Opieka na dziećmi w wieku do 3 lat

W żłobku, do którego uczęszcza więcej niż 20 dzieci, obowiązkowo zatrudnia się przynajmniej jedną pielęgniarkę lub położną. Osoba ta musi posiadać wykształcenie uprawniające do wykonywania zawodu pielęgniarki lub położnej oraz – podobnie jak inni pracownicy żłobka lub klubu dziecięcego – spełniać następujące dodatkowe wymagania:

• daje rękojmię należytego sprawowania opieki nad dziećmi;
• nie jest i nie była pozbawiona władzy rodzicielskiej oraz władza rodzicielska nie została jej zawieszona ani ograniczona;
• wypełnia obowiązek alimentacyjny, w przypadku gdy taki obowiązek został nałożony na podstawie tytułu wykonawczego pochodzącego lub zatwierdzonego przez sąd;
• nie figuruje w bazie danych Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym i nie została skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne.

Żłobki i kluby dziecięce mogą korzystać z pomocy wolontariuszy przy zapewnianiu opieki nad dziećmi. Jeżeli wolontariusz nie posiada kwalifikacji wymaganych od opiekuna (zob. rozdział 4.5), jest on zobowiązany do odbycia przed rozpoczęciem pracy szkolenia w zakresie udzielania dziecku pierwszej pomocy. Podobnie jak opiekun, wolontariusz ma także obowiązek odbycia szkolenia z zakresu pierwszej pomocy co 2 lata. Szkolenia zapewnia bezpłatnie podmiot prowadzący żłobek lub klub dziecięcy.

Wychowanie przedszkolne i edukacja szkolna

W przedszkolach i / lub szkołach oraz placówkach sytemu oświaty pracują m.in. nauczyciele wspomagający, pomoce nauczyciela i asystenci edukacji romskiej, nauczyciele bibliotekarze oraz pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania, lekarze dentyści i higienistki szkolne.

Nauczyciel wspomagający

Nauczyciele wspomagający posiadają kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej, a ich zadaniem jest współorganizowanie kształcenia dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Nauczyciele ci m.in. prowadzą zajęcia edukacyjne wspólnie z innymi nauczycielami i udzielają pomocy nauczycielom i innym specjalistom prowadzącym zajęcia i inne działania dla uczniów niepełnoprawnych, niedostosowanych społecznie lub zagrożonych niedostosowaniem społecznym.

Nauczycieli wspomagających obowiązkowo zatrudnia się w:

• przedszkolach i szkołach integracyjnych oraz przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi; oraz
• przedszkolach (i innych formach wychowania przedszkolnego) i szkołach ogólnodostępnych, w których kształceniem specjalnym są objęci uczniowie z autyzmem, w tym zespołem Aspergera, lub niepełnosprawnościami sprzężonymi.

Za zgodą organu prowadzącego nauczyciela wspomagającego można także zatrudnić w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych, w których kształceniem specjalnym są objęci uczniowie z innymi rodzajami niepełnosprawności, niedostosowani społecznie lub zagrożeni niedostosowaniem społecznym.

Nauczyciel wspomagający jest zatrudniany na takich samych warunkach jak pozostali nauczyciele (zob. rozdział 9.2).

Pomoc nauczyciela

Jednym z podstawowych zadań pomocy nauczyciela jest wspieranie nauczyciela w realizacji zadań związanych z kształceniem, wychowaniem i opieką nad dziećmi i młodzieżą niepełnosprawnymi, niedostosowanymi społecznie lub zagrożonymi niedostosowaniem społecznym.

Ponadto przez okres 12 miesięcy ze wsparcia pomocy nauczyciela mogą korzystać uczniowie niebędący obywatelami polskimi, którzy podlegają obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, a nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki.

W związku z konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy znowelizowane przepisy umożliwiają także zatrudnienie na stanowisku pomocy nauczyciela, w latach szkolnych 2021/2022 i 2022/2023, osoby znającej jeżyk ukraiński i polski, której zadaniem jest udzielanie pomocy uczniom z tego kraju.

Szczegółowy zakres zadań pomocy nauczyciela określa dyrektor przedszkola lub szkoły zależnie od potrzeb uczniów.

Zatrudnienie pomocy nauczyciela jest obowiązkowe w:

• przedszkolach ogólnodostępnych (i innych formach wychowania przedszkolnego) i szkołach ogólnodostępnych, w których kształceniem specjalnym są objęci uczniowie autyzmem, w tym zespołem Aspergera, lub niepełnosprawnościami sprzężonymi;
• przedszkolach specjalnych, przedszkolach ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi oraz w klasach I–IV szkół podstawowych specjalnych i szkół podstawowych ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi, dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, lub niepełnosprawnościami sprzężonymi.

Za zgodą organu prowadzącego pomoc nauczyciela można zatrudnić w innych przedszkolach i szkołach, do których uczęszczają uczniowie z niepełnosprawnością, niedostosowani społecznie lub zagrożeni niedostosowaniem społecznym.

Pomoc nauczyciela zatrudnia się na podstawie przepisów prawa pracy. Zgodnie z nimi osoba na tym stanowisku musi posiadać co najmniej wykształcenia podstawowe i umiejętności niezbędne do wykonywania powierzonych obowiązków. Przepisy oświatowe nie określają dodatkowych wymagań, ale w praktyce przedszkola lub szkoły często oczekują od kandydatów przygotowania pedagogicznego. Pomoc nauczyciela zatrudniana na podstawie przepisów dotyczących pomocy dla obywateli Ukrainy nie musi przedstawiać dokumentu potwierdzającego znajomość języka polskiego; poziom znajomości języka ocenia samodzielnie dyrektor przedszkola lub szkoły lub inny wskazany przez niego pracownik.

Asystent edukacji romskiej

Asystenci edukacji romskiej są zatrudniani w przedszkolach i szkołach. Ich zadaniem jest przede wszystkim poprawa frekwencji i wyników w nauce uczniów pochodzenia romskiego, aby umożliwić im kontynuację kształcenia, a w szerszym wymiarze – wspieranie integracji mniejszości romskiej w Polsce. Asystent udziela pomocy samym uczniom oraz współpracuje z nauczycielami, m.in. w zakresie rozpoznawania potrzeb uczniów i mediowania w sytuacjach trudnych i konfliktowych, oraz z rodzicami uczniów w zakresie edukacji ich dzieci.

Przepisy nie określają specyficznych kwalifikacji dla asystentów edukacji romskiej, ale – podobnie jak inni pracownicy systemu oświaty – kandydat musi przedstawić zaświadczenie o niekaralności z Krajowego Rejestru Karnego i nie może toczyć się przeciwko niemu postępowanie karne. Preferowane jest wykształcenie średnie, a atutem kandydata może być m.in. posługiwanie się językiem romskim, ukończenie kursu pedagogicznego i / lub kursu dla asystentów edukacji romskiej oraz umiejętności obsługi komputera.

Nauczyciel bibliotekarz

We wszystkich rodzajach szkół i placówek można zatrudnić nauczyciela bibliotekarza, który posiada następujące kwalifikacje:

• ukończył studia w zakresie bibliotekoznawstwa na poziomie wymaganym do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły lub rodzaju placówki (zob. rozdział 9), oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub
• posiada wykształcenie na poziomie wymaganym do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym rodzaju szkoły lub placówki oraz przygotowanie pedagogiczne, a ponadto ukończyła:

• studia pierwszego stopnia, studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie bibliotekoznawstwa, lub
• zakład kształcenia nauczycieli w specjalności bibliotekoznawstwo lub
• pomaturalne studium bibliotekarskie.

Szkoła podstawowa może także zatrudnić na tym stanowisku osobę, która ukończyła zakład kształcenia nauczycieli w specjalności bibliotekoznawstwo.

Obowiązki nauczyciela bibliotekarza określa statut szkoły lub placówki. Poza pracą w bibliotece, do jego obowiązków należy na ogół m.in. prowadzeni zajęć dla uczniów w zakresie korzystania z biblioteki w ramach przysposobienia czytelniczo-informacyjnego.

Pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania, higienistka szkolna, lekarz dentysta i higienistka stomatologiczna

Zgodnie z przepisami dotyczącymi opieki zdrowotnej nad uczniami, w szkołach dla dzieci i młodzieży (z wyjątkiem szkół branżowych II stopnia i szkół policealnych, tj. przyjmujących osoby dorosłe) opiekę zdrowotną sprawuje pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania lub higienistka szkolna, a opiekę stomatologiczną lekarz dentysta. W zakresie edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia, w opiece nad uczniami może także uczestniczyć higienistka stomatologiczna.  

Poza określonymi kwalifikacjami (zob. niżej) przepisy wymagają również, by osoby zajmujące się opieką zdrowotną miały zawartą z Narodowym Funduszem Zdrowia (NFZ) umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej albo były zatrudnione lub wykonywały swój zawód u świadczeniodawcy, z którym NFZ zawarł taką umowę, ponieważ wynagrodzenia tych pracowników są finansowane przez NFZ.

Pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania to pielęgniarka, która:

• posiada tytuł zawodowy magistra pielęgniarstwa lub
• posiada tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa środowiska nauczania i wychowania, lub
• ukończyła kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa środowiska nauczania i wychowania, lub
• posiada tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa rodzinnego lub pediatrycznego uzyskany po ukończeniu szkolenia specjalizacyjnego rozpoczętego po dniu 23 sierpnia 2015 r., lub
• odbywa szkolenie specjalizacyjne w dziedzinie pielęgniarstwa rodzinnego lub pediatrycznego.

Pielęgniarką środowiska nauczania i wychowania może być również:

• pielęgniarka, która posiada tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa rodzinnego lub pediatrycznego uzyskany po ukończeniu szkolenia specjalizacyjnego rozpoczętego przed dniem 23 sierpnia 2015 r., lub
• położna, która ukończyła kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa środowiska nauczania i wychowania albo równoważny oraz posiada co najmniej 5-letni staż pracy w środowisku nauczania i wychowania.

Higienistką szkolną może być osoba, która posiada wykształcenie średnie medyczne w zawodzie higienistki szkolnej oraz co najmniej 5-letni staż pracy w środowisku nauczania i wychowania.

Pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania lub higienistka szkolna sprawują profilaktyczną opiekę zdrowotną nad uczniami w gabinecie profilaktyki zdrowotnej w szkole, a jeżeli w szkole nie ma takiego gabinetu – w miejscu określonym w umowie o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej. Pielęgniarka lub higienistka odpowiada także za integrowanie opieki zdrowotnej nad uczniami. W związku z tym współpracuje ona z lekarzem dentystą, rodzicami i placówkami podstawowej opieki zdrowotnej. Do jej obowiązków w tym zakresie należy m.in. uzyskiwanie porad, wymiana informacji i podejmowanie wspólnych działań profilaktycznych z lekarzem dentystą i placówką opieki zdrowotnej, przekazywanie informacji rodzicom i uczniom oraz wspieranie ich w korzystaniu ze świadczeń profilaktycznej opieki zdrowotnej i realizowaniu zaleceń lekarskich. Pielęgniarka lub higienistka współpracują także z dyrektorem szkoły, nauczycielami i pedagogiem szkolnym (zob. wyżej), doradzając dyrektorowi i organizując wspólnie z tymi osobami działania w zakresie edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia.

Lekarz dentysta posiada odpowiednie wykształcenie medyczne (tytuł lekarza dentysty uzyskany po ukończeniu jednolitych studiów magisterskich na kierunku lekarsko-dentystycznym) i spełnia określone ustawowo wymagania dotyczące opieki zdrowotnej w zakresie leczenia stomatologicznego dla dzieci i młodzieży, z wyjątkiem ortodoncji, finansowanej z środków publicznych. Lekarz dentysta sprawuje opiekę stomatologiczną w miejscu określonym w umowie o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej. Może to być gabinet dentystyczny w szkole lub poza szkołą, lub dentobus, prowadzony przez podmiot wykonujący działalność leczniczą, który współpracuje ze szkołą. Do obowiązków lekarza dentysty należy wykonywanie świadczeń ogólnostomatologicznych dla dzieci i młodzieży do ukończenia 18. roku życia oraz profilaktycznych świadczeń stomatologicznych dla dzieci i młodzieży do ukończenia 19. roku życia. Lekarz współpracuje też z pielęgniarką środowiska nauczania i wychowania lub higienistką szkolną oraz dyrektorem szkoły w zakresie edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia jamy ustnej oraz profilaktyki próchnicy zębów u uczniów.

Higienistka stomatologiczna to osoba, która:

• ukończyła szkołę policealną publiczną lub niepubliczną o uprawnieniach szkoły publicznej i uzyskała tytuł zawodowy higienistki stomatologicznej lub dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe lub dyplom zawodowy w zawodzie higienistka stomatologiczna, lub
• ukończyła studia na kierunku lub w specjalności higiena stomatologiczna i uzyskała tytuł zawodowy licencjata, lub
• ukończyła studia na kierunku związanym z kształceniem w zakresie higieny dentystycznej, które obejmują co najmniej 1688 godzin kształcenia z zakresu higieny dentystycznej, i uzyskała co najmniej tytuł zawodowy licencjata.

Higienistka stomatologiczna współpracuje z lekarzem dentystą w zakresie edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia jamy ustnej dla uczniów.