W Polsce nie istnieje system kształcenia personelu sprawującego opiekę nad dziećmi do lat trzech. 

Od 1 października 2016 roku kształcenie nauczycieli systemu oświaty w Polsce prowadzone jest wyłącznie w systemie szkolnictwa wyższego.

Standardy kształcenia nauczycieli określa Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 25 lipca 2019 r. w sprawie standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela z późniejszymi zmianami (ostatnia zmiana we wrześniu 2023 roku). 

Standard  ma zastosowanie  do  kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela przedmiotu, nauczyciela teoretycznych przedmiotów zawodowych, nauczyciela praktycznej nauki zawodu, nauczyciela prowadzącego zajęcia i nauczyciela psychologa. Kształcenie na studiach przygotowujących do wykonywania zawodu nauczyciela przedmiotu obejmuje 5-letni cykl (jako jednolite studia magisterskie lub studia pierwszego i drugiego stopnia, prowadzone łącznie w tym samym zakresie merytorycznym co studia magisterskie). Studia przygotowujące do wykonywania zawodu nauczyciela teoretycznych przedmiotów zawodowych lub nauczyciela praktycznej nauki zawodu są prowadzone jako studia pierwszego stopnia, studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie.

Kształcenie nauczycieli przedszkoli i klas I-III szkół podstawowych jest prowadzone na kierunku pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna, wyłącznie na jednolitych studiach magisterskich - nie ma możliwości kształcenia nauczycieli tej specjalności w formie studiów podyplomowych.

Kształcenie na studiach podyplomowych przygotowujące do wykonywania zawodu nauczyciela może być prowadzone w zakresie przygotowania: 

• psychologiczno-pedagogicznego i dydaktycznego do nauczania przedmiotu lub prowadzenia zajęć, 
• psychologiczno-pedagogicznego i dydaktycznego do nauczania teoretycznych przedmiotów zawodowych lub praktycznej nauki zawodu, 
• merytorycznego i dydaktycznego do nauczania kolejnego przedmiotu lub prowadzenia kolejnych zajęć, 
• pedagogicznego do wykonywania zawodu nauczyciela psychologa,
• psychologiczno-pedagogicznego i dydaktycznego do nauczania języka obcego.

Obecnie nauczyciele z wyższym wykształceniem (tj. tytułem licencjata/inżyniera lub magistra) stanowią 98% ogółu nauczycieli zatrudnionych w systemie oświaty.

Instytucje, poziomy i modele kształcenia

Opieka nad dziećmi w wieku do 3 lat

W Polsce nie istnieje system kształcenia personelu sprawującego opiekę nad dziećmi do lat trzech. W świetle obowiązującej legislacji można jedynie określić kwalifikacje personelu oraz zakres programów szkoleń jedynie dla części personelu (żłobków, klubów dziecięcym, wolontariuszy oraz dziennych opiekunów).

Wychowanie przedszkolne i edukacja szkolna

W polskiej edukacji nauczycieli dominujący jest model równoległy (ang. concurrent). Dotyczy on przede wszystkim kształcenia w uczelniach pedagogicznych, ale występuje także we wszystkich pozostałych uczelniach. W ramach studiów wyższych w uczelniach studenci poszczególnych kierunków studiów mają możliwość wyboru specjalności nauczycielskiej, co oznacza, że mogą zdobywać przygotowanie pedagogiczne w trakcie studiów, równolegle z przygotowaniem merytorycznym.

Dla tych, którzy nie wybrali specjalizacji nauczycielskiej, a decydują się na wybór zawodu nauczyciela po ukończeniu studiów wyższych, istnieje możliwość zdobycia przygotowania do wykonywania tego zawodu na studiach podyplomowych w uczelniach. Ta ścieżka wpisuje się w etapowy model (ang. consecutive) kształcenia nauczycieli.

Uczelnie kształcą nauczycieli wszystkich poziomów oświaty – od placówek przedszkolnych, przez szkoły podstawowe do szkół ponadpodstawowych i szkół policealnych – na studiach wyższych (studiach pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolitych studiach magisterskich) i studiach podyplomowych.

W trosce o jakość przygotowania kadry pedagogicznej uprawnienia do kształcenia nauczycieli mają tylko te uczelnie, które prowadzą badania naukowe i korzystają z najnowszych zdobyczy naukowych w zakresie kształcenia nauczycieli i edukacji uczniów. Nauczycieli mogą kształcić tylko uczelnie, które posiadają kategorię naukową nie niższą niż B w dyscyplinie, do której przypisany jest kierunek studiów.

Kształceniem nauczycieli pracujących w systemie oświaty zajmują się instytucje szkolnictwa wyższego: uniwersytety i uczelnie pedagogiczne - kształcą nauczycieli różnych specjalności do pracy w szkołach wszystkich szczebli. Przygotowują głównie nauczycieli przedmiotów ogólnokształcących dla szkół podstawowych i ponadpodstawowych, nauczycieli wychowania przedszkolnego i nauczania początkowego, a także nauczycieli i wychowawców do pracy w placówkach oświatowych i opiekuńczych, poradniach zawodowych, psychologiczno-pedagogicznych i innych poradniach specjalistycznych udzielających pomocy dzieciom i młodzieży oraz bibliotekach szkolnych i pedagogicznych.

Wśród uczelni pedagogicznych działa Akademia Pedagogiki Specjalnej, która przygotowuje nauczycieli do pracy w szkołach i placówkach specjalnych różnego typu i szczebla. Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie jest jedyną uczelnią w Polsce, która prowadzi kierunek studiów “pedagogika specjalna” ze wszystkimi specjalizacjami.

Istnieją też inne jednostki naukowo-dydaktyczne (instytuty, katedry, zakłady) zajmujące się pedagogiką specjalną i kształceniem pedagogów specjalnych.

Ponadto:

• uczelnie wychowania fizycznego - kształcą nauczycieli wychowania fizycznego i gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej dla szkół i placówek wszystkich typów i szczebli nauczania;
• uczelnie techniczne - kształcą nauczycieli przedmiotów zawodowych dla szkół ponadpodstawowych, wychowania technicznego oraz, w mniejszym zakresie, nauczycieli przedmiotów ogólnokształcących z grupy matematyczno-przyrodniczej dla szkół wszystkich szczebli i typów;
• uczelnie artystyczne - kształcą nauczycieli plastyki i muzyki dla szkół różnych szczebli i typów;
• uczelnie ekonomiczne, rolnicze i medyczne - kształcą nauczycieli przedmiotów zawodowych dla szkół ponadpodstawowych.

Warunki przyjęć

Opieka nad dziećmi w wieku do 3 lat

W Polsce nie istnieje system kształcenia personelu sprawującego opiekę nad dziećmi do lat trzech. W świetle obowiązującej legislacji można jedynie określić kwalifikacje personelu oraz zakres programów szkoleń jedynie dla części personelu (żłobków, klubów dziecięcym, wolontariuszy oraz dziennych opiekunów).

Wychowanie przedszkolne i edukacja szkolna

Uczelnia ustala warunki, tryb oraz termin rozpoczęcia i zakończenia rekrutacji oraz sposób jej przeprowadzenia. Uchwała senatu jest udostępniana nie później niż do dnia 30 czerwca roku poprzedzającego rok akademicki, w którym ma się odbyć rekrutacja, a w przypadku utworzenia uczelni lub studiów na określonym kierunku, poziomie i profilu – niezwłocznie.

Przyjęcie na studia następuje przez:

• rekrutację;
• potwierdzenie efektów uczenia się; (W wyniku potwierdzenia efektów uczenia się można zaliczyć nie więcej niż 50% punktów ECTS przypisanych do zajęć objętych programem studiów.)
• przeniesienie z innej uczelni lub uczelni zagranicznej.

Podstawą przyjęcia na studia pierwszego stopnia lub jednolite studia magisterskie są wyniki egzaminu maturalnego lub egzaminu dojrzałości i egzaminu lub egzaminów potwierdzających kwalifikacje w zawodzie. Uczelnia ustala, jakie wyniki stanowią podstawę przyjęcia na studia, i podaje do wiadomości publicznej.

Studia pierwszego, drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie

Na studia pierwszego stopnia lub jednolite studia magisterskie może być przyjęta osoba, która posiada: świadectwo dojrzałości albo świadectwo dojrzałości i zaświadczenie o wynikach egzaminu maturalnego z poszczególnych przedmiotów.

Na studia drugiego stopnia może być przyjęta osoba, która posiada dyplom ukończenia studiów.

Warunkiem ukończenia studiów i uzyskania dyplomu ukończenia studiów jest:

1. uzyskanie efektów uczenia się określonych w programie studiów, którym przypisano co najmniej:
   • 180 punktów ECTS – w przypadku studiów pierwszego stopnia,
   • 90 punktów ECTS – w przypadku studiów drugiego stopnia,
   • 300 punktów ECTS – w przypadku jednolitych studiów magisterskich trwających 9 albo 10 semestrów,
   • 360 punktów ECTS – w przypadku jednolitych studiów magisterskich trwających 11 albo 12 semestrów;
2. złożenie egzaminu dyplomowego;
3. pozytywna ocena pracy dyplomowej – w przypadku studiów drugiego stopnia i jednolitych studiów magisterskich, a w przypadku studiów pierwszego stopnia, o ile przewiduje to program studiów.

Studia podyplomowe

Studia podyplomowe mogą podejmować osoby, które posiadają przynajmniej tytuł zawodowy licencjata lub inżyniera.

Studia podyplomowe trwają nie krócej niż 3 semestry. Osoba, która ukończyła studia podyplomowe, otrzymuje świadectwo ukończenia tych studiów. Wzór świadectwa określa podmiot prowadzący te studia.

Programy kształcenia, poziomy specjalizacji, sylwetka absolwenta

Opieka nad dziećmi w wieku do 3 lat

W Polsce nie istnieje system kształcenia personelu sprawującego opiekę nad dziećmi do lat trzech. W świetle obowiązującej legislacji można jedynie określić kwalifikacje personelu oraz zakres programów szkoleń jedynie dla części personelu (żłobków, klubów dziecięcym, wolontariuszy oraz dziennych opiekunów).

Zakres programowy 280-godzinnego szkolenia dla opiekuna w żłobku lub klubie dziecięcym, obejmuje następujące bloki tematyczne:

1. psychopedagogiczne podstawy rozwoju jednostki (20 godzin):
   • adaptacja jako rezultat rozwoju,
   • przebieg rozwoju jednostki w cyklu życia,
   • uwarunkowania procesu rozwoju jednostki,
   • osiągnięcia rozwojowe w poszczególnych etapach życia jednostki;
2. rozwój dziecka w okresie wczesnego dzieciństwa (25 godzin):
   • zadania rozwojowe w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym,
   • aspekty rozwoju dziecka — charakterystyka zmian w zakresie rozwoju poznawczego, psychospołecznego i motorycznego na poszczególnych etapach życia dziecka,
   • źródła szans i zagrożeń dla rozwoju dziecka w wieku do lat 3,
   • neurologiczne podstawy rozwoju dziecka,
   • mechanizmy rozwoju dziecka;
3. stymulowanie wszechstronnego rozwoju dziecka (120 godzin):
   • rozpoznawanie potrzeb rozwojowych dziecka,
   • planowanie i dokumentowanie rozwoju dziecka w codziennych sytuacjach (powitanie, pożegnanie, posiłki, czynności higieniczne, odpoczynek, zabawa),
   • kreowanie przedmiotowego i społecznego środowiska rozwoju dziecka,
   • opieka pielęgnacyjna i zdrowotna nad dzieckiem prawidłowo i nieprawidłowo rozwijającym się,
   • zabawa jako podstawowa forma aktywności dziecka — zabawy eksploracyjne, muzyczne, rytmiczne, plastyczne i techniczne,
   • wprowadzanie dziecka w kulturę,
   • budowanie relacji społecznych z dzieckiem, rodzicami i lokalnymi służbami odpowiedzialnymi za rozwój dziecka;
4. kompetencje opiekuna dziecka (35 godzin):
   • odpowiedzialność prawna opiekuna,
   • podstawy medycyny ratunkowej (udzielanie dziecku pierwszej pomocy),
   • przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,
   • umiejętności radzenia sobie ze stresem i rozwiązywania problemów,
   • emisja głosu;
5. praktyki zawodowe (80 godzin).

Zakres programowy 80-godzinnego szkolenia uzupełniającego dla opiekuna w żłobku lub klubie dziecięcym, prowadzonego w formie warsztatów lub ćwiczeń, obejmuje następujące bloki tematyczne:

1. stymulowanie wszechstronnego rozwoju dziecka (60 godzin):
   • rozpoznawanie potrzeb rozwojowych dziecka,
   • źródła szans i zagrożeń rozwoju dziecka w wieku do lat 3,
   • wczesne wspomaganie rozwoju dziecka,
   • innowacyjne metody planowania, organizowania, monitorowania i dokumentowania procesu rozwoju dziecka,
   • budowanie relacji społecznych z dzieckiem, rodzicami i lokalnymi służbami odpowiedzialnymi za rozwój dziecka;
2. kompetencje opiekuna dziecka (20 godzin):
   • odpowiedzialność prawna opiekuna,
   • umiejętności radzenia sobie ze stresem i rozwiązywania problemów.

Zakres programowy 40-godzinnego szkolenia dla wolontariusza, zapewniającego opiekę nad dziećmi przebywającymi w żłobku lub klubie dziecięcym, prowadzonego w formie warsztatów lub ćwiczeń, obejmuje następujące zagadnienia:

1. udzielanie dziecku pierwszej pomocy;
2. opieka pielęgnacyjna;
3. stymulowanie rozwoju dziecka przez organizowanie zabaw: eksploracyjnych, muzycznych, rytmicznych, plastycznych i technicznych.

Zakres programowy 160-godzinnego szkolenia dla dziennego opiekuna, prowadzonego w formie warsztatów lub ćwiczeń, obejmuje następujące bloki tematyczne:

1. rozwój dziecka w okresie wczesnego dzieciństwa (20 godzin):
   • aspekty rozwoju dziecka — charakterystyka zmian w zakresie rozwoju poznawczego, psychospołecznego i motorycznego na poszczególnych etapach życia dziecka,
   • źródła szans i zagrożeń dla rozwoju dziecka w wieku do lat 3,
   • mechanizmy rozwoju dziecka;
2. stymulowanie wszechstronnego rozwoju dziecka (90 godzin):
   • rozpoznawanie potrzeb rozwojowych dziecka,
   • planowanie i dokumentowanie rozwoju dziecka w codziennych sytuacjach (powitanie, pożegnanie, posiłki, czynności higieniczne, odpoczynek, zabawa),
   • kreowanie przedmiotowego i społecznego środowiska rozwoju dziecka,
   • opieka pielęgnacyjna i zdrowotna nad dzieckiem harmonijnie i nieharmonijnie rozwijającym się,
   • zabawa jako podstawowa forma aktywności dziecka — zabawy eksploracyjne, muzyczne, rytmiczne, plastyczne i techniczne,
   • wprowadzanie dziecka w kulturę,
   • budowanie relacji społecznych z dzieckiem, rodzicami i lokalnymi służbami odpowiedzialnymi za rozwój dziecka;
3. kompetencje opiekuna dziecka (20 godzin):
   • odpowiedzialność prawna opiekuna,
   • podstawy medycyny ratunkowej (udzielanie dziecku pierwszej pomocy),
   • przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy;
4. praktyki zawodowe (30 godzin).

Zakres programowy 40-godzinnego szkolenia uzupełniającego dla dziennego opiekuna prowadzonego w formie warsztatów lub ćwiczeń, obejmuje następujące zagadnienia:

1. udzielanie dziecku pierwszej pomocy;
2. umiejętności radzenia sobie ze stresem i rozwiązywania problemów;
3. innowacyjne metody stymulowania rozwoju dziecka.

Wychowanie przedszkolne i edukacja szkolna

Uczelnie kształcą nauczycieli na:

• studiach I stopnia (licencjackich / inżynierskich);
• studiach II stopnia (magisterskich);
• jednolitych studiach magisterskich;
• studiach podyplomowych.

Liczbę semestrów, profil studiów, liczbę punktów ECTS konieczną do ukończenia studiów, liczbę godzin zajęć, w tym praktyk zawodowych, oraz dyscypliny naukowe lub artystyczne, do których jest przyporządkowany kierunek, ze wskazaniem dyscypliny wiodącej określa program studiów. Uczelnie samodzielnie opracowują plany i programy studiów w ramach swej autonomii, ale są one zobowiązane do przestrzegania pewnych wymagań określonych w przepisach ogólnokrajowych.

Kształcenie w uczelniach jest prowadzone w formie studiów:

• stacjonarnych, w ramach których co najmniej połowa punktów ECTS objętych programem studiów jest uzyskiwana w ramach zajęć z bezpośrednim udziałem nauczycieli akademickich lub innych osób prowadzących zajęcia i studentów;
• niestacjonarnych wskazanych w uchwale senatu, w ramach których mniej niż połowa punktów ECTS objętych programem studiów może być uzyskiwana z bezpośrednim udziałem nauczycieli akademickich lub innych osób prowadzących zajęcia i studentów. Studia niestacjonarne prowadzą do takich samych efektów kształcenia jak studia stacjonarne.

Kształcenie nauczycieli w uczelniach jest najczęściej prowadzone na kierunkach studiów wyższych przygotowujących specjalistów do różnych zawodów (np. na kierunku chemia przygotowuje się specjalistów do pracy w zakładach przemysłowych, instytutach badawczych, laboratoriach, jak też nauczycieli chemii).

W ramach danego kierunku studenci mogą wybrać:

• specjalność nauczycielską i zdobyć przygotowanie do zawodu nauczycielskiego w trakcie studiów,
• ukończyć dany kierunek bez specjalności nauczycielskiej i zdobyć przygotowanie do zawodu nauczyciela na studiach podyplomowych. 

Standardy kształcenia przygotowujące do wykonywania zawodu nauczyciela

W odniesieniu do kształcenia nauczycieli na studiach wyższych i podyplomowych obowiązują standardy kształcenia przygotowujące do wykonywania zawodu nauczyciela, określone w rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 25 lipca 2019 roku (wraz z późniejszymi zmianami).

Proces kształcenia jest realizowany w postaci zajęć lub grup zajęć przygotowujących do wykonywania zawodu nauczycieli. W przypadku studiów o profilu:

• ogólnoakademickim – program studiów obejmuje zajęcia lub grupy zajęć, związane z prowadzoną w uczelni działalnością naukową w dyscyplinie naukowej lub artystycznej, do której jest przyporządkowany kierunek studiów, którym przypisano punkty ECTS w wymiarze większym niż 50% liczby punktów ECTS koniecznej do ukończenia studiów, i uwzględnia udział studentów w zajęciach przygotowujących do prowadzenia działalności naukowej lub udział w tej działalności;
• praktycznym – program studiów obejmuje zajęcia lub grupy zajęć kształtujące umiejętności praktyczne, którym przypisano punkty ECTS w wymiarze większym niż 50% liczby punktów ECTS koniecznej do ukończenia studiów.

Znowelizowane standardy kształcenia, obowiązujące  1 października 2023 roku, przewidują możliwość odbywania praktyk na kierunkach nauczycielskich (w tym również w ramach studiów podyplomowych) także w ramach nauczania zdalnego realizowanego w szkole.

Wspomniane wyżej rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 25 lipca 2019 r. (wraz z późniejszymi zmianami) określa między innymi standard kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu:

1. nauczyciela,
2. nauczyciela przedszkola i edukacji wczesnoszkolnej (klasy I–III szkoły podstawowej),

 

Standard kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela przedmiotu, nauczyciela teoretycznych przedmiotów zawodowych, nauczyciela praktycznej nauki zawodu, nauczyciela prowadzącego zajęcia i nauczyciela psychologa

Kształcenie przygotowujące do wykonywania zawodu nauczyciela jest prowadzone na studiach na kierunku, poziomie i profilu, których program określa efekty uczenia się, o których mowa w ustawie z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji.

Studia prowadzone są jako studia pierwszego stopnia i studia drugiego stopnia lub jako jednolite studia magisterskie, na kierunku, którego program studiów określa efekty uczenia się obejmujące wiedzę i umiejętności odpowiadające wszystkim wymaganiom odpowiednio podstawy programowej przedmiotu nauczania lub podstawy programowej kształcenia w zawodzie lub treściom prowadzonych zajęć:

• Studia stacjonarne pierwszego stopnia trwają nie krócej niż 6 semestrów (co najmniej 180 punktów ECTS);
• Studia stacjonarne drugiego stopnia trwają nie krócej niż 3 semestry (co najmniej 90 punktów ECTS);
• Stacjonarne jednolite studia magisterskie trwają nie krócej niż 9 semestrów (co najmniej 300 punktów ECTS, a w przypadku studiów trwających dłużej niż 10 semestrów – 360 punktów ECTS).
• Studia niestacjonarne mogą trwać dłużej niż odpowiednie studia stacjonarne. Liczba punktów ECTS konieczna do ukończenia studiów nie może być mniejsza niż w przypadku studiów stacjonarnych pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolitych studiów magisterskich.
• Studia podyplomowe przygotowujące do wykonywania zawodu nauczyciela trwają nie krócej niż 3 semestry.

Proces kształcenia jest realizowany w postaci zajęć lub grup zajęć przygotowujących do wykonywania zawodu nauczyciela. Kształcenie na studiach przygotowujące do wykonywania zawodu nauczyciela obejmuje:

• przygotowanie merytoryczne i
• przygotowanie pedagogiczne, które obejmuje: 
  • przygotowanie psychologiczno-pedagogiczne i
  • przygotowanie dydaktyczne, które obejmuje: 
    • podstawy dydaktyki i emisję głosu oraz
    • przygotowanie dydaktyczne do nauczania pierwszego przedmiotu lub prowadzenia pierwszych zajęć lub do nauczania kolejnego przedmiotu lub prowadzenia kolejnych zajęć

Kształcenie na studiach podyplomowych przygotowujące do wykonywania zawodu nauczyciela może być prowadzone w zakresie przygotowania:

• psychologiczno-pedagogicznego i dydaktycznego do nauczania przedmiotu lub prowadzenia zajęć.
• psychologiczno-pedagogicznego i dydaktycznego do nauczania teoretycznych przedmiotów zawodowych lub praktycznej nauki zawodu
• merytorycznego, psychologiczno-pedagogicznego i dydaktycznego
• merytorycznego i dydaktycznego do nauczania kolejnego przedmiotu lub prowadzenia kolejnych zajęć
• pedagogicznego do wykonywania zawodu nauczyciela psychologa
• psychologiczno-pedagogicznego i dydaktycznego do nauczania języka obcego

Standard kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela przedszkola i edukacji wczesnoszkolnej (klasy I–III szkoły podstawowej)

Studia są jednolitymi studiami magisterskimi (co najmniej 9 semestrów i co najmniej 300 punktów ECTS).

Studia niestacjonarne mogą trwać dłużej niż studia stacjonarne.

Liczba godzin zajęć, w tym praktyk zawodowych, nie może być mniejsza niż 2860.

Program studiów może określać dla studiów prowadzonych w formie niestacjonarnej mniejszą liczbę godzin zajęć, jeżeli zapewnia osiągnięcie takich samych efektów uczenia się jak na studiach prowadzonych w formie stacjonarnej (co najmniej 300 punktów ECTS).

Kształcenie na studiach przygotowujących do zawodu obejmuje: przygotowanie merytoryczne i przygotowanie pedagogiczne, które obejmuje: przygotowanie psychologiczno-pedagogiczne i przygotowanie dydaktyczne.

Kształcenie przygotowujące do wykonywania zawodu nauczyciela przedszkola i edukacji wczesnoszkolnej (klasy I–III szkoły podstawowej) jest prowadzone przez nauczycieli akademickich i inne osoby posiadające kompetencje i doświadczenie w zakresie właściwym dla prowadzonych zajęć, w tym nauczycieli akademickich posiadających dorobek naukowy w dyscyplinach naukowych – pedagogika lub psychologia.

Kadra kształcąca nauczycieli

Opieka nad dziećmi w wieku do 3 lat

W Polsce nie istnieje system kształcenia personelu sprawującego opiekę nad dziećmi do lat trzech. Szkolenia personelu organizowane są przez podmioty, które uzyskały zgodę Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Wychowanie przedszkolne i edukacja szkolna

Kształceniem nauczycieli w uczelniach zajmują się nauczyciele akademiccy, wśród których wyodrębnia się pracowników naukowo-dydaktycznych, naukowych i dydaktycznych, przy czym jedynie pracownicy naukowo-dydaktyczni i dydaktyczni są ustawowo zobowiązani do kształcenia studentów.

Przepisy nie określają specjalnych wymogów dotyczących kadry akademickiej kształcącej nauczycieli. Ogólne wymagania dotyczące poziomu wykształcenia i stopnia lub tytułu naukowego pracowników naukowo-dydaktycznych, naukowych i dydaktycznych są określone ustawowo, natomiast statut uczelni może określać dodatkowe wymagania i kwalifikacje zawodowe osób zatrudnianych na tych stanowiskach naukowych.

Nauczyciele zatrudnieni w placówkach doskonalenia nauczycieli są traktowani w polskiej legislacji jako nauczyciele sektora oświaty i podlegają odrębnym przepisom (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 maja 2019 r. w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli).

 

Kwalifikacje, ocena, świadectwa

Opieka nad dziećmi w wieku do 3 lat

Na stanowisku opiekuna w żłobku lub klubie dziecięcym można zatrudnić osoby posiadające kwalifikacje:

• pielęgniarki/położnej, opiekunki dziecięcej, nauczyciela wychowania przedszkolnego, nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej, pedagoga opiekuńczo-wychowawczego, pedagoga społeczno-wychowawczego, pedagoga wczesnej edukacji, terapeuty pedagogicznego, nauczyciela z kwalifikacjami z zakresu terapii pedagogicznej, lub
• ukończone studia wyższe lub studia podyplomowe na kierunku lub specjalności: wczesne wspomaganie rozwoju, wspomaganie rozwoju dzieci w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej w żłobkach i przedszkolach, edukacja prorozwojowa, pedagogika małego dziecka, wychowania przedszkolnego, psychologia dziecięca, psychologia wspierania rozwoju i kształcenia, psychologia wychowawcza.

Na stanowisku opiekuna w żłobku  lub klubie dziecięcym można zatrudnić również osobę, która odbyła nie wcześniej niż 2 lata przed podjęciem pracy na tym stanowisku, szkolenie z udzielania dziecku pierwszej pomocy oraz posiada co najmniej wykształcenie:

• wyższe na dowolnym kierunku, którego program obejmuje zagadnienia związane z opieką nad małym dzieckiem lub jego rozwojem, i odbyła 80-godzinne szkolenie
• średnie lub średnie branżowe oraz: 
  • posiada co najmniej roczne doświadczenie w pracy z dziećmi w wieku do lat 3 lub
  • przed zatrudnieniem jako opiekun w żłobku lub klubie dziecięcym odbyła 280-godzinne szkolenie, z czego co najmniej 80 godzin w formie zajęć praktycznych, polegających na sprawowaniu opieki nad dzieckiem pod kierunkiem opiekuna.

Przy zapewnianiu opieki nad dziećmi przebywającymi w żłobku lub klubie dziecięcym można korzystać z pomocy wolontariuszy. Wolontariusz przed rozpoczęciem świadczenia pracy zobowiązany jest do odbycia szkolenia z udzielania dziecku pierwszej pomocy, chyba że posiada kwalifikacje, jakie są niezbędne, aby być opiekunem w żłobku lub klubie.

Dziennym opiekunem może być osoba, która:

• daje rękojmię należytego sprawowania opieki nad dziećmi;
• nie jest i nie była pozbawiona władzy rodzicielskiej oraz władza rodzicielska nie została jej zawieszona ani ograniczona;
• wypełnia obowiązek alimentacyjny, w przypadku gdy taki obowiązek został nałożony na podstawie tytułu wykonawczego pochodzącego lub zatwierdzonego przez sąd;
• nie figuruje w bazie danych Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym z dostępem ograniczonym lub nie została skazana prawomocnym wyrokiem za inne przestępstwo umyślne;
• posiada warunki lokalowe zapewniające bezpieczną opiekę nad dzieckiem;
• odbyła:
  •  160-godzinne szkolenie albo
  •  40-godzinne szkolenie uzupełniające, w tym z zakresu udzielania dziecku pierwszej pomocy, jeżeli posiada kwalifikacje pielęgniarki, położnej, opiekunki dziecięcej, nauczyciela wychowania przedszkolnego, nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej lub pedagoga opiekuńczo-wychowawczego, pedagoga społeczno-wychowawczego, pedagoga wczesnej edukacji, terapeuty pedagogicznego.

Do tych szkoleń nie jest zobowiązana osoba, która pracowała z dziećmi w wieku do lat 3 przez okres co najmniej 12 miesięcy bezpośrednio przed rozpoczęciem pełnienia funkcji dziennego opiekuna oraz odbyła nie wcześniej niż 2 lata przed rozpoczęciem pełnienia funkcji dziennego opiekuna szkolenie z udzielania dziecku pierwszej pomocy.

Nianią może zostać każdy,  kto spełnia trzy poniższe warunki:

• nie jest rodzicem dziecka, którym ma się opiekować,

• ma więcej niż 18 lat,

• zrobi badania dla celów sanitarno-epidemiologicznych i dostanie orzeczenie o braku przeciwwskazań do pracy.

Nianią może więc być na przykład babcia, siostra, kuzynka dziecka, ktoś spoza rodziny — sąsiadka, studentka, emeryt, osoba na świadczeniu przedemerytalnym. 

Niania nie musi mieć kierunkowego wykształcenia ani doświadczenia zawodowego w pracy z małymi dziećmi. Nie musi też odbywać specjalnych szkoleń.

 

Wychowanie przedszkolne i edukacja szkolna

Kwalifikacje

Od października 2023 r. obowiązuje nowe rozporządzenie w sprawie kwalifikacji wymaganych od nauczycieli, które jest konsekwencją zmian w standardach kształcenia. 

Wydanie nowego rozporządzenia w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli było konieczne między innymi ze względu na zmiany w sposobie kształcenia nauczycieli, które zostały wprowadzone:

• ustawą z 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce,

• obowiązującymi od 1 października 2023 roku zmianami w rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 25 lipca 2019 r. w sprawie standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela.

Nowy standard kształcenia nauczycieli wprowadził zasadę ogólną, która stanowi, że kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela danego przedmiotu lub prowadzonych zajęć posiadają osoby, które ukończyły:

• jednolite studia magisterskie albo

• studia pierwszego i drugiego stopnia (łącznie) – przy czym zarówno studia pierwszego stopnia, jak i studia drugiego stopnia są prowadzone w takim samym zakresie, odpowiadającym nauczanemu przedmiotowi lub prowadzonym zajęciom

 oraz 

• posiadają przygotowanie pedagogiczne. 

W nowym standardzie kształcenia przygotowanie pedagogiczne definiowane jest jako:

1. przygotowanie pedagogiczne, potwierdzone dyplomem ukończenia studiów wraz z suplementem do dyplomu lub innym dokumentem wydanym przez uczelnię, lub świadectwem ukończenia studiów podyplomowych lub
2. przygotowanie pedagogiczne obejmujące wiedzę i umiejętności z zakresu psychologii, pedagogiki i dydaktyki szczegółowej, nauczanych w wymiarze nie mniejszym niż 270 godzin w powiązaniu z kierunkiem (specjalnością) kształcenia oraz pozytywnie ocenioną praktyką pedagogiczną odbytą w wymiarze nie mniejszym niż 150 godzin, uzyskane w wyniku ukończenia studiów lub studiów podyplomowych prowadzonych zgodnie z przepisami obowiązującymi przed dniem 3 sierpnia 2019 r., potwierdzone dyplomem ukończenia studiów lub innym dokumentem wydanym przez uczelnię, lub świadectwem ukończenia studiów podyplomowych, lub
3. przygotowanie pedagogiczne uzyskane w wyniku ukończenia zakładu kształcenia nauczycieli, potwierdzone dyplomem ukończenia takiego zakładu, lub
4. przygotowanie pedagogiczne obejmujące wiedzę i umiejętności z zakresu psychologii, pedagogiki i dydaktyki szczegółowej, nauczanych w wymiarze nie mniejszym niż 270 godzin w powiązaniu z kierunkiem (specjalnością) kształcenia oraz pozytywnie ocenioną praktyką pedagogiczną odbytą w wymiarze nie mniejszym niż 150 godzin, uzyskane w wyniku ukończenia kursu kwalifikacyjnego, potwierdzone świadectwem ukończenia takiego kursu, lub
5. przygotowanie pedagogiczne nauczycieli praktycznej nauki zawodu obejmujące zajęcia z zakresu przygotowania pedagogicznego w wymiarze nie mniejszym niż 150 godzin, uzyskane w wyniku ukończenia:
   • studiów lub studiów podyplomowych prowadzonych zgodnie z przepisami obowiązującymi przed dniem 3 sierpnia 2019 r., potwierdzone dyplomem ukończenia studiów lub innym dokumentem wydanym przez uczelnię, lub świadectwem ukończenia studiów podyplomowych lub
   • kursu kwalifikacyjnego w zakresie przygotowania pedagogicznego dla nauczycieli praktycznej nauki zawodu, potwierdzone świadectwem ukończenia takiego kursu.

Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolach i klasach I-III szkół podstawowych, z wyjątkiem szkół podstawowych specjalnych ma osoba, która ukończyła:

1. jednolite studia magisterskie prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia na kierunku pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna i posiada przygotowanie pedagogiczne lub
2. studia pierwszego stopnia prowadzone zgodnie z przepisami obowiązującymi przed dniem 3 sierpnia 2019 r. na kierunku pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna i posiada przygotowanie pedagogiczne, lub
3. studia drugiego stopnia prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia na kierunku pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna, na podstawie § 39 ust. 2 pkt 2 i ust. 3 pkt 2 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 27 września 2018 r. w sprawie studiów (Dz. U. z 2021 r. poz. 661 oraz z 2022 r. poz. 1869), i posiada przygotowanie pedagogiczne, lub
4. studia prowadzone zgodnie z przepisami obowiązującymi przed dniem 3 sierpnia 2019 r. 

Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w klasach IV-VIII szkół podstawowych i w szkołach ponadpodstawowych, z wyjątkiem szkół specjalnych posiada osoba, która ukończyła:

1. studia pierwszego i drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia na:
   • kierunku studiów zgodnym z nauczanym przedmiotem lub prowadzonymi zajęciami i posiada przygotowanie pedagogiczne lub
   • kierunku studiów, których program określa efekty uczenia się w kategoriach wiedzy i umiejętności obejmujące treści nauczania określone w podstawie programowej kształcenia ogólnego w zakresie nauczanego przedmiotu lub treści prowadzonych zajęć na odpowiednim etapie edukacyjnym, i posiada przygotowanie pedagogiczne, lub
   • kierunku studiów, których program określa efekty uczenia się w kategoriach wiedzy i umiejętności obejmujące treści nauczania odpowiadające wymaganiom ogólnym określonym w podstawie programowej kształcenia ogólnego w zakresie nauczanego przedmiotu lub treści prowadzonych zajęć na odpowiednim etapie edukacyjnym, i posiada przygotowanie pedagogiczne oraz ukończyła studia podyplomowe prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć lub
2. studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie prowadzone zgodnie z przepisami obowiązującymi przed dniem 3 sierpnia 2019 r. na:
   • kierunku zgodnym (specjalności zgodnej) z nauczanym przedmiotem lub prowadzonymi zajęciami i posiada przygotowanie pedagogiczne lub
   • kierunku, którego efekty uczenia się w kategoriach wiedzy i umiejętności obejmują treści nauczania określone w podstawie programowej kształcenia ogólnego w zakresie nauczanego przedmiotu lub treści prowadzonych zajęć na odpowiednim etapie edukacyjnym, i posiada przygotowanie pedagogiczne, lub
   • kierunku innym (specjalności innej) niż określone w lit. a i b i posiada przygotowanie pedagogiczne oraz ukończyła studia podyplomowe w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć.

Od reguły 5-letniego cyklu kształcenia w rozporządzeniu przewidziano jednak bardzo wiele wyjątków. Przede wszystkim dla nauczycieli, którzy uzyskali kwalifikacje według wcześniejszych standardów kształcenia (czyli przepisów obowiązujących przed 3 sierpnia 2019 r.) wystarczające będą studia I stopnia – w szkołach podstawowych.

Ocena i dyplomy

Ocena pracy studenta w trakcie studiów w uczelni dokonywana jest przez nauczycieli akademickich podczas ćwiczeń, kolokwiów i egzaminów.

Nauczyciele akademiccy stosują różne formy oceny - egzaminy ustne, egzaminy pisemne, testy, itp. W indeksie wpisywana jest z zasady ocena cyfrowa lub informacja o zaliczeniu przedmiotu. W uczelniach skala ocen jest 4-stopniowa (bardzo dobry, dobry, dostateczny i niedostateczny).

Wynikającym z programu kształcenia zajęciom zaliczonym przez studenta przypisuje się punkty ECTS.

W celu uzyskania dyplomu ukończenia:

• studiów pierwszego stopnia student jest obowiązany uzyskać co najmniej 180 punktów ECTS,
• studiów drugiego stopnia – co najmniej 90 punktów ECTS,
• jednolitych studiów magisterskich – co najmniej 300 punktów ECTS w systemie studiów pięcioletnich oraz 360 punktów ECTS w systemie studiów sześcioletnich.

Absolwenci studiów otrzymują uczelniane dyplomy ukończenia studiów (wzór dyplomu zatwierdza senat uczelni), potwierdzające uzyskanie odpowiedniego tytułu zawodowego i suplementy do dyplomów.

Absolwenci studiów podyplomowych – otrzymują świadectwa ukończenia tych studiów.

Warunkiem przystąpienia do egzaminu dyplomowego jest pozytywna ocena pracy dyplomowej. Praca dyplomowa jest samodzielnym opracowaniem określonego zagadnienia naukowego lub artystycznego lub dokonaniem artystycznym prezentującym ogólną wiedzę i umiejętności studenta związane z danym kierunkiem studiów, poziomem i profilem kształcenia oraz umiejętności samodzielnego analizowania i wnioskowania.

Uczelnia jest obowiązana do sprawdzania pisemnych prac dyplomowych przed egzaminem dyplomowym z wykorzystaniem Jednolitego Systemu Antyplagiatowego.

Studia pierwszego stopnia

Warunkiem ukończenia studiów jest:

1. uzyskanie określonych w programie efektów kształcenia i wymaganej liczby punktów ECTS.
2. złożenie egzaminu dyplomowego
3. pozytywna ocena pracy dyplomowej (o ile przewiduje to program studiów)

Absolwent otrzymuje dyplom ukończenia studiów wyższych, który zawiera takie informacje jak: forma studiów, nazwa kierunku studiów, profil oraz dyscyplina, do której jest przyporządkowany kierunek studiów, a w przypadku gdy kierunek jest przyporządkowany do więcej niż jednej dyscypliny – dyscyplina wiodąca, słownie określony wynik ukończenia studiów; tytuł zawodowy i data jego uzyskania.

Wraz z dyplomem wydaje się suplement do dyplomu, oparty na modelu opracowanym przez Komisję Europejską, Radę Europy i UNESCO/CEPES, w którym podane są informacje o dyplomie, poziomie wykształcenia, treści studiów i osiągniętych wynikach (wraz z punktami ECTS i wynikiem ukończenia studiów) i uprawnieniach posiadacza dyplomu.

Studia drugiego stopnia i jednolite studia magisterskie

Warunkiem ukończenia studiów jest:

1. uzyskanie określonych w programie efektów kształcenia i wymaganej liczby punktów ECTS.
2. złożenie egzaminu dyplomowego.
3. pozytywna ocena pracy dyplomowej. Pomimo iż tytuł magistra jest tytułem zawodowym, prace magisterskie mają najczęściej charakter prac naukowych.

Absolwent otrzymuje dyplom ukończenia studiów wyższych, który zawiera takie informacje jak: forma studiów, nazwa kierunku studiów, profil oraz dyscyplina, do której jest przyporządkowany kierunek studiów, a w przypadku gdy kierunek jest przyporządkowany do więcej niż jednej dyscypliny – dyscyplina wiodąca, słownie określony wynik ukończenia studiów; tytuł zawodowy i data jego uzyskania.

Absolwenci studiów magisterskich otrzymują suplement do dyplomu.

Studia podyplomowe

Warunkiem ukończenia studiów podyplomowych jest uzyskanie określonych efektów kształcenia i co najmniej 30 punktów ECTS, złożenie egzaminów oraz złożenie pracy końcowej lub egzaminu końcowego, jeśli przewiduje to program kształcenia.

Absolwenci otrzymują świadectwo ukończenia studiów podyplomowych, które zawiera m.in. informacje o zakresie studiów, liczbie semestrów i wyniku studiów oraz wykaz zajęć teoretycznych i praktycznych wraz z liczbą punktów ECTS.

Kwalifikacje nauczycielskie

W szkolnictwie wyższym nie przyznaje się “kwalifikacji nauczycielskich” jako takich. Dyplomy ukończenia studiów wyższych ze specjalnością nauczycielską i świadectwa ukończenia studiów podyplomowych przygotowujących do wykonywania zawodu nauczyciela potwierdzają przygotowanie pedagogiczne, a tym samym „kwalifikacje nauczycielskie”.

Alternatywne ścieżki kształcenia

Choć w Polsce nie ma alternatywnych ścieżek kształcenia, to są wyjątki od ogólnej zasady określania kwalifikacji do zajmowania stanowiska nauczyciela, co oznacza, że pięcioletnie studia magisterskie bądź łącznie studia I i II stopnia nie są wymagane w przypadku:

• Nauczycieli przedmiotu wychowanie do życia w rodzinie w szkołach podstawowych, nauczycielem tego przedmiotu może być nauczyciel  przedmiotu lub zajęć innych niż wychowanie do życia w rodzinie, legitymujący się świadectwem ukończenia kursu kwalifikacyjnego z zakresu wychowania do życia w rodzinie, prowadzonego zgodnie z przepisami w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli.
• Nauczycieli teoretycznych przedmiotów zawodowych, którzy legitymują się wykształceniem wyższym na poziomie studiów co najmniej pierwszego stopnia oraz posiadają przygotowanie pedagogiczne. Wymagania kwalifikacyjne wobec nauczycieli teoretycznych przedmiotów zawodowych wynikają ze specyfiki kształcenia tej grupy nauczycieli. Wielu spośród tych nauczycieli pierwotnie kształciło się w zawodach „nienauczycielskich”, do wykonywania których nie jest wymagane ukończenie studiów drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich. W trakcie pracy zawodowej, będąc fachowcami w swoim zawodzie, są często zatrudniani na stanowisku nauczyciela teoretycznych przedmiotów zawodowych (lub praktycznej nauki zawodu) i uzupełniają przygotowanie pedagogiczne. 
• Nauczycieli praktycznej nauki zawodu, którzy legitymują się świadectwem dojrzałości, praktyką zawodową albo dyplomem mistrzowskim i tytułem mistrza w zawodzie, którego nauczają, a ponadto posiadają przygotowanie pedagogiczne. Nauczyciele praktycznej nauki zawodu, którzy nie posiadają wykształcenia wyższego, mogą uzyskać przygotowanie pedagogiczne w formie kursu kwalifikacyjnego prowadzonego zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli.
• Nauczycieli języków obcych:
  • w przedszkolach i w klasach I–III szkół podstawowych, którymi mogą być również osoby:
    • posiadające kwalifikacje do nauczania języka obcego na wszystkich etapach edukacyjnych 
    • nauczyciele przedszkoli i klas I–III szkół podstawowych, którzy ukończyli studia w czasie, w którym odbyte kształcenie nie obejmowało przygotowania do wczesnego nauczania języka obcego, a którzy posiadają świadectwo egzaminu z danego języka obcego w stopniu co najmniej podstawowym oraz ukończyli studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie wczesnego nauczania danego języka obcego
  • we wszystkich typach szkół i placówek, którzy legitymują się:
    • dyplomem ukończenia studiów drugiego stopnia na dowolnym kierunku oraz świadectwem egzaminu z danego języka obcego w stopniu zaawansowanym lub biegłym oraz posiadają przygotowanie pedagogiczne, lub świadectwem złożenia państwowego nauczycielskiego egzaminu z danego języka obcego stopnia II lub
    • dyplomem ukończenia studiów pierwszego stopnia w specjalności danego języka obcego lub lingwistyki stosowanej w zakresie danego języka obcego prowadzonych na podstawie przepisów obowiązujących przed dniem wejścia w życie rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 17 stycznia 2012 r. w sprawie standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela, i posiadają przygotowanie pedagogiczne 
    • dyplomem ukończenia studiów (bez określenia ich poziomu) uzyskanym w kraju, w którym językiem urzędowym jest dany język nauczany w szkole lub placówce, oraz posiadający przygotowanie pedagogiczne 
  • w szkołach podstawowych, którzy mogą legitymować się dyplomem ukończenia studiów pierwszego stopnia na kierunku studiów (innym), których program nie określał efektów uczenia się w kategoriach wiedzy i umiejętności obejmujących treści nauczania określone w podstawie programowej języka obcego nowożytnego, a którzy posiadają świadectwo egzaminu z danego języka obcego w stopniu zaawansowanym lub biegłym, o którym mowa w załączniku do projektu rozporządzenia, oraz posiadają przygotowanie pedagogiczne.
• Nauczycieli języka regionalnego, którymi mogą być absolwenci studiów co najmniej pierwszego stopnia w zakresie danego języka regionalnego i posiadający przygotowanie pedagogiczne. 
• Nauczycieli religii, którzy spełniają wymagania kwalifikacyjne określone w porozumieniach zawartych między ministrem właściwym do spraw oświaty i wychowania a Konferencją Episkopatu Polski lub władzami innych kościołów i związków wyznaniowych. 
• Nauczycieli przedmiotu biznes i zarządzanie, którymi mogą być również nauczyciele podstaw przedsiębiorczości.  W związku z tym, że biznes i zarządzanie jest nowym przedmiotem, wprowadzonym od roku szkolnego 2023/2024 w szkołach ponadpodstawowych (licea ogólnokształcące, technika i branżowe szkoły I stopnia), przyjęto, że nauczyciele podstaw przedsiębiorczości są odpowiednio przygotowani do nauczania przedmiotu biznes i zarządzanie.