Mobilność uczniów
Mobilność uczniów odbywa się głównie w ramach programu UE Erasmus+. W znacznie mniejszej skali mobilność umożliwiają:
-
projekty współfinansowane z innych środków UE i środków krajowych;
-
programy wymiany młodzieży w ramach umów dwustronnych współfinansowane ze środków krajowych i środków uczestniczących krajów;
-
dwustronne projekty wymiany młodzieży finansowane jako tzw. zadanie publiczne przez Ministerstwa Edukacji Narodowej.
Okres nauki lub praktyki w ramach programów UE i innych programów lub projektów uznaje się na podstawie porozumienia między uczestniczącymi szkołami / instytucjami w ramach danego projektu mobilności. Szkoły zawodowe mogą też korzystać z opracowanych przez polskich ekspertów wskazówek dotyczących stosowania Europejskiego systemu transferu osiągnięć w kształceniu i szkoleniu zawodowym (European Credit System for Vocational Education and Training, ECVET). Kwalifikacje (świadectwa i dyplomy) na poziomie edukacji szkolnej uzyskane w innych krajach są uznawane zgodnie z przepisami UE, konwencjami międzynarodowymi i przepisami krajowymi. Zob. szczegółowe informacje na końcu tego podrozdziału.
Program UE „Erasmus+”
Mobilność uczniów odbywa się w akcjach programu UE Erasmus+ (2014-2020, 2021-2027), które są przewidziane dla sektorów edukacji szkolnej, kształcenia i szkoleń zawodowych oraz młodzieży. Operatorem programu Erasmus+ w Polsce jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji.
Dzieci uczęszczające do przedszkoli oraz uczniowie szkół podstawowych i ponadpodstawowych uczestniczą w projektach Mobilności edukacyjnej, które obejmują wyjazdy grupowe w formie wymiany oraz wyjazdy indywidualne w celu odbycia okresu kształcenia lub stażu za granicą. Młodzież w wieku od 13 do 30 lat wyjeżdża także za granicę w ramach projektów typu Wymiany młodzieży i Działania partycypacyjne młodzieży, które wspierają uczenie się pozaformalne, oraz uczestniczy w wyjazdach krótkoterminowych w różnych innych projektach, które są związane z celami danego projektu.
Programy / projekty współfinansowane z funduszy UE i środków krajowych
Program Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego (FERS)
Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji (która jest operatorem programu UE Erasmus+) realizuje projekty „Zagraniczna mobilność edukacyjna uczniów i kadry edukacji szkolnej” i „Zagraniczna mobilność uczniów i absolwentów oraz kadry kształcenia zawodowego” (2023-2027), które są współfinansowane z środków programu FERS (2021-2027) i budżetu państwa i realizowane na zasadach obowiązujących w programie Erasmus+. Projekty są adresowane do uczniów (oraz kadry edukacyjnej; zob. rozdział 13.1.2) znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, np. ze względu na niepełnosprawność lub problemy zdrowotne, trudności edukacyjne, problemy finansowe, różnice kulturowe, przeszkody społeczne związane z dyskryminacją lub przeszkody geograficzne związane z zamieszkaniem na obszarach defaworyzowanych. Środki otrzymują projekty, które zostały pozytywnie ocenione w ramach akcji Mobilność edukacyjna programu Erasmus+ (zob. wyżej), ale nie zostały zaakceptowane do finansowania ze względu na ograniczony budżet tej akcji.
Programy / inicjatywy dwustronne
W ramach programów dwustronnych finansuje się różne formy współpracy i wymiany młodzieży.
Polsko-Litewski Fundusz Wymiany Młodzieży
Polsko-Litewski Fundusz Wymiany Młodzieży, którego operatorem jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, powstał w 2007 r. na mocy porozumienia międzyrządowego i jest zasilany z budżetów obu krajów. Celem Funduszu jest promowanie przyjaznej współpracy między narodami Polski i Litwy. Fundusz wspiera projekty wymiany młodzieży polskiej i litewskiej w wieku 13-30 lat, które trwają od 4 do 7 dni, oraz takie inicjatywy jak szkolenia, spotkania, seminaria, konferencje, wizyty studyjne i publikacje. Priorytetami na 2024 r. są: obecność obu krajów w UE i NATO; promowanie polsko-litewskiego dziedzictwa historyczno-kulturowego, niematerialnego dziedzictwa kulturowego i miejsc wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO oraz dialogu na rzecz współpracy, tolerancji, otwartości, lepszego zrozumienia i poznania się pomiędzy młodzieżą polską i litewską; wspieranie zainteresowania młodzieży historią obu narodów; propagowania sportu i postaw sportowych oraz wiedzy na temat polskiego i litewskiego ruchu olimpijskiego.
Polsko-Ukraińska Wymiana Młodzieży
Polsko-ukraińska wymiana młodzieży odbywa się w ramach Polsko-Ukraińskiej Rady Wymiany Młodzieży, a jej operatorem jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji. Fundusze przyznaje się na projekty wymiany młodzieży w wieku 14-35 lat z udziałem grupy ukraińskiej przyjeżdżającej do Polski lub przebywającej w Polsce. Wymiana trwa od 5 do 10 dni. Priorytetowymi tematami projektów w 2024 r. są: odkrywanie wspólnej przeszłości i dziedzictwa kulturowego; wzmacnianie dialogu międzykulturowego; rozwój kompetencji w zakresie przedsiębiorczości; wzmacnianie współpracy i wymiana doświadczeń między osobami pracującymi z młodzieżą w zakresie edukacji technicznej i branżowej; wsparcie inicjatyw służących przezwyciężeniu skutków wojny Rosji przeciw Ukrainie.
Polsko-Niemiecka Współpraca Młodzieży
Organizacja Polsko-Niemiecka Współpraca Młodzieży (niem. Deutsch-Polnisches Jugendwerk), która działa od 1991 r., jest współfinansowana z budżetów obu państw. Jej działania skupiają się na inicjowaniu i ułatwianiu kontaktów między młodzieżą polską i niemiecką oraz wspieraniu i rozwijaniu istniejącej już współpracy. Środki przyznaje się m.in. na szkolną i pozaszkolną wymianę młodzieży, praktyki dla młodzieży, wymiany / spotkania o tematyce STE[A]M / Science, Technology, Engineering, Arts, Mathematics – Nauki ścisłe, Technologia, Inżyniera, Sztuka, Matematyka), projekty z udziałem uczestników z Polski, Niemiec i kraju trzeciego, podróże do miejsc pamięci i praktyki w kraju sąsiada. Od początku swej działalności PNWM przyznała środki na inicjatywy z udziałem ponad 3 mln młodych ludzi.
Programy / inicjatywy krajowe
Wymiana młodzieży finansowana przez Ministerstwo Edukacji Narodowej
Ministerstwo Edukacji Narodowej corocznie finansuje na zasadach konkursowych projekty międzynarodowej współpracy i wymiany młodzieży ze szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Na przykład w 2023 r. środki zostały przeznaczone na projekty wymiany młodzieży z krajami Partnerstwa Wschodniego (Armenią, Azerbejdżanem, Białorusią, Gruzją, Mołdawią), krajami Zachodnich Bałkanów (Albanią, Bośnią i Hercegowiną, Czarnogórą, Kosowem, Macedonią Północną i Serbią) oraz Izraelem. Celem projektów jest m.in. wzmacnianie dialogu i budowanie kontaktów między młodymi ludźmi, poznawanie realiów drugiego kraju, promowanie wizerunku Polski jako kraju o bogatym dziedzictwie kulturowym, aktywizowanie młodzieży oraz rozwijanie kompetencji miękkich (umiejętność pracy w grupie, umiejętności związane z krytycznym podejściem do informacji oraz bezpieczne poruszanie się w cyberprzestrzeni).
Uznawanie okresów nauki lub praktyk i kwalifikacji
Narzędzia ułatwiające uznawalność oparte na rozwiązaniach europejskich
8-poziomowa Polska Rama Kwalifikacji (PRK) przedstawia przyznawane w kraju kwalifikacje w sposób powiązany z ośmioma poziomami Europejskiej Ramy Kwalifikacji (ERK). Kwalifikacje w PRK są zdefiniowane w kategoriach efektów kształcenia obejmujących wiedzę, umiejętności i kompetencje społeczne. Wraz ze Zintegrowanym Rejestrem Kwalifikacji, PRK tworzy Zintegrowany System Kwalifikacji, który został uruchomiony w lipcu 2016 r. na podstawie ustawy z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (z późn. zm.). (Szczegółowe informacje).
Na mocy przepisów suplement do dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, zgodny ze wzorem Europass, wydają, na wniosek osoby posiadającej dyplom, Okręgowe Komisje Egzaminacyjne, które odpowiadają za przeprowadzanie egzaminów zewnętrznych na poziomie poniżej szkolnictwa wyższego.
W szkolnictwie zawodowym nie funkcjonuje punktowy system zaliczeń, natomiast polscy eksperci ds. Europejskiego systemu transferu osiągnięć w kształceniu i szkoleniu zawodowym (European Credit System for Vocational Education and Training, ECVET) opracowali wskazówki ułatwiające stosowanie tego systemu w projektach mobilności edukacyjnej. Są one dostępne m.in. w takich publikacjach Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji jak „Wykorzystanie założeń systemu ECVET w projektach mobilności edukacyjnej w sektorze Kształcenie i szkolenia zawodowe programu Erasmus+” (2016) i „Efekty uczenia się i ich weryfikacja w projektach mobilności edukacyjnej: ECVET – Katalog przykładów” (2018) (Czytelnia FRSE).
Uznawanie kwalifikacji
Zagraniczne świadectwa potwierdzające ukończenie roku szkolnego lub etapu kształcenia, lub uczęszczanie do szkoły nie wymagają uznania, jeżeli uczniowie przyjeżdżający z zagranicy zamierzają kontynuować w Polsce naukę w publicznej szkole podstawowej lub następujących rodzajach publicznych szkół średnich: liceum ogólnokształcące, szkoła branżowa I stopnia lub technikum. Dyrektor szkoły kwalifikuje ucznia na odpowiedni semestr lub do odpowiedniej klasy uwzględniając wiek ucznia i opinię rodziców lub pełnoletniego ucznia. W przypadku publicznych szkół branżowych II stopnia i szkół policealnych wymagane jest poświadczone świadectwo potwierdzające wykształcenie średnie lub średnie zawodowe (zob. uznawanie kwalifikacji niżej).
Uznawanie kwalifikacji potwierdzających wykształcenie na poziomie edukacji szkolnej jest uregulowane zgodnie z przepisami Unii Europejskiej (UE) i konwencjami międzynarodowymi, m.in. Konwencją Lizbońską – Konwencją o uznawaniu kwalifikacji związanych z uzyskaniem wyższego wykształcenia w regionie Europy, która została ratyfikowana przez Polskę w grudniu 2003 r. i weszła w życie w 2004 r.
Świadectwa i inne dokumenty potwierdzające wykształcenie na poziomie edukacji szkolnej są uznawane na podstawie:
-
ustawy o systemie oświaty z 7 września 1991 r. (z późn. zm.);
Z mocy prawa, automatycznie, tj. bez konieczności poświadczania przez inne instytucje, uznaje się następujące dokumenty:
-
świadectwa maturalne wydane w państwach członkowskich UE i Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz państwach członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stronach umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG), które uprawniają do ubiegania się o przyjęcie na studia w państwie, w którym zostały wydane;
-
dyplomy International Baccalaureate (IB) wydane przez International Baccalaureate Organization w Genewie;
-
dyplomy European Baccalaureate (EB) wydane przez Szkoły Europejskie zgodnie z luksemburską Konwencją o Statucie Szkół Europejskich z 1994 r.;
-
świadectwa objęte podpisanymi przez Polskę umowami międzynarodowymi.
Polska podpisała umowy dwustronne, które regulują m.in. uznawanie świadectw maturalnych w celu podejmowania nauki na studiach pierwszego stopnia i jednolitych studiach magisterskich, z następującymi krajami: Austria, Białoruś, Czechy, Francja, Litwa, Niemcy, Słowacja i Ukraina oraz Chiny i Libia. W związku z wypowiedzeniem umowy przez Białoruś w listopadzie 2022 r., jej postanowienia obowiązują w stosunku do osób, które rozpoczęły studia w polskich uczelniach przed 3 listopada 2023 r. Szczegółowe informacje o umowach są dostępne na stronie Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz w bazie traktatów i umów prowadzonej przez Ministerstwo Spaw Zagranicznych.
W pozostałych przypadkach świadectwa i inne dokumenty są uznawane w wyniku postepowania administracyjnego (nostryfikacji) prowadzonego przez kuratora oświaty w danym województwie. (Szczegółowe informacje o procedurze).
Procedura uznawania kwalifikacji zawodowych w celu wykonywania pracy zależy od tego, czy dany zawód jest w Polsce zawodem regulowanym.
W przypadku zawodów nieregulowanych decyzję o uznaniu kwalifikacji podejmuje pracodawca.
Kwalifikacje zawodowe do wykonywania zawodów regulowanych uzyskane w państwach członkowskich UE i Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stronach umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) oraz Szwajcarii są uznawane na podstawie ustawy z dnia 22 grudnia 2015 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej (z późn. zm.), która wdraża dyrektywę 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 r. w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych (z późn. zm.). Kwalifikacje do wykonywania większości zawodów regulowanych są uznawane w ramach tzw. ogólnego systemu uznawania kwalifikacji w UE. W takim postępowaniu właściwy organ sprawdza poziom wykształcenia oraz kwalifikacje uprawniające do wykonywania danego zawodu w państwie, w którym zostały uzyskane, i wydaje decyzję. Jeżeli zakres materiału objętego kształceniem lub szkoleniem odbytym lub egzaminu zdanego przez wnioskodawcę lub zakres czynności zawodowych różni się w znacznym stopniu, właściwy organ może uzależnić decyzję o uznaniu kwalifikacji od odbycia przez wnioskodawcę stażu adaptacyjnego lub przystąpienia przez niego do testu umiejętności. W przypadku innych zawodów regulowanych procedurę uznawania kwalifikacji określają szczegółowe przepisy.
Kwalifikacje zawodowe uzyskane w innych krajach są uznawane zgodnie z przepisami dotyczącymi danego zawodu.
Szczegółowe informacje o zawodach, które są regulowane w Polsce, można znaleźć w bazie zawodów regulowanych UE.
Inne przydatne informacje
Kształcenie cudzoziemców
Zgodnie z ustawą Prawo oświatowe z 14 grudnia 2016 r. (z póżn. zm.) osoby niebędące obywatelami polskimi, niezależnie od posiadanego obywatelstwa czy statusu, mogą korzystać z nauki i opieki w przedszkolach publicznych i dofinansowywanych ze środków publicznych przedszkolach niepublicznych oraz publicznych szkołach podstawowych i ponadpodstawowych do ukończenia 18 lat lub ukończenia szkoły ponadpodstawowej na takich samych warunkach jak obywatele polscy.
Na takich samych warunkach jak obywatele polscy określone grupy cudzoziemców mogą też korzystać z nauki w publicznych szkołach średnich i policealnych, które przyjmują osoby w wieku od 18 lat. Do tych grup należą min.: obywatele państw członkowskich UE, państw członkowskich Europejskiego Stowarzyszenia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) lub Konferencji Szwajcarskiej oraz osoby posiadające określone w przepisach zezwolenie na pobyt lub szczególny status, np. uchodźcy.
Pozostali cudzoziemcy mogą kształcić się w wymienionych wyżej typach szkół jako stypendyści otrzymujący stypendium odpowiedniego organu (np. ministra ds. oświaty, organu władz lokalnych prowadzącego dany typ szkoły, dyrektora szkoły) lub na warunkach odpłatności. W przypadku odpłatności organ prowadzący daną szkołę / placówkę ustala wysokość opłat i podejmuje decyzje dotyczące częściowego lub całkowitego zwolnienia z opłat.
Formy wsparcia edukacyjnego dla uczniów niebędących obywatelami polskimi
System edukacji oferuje szereg form wsparcia edukacyjnego dzieciom i młodzieży w wieku objętym obowiązkowym kształceniem (obowiązkiem szkolnym lub obowiązkiem nauki). Są to m.in.:
-
Oddziały / klasy przygotowawcze tworzone w szkołach dla uczniów, którzy nie znają języka polskiego lub nie znają go na poziomie umożliwiającym korzystanie z nauki. Kształcenie w takich oddziałach jest oparte na programie nauczania dla danej szkoły i klasy, ale metody nauczania są dostosowane do indywidualnych potrzeb uczniów, a nauczyciela może wspierać asystent znający język kraju pochodzenia ucznia.
-
Zajęcia dodatkowe lub zajęcia wyrównawcze z zakresu przedmiotów uwzględnionych w programie nauczania dla uczniów, którzy muszą uzupełnić luki w kształceniu wynikające z różnic między programami nauczania w Polsce i kraju pochodzenia.
-
Dodatkowe zajęcia z języka polskiego dla uczniów, którzy nie znają języka polskiego lub nie znają go na poziomie umożliwiającym korzystanie z nauki.
-
Nauka języka i kultury pochodzenia: zajęcia organizowane przez placówkę dyplomatyczną lub konsularną kraju pochodzenia uczniów albo stowarzyszenie kulturalno-oświatowe danej narodowości, prowadzone w pomieszczeniach i z wykorzystaniem pomocy dydaktycznych nieodpłatnie udostępnianych przez szkołę.
-
Egzaminy zewnętrzne przeprowadzane w formie dostosowanej do indywidualnych potrzeb i umiejętności ucznia; np. korzystanie z odpowiednio dostosowanych arkuszy egzaminacyjnych czy słowników dwujęzycznych; przedłużenie czasu przewidzianego na egzamin.
Mobilność nauczycieli szkolnych
Mobilność szkolnej kadry edukacyjnej odbywa się przede wszystkim w ramach programu UE Erasmus+, a w znacznie mniejszym zakresie w projektach współfinansowanych z innych środków UE i środków krajowych. Nie istnieją programy czy projekty mobilności finansowane wyłącznie ze środków krajowych.
Przepisy nie odnoszą się do mobilności edukacyjnej nauczycieli. Ogólne przepisy ustawy Karta Nauczyciela z dnia 26 stycznia 1982 r. (z późn. zm.) przyznają nauczycielom zatrudnionym w pełnym wymiarze prawo do urlopu płatnego w celu dalszego kształcenia w formie studiów lub szkoleń prowadzonych, odpowiednio, przez uczelnie lub placówki doskonalenia nauczycieli oraz inne ulgi i świadczenia związane z tym kształceniem. Nauczyciel może także otrzymać urlop płatny lub bezpłatny dla celów naukowych, artystycznych lub oświatowych.
Nie istnieją specjalne przepisy lub zalecenia dotyczące uznawania efektów pracy czy szkolenia nauczycieli w trakcie okresu mobilności. Okres doskonalenia zawodowego odbyty za granicą uwzględnia się natomiast w ocenie pracy nauczycieli w tym sensie, że obejmuje ona m.in. aktywność w doskonaleniu zawodowym (Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 25 sierpnia 2022 r. w sprawie oceny pracy nauczycieli).
Środki z budżetu państwa, którymi dysponują organy prowadzące szkoły, można przeznaczać m.in. na dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli, na przykład za granicą (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 23 sierpnia 2019 r. w sprawie dofinansowania doskonalenia zawodowego nauczycieli, szczegółowych celów szkolenia branżowego oraz trybu i warunków kierowania nauczycieli na szkolenia branżowe).
Program UE Erasmus+
W ramach programu Erasmus+ (2014-2020, 2021-2027), którego operatorem jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, nauczyciele, dyrektorzy i inni pracownicy wszystkich typów szkół oraz instytucji zajmujących się edukacją szkolną (np. wizytatorzy, doradcy) wyjeżdżają za granicę przede wszystkim w ramach projektów Mobilność edukacyjna, które oferują trzy formy mobilności: obserwacja pracy na danym stanowisku (ang. job shadowing), prowadzenie zajęć dydaktycznych oraz kursy i szkolenia w szkole lub innej instytucji czy organizacji za granicą. Kadra edukacji szkolnej może także uczestniczyć w wyjazdach krótkoterminowych w ramach różnych innych projektów programu Erasmus+, które są związane z celami danego projektu.
Programy / inicjatywy współfinansowane z funduszy UE i środków krajowych
Program Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego (FERS)
Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji (która jest operatorem programu Erasmus+) realizuje projekty „Zagraniczna mobilność edukacyjna uczniów i kadry edukacji szkolnej” i „Zagraniczna mobilność uczniów i absolwentów oraz kadry kształcenia zawodowego” (2023-2027), które są współfinansowane z środków programu FERS (2021-2027) oraz budżetu państwa i realizowane na zasadach obowiązujących w programie Erasmus+. Środki otrzymują projekty, które zostały pozytywnie ocenione w ramach akcji Mobilność edukacyjna programu Erasmus+ (zob. wyżej), ale nie zostały zaakceptowane do finansowania ze względu na ograniczony budżet tej akcji. Projekty są adresowane do kadry edukacyjnej (oraz uczniów; zob. podrozdział 13.1.1) znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, np. ze względu na niepełnosprawność lub problemy zdrowotne, trudności edukacyjne, problemy finansowe, różnice kulturowe, przeszkody społeczne związane z dyskryminacją lub przeszkody geograficzne związane z zamieszkaniem na obszarach defaworyzowanych. Pracownicy oświaty mogą uczestniczyć w kursach i szkoleniach oraz stażach typu job shadowing (obserwacja pracy na danym stanowisku) lub prowadzić zajęcia dydaktyczne za granicą.