Skip to main content
European Commission logo

Eurydice

EACEA National Policies Platform:Eurydice
Szkolnictwo średnie i policealne

Poland

6.Szkolnictwo średnie i policealne

Last update: 27 February 2024
On this page

Typy szkół

W polskim systemie szkolnym, opartym na ośmioletniej szkole podstawowej, etap kształcenia w szkole średniej I stopnia formalnie nie jest formalnie wyodrębniony – 8-letnie szkoły podstawowe obejmują dwa poziomy: ISCED 1 (szkolnictwo podstawowe) i ISCED 2 (szkolnictwo średnie I stopnia). Na zakończenie kształcenia przeprowadza się powszechny i obowiązkowy egzamin ósmoklasisty.

Szkoły średnie II stopnia w Polsce aktualnie obejmują:

  • trzyletnie branżowe szkoły I stopnia – których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu po zdaniu egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe, a także podjęcie dalszego kształcenia w branżowej szkole II stopnia kształcącej w zawodzie, w którym wyodrębniono kwalifikację wspólną dla zawodu nauczanego w branżowej szkole I i II stopnia, lub w liceum ogólnokształcącym dla dorosłych począwszy od klasy II;
  • czteroletnie licea ogólnokształcące – po których absolwenci mogą przystąpić do egzaminu maturalnego, umożliwiającego uzyskanie świadectwa dojrzałości;
  • pięcioletnie technika, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu po zdaniu egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe, a także uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego;
  • dwuletnie szkoły branżowe II stopnia – ich ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w zawodzie nauczanym na poziomie technika, w którym wyodrębniono kwalifikację wspólną dla zawodu nauczanego w branżowej szkole I i II stopnia, po zdaniu egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w danym zawodzie, a także uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego;
  • trzyletnie szkoły specjalne przysposabiające do pracy dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa potwierdzającego przysposobienie do pracy (patrz: Wsparcie pedagogiczne i poradnictwo).

Szkoły policealne 

Szkoły policealne dla absolwentów szkół średnich II stopnia oferują trwające od 1 do maksymalnie 2,5 roku programy kształcenia zawodowego, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu po zdaniu egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe.

Szkoły artystyczne

Odrębną strukturę organizacyjną w Polsce tworzy szkolnictwo artystyczne. Za jego funkcjonowanie odpowiada minister właściwy ds. kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Zob. również rozdział Warianty organizacyjne oraz struktury alternatywne w szkolnictwie podstawowym

Podstawa programowa kształcenia ogólnego a polskie szkoły średnie

Podstawa programowa kształcenia ogólnego stanowi jeden z najważniejszych instrumentów prawnych zarządzania polską edukacją. Od 1 września 2019 r. ustanowiono nowe typy 4-letniego liceum ogólnokształcącego i 5-letniego technikum (szkoły ponadpodstawowe) oraz w związku z tym nastąpiło utworzenie lub ustawowe przekształcenie odpowiednich, dotychczasowych szkół średnich. Od 1 września 2020 r. rozpoczęły działalność branżowe szkoły II stopnia, przeznaczone dla absolwentów branżowych szkół I stopnia (są to całkowicie nowe szkoły).

Podstawę programową kształcenia ogólnego w nowych typach szkół stanowią następujące przepisy wykonawcze do ustawy – Prawo oświatowe:

  • Dla szkół branżowych I stopnia oraz szkół policealnych, powstających z dniem 1 września 2017 r. – rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej;
  • Dla liceów ogólnokształcących, techników i branżowych szkół II stopnia – rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia.

Podstawę programową kształcenia w zawodach dla  różnych typów szkół (tzn. szkół branżowych, pięcioletnich techników oraz szkół policealnych) reguluje rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 maja 2019 r. w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego oraz dodatkowych umiejętności zawodowych w zakresie wybranych zawodów szkolnictwa branżowego.

Podstawa programowa z 2017 r. wskazuje, że cele kształcenia ogólnego w branżowych szkołach I stopnia obejmują przygotowanie uczniów do uzyskania kwalifikacji zawodowych, a także, jak w przypadku innych typów szkół, do pracy i życia w warunkach współczesnego świata. Kształcenie ogólne w branżowej szkole I stopnia otwiera proces uczenia się przez całe życie. Poza kształceniem zawodowym, branżowa szkoła I stopnia ma za zadanie wyposażyć uczniów w odpowiedni zasób wiedzy ogólnej, która stanowi fundament wykształcenia, umożliwiający zdobycie podczas dalszej nauki zróżnicowanych kwalifikacji zawodowych oraz umożliwiający kontynuację kształcenia w branżowej szkole II stopnia, a następnie jej późniejsze doskonalenie lub modyfikowanie. Celem kształcenia ogólnego w branżowej szkole I stopnia jest: 1) przyswojenie przez uczniów określonego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad, teorii i praktyk; 2) zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystania posiadanych wiadomości podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów; 3) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie.

Oddzielne załączniki do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. obejmują podstawę programową kształcenia ogólnego dla:

  • czteroletniego liceum ogólnokształcącego i pięcioletniego technikum
  • branżowej szkoły II stopnia dla uczniów będących absolwentami dotychczasowego gimnazjum
  • branżowej szkoły II stopnia dla uczniów będących absolwentami ośmioletniej szkoły podstawowej.

Jeśli chodzi o czteroletnie liceum ogólnokształcące oraz pięcioletnie technikum, nowa podstawa programowa kształcenia ogólnego z 30 stycznia 2018 r. zakłada, iż kształcenie ogólne w szkole ponadpodstawowej tworzy programowo spójną całość i stanowi fundament  wykształcenia,  umożliwiający  zdobycie  zróżnicowanych  kwalifikacji zawodowych, a następnie ich doskonalenie lub modyfikowanie, otwierając proces uczenia się przez całe życie. Celem kształcenia ogólnego w liceum ogólnokształcącym i technikum jest:

  1. traktowanie  uporządkowanej,  systematycznej  wiedzy  jako  podstawy  kształtowania umiejętności;
  2. doskonalenie  umiejętności  myślowo-językowych,  takich  jak:  czytanie  ze zrozumieniem,  pisanie  twórcze,  formułowanie  pytań  i  problemów,  posługiwanie  się kryteriami,  uzasadnianie,  wyjaśnianie,  klasyfikowanie,  wnioskowanie,  definiowanie, posługiwanie się przykładami itp.;
  3. rozwijanie  osobistych  zainteresowań  ucznia  i  integrowanie  wiedzy  przedmiotowej z różnych dyscyplin;
  4. zdobywanie  umiejętności  formułowania  samodzielnych  i  przemyślanych  sądów, uzasadniania  własnych  i  cudzych  sądów  w  procesie  dialogu  we  wspólnocie dociekającej;
  5. łączenie  zdolności  krytycznego  i  logicznego  myślenia  z  umiejętnościami wyobrażeniowo-twórczymi;
  6. rozwijanie wrażliwości społecznej, moralnej i estetycznej;
  7. rozwijanie narzędzi myślowych umożliwiających uczniom obcowanie z kulturą i jej rozumienie;
  8. rozwijanie  u  uczniów  szacunku  dla  wiedzy,  wyrabianie  pasji  poznawania  świata i zachęcanie do praktycznego zastosowania zdobytych wiadomości.

Wykaz umiejętności zdobywanych przez uczniów szkół średnich II stopnia (określanych mianem szkół ponadpodstawowych) obejmuje m.in. umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi,  w  tym  dbałość  o  poszanowanie  praw  autorskich  i  bezpieczne poruszanie się w cyberprzestrzeni, umiejętność  samodzielnego  docierania  do  informacji,  dokonywania  ich  selekcji, syntezy oraz wartościowania, rzetelnego korzystania ze źródeł, a także umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w językach obcych, zarówno w mowie, jak i w piśmie.

Poziom kompetencji określony podstawą programową po zakończeniu nauki na danym etapie edukacyjnym podlega od 1 września 2019 r. ocenie zewnętrznych komisji egzaminacyjnych w ramach egzaminu maturalnego na końcu III etapu edukacyjnego.

Zreformowany system kształcenia zawodowego

System szkolnictwa i egzaminów zawodowych w Polsce jest dostosowywany do potrzeb nowoczesnej gospodarki począwszy od 2012 r. Celem zmian jest potrzeba poprawy jakości i efektywności kształcenia. W ramach pakietu ustaw z dnia 14 grudnia 2016 r.: Prawo oświatowe oraz Przepisy wprowadzające Prawo oświatowe zróżnicowano ścieżki edukacyjne dla absolwentów ośmioletnich szkół podstawowych, tworząc szkoły branżowe I i II stopnia (2+3 lata kształcenia):

  • Branżowa szkoła I stopnia umożliwia otrzymanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe i uzyskanie wykształcenia zasadniczego branżowego, zaś jej absolwent będzie już przygotowany do podjęcia pracy.
  • Branżowa szkoła II stopnia – umożliwia chętnym absolwentom szkół I stopnia kontynuowanie nauki i uzyskanie dyplomu technika oraz zdanie egzaminu dojrzałości, czego nie można było w prosty sposób osiągnąć po ukończeniu dawnej zasadniczej szkoły zawodowej w systemie szkolnym przed 1 września 2017 r.

Od 1 września 2019 r. w systemie szkolnictwa zawodowego wprowadzono następujące zmiany:

  • Połączenie odrębnych aktów wykonawczych w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego z podstawami programowymi kształcenia w zawodach – powoduje ono, że bardziej czytelna staje się struktura aktów wykonawczych do ustawy oraz zapobiega się sytuacji braku aktualnych podstaw programowych dla nowo ustalanych zawodów;
  • Bliższa współpraca szkół z pracodawcami i ich organizacjami – umożliwia się zawieranie porozumień między szkołami a pracodawcami i tworzenie tzw. klas patronackich, które mogą kształcić uczniów w danym zawodzie lub specjalności, potrzebnych konkretnemu przedsiębiorstwu;
  • Urzędowe prognozy zapotrzebowania na rynku pracy, wiążące opiniowanie przez wojewódzką radę rynku pracy – lokalne organy administracyjne mają za zadanie regularnie monitorować i oceniać potrzeby kształcenia uczniów w szkołach zawodowych, co jest niezbędnym elementem analizy celowości uruchomienia kształcenia w konkretnych zawodach, a także utrzymania kształcenia w dotychczas funkcjonujących szkołach;
  • Obowiązkowe egzaminy zawodowe – chcąc ukończyć szkołę, każdy uczeń lub słuchacz szkoły kształcącej w zawodzie powinien zdać egzamin i uzyskać odpowiednie kwalifikacje w zawodzie.

Akty prawne

Wiodącym aktem prawnym dla szkół średnich jest ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (oraz – w okresie wdrażania reformy ustroju szkolnego – ustawa przepisy wprowadzające Prawo oświatowe z tej samej daty). Uzupełnieniem tej podstawy prawnej są utrzymane w mocy przepisy ustawy z 7 września 1991 roku o systemie oświaty (z późniejszymi zmianami).

Szczegółowe rozwiązania można znaleźć w rozporządzeniach ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. 

Ośmioletnia szkoła podstawowa, szkoła branżowa I stopnia, szkoła przysposabiająca do pracy i szkoła policealna, a także nowe, czteroletnie licea ogólnokształcące i pięcioletnie technika, które działają od 1 września 2019 r., oraz działające od 1 września 2020 r. branżowe szkoły II stopnia – jednolicie podlegają ustawie z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe i posiadają własną regulację prawną w odpowiednich obszarach, zob. m.in. następujące rozporządzenia:

W szkołach prowadzących kształcenie zawodowe stosuje się odpowiednie rozporządzenia wydane na podstawie ustawy – Prawo oświatowe, a w szczególności: