Informacje podstawowe

Opieka nad dziećmi w wieku do 3 lat

Zgodnie z przepisami nadzór zewnętrzny nad żłobkami, klubami dziecięcymi i dziennymi opiekunami (zarówno zatrudnionymi na podstawie umowy o pracę lub świadczenie usług, jak i pracującymi na własny rachunek) sprawuje wójt, burmistrz lub prezydent miasta (organ wykonawczy gminy). Nadzór dotyczy całości działań tych instytucji, które obejmują zarówno zapewnienie opieki pielęgnacyjnej i edukacyjnej, jak i prowadzenie zajęć opiekuńczo-wychowawczych i edukacyjnych. Wójt, burmistrz lub prezydent miasta pełni funkcje nadzorcze na podstawie planu nadzoru przyjętego przez radę gminy (organ stanowiący i kontrolny gminy).

Tzw. czynności nadzorcze, włącznie z kontrolami, wykonują osoby upoważnione przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Szczegółowy zakres zadań tych osób określają władze gminy, natomiast przepisy ogólnokrajowe uprawniają je do:

• wstępu na teren nieruchomości, obiektu, lokalu lub ich części w dniach i godzinach, w których działalność jest wykonywana lub powinna być wykonywana;

• żądania ustnych lub pisemnych wyjaśnień, okazania dokumentów lub innych nośników informacji oraz udostępnienia danych mających związek z przedmiotem nadzoru;

• dostępu do dokumentacji pracowniczej osób zatrudnionych w nadzorowanych żłobkach lub klubach dziecięcych lub zatrudnionych przez podmiot zatrudniający dziennego opiekuna.

Za jakość opieki nad dziećmi odpowiada dyrektor żłobka lub osoba kierująca klubem dziecięcym (wraz z opiekunami sprawującymi opiekę nad dziećmi), lub dzienny opiekun jako osoby odpowiedzialne całościowo za funkcjonowanie danej instytucji opieki.  Zob. informacje o kadrze kierowniczej w systemie opieki nad dziećmi w podrozdziale 10.1. Szczegółowe wymagania czy obowiązki w zakresie jakości opieki są określone w statucie żłobka lub klubu dziecięcego, nadawanym przed podmiot prowadzący placówkę, i regulaminie organizacyjnym, nadawanym przez dyrektora żłobka lub osobę kierującą klubem dziecięcym, a w przypadku dziennego opiekuna przez podmiot zatrudniający.

Ponadto wójt, burmistrz lub prezydent miasta, podmiot prowadzący żłobek lub klub dziecięcy, podmiot zatrudniający dziennego opiekuna oraz dzienny opiekun prowadzący działalność na własny rachunek opracowują plan opiekuńczo-wychowawczo-edukacyjny, który może uwzględniać standardy opieki określone w przepisach obowiązujących od października 2023 r. Dotyczą one pracy z dzieckiem (celów pedagogicznych, opiekuńczych, wychowawczych i edukacyjnych), bezpieczeństwa dzieci, organizacji pracy, rozwoju i bezpieczeństwa pracowników, monitoringu i ewaluacji oraz współpracy osób sprawujących opiekę z rodzicami (zob. rozdział 11.1 „Zapewnianie jakości kształcenia we wczesnej edukacji i opiece oraz edukacji szkolnej”). Plan opiekuńczo-wychowawczo-edukacyjny określa sposób realizacji standardów dostosowany do potrzeb danej instytucji opieki. 

Zgodnie ze standardami dotyczącymi monitoringu i ewaluacji, zadania dyrektora żłobka, osoby kierującej klubem dziecięcym, podmiotu zatrudniającego dziennego opiekuna lub samozatrudnionego opiekuna dziennego obejmują min.: 

• wdrożenie procedury obserwacji i monitorowania rozwoju dziecka; 

• przeprowadzanie co najmniej raz w roku analizy satysfakcji rodziców ze świadczonych usług; 

• weryfikowanie co najmniej raz na 2 lata realizacji celów pedagogicznych, opiekuńczych, wychowawczych i edukacyjnych, określonych w standardzie dotyczącym pracy z dzieckiem; 

• przeprowadzanie co najmniej raz na 2 lata oceny pracy i ewaluacji pracy osób sprawujących opiekę lub samooceny i ewaluacji pracy w przypadku dziennego opiekuna prowadzącego działalność na własny rachunek. 

Nad podstawie oceny i ewaluacji pracy dyrektor żłobka, osoba kierująca klubem dziecięcym i organ prowadzący tę instytucję (tj. wójt, burmistrz lub prezydent miasta, lub inny podmiot) lub podmiot zatrudniający dziennego opiekuna określa obszary wymagające aktualizacji lub rozwoju wiedzy i umiejętności osób sprawujących opiekę nad dziećmi. Samozatrudniony opiekun dzienny określa te obszary na podstawie samooceny i ewaluacji swojej pracy. 

Informacje o zapewnianiu jakości przedstawiono w rozdziale 11.1 „Zapewnianie jakości kształcenia we wczesnej edukacji i opiece oraz edukacji szkolnej”.

Wychowanie przedszkolne i edukacja szkolna

Jakość kształcenia jest monitorowana w ramach nadzoru pedagogicznego, który obejmuje dwie formy działań:

• kontrole przeprowadzane w przedszkolach, szkołach i placówkach (zob. szczegółowe informacje o kontroli przedstawiono w rozdziale 11.1 Zapewnianie jakości kształcenia we wczesnej edukacji i opiece (ECEC) oraz edukacji szkolnej);

• wspomaganie przedszkoli, szkół i placówek, którego celem jest doskonalenie ich pracy (np. takie działania jak przekazywanie informacji, planowanie działań rozwojowych, organizacja szkoleń i narad).

Nadzór pedagogiczny w obydwu wymienionych wyżej formach jest sprawowany na trzech poziomach:

• krajowym – Minister Edukacji Narodowej i Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego (w odniesieniu do szkół artystycznych), Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi (szkoły rolnicze), Minister Klimatu i Środowiska (szkoły leśne) i Minister Sprawiedliwości (zakłady poprawcze, schroniska dla nieletnich, ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne oraz szkoły w tych jednostkach);

• wojewódzkim – kurator oświaty;

• instytucjonalnym – dyrektor przedszkola, szkoły lub placówki (jeżeli jest nauczycielem, a w innym przypadku nauczyciel zajmujący stanowisko kierownicze).

Na poziomie krajowym i wojewódzkim, tj. w urzędach podległych wymienionym wyżej ministrom i kuratoriach oświaty, istnieją następujące stanowiska związane ze sprawowaniem zewnętrznego nadzoru pedagogicznego, które wymagają kwalifikacji pedagogicznych określonych w przepisach:

• w ministerstwach: 

  • wizytatorzy, starsi wizytatorzy i główni wizytatorzy;

• w kuratoriach oświaty: 

  • kuratorzy i wice-kuratorzy oświaty koordynujący pracę komórek organizacyjnych, których statutowym zadaniem jest sprawowanie nadzoru pedagogicznego,

  • kierownicy komórek organizacyjnych, których statutowym zadaniem jest sprawowanie nadzoru pedagogicznego,

  • wizytatorzy i starsi wizytatorzy;

• w specjalistycznych jednostkach nadzoru, które mogą być tworzone w przypadku szkół podlegających nadzorowi innych ministrów niż Minister Edukacji i Nauki: 

  • dyrektorzy jednostek i inni pracownicy zajmujący stanowiska kierownicze i wykonujący zadania w zakresie nadzoru pedagogicznego,

  • wizytatorzy, starsi wizytatorzy i główni wizytatorzy.

Zadania związane bezpośrednio z kontrolami w przedszkolach, szkołach i placówkach wykonują wizytatorzy, starsi wizytatorzy i główni wizytatorzy (niżej określani łącznie jako wizytatorzy). Zob. Wymagania do objęcia stanowiska wizytatora i Warunki pracy wizytatora niżej.

Na poziomie instytucjonalnym, tj. w przedszkolach, szkołach i placówkach publicznych, za wewnętrzny nadzór pedagogiczny odpowiada dyrektor (lub nauczyciel zajmujący inne stanowisko kierownicze, jeżeli dyrektor nie jest nauczycielem) we współpracy z innymi nauczycielami zajmującymi stanowiska kierownicze. Przepisy w zakresie nadzoru wewnętrznego nie odnoszą się do przedszkoli, szkół i placówek niepublicznych, które mogą wprowadzać inne rozwiązania.  

Ogólne informacje o obowiązkach dyrektora (lub nauczyciela zajmującego stanowisko kierownicze, który sprawuje nadzór pedagogiczny) w sektorze publicznym przedstawiono w podrozdziale „Obowiązki i kompetencje dyrektora szkoły” wyżej. Zob. też szczegółowe informacje o nadzorze wewnętrznym, włącznie z kontrolami wewnętrznymi i oceną pracy nauczycieli, które przeprowadza dyrektor (lub nauczyciel zajmujący stanowisko kierownicze) w rozdziale 11.1 „Zapewnianie jakości kształcenia we wczesnej edukacji i opiece oraz edukacji szkolnej”.

Wymagania do objęcia stanowiska

Opieka nad dziećmi w wieku do 3 lat

Przepisy ogólnokrajowe nie określają wymagań kwalifikacyjnych dla osób wykonujących bezpośrednio czynności w ramach nadzoru zewnętrznego nad żłobkami i klubami dziecięcymi. Osoby te są wskazywane przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, który określa dla nich wymagania kwalifikacyjne.

Za jakość opieki odpowiada dyrektor żłobka, osoba kierująca klubem dziecięcym lub dzienny opiekun. Zob. wymagania do objęcia tych stanowisk / pełnienia tych funkcji w rozdziale 10.1.1 „Kadra kierownicza we wczesnej edukacji i opiece oraz edukacji szkolnej”.

Wychowanie przedszkolne i edukacja szkolna

Wymagania kwalifikacyjne dla dyrektora przedszkola, szkoły lub innej placówki oświatowej, który odpowiada za wewnętrzne monitorowanie jakości kształcenia, przedstawiono w podrozdziale 10.1.1 ‘Kadra kierownicza we wczesnej edukacji i opiece oraz edukacji szkolnej: Wymagania do objęcia stanowiska”.

Wymagania do objęcia stanowiska wizytatora

Zgodnie z przepisami stanowiska wizytatorów w ministerstwach, innych urzędach oraz w kuratoriach oświaty, które odpowiadają za zewnętrzne monitorowanie jakości kształcenia, mogą zajmować:

• nauczyciele mianowani lub dyplomowani (jeden z dwóch stopni awansu zawodowego nauczycieli oświaty), którzy posiadają dyplom magisterski (ukończone studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie) oraz: 

  • ukończone formy doskonalenia w zakresie administracji lub zarządzania lub

  • co najmniej 2-letni staż pracy na stanowisku kierowniczym w przedszkolu, szkole, placówce bądź zakładzie kształcenia nauczycieli lub

  • co najmniej 2-letni staż pracy w urzędzie organu sprawującego nadzór pedagogiczny nad przedszkolami, szkołami i placówkami lub w urzędzie organu prowadzącego przedszkola, szkoły lub placówki na stanowisku związanym z organizacją pracy przedszkoli, szkół i placówek;

• nauczyciele akademiccy mający co najmniej 5-letni staż pracy w uczelni i ukończone formy doskonalenia w zakresie administracji lub zarządzania.

Przedstawione wyżej wymogi obowiązują wszystkich wizytatorów, niezależnie od poziomu systemu oświaty, na którym przeprowadzają kontrole.

Warunki pracy

Opieka nad dziećmi w wieku do 3 lat

Osoby zajmujące się bezpośrednio zewnętrznym nadzorem nad jakością opieki w żłobkach i klubach dziecięcych są zatrudniane przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Warunki pracy tych osób są określane zgodnie z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa pracy i przepisami emerytalnymi, przepisami dotyczącymi pracowników samorządowych oraz szczegółowymi regulacjami przyjmowanymi przez władze gminy.

Informacje o warunkach pracy dyrektora żłobka, osoby kierującej klubem dziecięcym i dziennego opiekuna, którzy odpowiadają za jakość opieki, przedstawiono w rozdziale 10.1.1 „Kadra kierownicza we wczesnej edukacji i opiece oraz edukacji szkolnej – Warunki pracy”. Przepisy nie odnoszą się do doskonalenia zawodowego tych osób w zakresie monitorowania jakości opieki. Jednak w związku z tym, że przepisy wprowadziły standardy jakości opieki w październiku 2023 r., obecnie różne podmioty organizują szkolenia w tym zakresie dla osób odpowiedzialnych za wdrażanie tych standardów.

Wychowanie przedszkolne i edukacja szkolna

Warunki pracy dyrektora przedszkola, szkoły lub innej placówki oświatowej, który odpowiada za wewnętrzne monitorowanie jakości kształcenia, przedstawiono w podrozdziale 10.1.2 ‘Kadra kierownicza we wczesnej edukacji i opiece oraz edukacji szkolnej: Warunki pracy”.

Warunki pracy wizytatora

Warunki pracy wizytatorów, którzy odpowiadają za zewnętrzne monitorowanie jakości kształcenia, są uregulowane w przepisach dotyczących służby cywilnej, ponieważ wizytatorzy – podobnie jak inni pracownicy organów administracji rządowej, włącznie z kuratoriami oświaty, które są jednostką administracji rządowej na poziomie regionalnym – mają status członków korpusu służby cywilnej, a równocześnie w przepisach dotyczących nauczycieli w związku z tym, że wizytatorzy mają także status nauczyciela (zob. rozdział 9.2 „Warunki pracy nauczycieli wczesnej edukacji i opieki oraz edukacji szkolnej”).

Informacje o naborze na wolne stanowiska wizytatorów są podawane w ogłoszeniu adresowanym do pracowników urzędu administracji rządowej lub kuratorium oświaty w przypadku rekrutacji wewnętrznej lub ogłoszeniu publikowanym w Biuletynie Informacji Publicznej w przypadku rekrutacji zewnętrznej. Postępowanie rekrutacyjne przeprowadza zespół, który analizuje dokumenty złożone przez kandydatów i przeprowadza rozmowy kwalifikacyjne lub test. Zespół wybiera jednego kandydata do pracy i kilku kolejnych najlepszych kandydatów rezerwowych według poziomu spełniania ustalonych kryteriów. Ostateczną decyzję o zatrudnieniu wizytatora podejmuje odpowiedni urzędnik w przypadku rekrutacji w urzędzie administracji rządowej lub kurator w przypadku rekrutacji w kuratorium oświaty.

Wizytatorzy są zatrudniani na podstawie umowy o pracę na czas określony lub nieokreślony. Czas pracy wizytatora wynosi 8 godzin dziennie i średnio 40 godzin tygodniowo. Wizytator może być zobowiązany do pracy w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, niedziele lub święta. Za pracę w godzinach nadliczbowych przysługuje dodatkowe wynagrodzenie. Zgodnie z przepisami dotyczącymi służby cywilnej stosunek pracy z wizytatorem (podobnie jak innymi członkami korpusu służby cywilnej) może zostać rozwiązany lub wygasa m.in. w przypadku dwóch kolejnych negatywnych ocen pracy, naruszenia przepisów prawnych, utraty nieposzlakowanej opinii, utraty uprawnień do wykonywania pracy na tym stanowisku i niezdolności do pracy z przyczyn zdrowotnych. 

Wizytatorom przysługuje wynagrodzenie i inne świadczenia określone dla członków korpusu służby cywilnej zatrudnionych w jednostkach państwowej sfery budżetowej. Wynagrodzenie składa się z wynagrodzenia zasadniczego, ustalanego zgodnie ze stanowiskiem pracy, oraz dodatku za staż pracy i - zależnie od formy zatrudnienia - dodatku z tytułu posiadanego stopnia służbowego. Ponadto wizytatorzy korzystają z szeregu uprawnień przewidzianych dla nauczycieli, które dotyczą m.in. możliwości awansu na wyższy stopień zawodowy, emerytury (zob. warunki pracy nauczycieli w rozdziale 9.2.) i korzystania z mieszkania służbowego.

Aktywność wizytatorów w doskonaleniu zawodowym jest uwzględniana w ocenie ich pracy. Wizytatorzy mogą korzystać z różnych form doskonalenia zawodowego przewidzianych dla pracowników oświaty, które organizują placówki doskonalenia zawodowego nauczycieli i kształcenia ustawicznego, uczelnie oraz inne instytucje edukacyjne i szkoleniowe.