Zatwierdzanie efektów uczenia się w edukacji pozaformalnej i uczeniu się nieformalnym powiązane jest z mechanizmami stosowanymi w edukacji formalnej. W Polsce od kilku lat trwają intensywne prace nad zmianami w tym obszarze edukacji. Dotyczą one nie tylko opracowania systemu służącego zatwierdzaniu, uznawaniu i przepływowi efektów uczenia się, a w konsekwencji kwalifikacji, ale także uporządkowania i ujednolicenia słownictwa stosowanego w tym zakresie. ZSU 2030 ma przyczynić się do bardziej efektywnego rozpoznawania, walidowania i certyfikowania efektów uczenia się niezależnie od sposobu, w jaki efekty te zostały uzyskane. W dokumencie zwrócono także uwagę na rozwijanie doradztwa walidacyjnego oraz potwierdzania efektów wcześniejszego uczenia się (RPL) na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym.

Zintegrowany System Kwalifikacji (ZSK)

Od 15 stycznia 2016 r. obowiązuje ustawa o zintegrowanym systemie kwalifikacji. Głównymi narzędziami tego systemu są:

• ośmiopoziomowa Polska Rama Kwalifikacji zawierająca informacje na temat wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych oraz
• Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji.

W ustawie zdefiniowane zostały m.in. takie pojęcia, jak: kwalifikacje, kwalifikacje pełne, kwalifikacje cząstkowe, kwalifikacje rynkowe, kwalifikacje uregulowane. Przyczyni się to także do przejrzystości i porównywalności nabywanych poza szkołą umiejętności.

Zintegrowany System Kwalifikacji ma zapewnić:

• jakość nadawanych kwalifikacji,
• uznawanie efektów uczenia się w edukacji pozaformalnej i poprzez uczenie się nieformalne,
• gromadzenie osiągnięć oraz ich uznawanie,
• informacje o kwalifikacjach dostępnych w Polsce,
• porównanie kwalifikacji uzyskanych w kraju z kwalifikacjami w innych krajach Unii europejskiej.

Ministrem koordynatorem ZSK jest minister edukacji.

Większe otwarcie systemu kształcenia i szkoleń zawodowych na pozaszkolne formy kształcenia (dotyczy to w sposób szczególny kształcenia i szkoleń osób dorosłych), prowadzi w konsekwencji do wypracowania efektywnych mechanizmów służących potwierdzaniu efektów uczenia się przez osoby dorosłe, także w wyniku uczenia się pozaformalnego i nieformalnego.

Polska Rama Kwalifikacji i Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji

Polska Rama Kwalifikacji, to opis ośmiu wyodrębnionych w Polsce poziomów kwalifikacji odpowiadających odpowiednim poziomom europejskich ram kwalifikacji określonych w załączniku II do zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 kwietnia 2008 r. Kwalifikacje w Polskiej Ramie Kwalifikacji są ujęte w kategoriach wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych.

Kwalifikacje pełne mają przypisane poziomy w Polskiej Ramie Kwalifikacji. Posiadanie tych kwalifikacji jest potwierdzone świadectwem lub dyplomem. Poziomy w Polskiej Ramie Kwalifikacji i odpowiadające jej świadectwa i dyplomy opisane są w poniższej tabeli.

Źródło: opracowane na podstawie ustawy o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (Dz.U. 2020 poz. 226, tekst ujednolicony, dostęp: sierpień 2023 r. oraz www.kwalifikacje.gov.pl, dostęp sierpień 2023 r.

Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji

Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji (ZRK) jest rejestrem publicznym, który gromadzi informacje o wszystkich kwalifikacjach włączonych do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (ZSK), niezależnie od innych istniejących w Polsce rejestrów i spisów tworzonych na potrzeby poszczególnych resortów, branż, środowisk i instytucji. Rejestr powstał w 2016 roku na mocy ustawy z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji i jest jednym z głównych elementów systemu. Z ZRK można dowiedzieć się czy dana kwalifikacja ma status pełnej czy cząstkowej, jakie konkretne wymagania trzeba spełnić, żeby uzyskać daną kwalifikację, oraz jakie instytucje mają uprawnienia do ich nadawania.

W rejestrze są ujęte kwalifikacje, których jakość będzie gwarantowana przez określone procedury i nadzorowana przed podmiot ustanawiający kwalifikację. W edukacji formalnej potwierdzanie kwalifikacji jest integralną częścią systemu (por. tab. 5). Obecnie w ZRK jest ujętych 17 459 kwalifikacji  (w skład których wchodzą kwalifikacje: rynkowe, w zawodzie ze szkolnictwa branżowego, artystycznego, uzyskane po studiach podyplomowych, nadawane po ukończeniu studiów, uregulowane, inne kwalifikacje).

ZRK pełni także funkcję łącznika dla instytucji, które współpracują w ramach ZSK. Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji prowadzony jest przez Instytut Badań Edukacyjnych, który dba o kompletność i aktualność danych gromadzonych w Rejestrze.

Walidacja

Podstawową zasadą w procesie walidacji jest sprawdzenie, czy dana osoba wie, umie i potrafi to, co zostało określone w opisie kwalifikacji. W zintegrowanym systemie kwalifikacji nacisk położony jest na przestrzeganie standardów walidacji, a jednym z nich jest niezależność procesu walidacji od procesu uczenia się. Walidacja pomaga zarówno osobom uczącym się, jak zweryfikować informację na temat posiadanych umiejętności niezbędnych do zdobycia danej kwalifikacji i uzyskać certyfikat rozpoznawalny w krajach UE, jak i pracodawcom, umożliwiając im wiarygodne potwierdzenie umiejętności pracowników lub kandydatów do pracy. (https://kwalifikacje.edu.pl/, dostęp sierpień 2023 r.)

Więcej informacji na temat procesu walidacji w Polsce można znaleźć w publikacji CEDEFOP (Duda, A. (2019). European inventory on validation of non-formal and informal learning 2018 update: Poland. http://libserver.cedefop.europa.eu/vetelib/2019/european_inventory_validation_2018_ Poland.pdf,  dostęp: sierpień 2023 r.)

Elementami walidacji są:

• identyfikacja osiągnięć - określanie i analiza wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych, które już zostały osiągnięte.
• dokumentacja osiągnięć - gromadzenie dowodów świadczących o osiągnięciu wybranych efektów uczenia się (np. w formie certyfikatów, zaświadczeń o odbytych praktykach, próbek pracy, nagrań wideo, rekomendacji, opisu wykonywanej pracy itp.).
• weryfikacja - sprawdzenie przy zastosowaniu odpowiednich metod, czy określone efekty uczenia się zostały osiągnięte - potwierdzenie zweryfikowanych efektów uczenia się.
• certyfikacja - poświadczenie uzyskania efektów uczenia się w formie kwalifikacji, punktów (ECTS, ECVET), osiągnięć prowadzących do uzyskania kwalifikacji lub w innej formie.

W Polsce nie ma dotychczas jednego spójnego systemu potwierdzania efektów uczenia się w edukacji pozaformalnej i uczeniu się nieformalnym. Funkcjonujące rozwiązania stosowane są w różnych branżach i związane z różnymi praktykami i procedurami walidacyjnymi. Niektóre z nich funkcjonują od lat, inne mają charakter innowacji w ramach rozwiązań zagranicznych, jeszcze inne - charakter pilotażowy. Działania takie są podejmowane w ramach programu „Szansa – nowe możliwości dla dorosłych (Patrz również podrozdział Bieżące priorytety polityczne ).

Walidacja efektów uczenia się w edukacji pozaformalnej i uczeniu się nieformalnym w Polsce

Źródło: Opracowane na podstawie „Od kompetencji do kwalifikacji – diagnoza rozwiązań i praktyk w zakresie walidowania efektów uczenia się, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2013, s. 32.

Egzaminy eksternistyczne

Jedną z form potwierdzania efektów uczenia się zdobytych poza systemem edukacji formalnej są egzaminy eksternistyczne. Dzięki nim istnieje możliwość potwierdzenia efektów uczenia się pozyskanych przez osoby dorosłe, które decydują się na samodzielne przygotowanie do egzaminów na poziomie szkoły podstawowej i ponadpodstawowej, w zakresie wymagań określonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego a w przypadku szkół kształcących w zawodach także przygotowanie do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie (egzamin zawodowy eksternistyczny). Warto zaznaczyć, że egzamin zawodowy eksternistyczny nie dotyczy wszystkich zawodów nauczanych w systemie oświaty, nie obejmuje on np. zawodów z branży medycznej.