Mobilność uczniów

Mobilność uczniów odbywa się głównie w ramach programu UE Erasmus+. W znacznie mniejszej skali mobilność umożliwiają:

• projekty współfinansowane z innych środków UE i środków krajowych;
• projekty finansowane w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego;  
• programy wymiany młodzieży w ramach umów dwustronnych współfinansowane ze środków krajowych i środków uczestniczących krajów;
• dwustronne projekty wymiany młodzieży finansowane jako tzw. zadanie publiczne ze środków Ministerstwa Edukacji i Nauki (do stycznia 2021 r. Ministerstwa Edukacji Narodowej odpowiedzialnego za edukację przedszkolną i szkolną).

Okres nauki lub praktyki w ramach programów UE i innych programów lub projektów uznaje się na podstawie porozumienia między uczestniczącymi szkołami / instytucjami w ramach danego projektu mobilności. Szkoły zawodowe mogą też korzystać z opracowanych przez polskich ekspertów wskazówek dotyczących stosowania Europejskiego systemu transferu osiągnięć w kształceniu i szkoleniu zawodowym (European Credit System for Vocational Education and Training, ECVET). Kwalifikacje (świadectwa i dyplomy) na poziomie edukacji szkolnej uzyskane w innych krajach są uznawane zgodnie z przepisami ogólnokrajowymi. Zob. szczegółowe informacje na końcu tego podrozdziału.

Programy UE

Mobilność uczniów odbywa się w akcjach programu UE Erasmus+ (2014-2020, 2021-2027), które są przewidziane dla sektorów edukacji szkolnej, kształcenia i szkoleń zawodowych oraz młodzieży. Operatorem programu Erasmus+ w Polsce jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji.  

Dzieci uczęszczające do przedszkoli oraz uczniowie szkół podstawowych i ponadpodstawowych uczestniczą w projektach Mobilności edukacyjnej, które obejmują wyjazdy grupowe w formie wymiany oraz wyjazdy indywidualne w celu odbycia okresu kształcenia lub stażu za granicą. Młodzież w wieku od 13 do 30 lat wyjeżdża także za granicę w ramach projektów typu Wymiany młodzieży i Działania partycypacyjne młodzieży, które wspierają uczenie się pozaformalne, oraz uczestniczy w wyjazdach krótkoterminowych w różnych innych projektach, które są związane z celami danego projektu.

Programy / inicjatywy współfinansowane z funduszy UE i środków krajowych

Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój (PO WER) / Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego (FERS)

W ramach programu PO WER (2014-2020) i FERS (2021-2027), współfinansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego i środków krajowych, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji (która jest operatorem programu UE Erasmus+) dofinansowuje projekty mobilności ponadnarodowej dla uczniów szkół ogólnokształcących i zawodowych (oraz kadry edukacji szkolnej; zob. podrozdział 13.1.2) na zasadach obowiązujących w programie Erasmus+. Środki te otrzymują projekty, które zostały pozytywnie ocenione w ramach akcji Mobilność edukacyjna programu Erasmus+ (zob. wyżej), ale nie zostały zaakceptowane do finansowania ze względu na ograniczony budżet tej akcji.

Programy / inicjatywy wielostronne

Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (MF EOG) – Program Edukacja

Program Edukacja MF EOG (2014-2021; ostatni nabór wniosków w 2021 r.; projekty trwające maksymalnie 2 lata) jest finansowany przez Islandię, Lichtenstein i Norwegię, a jego operatorem w Polsce jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji. W ramach komponentu "Współpraca instytucjonalna na rzecz poprawy jakości i dopasowania oferty edukacyjnej" uczniowie mogą uczestniczyć w projektach wymiany doświadczeń i dobrych praktyk oraz wspólnych inicjatywach z państwami-darczyńcami, które obejmują m.in. seminaria, spotkania edukacyjne i intensywne szkolenia dla uczniów i innych uczących się osób oraz kadry edukacji szkolnej i innych sektorów edukacji formalnej i pozaformalnej.

Programy / inicjatywy dwustronne

W ramach programów dwustronnych wspiera się różne formy współpracy i wymiany młodzieży.

Polsko-Litewski Fundusz Wymiany Młodzieży

Polsko-Litewski Fundusz Wymiany Młodzieży, którego operatorem jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, powstał w 2007 r. na mocy porozumienia międzyrządowego i jest zasilany z budżetów obu krajów. Celem Funduszu jest promowanie przyjaznej współpracy między narodami Polski i Litwy. Fundusz wspiera projekty wymiany młodzieży polskiej i litewskiej oraz takie inicjatywy jak szkolenia, spotkania, seminaria, konferencje, wizyty studyjne i publikacje. Dzięki realizacji wspólnych projektów młodzi Polacy i Litwini odkrywają wspólne korzenie i przełamują stereotypy narodowe, budują atmosferę przyjaznej współpracy i umacniania więzi pomiędzy obydwoma narodami.

Polsko-Ukraińska Wymiana Młodzieży

Polsko-ukraińska wymiana młodzieży odbywa się w ramach Polsko-Ukraińskiej Rady Wymiany Młodzieży, a jej operatorem jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji. W ostatnich latach finansowane były wymiany młodzieży, tj. spotkania służące wymianie myśli i idei, z wykorzystaniem metod edukacji pozaformalnej, oraz spotkania młodzieżowe (festiwale, koncerty, warsztaty) i projekty informacyjno-promocyjne, w ramach których opracowywano produkty promujące współpracę polsko-ukraińską. W 2023 roku fundusze przyznaje się na projekty z udziałem grupy ukraińskiej przyjeżdżającej do Polski lub przebywającej w Polsce. Projekty będą dotyczyć jednego z następujących priorytetów: odkrywanie wspólnej przeszłości i dziedzictwa kulturowego; wzmacnianie dialogu międzykulturowego; rozwój kompetencji w zakresie przedsiębiorczości; wzmacnianie współpracy i wymiana doświadczeń między osobami pracującymi z młodzieżą w zakresie edukacji technicznej i branżowej; wsparcie inicjatyw służących przezwyciężeniu skutków wojny Rosji przeciw Ukrainie. 

Polsko-Niemiecka Współpraca Młodzieży

Organizacja Polsko-Niemiecka Współpraca Młodzieży (niem. Deutsch-Polnisches Jugendwerk), która działa od 1991 r., jest współfinansowana z budżetów obu państw. Jej działania skupiają się na inicjowaniu i ułatwianiu kontaktów między młodzieżą polską i niemiecką oraz wspieraniu i rozwijaniu istniejącej już współpracy. Środki przyznaje się m.in. na szkolną i pozaszkolną wymianę młodzieży, wymiany / spotkania o tematyce STEM / Science, Technology, Engineering, Mathematics – Nauki ścisłe, Technologia, Inżyniera, Matematyka), projekty z udziałem uczestników z Polski, Niemiec i kraju trzeciego, podróże do miejsc pamięci i praktyki w kraju sąsiada. Od początku swej działalności PNWM przyznała środki na inicjatywy z udziałem ponad 2,7 mln młodych ludzi.

W związku z wojną na Ukrainie PNWM przyznaje partnerom ukraińskim dodatkowe wsparcie finansowe. Partnerzy polscy i niemieccy mogą otrzymać środki na dofinansowanie kosztów pobytu osób z ukraińskich organizacji partnerskich przez okres do 3 miesięcy oraz pobytu przez okres do 28 dni grup dzieci i młodzieży z Ukrainy, które przebywały w Polsce lub Niemczech lub którym udało się dotrzeć do tych krajów w czasie trwania wojny.

Programy / inicjatywy krajowe

Wymiana młodzieży finansowana przez Ministerstwo Edukacji

Ministerstwo Edukacji i Nauki corocznie finansuje na zasadach konkursowych projekty międzynarodowej współpracy i wymiany młodzieży ze szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Na przykład w 2022 r. środki zostały przeznaczone na projekty wymiany młodzieży, w formule tradycyjnej lub online, z krajami Partnerstwa Wschodniego (Armenią, Azerbejdżanem, Białorusią, Gruzją, Mołdawią), krajami Zachodnich Bałkanów (Albanią, Bośnią i Hercegowiną, Czarnogórą, Kosowem, Macedonią Północną i Serbią) oraz Izraelem. Celem projektów wymiany młodzieży jest wzmacnianie dialogu i postaw wzajemnej otwartości i tolerancji, przezwyciężanie barier językowych, promowanie wizerunku Polski jako kraju o bogatym dziedzictwie kulturowym, pogłębianie wiedzy o wspólnych aspektach kultury i historii oraz aktywizowanie młodzieży i rozwijanie kompetencji miękkich (np. umiejętność pracy w grupie, krytyczne myślenie, kreatywność, innowacyjność, przedsiębiorczość).

Polsko-Rosyjska Wymiana Młodzieży

Do 2021 r. w ramach corocznych konkursów Polsko-Rosyjskiej Wymiany Młodzieży finansowano projekty edukacyjne z udziałem młodzieży polskiej i rosyjskiej, których celem było pogłębianie wiedzy o historii oraz współczesnych realiach społecznych i kulturowych obydwu krajów. Projekty mogły być składane przez szkoły, uczelnie i organizacje pozarządowe. Operatorem programu było Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, nadzorowane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a jego działalność była finansowana głównie z budżetu państwa. W związku z pełnoskalową inwazją Rosji na Ukrainę w lutym 2022 r. nie ogłasza się nowych naborów projektów, a obecnie trwają prace nad zmianą przepisów, aby umożliwić Centrum finansowanie projektów z udziałem partnerów z Ukrainy i Białorusi.

Uznawanie okresów nauki lub praktyk i kwalifikacji

Narzędzia ułatwiające uznawalność oparte na rozwiązaniach europejskich

8-poziomowa Polska Rama Kwalifikacji (PRK) przedstawia przyznawane w kraju kwalifikacje w sposób powiązany z ośmioma poziomami Europejskiej Ramy Kwalifikacji (ERK). Kwalifikacje w PRK są zdefiniowane w kategoriach efektów kształcenia obejmujących wiedzę, umiejętności i kompetencje społeczne. Wraz ze Zintegrowanym Rejestrem Kwalifikacji, PRK tworzy Zintegrowany System Kwalifikacji, który został uruchomiony w lipcu 2016 r. na podstawie ustawy z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (z późn. zm.). (Szczegółowe informacje).

Na mocy przepisów suplement do dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, zgodny ze wzorem Europass, wydają, na wniosek osoby posiadającej dyplom, Okręgowe Komisje Egzaminacyjne, które odpowiadają za przeprowadzanie egzaminów zewnętrznych na poziomie poniżej szkolnictwa wyższego.

W szkolnictwie zawodowym nie funkcjonuje punktowy system zaliczeń, natomiast polscy eksperci ds. Europejskiego systemu transferu osiągnięć w kształceniu i szkoleniu zawodowym (European Credit System for Vocational Education and Training, ECVET) opracowali wskazówki ułatwiające stosowanie tego systemu w projektach mobilności edukacyjnej.  Są one dostępne m.in. w takich publikacjach Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji jak „Wykorzystanie założeń systemu ECVET w projektach mobilności edukacyjnej w sektorze Kształcenie i szkolenia zawodowe programu Erasmus+” (2016) i „Efekty uczenia się i ich weryfikacja w projektach mobilności edukacyjnej: ECVET – Katalog przykładów” (2018).

Uznawanie kwalifikacji

Uznawanie kwalifikacji jest uregulowane zgodnie z przepisami UE i konwencjami międzynarodowymi, m.in. Konwencją Lizbońską – Konwencją o uznawaniu kwalifikacji związanych z uzyskaniem wyższego wykształcenia w regionie Europy, która została ratyfikowana przez Polskę w grudniu 2003 r. i weszła w życie w 2004 r.

Świadectwa i inne dokumenty potwierdzające wykształcenie na poziomie edukacji szkolnej są uznawane na podstawie:

• ustawy o systemie oświaty z 7 września 1991 r. (z późn. zm.);
• rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 25 marca 2015 r. w sprawie postępowania w celu uznania świadectwa lub innego dokumentu albo potwierdzenia wykształcenia lub uprawnień do kontynuacji nauki uzyskanych w zagranicznym systemie oświaty (z późn. zm.).

Z mocy prawa, bez konieczności poświadczania przez inne instytucje, uznaje się automatycznie następujące dokumenty:

• świadectwa maturalne wydane w państwach członkowskich UE i Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz państwach członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stronach umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG), które uprawniają do ubiegania się o przyjęcie na studia w państwie, w którym zostały wydane;
• dyplomy International Baccalaureate (IB) wydane przez International Baccalaureate Organization w Genewie;
• dyplomy European Baccalaureate (EB) wydane przez Szkoły Europejskie zgodnie z luksemburską Konwencją o Statucie Szkół Europejskich z 1994 r.;
• świadectwa objęte podpisanymi przez Polskę umowami międzynarodowymi.

Polska podpisała umowy dwustronne, które regulują m.in. uznawanie świadectw maturalnych w celu podejmowania nauki na studiach pierwszego stopnia i jednolitych studiach magisterskich, z następującymi krajami: Austria, Białoruś, Republika Czeska, Francja, Litwa, Niemcy, Słowacja i Ukraina oraz Chiny i Libia. Szczegółowe informacje o umowach są dostępne na stronie Ministerstwa Edukacji i Nauki oraz w bazie traktatów i umów prowadzonej przez Ministerstwo Spaw Zagranicznych.

W pozostałych przypadkach świadectwa i inne dokumenty są uznawane w wyniku postepowania administracyjnego (nostryfikacji) prowadzonego przez kuratora oświaty w danym województwie. (Szczegółowe informacje o procedurze).

Inne przydatne informacje

Kształcenie cudzoziemców

Zgodnie z ustawą Prawo oświatowe z 14 grudnia 2016 r. (z póżn. zm.) osoby niebędące obywatelami polskimi, niezależnie od posiadanego obywatelstwa czy statusu, mogą korzystać z nauki i opieki w przedszkolach publicznych i dofinansowywanych ze środków publicznych przedszkolach niepublicznych oraz publicznych szkołach podstawowych i ponadpodstawowych do ukończenia 18 lat lub ukończenia szkoły ponadpodstawowej na takich samych warunkach jak obywatele polscy. 

Na takich samych warunkach jak obywatele polscy określone grupy cudzoziemców mogą też korzystać z nauki w publicznych szkołach średnich i policealnych, które przyjmują osoby w wieku od 18 lat. Do tych grup należą min.: obywatele państw członkowskich UE, państw członkowskich Europejskiego Stowarzyszenia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) lub Konferencji Szwajcarskiej oraz osoby posiadające określone w przepisach zezwolenie na pobyt lub szczególny status, np. uchodźcy.

Pozostali cudzoziemcy mogą kształcić się w wymienionych wyżej typach szkół jako stypendyści otrzymujący stypendium odpowiedniego organu (np. ministra ds. oświaty, organu władz lokalnych prowadzącego dany typ szkoły, dyrektora szkoły) lub na warunkach odpłatności. W przypadku odpłatności organ prowadzący daną szkołę / placówkę ustala wysokość opłat i podejmuje decyzje dotyczące częściowego lub całkowitego zwolnienia z opłat.

Formy wsparcia edukacyjnego dla uczniów niebędących obywatelami polskimi

System edukacji oferuje szereg form wsparcia edukacyjnego dzieciom i młodzieży w wieku objętym obowiązkowym kształceniem (obowiązkiem szkolnym lub obowiązkiem nauki). Są to m.in.:

• Oddziały / klasy przygotowawcze tworzone w szkołach dla uczniów, którzy nie znają języka polskiego lub nie znają go na poziomie umożliwiającym korzystanie z nauki. Kształcenie w takich oddziałach jest oparte na programie nauczania dla danej szkoły i klasy, ale metody nauczania są dostosowane do indywidualnych potrzeb uczniów, a nauczyciela może wspierać asystent znający język kraju pochodzenia ucznia.
• Zajęcia dodatkowe lub zajęcia wyrównawcze z zakresu przedmiotów uwzględnionych w programie nauczania dla uczniów, którzy muszą uzupełnić luki w kształceniu wynikające z różnic między programami nauczania w Polsce i kraju pochodzenia.
• Dodatkowe zajęcia z języka polskiego dla uczniów, którzy nie znają języka polskiego lub nie znają go na poziomie umożliwiającym korzystanie z nauki.
• Nauka języka i kultury pochodzenia: zajęcia organizowane przez placówkę dyplomatyczną lub konsularną kraju pochodzenia uczniów albo stowarzyszenie kulturalno-oświatowe danej narodowości, prowadzone w pomieszczeniach i z wykorzystaniem pomocy dydaktycznych nieodpłatnie udostępnianych przez szkołę.
• Egzaminy zewnętrzne przeprowadzane w formie dostosowanej do indywidualnych potrzeb i umiejętności ucznia; np. korzystanie z odpowiednio dostosowanych arkuszy egzaminacyjnych czy słowników dwujęzycznych; przedłużenia czasu przewidzianego na egzamin.

Mobilność nauczycieli szkolnych

Mobilność szkolnej kadry edukacyjnej odbywa się przede wszystkim w ramach programu UE Erasmus+, a w znacznie mniejszym zakresie w:

• projektach współfinansowanych z innych środków UE i środków krajowych;
• projektach finansowanych z środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

Nie istnieją programy czy projekty mobilności finansowane wyłącznie ze środków krajowych.

Przepisy nie odnoszą się do kwestii mobilności edukacyjnej nauczycieli. Ogólne przepisy ustawy Karta Nauczyciela z dnia 26 stycznia 1982 r. (z późn. zm.) przyznają natomiast nauczycielom zatrudnionym w pełnym wymiarze prawo do urlopu płatnego w celu dalszego kształcenia w formie studiów lub szkoleń prowadzonych, odpowiednio, przez uczelnie lub placówki doskonalenia nauczycieli oraz inne ulgi i świadczenia związane z tym kształceniem. Nauczyciel może także otrzymać urlop płatny lub bezpłatny dla celów naukowych, artystycznych lub oświatowych.

Nie istnieją specjalne przepisy lub zalecenia dotyczące uznawania efektów pracy czy szkolenia nauczycieli w trakcie okresu mobilności. Okres doskonalenia zawodowego odbyty za granicą uwzględnia się natomiast w ocenie pracy nauczycieli w tym sensie, że obejmuje ona m.in. aktywność w doskonaleniu zawodowym (Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 25 sierpnia 2022 r. w sprawie oceny pracy nauczycieli).

Środki z budżetu państwa, którymi dysponują organy prowadzące szkoły, można przeznaczać m.in. na dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli, na przykład za granicą (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 23 sierpnia 2019 r. w sprawie dofinansowania doskonalenia zawodowego nauczycieli, szczegółowych celów szkolenia branżowego oraz trybu i warunków kierowania nauczycieli na szkolenia branżowe).

Programy UE

W ramach programu Erasmus+ (2014-2020, 2021-2027), którego operatorem jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, nauczyciele, dyrektorzy i inni pracownicy wszystkich typów szkół oraz instytucji zajmujących się edukacją szkolną (np. wizytatorzy, doradcy) wyjeżdżają za granicę przede wszystkim w ramach projektów Mobilność edukacyjna, które oferują trzy formy mobilności: obserwacja pracy na danym stanowisku (ang. job shadowing), prowadzenie zajęć dydaktycznych oraz kursy i szkolenia w szkole lub innej instytucji czy organizacji za granicą. Kadra edukacji szkolnej może także uczestniczyć w wyjazdach krótkoterminowych w ramach różnych innych projektów programu Erasmus+, które są związane z celami danego projektu.

Programy / inicjatywy współfinansowane z funduszy UE i środków krajowych

Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój (POWER) / Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego (FERS) (2021-2027)

W ramach programu PO WER (2014-2020) i FERS (2021-2027), współfinansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego i środków krajowych, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji (która jest operatorem programu Erasmus+) dofinansowuje mobilność kadry edukacji szkolnej, m.in. nauczycieli, psychologów i pedagogów (oraz mobilność uczniów; zob. podrozdział 13.1.1) na zasadach obowiązujących w programie Erasmus+. Pracownicy oświaty mogą prowadzić zajęcia dydaktyczne w szkołach partnerskich lub uczestniczyć w zorganizowanych zajęciach i szkoleniach oraz stażach / szkoleniach typu job shadowing (obserwacja pracy na danym stanowisku) za granicą. Środki przyznaje się na projekty, które zostały pozytywnie ocenione w akcji Mobilność edukacyjna programu Erasmus+ (zob. wyżej), ale nie są finansowane ze względu na ograniczone środki w budżecie tej akcji. 

Programy / inicjatywy wielostronne

Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (MF EOG) – Program Edukacja

Program Edukacja MF EOG (2014-2021; ostatni nabór wniosków w 2021 r., projekty trwające maksymalnie 2 lata) jest finansowany przez Islandię, Lichtenstein i Norwegię, a jego operatorem w Polsce jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji. W ramach komponentu „Rozwój zawodowy kadry” pracownicy edukacji szkolnej, podobnie jak innych sektorów edukacji formalnej (z wyjątkiem edukacji przedszkolnej) i pozaformalnej, mogą uczestniczyć w wizytach studyjnych do państw-darczyńców i intensywnych szkoleniach prowadzonych przez trenerów / ekspertów z tych państw. Komponent ‘Współpraca instytucjonalna na rzecz poprawy jakości kształcenia i dopasowania oferty edukacyjnej’ obejmuje mobilność związaną z uaktualnieniem oferty dydaktycznej oraz wymianą doświadczeń i dobrych praktyk (m.in. seminaria, konferencje, spotkania edukacyjne, intensywne szkolenia).