Kształcenie i szkolenia dorosłych w Polsce leży w gestii wielu resortów, ale niektóre z nich odgrywają wiodącą rolę w tym obszarze: resorty edukacji i nauki oraz pracy. Rola innych resortów związana jest z kształtowaniem umiejętności i tymi efektami uczenia się, które w znacznym zakresie są następstwem edukacji pozaformalnej (np. resort rozwoju poprzez wspieranie postaw przedsiębiorczych czy podejmowanych inicjatyw mających na celu podniesienie poziomu umiejętności podstawowych osób starszych (MRiPS, MEiN). Udział w realizacji polityki uczenia się przez całe życie, którego częścią jest kształcenie i szkolenia dorosłych można także odnaleźć w zakresie zadań innych ministerstw.(dostęp sierpień 2023 r.).
Podział odpowiedzialności administracyjnej w zakresie kształcenia ustawicznego (jako punktu odniesienia w oświatowym prawie polskim) oraz wspólne ramy działań w obszarze uczenia się przez całe życie, którego częścią jest kształcenie i szkolenia dorosłych, przedstawiają poniższe tabele.
| Podział odpowiedzialności administracyjnej w zakresie kształcenia ustawicznego | |
|---|---|
| Jednostka administracji | Zakres odpowiedzialności administracyjnej w zakresie kształcenia i szkolenia dorosłych; udział w pracach na rzecz KSD |
| Poziom centralny | |
| Ministerstwo Edukacji Narodowej |
Odpowiada za koordynację prac w zakresie kształcenia ustawicznego na szczeblu krajowym. W MEN problemami kształcenia ustawicznego zajmuje się bezpośrednio Departament Strategii, Kwalifikacji i Kształcenia Zawodowego (DSKKZ), który wypełnia zadania dotyczące m.in.:
Do zadań DSKKZ należą także zagadnienia i sprawy dotyczące doradztwa zawodowego w systemie oświaty, w tym w zakresie kształcenia i szkolenia dorosłych (mein.gov.pl, dostęp sierpień 2023) 28.01.2023) W obszarze szkolnictwa wyższego nie funkcjonuje termin kształcenie ustawiczne (Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, tzw. Ustawa 2.0), ale biorąc pod uwagę tzw. trzecią misję szkolnictwa wyższego, do tego obszaru można przypisać koncepcje uniwersytetów otwartych (prowadzonych przez niektóre uczelnie), uniwersytetów trzeciego wieku – UTW (prowadzonych przez niektóre uczelnie, ale funkcjonujących głównie poza systemem szkolnictwa wyższego), czy indywidualnie zamawiane usługi eksperckie, w tym szkoleniowe dla różnych podmiotów. Placówkami edukacji pozaszkolnej są też uniwersytety ludowe. Funkcjonujący w strukturach resortu Departament Szkolnictwa Wyższego (DSW) reguluje kwestie związane z prowadzeniem studiów podyplomowych, kształcenia specjalistycznego i innych form kształcenia prowadzonych przez uczelnie. |
| Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej | Główny resort współpracujący z Ministerstwem Edukacji Narodowej w zakresie kształcenia ustawicznego osób dorosłych, w szczególności: bezrobotnych i niektórych kategorii osób poszukujących pracy a także pracujących. Zadania z zakresu kształcenia ustawicznego realizuje głównie Departament Rynku Pracy (DRP), który wedle regulaminu ministerstwa odpowiada za realizację zadań w zakresie edukacji ustawicznej, w tym współpracę z ministrem właściwym do spraw oświaty i wychowania. Ważne dla funkcjonowania kształcenia ustawicznego osób dorosłych misją DRP są także zadania związane z tworzeniem i upowszechnianiem narzędzi, metod i materiałów na potrzeby poradnictwa zawodowego, wspierania rozwoju kompetencji osób bezrobotnych i pracujących, EURES oraz migracji zarobkowych. (https://www.gov.pl/web/rodzina) |
| Inne ministerstwa (m.in.: Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Rozwoju i Technologii, Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Klimatu i Środowiska, Zdrowia | Między innymi, poprzez udział w pracach Międzyresortowego Zespołu do spraw uczenia się przez całe życie (MZ) i Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (ZSK) oraz realizacji działań wpisanych w politykę na rzecz rozwijania umiejętności zgodnie z ideą uczenia się przez całe życie. |
| Poziom województwa | |
| Samorząd wojewódzki |
Do zadań własnych samorządu wojewódzkiego należy odpowiedzialność za edukację publiczną, w tym szkolnictwo wyższe, a w szczególności za: zakładanie i prowadzenie publicznych placówek doskonalenia nauczycieli, bibliotek pedagogicznych oraz szkół i placówek o znaczeniu regionalnym i ponadregionalnym. Plan sieci tych szkół i placówek określa strategia rozwoju województwa. Samorząd wojewódzki powołuje również kuratorów oświaty, którzy sprawują nadzór pedagogiczny nad szkołami i placówkami pozaszkolnymi. Odpowiada za prowadzenie Rejestru Instytucji Szkoleniowych na swoim terenie. |
| Poziom powiatu | |
| Samorząd powiatowy | Do zadań własnych powiatu należy zakładanie, prowadzenie i finansowanie publicznych szkół ponadpodstawowych (powołanych zgodnie z ustawą Prawo oświatowe) oraz placówek kształcenia ustawicznego, centrów kształcenia zawodowego. |
| Poziom gminy | |
| Samorząd gminny | Do zadań własnych gminy należy zakładanie, prowadzenie i finansowanie publicznych szkół podstawowych. |
Źródło: opracowanie własne.
| Wspólne międzyresortowe ramy działań w Zintegrowanej Strategii Umiejętności 2030 – część ogólna i szczegółowa (ZSU 2030) zgodnie z ideą uczenia się przez całe życie | ||
|---|---|---|
| Lp. | Priorytety ZSU 2030 | Podmioty uczestniczące w realizacji zadań |
| 1. | Podnoszenie poziomu umiejętności kluczowych u dzieci, młodzieży i osób dorosłych | M.in.: Ministrowie właściwi ds.: oświaty i wychowania, szkolnictwa wyższego i nauki, kultury, ochrony dziedzictwa narodowego i sportu, rodziny, pracy i zabezpieczenia społecznego, gospodarki, rozwoju regionalnego, zarządy województw, inne podmioty |
| 2. | Rozwijanie i upowszechnianie kultury uczenia się nastawionej na aktywny i ciągły rozwój umiejętności | M.in.: Ministrowie właściwi ds.: oświaty i wychowania, gospodarki, rozwoju regionalnego, cyfryzacji, zarządy województw, inne podmioty |
| 3. | Zwiększenie udziału pracodawców w rozwoju i lepszym wykorzystaniu umiejętności | M.in.: Ministrowie właściwi ds.: gospodarki, rodziny, pracy, zabezpieczenia społecznego, oświaty i wychowania, rozwoju regionalnego, zarządy województw, inne podmioty |
| 4. | Zbudowanie efektywnego systemu diagnozowania i informowania o obecnym stanie i zapotrzebowaniu na umiejętności | M.in.: Ministrowie właściwi ds.: oświaty i wychowania, gospodarki, rodziny, pracy, zabezpieczenia społecznego, rozwoju regionalnego, zarządy województw, inne podmioty |
| 5. | Wypracowanie skutecznych i trwałych mechanizmów współpracy i koordynacji międzyresortowej oraz międzysektorowej | M.in.: Ministrowie właściwi ds.: oświaty i wychowania, szkolnictwa wyższego i nauki, pracy, gospodarki, rozwoju regionalnego, cyfryzacji, zarządy województw, inne podmioty |
| 6. | Wyrównywanie szans w dostępie do rozwoju i możliwości wykorzystania umiejętności | M.in.: Ministrowie właściwi ds.: oświaty i wychowania, szkolnictwa wyższego i nauki, kultury, ochrony dziedzictwa narodowego i sportu, rodziny, pracy i zabezpieczenia społecznego, gospodarki, rozwoju regionalnego, zarządy województw, inne podmioty |
Źródło: opracowane na podstawie dokumentów: Zintegrowana Strategia Umiejętności (część ogólna), Warszawa 2019, Zintegrowana Strategia Umiejętności 2030 (część szczegółowa). Polityka na rzecz rozwijania umiejętności zgodnie z ideą uczenia się przez całe życie, Warszawa 2020.
Istotną rolę dla prowadzenia polityki oświatowej na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym, w tym na dostosowywanie kierunków i treści kształcenia do wymogów rynku pracy oraz przygotowywania uczniów do wyboru zawodu i kierunku kształcenia także przebiegu karier absolwentów publicznych i niepublicznych szkół ponadpodstawowych ma monitoring karier absolwentów, który powierzony został ministrowi do spraw oświaty i wychowania (Dz.U. 2023, poz. 900, dostęp sierpień 2023).