości dysponowania poszczególnymi środkami przez uczelnie. Środki przekazywane w formie dotacje podlegają bowiem szczególnym zasadom rozliczania. Mogą one być przeznaczone na finansowanie lub dofinansowanie realizacji konkretnie wskazanych zadań publicznych. Uzyskanie dotacji jest często warunkowane posiadaniem wkładu własnego. Natomiast o przeznaczeniu środków finansowych przyznanych w formie subwencji decyduje podmiot, który ją otrzymał.
Uczelnie publiczne są zaliczane do jednostek sektora finansów publicznych, a tym samym muszą przestrzegać wszystkich zasad zarządzania finansami publicznymi określonych w ustawie o finansach publicznych, a rachunkowość prowadzić zgodnie z przepisami o rachunkowości.
Obejmuje to m.in. konieczność wprowadzenia kontroli zarządczej, odpowiednio prowadzoną rachunkowość. W uczelniach publicznych, jeżeli kwota ujętych w planie rzeczowo-finansowym przychodów lub kosztów przekroczyła wysokość 40 mln zł (około 8,8 mln EUR), prowadzi się audyt wewnętrzny. Ponadto, od 2019 roku, roczne sprawozdanie finansowe uczelni publicznej podlegają badaniu przez firmę audytorską. Wyboru firmy audytorskiej dokonuje rada uczelni.
Minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego sprawuje nadzór nad zgodnością działań uczelni z przepisami prawa i prawidłowością wydatkowania środków publicznych.
Minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego może żądać informacji i wyjaśnień od uczelni oraz założyciela uczelni, a także dokonywać kontroli działalności uczelni. W przypadku naruszenia przepisów, w sytuacjach opisanych w ustawie, minister może zawiesić rekrutację na studia lub do szkoły doktorskiej na kolejny rok akademicki, nałożyć karę pieniężną, wnioskować do kolegium elektorów o odwołanie rektora uczelni (a jeżeli rektor rażąco lub uporczywie narusza przepisy prawa, minister może go odwołać, po zasięgnięciu opinii Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz właściwej konferencji rektorów) bądź wnioskować do senatu uczelni o skrócenie kadencji rady uczelni.
Rektor przekazuje do systemu POL-on, do bazy dokumentów planistyczno-sprawozdawczych, plany rzeczowo-finansowe uczelni i sprawozdania z wykonania planów rzeczowo-finansowych uczelni, sprawozdania i raporty z wykorzystania subwencji i dotacji oraz roczne sprawozdania finansowe uczelni zbadane przez firmę audytorską. Szczegółowy zakres danych, tryb i terminy wprowadzania danych oraz aktualizowania, archiwizowania i usuwania tych danych określa w drodze rozporządzenia minister. W przypadku wprowadzenia do systemu POL-on danych nieprawidłowych, nierzetelnych lub ich nieterminowego wprowadzenia, minister może wstrzymać przekazywanie środków z subwencji do czasu usunięcia tych nieprawidłowości.
Pozyskiwanie i wykorzystywanie środków prywatnych
Uczelnia może prowadzić działalność gospodarczą wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo od działalności podstawowej, w zakresie i formach określonych w statucie, w szczególności przez tworzenie spółek kapitałowych.
Uczelnie, tak jak i inne jednostki sektora finansów publicznych, nie mogą jednak posiadać, obejmować lub nabywać udziałów lub akcji w spółkach ani nabywać obligacji emitowanych przez podmioty inne niż Skarb Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.
Uczelnie publiczne mogą pobierać opłaty za studia tylko w określonych przez przepisy przypadkach, które omówiono w dalszej części rozdziału.
Polityka kadrowa
Autonomia w zakresie kształtowania polityki kadrowej w szkołach wyższych jest również duża. Dotyczy to zwłaszcza zatrudniania, awansowania i dyscyplinowania.
Uczelnia publiczna ustala warunki wynagradzania za pracę w zakładowym układzie zbiorowym pracy albo regulaminie wynagradzania.
Podobnie jednak jak w przypadku systemu oświaty, możliwości w zakresie ustalania wynagrodzeń są ograniczone. W przepisach dosyć szczegółowo określone są bowiem zasady wynagradzania. Charakterystyczne jest też to, że przepisy te obejmują zarówno nauczycieli akademickich, jak i innych pracowników uczelni.
Zgodnie z prawem o szkolnictwie wyższym i nauce, wynagrodzenie pracownika uczelni publicznej składa się ze stałych i zmiennych składników wynagrodzenia. Do pierwszej grupy należy wynagrodzenie zasadnicze oraz dodatek za staż pracy, a do drugiej – dodatek funkcyjny, dodatek zadaniowy, wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe albo godziny nadliczbowe, dodatek za pracę w warunkach szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych, premia – w przypadku pracownika niebędącego nauczycielem akademickim, a także inne dodatki, jeżeli zostały określone w zakładowym układzie zbiorowym pracy albo regulaminie wynagradzania.
Wysokość miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego w uczelni publicznej dla nauczyciela akademickiego nie może być niższa niż 50% wynagrodzenia profesora, z tym że dla:
- profesora uczelni – wynosi nie mniej niż 83%,
- adiunkta – wynosi nie mniej niż 73%.
Minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego i nauki określa, w drodze rozporządzenia, wysokość wynagrodzenia profesora, mając na uwadze adekwatność wynagrodzenia do kwalifikacji niezbędnych do zatrudnienia na tym stanowisku. Od stycznia 2023 roku wysokość minimalnego miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego profesora na uczelni publicznej wynosi 7 210,00 zł (1 567,4 EUR).
Dodatek za staż pracy przysługuje w wysokości 1% wynagrodzenia zasadniczego za każdy rok zatrudnienia. Dodatek jest wypłacany w okresach miesięcznych, poczynając od czwartego roku zatrudnienia, z tym że wysokość tego dodatku nie może przekroczyć 20% wynagrodzenia zasadniczego. Dodatek funkcyjny przysługuje z tytułu kierowania zespołem, w skład którego wchodzi nie mniej niż 5 osób, w tym osoba kierująca. Wysokość dodatku funkcyjnego nie może przekroczyć 67% wynagrodzenia profesora i jest uzależniona od liczby członków zespołu oraz stopnia złożoności zadań. Dodatek zadaniowy może być z kolei przyznany z tytułu czasowego zwiększenia obowiązków służbowych lub czasowego powierzenia dodatkowych zadań albo ze względu na charakter pracy lub warunki jej wykonywania. Wysokość dodatku zadaniowego nie może przekroczyć 80% sumy wynagrodzenia zasadniczego i dodatku funkcyjnego pracownika.
Ustawa określa również dodatkowe elementy systemu wynagradzania pracowników uczelni, takie jak nagroda jubileuszowa, dodatkowe wynagrodzenie roczne, nagroda rektora czy odprawa.
Wyboru rektora, na 4-letnią kadencję, bezwzględną większością głosów dokonuje kolegium elektorskie. Nie mniej niż 20% jego składu stanowią studenci i doktoranci. Kandydatów na rektora opiniuje senat uczelni.
Wynagrodzenie zasadnicze i dodatek funkcyjny rektora uczelni publicznej ustala minister na wniosek rady uczelni. Przepisy ograniczają wysokość obydwu składników jego wynagrodzenia.
Powiązane akty prawne:
Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych
Opłaty w uczelniach państwowych
Kolegia pracowników służb społecznych
Kolegia pracowników służb społecznych mogą pobierać opłaty za egzaminy wstępne oraz za zajęcia dydaktyczne, z wyłączeniem zajęć dydaktycznych w systemie dziennym w publicznych kolegiach pracowników służb społecznych, chyba że są powtarzane z powodu niezadowalających wyników w nauce.
Poza tym w odniesieniu do kolegiów obowiązują reguły opisane w rozdziale Finansowanie wczesnej edukacji i opieki (ECEC) oraz edukacji szkolnej.
Uczelnie
W uczelniach publicznych nie pobiera się czesnego za stacjonarne studia wyższe (studia pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolite studia magisterskie) oraz stacjonarne studia doktoranckie.
Uczelnie publiczne mogą pobierać opłaty tylko za następujące usługi edukacyjne:
- kształcenie na studiach niestacjonarnych;
- powtarzanie określonych zajęć na studiach stacjonarnych z powodu niezadowalających wyników w nauce;
- kształceniem na studiach w języku obcym;
- prowadzenie zajęć nieobjętych programem studiów;
- kształceniem cudzoziemców na studiach stacjonarnych w języku polskim.
Uczelnia publiczna może też pobierać opłaty za:
- przeprowadzenie rekrutacji;
- przeprowadzenie potwierdzania efektów uczenia się;
- wydanie indeksu i legitymacji studenckiej oraz duplikatów tych dokumentów;
- wydanie dodatkowego odpisu dyplomu ukończenia studiów lub odpisu suplementu do dyplomu w języku obcym;
- wydanie duplikatu dyplomu ukończenia studiów i suplementu do dyplomu;
- korzystanie z domów studenckich i stołówek studenckich.
Uczelnia publiczna może również pobierać opłaty za kształcenie na studiach podyplomowych, kształcenie specjalistyczne lub kształcenie w innych formach. Również uwierzytelnianie dokumentów wydawanych w związku z przebiegiem lub ukończeniem studiów podyplomowych i kształcenia specjalistycznego, które przeznaczone są do obrotu prawnego z zagranicą, może podlegać opłacie.
Wysokość niektórych opłat jest określona w rozporządzeniu Ministra Edukacji i Nauki i jest to:
- 4 zł (0,8 EUR) – za wydanie indeksu;
- 20 zł (4,3 EUR) – za wydanie duplikatów dyplomu ukończenia studiów i suplementu do dyplomu lub dodatkowego odpisu tych dokumentów w języku obcym;
- 22 zł (4,8 EUR)– za wydanie legitymacji studenckiej;
- 26 zł (5,7 EUR) – za uwierzytelnienie dokumentów, przeznaczonych do obrotu prawnego z zagranicą.
Rozporządzenie określa też wysokość opłaty rekrutacyjnej. Aktualnie jest to 85 zł (18,5 EUR), przy czym opłata jest wyższa na niektórych kierunkach i wynosi:
- 150 złotych (32,6 EUR) – dla kandydatów na kierunki wymagające przeprowadzenia testów uzdolnień artystycznych,
- 100 złotych (21,7 EUR) – dla kandydatów na kierunki wymagające przeprowadzenia egzaminu wstępnego, w tym sprawdzianu sprawności fizycznej.
Poza tym przepisy wskazują, że opłaty za usługi edukacyjne nie mogą przekraczać kosztów poniesionych przez daną uczelnię w zakresie niezbędnym do utworzenia i prowadzenia studiów, z uwzględnieniem kosztów przygotowania i wdrażania strategii rozwoju uczelni.
Wysokość opłat za przeprowadzenie potwierdzenia efektów uczenia się nie może natomiast przekroczyć kosztów ponoszonych w zakresie świadczenia tej usługi o więcej niż 20%. Uczelnia nie pobiera jednak opłat za czynności związane z weryfikacją efektów uczenia się określonych w programie studiów oraz za wydanie dokumentów związanych z przebiegiem studiów innych niż wyżej określone.
Uczelnia przed rozpoczęciem rekrutacji ustala opłaty pobierane od studentów oraz ich wysokość i tryb zwalniania z ww. opłat. Ustalenie opłat wymaga zasięgnięcia opinii samorządu studenckiego. Do czasu ukończenia studiów przez osoby przyjęte na studia na dany rok akademicki uczelnia nie może zwiększyć wysokości ustalonych dla nich opłat ani wprowadzić nowych opłat. Nie dotyczy to zwiększania wysokości opłat za prowadzenie zajęć nieobjętych programem studiów oraz za korzystanie z domów studenckich i stołówek studenckich. Informację o wysokości opłat uczelnia niezwłocznie udostępnia w Biuletynie Informacji Publicznej i na swojej stronie.
Powiązane akty prawne:
Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe
Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce
Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 27 września 2018 r. w sprawie studiów
Wsparcie finansowe rodzin studentów
Nie ma wyodrębnionych mechanizmów wsparcia finansowego rodzin studentów.
Wsparcie finansowe otrzymują wyłącznie studenci, w określonych przypadkach opisanych w kolejnym rozdziale, po uwzględnieniu sytuacji finansowej rodziny.
Rodziny studentów, jeżeli spełniają określone kryteria, mogą korzystać z opisanego wcześniej wsparcia w postaci świadczeń rodzinnych, Karty Dużej Rodziny i podatkowej ulgi prorodzinnej.
Studenci i doktoranci mają prawo do bezpłatnej opieki medycznej w publicznych zakładach opieki zdrowotnej. Składki na ubezpieczenie zdrowotne studentów są opłacane przez ich uczelnie macierzyste. Prawo to wygasa po 4 miesiącach od ukończenia studiów lub skreślenia z listy studentów.
Student i doktorant może ubiegać się o zakwaterowanie w domu studenckim uczelni lub wyżywienie w stołówce studenckiej uczelni, a także o zakwaterowanie w domu studenckim uczelni małżonka lub dziecka.
Dodatkowo studentom przysługuje prawo do korzystania z 50% ulgi w opłatach za przejazdy publicznymi środkami komunikacji miejskiej. Uprawnienia do korzystania z ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego i autobusowego określają odrębne przepisy. Jednostki samorządu terytorialnego mogą podjąć decyzję o przyznaniu ulgi w opłatach za przejazdy publicznymi środkami komunikacji miejskiej dla doktorantów.
Powiązane akty prawne:
Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce
Wsparcie finansowe studentów
Kolegia pracowników służb społecznych
Słuchacze kolegiów podlegają opisanym w rozdziale Finansowanie wczesnej edukacji i opieki (ECEC) oraz edukacji szkolnej przepisom dotyczącym pomocy materialnej z budżetu państwa lub budżetu samorządów lokalnych dla uczniów i innych słuchaczy w szkołach i placówkach oświatowych.
Uczelnie
Pomoc materialna dla studentów i doktorantów jest przyznawana w postaci pomocy zwrotnej lub bezzwrotnej.
Najważniejsze formy wsparcia studentów w Polsce w 2020 roku
| Rodzaj wsparcia | Forma wsparcia |
| Pomoc bezzwrotna | Stypendium socjalne |
| Stypendium dla osób niepełnosprawnych | |
| Stypendium rektora | |
| Stypendium ministra | |
| Zapomoga | |
| Pomoc zwrotna | Kredyty studenckie |
Źródło: Opracowanie własne.
Uczelnia przyznaje świadczenia przewidziane w ustawie, ale może też utworzyć własny fundusz na stypendia za wyniki w nauce. Zasady przyznawania stypendiów z tego funduszu są ustalane w uzgodnieniu z samorządem studentów lub doktorantów. Fundusz ten zasilany jest przez wpłaty osób fizycznych i prawnych, a także odpis w ciężar kosztów działalności w zakresie kształcenia i działalności naukowej, który nie może przekroczyć 20% planowanego zysku netto i który nie może powodować powstania straty w danym roku obrotowym.
Poza tym pomoc materialna dla studentów może też być przyznawana przez jednostki samorządu terytorialnego. Stypendia za wyniki w nauce lub sporcie mogą być również oferowane przez osoby fizyczne lub osoby prawne niebędące państwowymi ani samorządowymi osobami prawnymi. Na wniosek osoby przyznającej stypendium, minister zatwierdza zasady jego przyznawania.
Ponadto, samorząd studencki prowadzi na terenie uczelni działalność w zakresie spraw studenckich, w tym socjalno-bytowych i kulturalnych. Samorząd studencki decyduje w sprawach rozdziału środków finansowych przeznaczonych przez organy uczelni na sprawy studenckie. Samorząd studencki przedstawia organom uczelni sprawozdanie z rozdziału środków finansowych i rozliczenie tych środków nie rzadziej niż raz w roku akademickimi udostępnia je w Biuletynie Informacji Publicznej i na stronie uczelni. Uczelnia zapewnia warunki niezbędne do funkcjonowania samorządu studenckiego, w tym infrastrukturę i środki finansowe, którymi samorząd studencki dysponuje w ramach swojej działalności.
Studenci mają prawo zrzeszania się w uczelnianych organizacjach studenckich, w szczególności w kołach naukowych oraz zespołach artystycznych i sportowych. Uczelnia może przeznaczać środki na realizację działań uczelnianych organizacji studenckich i działających w uczelni stowarzyszeń zrzeszających wyłącznie studentów lub studentów, doktorantów i pracowników uczelni. Organizacje te przedstawiają uczelni sprawozdanie z wykorzystania otrzymanych środków w danym roku akademickim.
Pomoc bezzwrotna
Świadczenia, poza stypendium ministra, przyznaje się ze środków funduszu stypendialnego, na wniosek studenta.
Na wniosek samorządu studenckiego stypendia i zapomogi są przyznawane przez komisję stypendialną, w której większość stanowią studenci, przy czym rektor uchyla decyzje komisji, które są niezgodne z przepisami.
Zgodnie z ustawą, środki przeznaczone na stypendia rektora stanowią nie więcej niż 60% środków przeznaczonych łącznie na stypendia rektora, stypendia socjalne oraz zapomogi. Łączna miesięczna wysokość stypendium socjalnego i stypendium rektora nie może być większa niż 38% wynagrodzenia profesora.
Rektor w porozumieniu z samorządem studenckim ustala szczegółowy regulamin ustalania wysokości, przyznawania i wypłacania świadczeń pomocy materialnej dla studentów.
Stypendia są przyznawane na semestr lub rok akademicki.
Student kształcący się na kilku kierunkach studiów może pobierać stypendia i zapomogi tylko na jednym, wskazanym przez niego kierunku. Świadczenia te przysługują na studiach I i II stopnia, a także jednolitych studiach magisterskich, jednak nie dłużej niż przez 6 lat. Świadczenia nie przysługują studentowi posiadającemu tytuł zawodowy magistra, a także licencjata lub inżyniera (bądź równorzędny, jeżeli ponownie podejmuje studia I stopnia).
Stypendium socjalne
Stypendium może być przyznane studentom w trudnej sytuacji materialnej.
Kryterium przyznawania pomocy materialnej jest określane przez rektora danej uczelni w porozumieniu z samorządem studenckim. Obecnie (w 2023 roku) kryterium dochodowe nie może być jednak wyższe niż 1294,40 zł (281,4 EUR). Dodatkowo, student studiów stacjonarnych znajdujący się w trudnej sytuacji materialnej może otrzymać stypendium socjalne w zwiększonej wysokości.
Stypendium dla osób niepełnosprawnych
Stypendium mogą otrzymać studenci z niepełnosprawnościami potwierdzonymi orzeczeniem właściwego organu.
Stypendium rektora
Stypendium może otrzymywać student, który uzyskał wyróżniające się wyniki w nauce, osiągnięcia naukowe, artystyczne lub sportowe we współzawodnictwie co najmniej na poziomie krajowym.
Stypendium rektora przyznaje się nie więcej niż 10% studentów na określonym kierunku studiów. Jeżeli liczba studentów na kierunku studiów jest mniejsza niż dziesięć, stypendium rektora może być przyznane jednemu studentowi. Dodatkowo, takie stypendium otrzymuje student przyjęty na pierwszy rok studiów, który jest:
- laureatem olimpiady międzynarodowej,
- co najmniej finalistą olimpiady stopnia centralnego,
- medalistą współzawodnictwa sportowego co najmniej na poziomie mistrzostw kraju w danym sporcie.
Stypendia ministra
Stypendium ministra może być przyznane studentowi posiadającemu znaczące osiągnięcia naukowe, artystyczne lub sportowe.
Stypendium raz w roku przyznaje minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego na wniosek rektora uczelni.
Liczba przyznanych stypendiów w danym roku kalendarzowym nie może być większa niż 840, zaś wysokość stypendium nie może przekroczyć 17 000 zł (3 695,6 EUR).
Zapomoga
Zapomogę mogą otrzymać studenci, którzy przejściowo znajdują się w trudnej sytuacji materialnej.
Świadczenie można otrzymać maksymalnie 2 razy w roku akademickim.
Pomoc zwrotna
Pomoc zwrotna przyznawana jest w formie kredytu studenckiego.
Wniosek o udzielenie kredytu studenckiego może złożyć student, doktorant albo osoba ubiegająca się o przyjęcie na studia albo do szkoły doktorskie, przy czym kredyt studencki może być przyznany studentom, którzy nie ukończyli 30. roku życia i którzy osiągają niskie dochody na osobę w rodzinie. Maksymalną wysokość miesięcznego dochodu na osobę w rodzinie, uprawniającą studenta do otrzymania kredytu studenckiego jest co roku ogłaszana przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego. W roku akademickim 2023/2024 wynosi ona 3 500 PLN (760,87 EUR) netto.
Kredytu nie udziela się, jeżeli ocena zabezpieczenia spłaty kredytu studenckiego dokonana przez instytucję kredytującą jest negatywna dla każdej z wysokości miesięcznej transzy kredytu studenckiego.
Kredyt studencki udzielany jest na okres studiów, łącznie nie dłużej niż na 6 lat. Na tym samym poziomie studiów kredyt jest udzielany raz. Jeżeli w okresie 2 lat od ukończenia studiów I stopnia, student rozpocznie studia II stopnia lub jednolite studia magisterskie, kredyt może być wypłacany na tych studiach bez konieczności ponownego składania wniosku o kredyt, przy czym łączny okres otrzymywania kredytu studenckiego nie może przekraczać 6 lat.
Kredyty studenckie wypłacane są w ratach miesięcznych nie dłużej niż przez 10 miesięcy w roku akademickim, z wyłączeniem okresów urlopów udzielonych zgodnie z regulaminem studiów. Wysokość miesięcznej transzy kredytu wynosi 400 zł (86,9 EUR), 600 zł (130,4 EUR), 800 zł (173,9 EUR) albo 1 000 zł (217,4 EUR). Kredytobiorca może złożyć wniosek o zmianę wysokości miesięcznej transzy kredytu.
Począwszy od 18 grudnia 2021 r. oprocentowanie kredytów studenckich wynosi połowę stawki będącej sumą marży banku i 1,2 stopy redyskontowej NBP. .
Na wniosek kredytobiorcy wysokość miesięcznej raty może być zmniejszona do 20% jego średniego miesięcznego dochodu.
Spłata kredytu studenckiego:
- rozpoczyna się po upływie 2 lat od zakończenia studiów, chyba że kredytobiorca wystąpił z wnioskiem o wcześniejsze rozpoczęcie spłaty,
- trwa dwukrotność okresu, na jaki został udzielony, chyba że kredytobiorca wnioskuje o krótszy termin spłaty.
Na wniosek kredytobiorcy spłata kredytu studenckiego wraz z odsetkami może zostać zawieszonana okres nie dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli kredytobiorca znalazł się w trudnej sytuacji życiowej spowodowanej w szczególności utratą przez niego lub jego małżonka stałego źródła dochodu lub zdarzeniem losowym, powodującym krótkotrwałą utratę zdolności do spłaty zobowiązań, w tym chorobą kredytobiorcy lub członka jego rodziny, koniecznością sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny, szkodą spowodowaną przez pożar, klęskę żywiołową lub inną katastrofę.
Na wniosek kredytobiorcy kredyt studencki może zostać umorzony:
- w 50% – w przypadku gdy kredytobiorca ukończył studia albo kształcenie w szkole doktorskiej w grupie do 1%,
- w 35% – w przypadku gdy kredytobiorca ukończył studia albo kształcenie w szkole doktorskiej w grupie od 1,01% do 5%,
- w 20% – w przypadku gdy kredytobiorca ukończył studia albo kształcenie w szkole doktorskiej w grupie od 5,01% do 10%
– najlepszych absolwentów w danym roku akademickim.
Ponadto, kredyt studencki może zostać:
- częściowo umorzony – jeżeli kredytobiorca znalazł się w szczególnie trudnej sytuacji życiowej,
- w całości umorzony – jeżeli kredytobiorca trwale utracił zdolność do spłaty zobowiązań.
Kredyty studenckie są finansowane z funduszy banków komercyjnych, a z budżetu państwa finansowana jest dopłata do oprocentowania. Kredyty studenckie mogą też być częściowo lub w całości umorzone i wówczas umarzana kwota jest również finansowana z budżetu państwa.
Środkami Funduszu Kredytów Studenckich gospodaruje Bank Gospodarstwa Krajowego.
Powiązane akty prawne:
Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce
Uczelnie prywatne
Kolegia pracowników służb społecznych
W odniesieniu do kolegiów zastosowanie mają zasady opisane w rozdziale Finansowanie wczesnej edukacji i opieki (ECEC) oraz edukacji szkolnej.
Uczelnie
Uczelnia niepubliczna otrzymuje dotacje na zadania związane z pomocą pieniężną dla studentów oraz dotacje na zadania związane ze stwarzaniem osobom niepełnosprawnym warunków do pełnego udziału w procesie kształcenia i prowadzenia działalności naukowej.
Ponadto, uczelnia niepubliczna akademicka może liczyć również na subwencję na utrzymanie i rozwój potencjału badawczego. Algorytm podziału subwencji między niepubliczne uczelnie akademickie opiera się na 3 kryteriach:
- doktoranckim, w którym bierze się pod uwagę wskaźniki kosztochłonności oraz liczbę doktorantów, z wyłączeniem osób zatrudnionych w ramach stosunku pracy w charakterze nauczyciela akademickiego (przy czym cudzoziemcy mają wagę 1,5),
- badawczym, który zależy od liczby dyscyplin w których uczelnia posiada kategorię naukową wyższą niż C (przy czym w zależności od kategorii stosowane są wagi od 0,75 za kategorię B do 1,75 za kategorię A+), a także wskaźnika kosztochłonności tych dyscyplin i liczby pracowników (w przeliczeniu na pełne etaty), prowadzących działalność naukową w tej dyscyplinie.
- kadrowym, w którym bierze się pod uwagę liczbę pracowników posiadających tytuł profesora, stopień naukowy doktora habilitowanego lub doktora - z odpowiednimi wagami, a także liczbę pracowników nienaukowych biorących udział w działalności naukowej.
Do każdego z wymienionych kryteriów są przypisane wagi, przy czym w 2022 roku kryterium badawcze ma przypisaną wagę 0,30, doktoranckie – 0,70, zaś kadrowe – 0,0.
Z wykorzystaniem wymienionych wyżej kryteriów dokonuje się podziału 75% kwoty dotacji, pozostałe 25% wynika z tzw. stałej przeniesienia, którą opisano w poprzednim rozdziale.
Ponadto, w przypadku niepublicznych uczelni akademickich, wysokość subwencji obliczona według algorytmu i przekazana tym uczelniom nie może niż niższa niż 95% i wyższa niż 110%, przy czym tych ograniczeń tych nie stosuje się w przypadku niepublicznych uczelni akademickich, które posiadają kategorię naukową C co najmniej w jednej dyscyplinie naukowej lub artystycznej.
Środki z dotacji i subwencji z budżetu państwa uczelnia niepubliczna gromadzi na odrębnym rachunku bankowym.
Uczelnia niepubliczna prowadzi samodzielną gospodarkę finansową na podstawie planu rzeczowo-finansowego, zgodnie z przepisami o rachunkowości, a w zakresie gospodarowania środkami pochodzącymi z budżetu państwa, również zgodnie z przepisami o finansach publicznych.
Studenci w uczelniach niepublicznych mogą starać się o pomoc materialną na podstawie tych samych przepisów co studenci w uczelniach publicznych.
Podobnie jak w przypadku uczelni publicznych, uczelnia niepubliczna przed rozpoczęciem rekrutacji ustala opłaty pobierane od studentów oraz ich wysokość i do czasu ukończenia studiów przez osoby przyjęte na studia na dany rok akademicki uczelnia nie może zwiększyć wysokości ustalonych dla nich opłat ani wprowadzić nowych opłat. Zasady pobierania opłat i wysokość opłat w uczelni niepublicznej określa organ wskazany w statucie, z tym że opłaty za świadczone usługi edukacyjne nie mogą przekraczać kosztów niezbędnych do utworzenia i prowadzenia studiów oraz przygotowania i wdrażania strategii.
Uczelnia niepubliczna musi uzyskać pozwolenie ministra na utworzenie studiów na określonym kierunku, poziomie i profilu oraz uzyskać wpis w ewidencji uczelni niepublicznych.
Powiązane akty prawne:
Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce