Ocena ucznia

System oceny ucznia we wszystkich typach szkół ponadpodstawowych jest oparty na znowelizowanej ustawie o systemie oświaty z 7 września 1991 r.

Ocenianie wewnątrzszkolne

Ocenianie wewnątrzszkolne osiągnięć edukacyjnych ucznia polega na rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności oraz formułowania oceny w stosunku do wymagań edukacyjnych wynikających z programów nauczania. W ramach oceniania wewnątrzszkolnego są oceniane osiągnięcia edukacyjne i zachowanie ucznia. Jest to ocenianie formatywne.

Celem oceniania wewnątrzszkolnego jest:

1. informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i jego zachowaniu oraz o postępach w tym zakresie;
2. udzielanie uczniowi pomocy w nauce poprzez przekazanie uczniowi informacji o tym, co zrobił dobrze i jak powinien się dalej uczyć;
3. udzielanie uczniowi pomocy w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju;
4. motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce i zachowaniu;
5. dostarczenie rodzicom (prawnym opiekunom) i nauczycielom informacji o postępach, trudnościach w nauce, zachowaniu oraz specjalnych uzdolnieniach ucznia;
6. umożliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej.

Ocenianie wewnątrzszkolne obejmuje:

1. formułowanie przez nauczycieli wymagań edukacyjnych niezbędnych do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych (semestralnych) ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych;
2. ustalanie kryteriów oceniania zachowania;
3. ocenianie bieżące i ustalanie śródrocznych ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych oraz śródrocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania, według skali i w formach przyjętych w danej szkole;
4. przeprowadzanie egzaminów klasyfikacyjnych;
5. ustalanie rocznych (semestralnych) ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych oraz rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania według skali określonej w omawianym rozporządzeniu;
6. ustalanie warunków i trybu uzyskania wyższych niż przewidywane rocznych (semestralnych) ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych oraz rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania;
7. ustalanie warunków i sposobu przekazywania rodzicom (prawnym opiekunom) informacji o postępach i trudnościach ucznia w nauce.

Uczniowie są oceniani oddzielnie z poszczególnych zajęć edukacyjnych. Oceny z zajęć edukacyjnych ustalają nauczyciele prowadzący poszczególne zajęcia. Wyniki, jakie uczeń uzyskał w ciągu roku szkolnego, są brane pod uwagę przy wystawianiu oceny na koniec roku szkolnego. Ocenianie może być cząstkowe, kwalifikacyjne okresowe (semestralne) i kwalifikacyjne roczne.

Oceniając osiągnięcia edukacyjne ucznia, nauczyciel ma do dyspozycji następującą skalę ocen: 6 – stopień celujący, 5 – stopień bardzo dobry, 4 – stopień dobry, 3 – stopień dostateczny, 2 – stopień dopuszczający, 1 – stopień niedostateczny. Przy ustalaniu oceny z wychowania fizycznego, nauczyciele są zobowiązani do tego, by w szczególności brać pod uwagę wysiłek wkładany przez ucznia w wywiązywanie się z obowiązków wynikających ze specyfiki tych zajęć. Stopnie, jak również kryteria ich wystawiania, powinny być jawne dla ucznia i jego rodziców.

Ocenianie zachowania ucznia odbywa się według następującej skali: wzorowe, bardzo dobre, dobre, poprawne, nieodpowiednie i naganne. W zasadzie ocena kwalifikacyjna z zachowania nie ma wpływu na oceny kwalifikacyjne z zajęć edukacyjnych, promocję do klasy programowo wyższej lub ukończenie szkoły. Jednakże rada pedagogiczna może podjąć uchwałę o niepromowaniu do klasy programowo wyższej lub nieukończeniu szkoły przez ucznia, któremu w danej szkole co najmniej dwa razy z rzędu ustalono naganną roczną ocenę kwalifikacyjną zachowania.

Uczniowie mają prawo do składania egzaminu sprawdzającego, jeśli ustalona przez nauczyciela ocena okresowa (semestralna) lub roczna ocena zajęć edukacyjnych jest, ich zdaniem (lub zdaniem ich rodziców), zaniżona.

Odnośnie do statusu uczniów będących obywatelami Ukrainy – zob. wyżej, rozdział pt. „System oceniania w ogólnokształcących szkołach średnich”, sekcja „Ocenianie wewnątrzszkolne”.

Ocenianie zewnętrzne/Ocenianie sumatywne

Egzamin maturalny

Egzamin maturalny jest przeprowadzany dla absolwentów czteroletnich liceów ogólnokształcących, pięcioletnich techników (funkcjonują one w systemie szkół od dnia 1 września 2019 r.) oraz dwuletnich szkół branżowych II stopnia, w których mogą kontynuować naukę absolwenci trzyletnich szkół branżowych I stopnia (funkcjonują one od 1 września 2020 r.).

Zasady organizowania i przeprowadzania egzaminu maturalnego dla wyżej wymienionych typów szkół są te same, co w przypadku liceów ogólnokształcących; zob. wyżej, opis w rozdziale „System oceniania w ogólnokształcących szkołach średnich II stopnia” – sekcja pt. Ocena zewnętrzna.

Egzaminy zawodowe

Stanowią one sposób oceniania poziomu opanowania przez ucznia wiedzy i umiejętności z zakresu danej kwalifikacji, opisanej w podstawie programowej kształcenia w zawodach. Są przeprowadzane dla:

• uczniów branżowych szkół I stopnia, branżowych szkół II stopnia i techników oraz uczniów i słuchaczy szkół policealnych;
• absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, branżowych szkół I stopnia, branżowych szkół II stopnia, techników i szkół policealnych;
• osób, które ukończyły kwalifikacyjny kurs zawodowy,
• osób dorosłych, które ukończyły praktyczną naukę zawodu dorosłych lub przyuczenie do pracy dorosłych, o których mowa odpowiednio w art. 53c i art. 53d ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2015 r. poz. 149, z późn. zm.), jeżeli program przyuczenia do pracy uwzględniał wymagania określone w podstawie programowej kształcenia w zawodach,
• osób spełniających warunki dopuszczenia do egzaminu eksternistycznego potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie określone w przepisach wydanych na podstawie art. 10 ust. 5 ustawy o systemie oświaty.

Obecnie przepisy w sprawie organizacji i przeprowadzania egzaminu zawodowego, a także egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie, znajdują się w ustawie o systemie oświaty (art. 44zzzb-44zzzu) oraz w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 sierpnia 2019 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu przeprowadzania egzaminu zawodowego oraz egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie, wydanych na podstawie art. 44zzzv wspomnianej ustawy.

Formuła wypracowana po 2012 r. zakłada, że egzamin zawodowy organizuje się w oparciu o wyodrębnione w danym zawodzie zestawy oczekiwanych efektów kształcenia (kwalifikacje w zawodzie), co oznacza, że w danym zawodzie — obejmującym 1-3 kwalifikacje — liczba egzaminów ostatecznie zależy od liczby kwalifikacji wymienionych w klasyfikacji zawodów ustalonej rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej.

Egzamin składa się z dwóch części: pisemnej i praktycznej:

• część pisemna trwa nie krócej niż 45 minut i nie dłużej niż 90 minut (konkretny czas określa informator dla danego zawodu) i jest przeprowadzana w formie testu, polegającego na rozwiązaniu zadań sprawdzających wiadomości i umiejętności właściwe dla kwalifikacji w danym zawodzie;
• część praktyczna polega na wykonaniu zadania egzaminacyjnego, sprawdzającego praktyczne umiejętności z zakresu kwalifikacji w danym zawodzie; trwa nie krócej niż 120 minut i nie dłużej niż 240 minut - konkretny czas określa informator dla danego zawodu, opracowany i ogłoszony przez Centralną Komisję Egzaminacyjną.

Po zdaniu egzaminu zawodowego potwierdzającego daną (jedną) kwalifikację, uczeń otrzymuje certyfikat wydany przez właściwą okręgową komisję egzaminacyjną. Po uzyskaniu świadectw potwierdzających wszystkie kwalifikacje wyodrębnione w zawodzie oraz po uzyskaniu odpowiedniego poziomu wykształcenia, absolwent lub osoba dorosła otrzymuje dyplom zawodowy.

Od roku 2020 nastąpiła zmiana obowiązującej klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego (rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 13 marca 2017 r., ostatnia aktualizacja z dnia 31 lipca 2019 r.), dla których ustalono nową podstawę programową w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 maja 2019 r. W efekcie nieco zmodyfikowano założenia egzaminu zawodowego, przewidując w szczególności:

• obowiązkowy charakter egzaminu (uczniowie średnich szkół zawodowych w zasadzie mają obowiązek jego zdawania);
• wykorzystanie do przeprowadzenia części pisemnej wyłącznie systemu elektronicznego, który losuje zadania egzaminacyjne przy użyciu jawnego algorytmu;
• jawność zadań egzaminacyjnych w części praktycznej;
• umożliwienie udziału asystentów technicznych w części praktycznej egzaminu zawodowego.

Przepisy prawa określają dość precyzyjnie miejsce zdawania nowego egzaminu zawodowego. W szczególności przewiduje się, że do części pisemnej egzaminu zawodowego:

• uczeń przystępuje w szkole, do której uczęszcza;
• absolwent przystępuje w szkole, którą ukończył;
• osoba, która ukończyła kwalifikacyjny kurs zawodowy, przystępuje w podmiocie prowadzącym kwalifikacyjny kurs zawodowy lub w miejscu wskazanym przez ten podmiot.
• osoba dorosła, która ukończyła praktyczną naukę zawodu dorosłych lub przyuczenie do pracy dorosłych, oraz osoba przystępująca do egzaminu eksternistycznego zawodowego przystępują w szkole, placówce, centrum, u pracodawcy lub w podmiocie prowadzącym kwalifikacyjny kurs zawodowy, wskazanych przez dyrektora okręgowej komisji egzaminacyjnej.

W uzasadnionych przypadkach uczeń, absolwent lub osoba, która ukończyła kwalifikacyjny kurs zawodowy, mogą przystąpić do części pisemnej egzaminu zawodowego w innym miejscu, wskazanym przez dyrektora okręgowej komisji egzaminacyjnej.

Zdający zdaje dotychczasowy egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe lub nowy egzamin zawodowy (art. 44zzzo ust. 1 ustawy o systemie oświaty), jeżeli uzyska:

• z części pisemnej - co najmniej 50% punktów możliwych do uzyskania,
• z części praktycznej - co najmniej 75% punktów możliwych do uzyskania.

Zgodnie z brzmieniem ustawy o systemie oświaty obowiązującym od 1 września 2019 r., egzamin zawodowy umożliwia uzyskanie certyfikatu kwalifikacji zawodowej (zamiast dotychczasowego świadectwa potwierdzającego kwalifikację w zawodzie) w zakresie jednej kwalifikacji. W przypadku uzyskania certyfikatów kwalifikacji zawodowych ze wszystkich kwalifikacji wyodrębnionych w danym zawodzie oraz posiadania wykształcenia zasadniczego zawodowego, wykształcenia zasadniczego branżowego, wykształcenia średniego branżowego lub wykształcenia średniego, przewiduje się uzyskanie również dyplomu zawodowego (zamiast dotychczasowego dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe).

Promocja ucznia do następnej klasy

Uczeń jest promowany do następnej klasy, jeśli na koniec roku szkolnego otrzymał ocenę dopuszczającą (2) lub wyższą ze wszystkich przedmiotów obowiązkowych. W przypadku jednej oceny niedostatecznej (1) uczeń może zdawać egzamin poprawkowy. Uczeń, który nie zdał egzaminu poprawkowego, nie otrzymuje promocji i musi powtarzać klasę.

Rada pedagogiczna szkoły może zdecydować o warunkowym promowaniu ucznia, który otrzymał ocenę 1 (niedostateczną) z jednego przedmiotu. Uczeń może być promowany warunkowo tylko raz w ciągu trwania nauki w określonym typie szkoły średniej.

Jeżeli uczeń opuścił ponad połowę obowiązujących zajęć edukacyjnych i nie ma podstaw do ustalenia oceny, w wyznaczonym terminie może zdawać egzamin klasyfikacyjny.

Świadectwa

Wszystkie średnie szkoły publiczne i te szkoły niepubliczne, które mają uprawnienia szkół publicznych, wydają świadectwa w postaci znormalizowanej (wygląd tych dokumentów i zasady ich wypełniania opisane są w odpowiednich rozporządzeniach).

Absolwent zawodowej szkoły średniej otrzymuje świadectwo ukończenia szkoły. Absolwent, który ukończył szkołę z wyróżnieniem, otrzymuje świadectwo ukończenia szkoły z wyróżnieniem.

Absolwent technikum lub branżowej szkoły II stopnia, który zdał egzamin maturalny, otrzymuje świadectwo dojrzałości. Na świadectwie tym wpisuje się wyniki egzaminu maturalnego z przedmiotów zdanych w części ustnej i części pisemnej. Absolwent, który ponownie przystąpił do egzaminu maturalnego i podwyższył wynik z danego przedmiotu lub przedmiotów, a także jeśli zdawał egzamin maturalny z przedmiotu lub przedmiotów dodatkowych, otrzymuje aneks do świadectwa dojrzałości. Świadectwo i aneksy do niego wydają Okręgowe Komisje Egzaminacyjne. Świadectwo dojrzałości jest dokumentem uprawniającym do ubiegania się o przyjęcie na studia w uczelniach.

Absolwenci szkół kształcących w zawodach otrzymują certyfikaty kwalifikacji zawodowej, wydany przez właściwą terytorialnie Okręgową Komisję Egzaminacyjną, zaś po uzyskaniu świadectw potwierdzających wszystkie kwalifikacje wyodrębnione w zawodzie oraz po ukończeniu szkoły – dyplom zawodowy. Reformy przeprowadzone na przestrzeni ostatnich lat prowadzą do przejściowego obowiązywania trzech reżimów egzaminowania i certyfikowania zawodowego (zależnie od daty rozpoczęcia nauki w szkole), przy czym różnice pomiędzy nimi nie są fundamentalne.

Na wniosek absolwenta, do dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe dołącza się dokument Europass - suplement do dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, sporządzony na podstawie opisu kwalifikacji absolwenta albo opisu zawodu, określonych w podstawie programowej kształcenia w danym zawodzie. Dokument ten określa zakres kompetencji osoby posiadającej dyplom zawodowy, ułatwia zrozumienie znaczenia dyplomu, opisuje umiejętności i uprawnienia posiadacza dyplomu i jest ściśle powiązany z zawodem (w danym kraju posiadacze określonego dyplomu otrzymują taki sam suplement). Ma on taką samą strukturę jak we wszystkich innych krajach UE. Dyplomy i suplementy do dyplomów wydają Okręgowe Komisje Egzaminacyjne.