Definicja grup docelowych
Kształceniem specjalnym obejmowane są dzieci i młodzież wymagające stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy:
- niepełnosprawne:
- z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu:
- lekkim
- umiarkowanym
- znacznym
- niesłyszące
- słabosłyszące
- niewidome
- słabowidzące
- z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją
- z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera
- z niepełnosprawnościami sprzężonymi:
- z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu:
- niepełnosprawności sprzężone to występowanie u dziecka przynajmniej dwóch niepełnosprawności spośród wyżej wymienionych:
- niedostosowane społecznie
- zagrożone niedostosowaniem społecznym.
Podstawą do objęcia ucznia kształceniem specjalnym jest orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Orzeczenie określa zalecane formy kształcenia specjalnego, z uwzględnieniem rodzaju niepełnosprawności, w tym stopnia niepełnosprawności intelektualnej.
(art. 127 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. ‒ Prawo oświatowe; Dz.U. z 2023 r. poz. 900, z późn. zm.)
Dzieci i młodzież z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim realizują obowiązek rocznego wychowania przedszkolnego, obowiązek szkolny i obowiązek nauki poprzez udział w zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych.
Podstawą do objęcia dziecka zajęciami rewalidacyjno-wychowawczymi jest orzeczenie o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych indywidualnych lub zespołowych.
(art. 36 ust. 17 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. ‒ Prawo oświatowe; Dz.U. z 2023 r. poz. 900, z późn. zm.)
Dzieci i młodzież których stan zdrowia utrudnia lub uniemożliwia uczęszczanie do przedszkola, innej formy wychowania przedszkolnego lub szkoły obejmowane są indywidualnym rocznym przygotowaniem przedszkolnym lub indywidualnym nauczaniem na podstawie orzeczenia, w którym stwierdza się taką potrzebę.
Wczesne wspomaganie rozwoju dzieci
Od chwili stwierdzenia niepełnosprawności dziecka do podjęcia nauki w szkole organizuje się wczesne wspomaganie rozwoju dzieci. Podstawą jest opinia o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka.
(art. 127 ust. 5‒9 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. ‒ Prawo oświatowe; Dz.U. z 2023 r. poz. 900, z późn. zm.
Zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych wydają:
- orzeczenia o potrzebie:
- kształcenia specjalnego
- zajęć rewalidacyjno-wychowawczych indywidualnych lub zespołowych
- indywidualnego rocznego przygotowania przedszkolnego
- indywidualnego nauczania
- opinie o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dzieci.
W ramach realizowanego od 2017 roku rządowego programu kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za życiem”, specjalistyczną opieką obejmowane są również dzieci zagrożone niepełnosprawnością (w szczególności dzieci do 3 roku życia) oraz ich rodziny.
Specjalistyczna opieka związana jest z procesem rehabilitacji dziecka i obejmuje również opiekę pielęgniarską. Opieka ta zapewniana jest w wiodących ośrodkach koordynacyjno-rehabilitacyjno-opiekuńczych na podstawie zaświadczenia lekarskiego.
W roku 2023 r. w Polsce działa 320 takich ośrodków. Średnio w roku wczesną pomocą obejmowanych jest ponad 20 tysiąca dzieci i ich rodzin.
rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 sierpnia 2023 r. w sprawie szczegółowych zadań wiodących ośrodków koordynacyjno-rehabilitacyjno-opiekuńczych: Dz.U. poz. 1801) Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 30 sierpnia 2023 r. w sprawie szczegółowych zadań wiodących ośrodków koordynacyjno-rehabilitacyjno-opiekuńczych)
Specyficzne trudności w uczeniu się
Uczniom ze specyficznymi trudnościami dostosowuje się, wynikające z programu nauczania, wymagania edukacyjne do ich indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych. Uczniowie ci obejmowani są również pomocą psychologiczno-pedagogiczną.
Przez specyficzne trudności w uczeniu się rozumie się trudności w nauce rozpoznawane u uczniów w normie intelektualnej, które wynikają ze specyfiki ich funkcjonowania percepcyjno-motorycznego i poznawczego i nie są uwarunkowane schorzeniami neurologicznymi.
(art. 3 pkt 33 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. ‒ Prawo oświatowe; Dz.U. z 2023 r. poz. 900, z późn. zm.)
Specyficzne trudności w uczeniu się są diagnozowane przez specjalistów zatrudnionych w poradniach psychologiczno-pedagogicznych i stwierdzane w opinii.
Opinie o specyficznych trudnościach w uczeniu się wydawane są przez:
- publiczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne
- niepubliczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne założone zgodnie z art. 168 ustawy ‒ Prawo oświatowe oraz zatrudniające pracowników posiadających kwalifikacje określone dla pracowników publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych.
(art. 127 ust. 11 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. ‒ Prawo oświatowe; Dz.U. z 2023 r. poz. 900, z późn. zm.)
Opinia o specyficznych trudnościach w uczeniu się może być wydana uczniowi:
- nie wcześniej niż po ukończeniu przez ucznia trzeciej klasy szkoły podstawowej
- nie później niż w momencie ukończenia przez ucznia szkoły podstawowej
- uczniowi szkoły ponadpodstawowej tylko w uzasadnionych wypadkach.
Dzieci i młodzież szczególnie uzdolnione na podstawie zezwolenia dyrektora szkoły mogą realizować:
- indywidualny program
- indywidualny tok nauki
Zezwolenie wydawane jest:
- na wniosek lub za zgodą rodziców albo pełnoletniego ucznia
- po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej
- po upływie co najmniej jednego roku nauki, a w uzasadnionych przypadkach – po śródrocznej klasyfikacji ucznia.
Do wszystkich uczniów u których rozpoznano potrzebę w zakresie wsparcia, skierowana jest pomoc psychologiczno-pedagogiczna. Zobowiązane do udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej są wszystkie jednostki systemu oświaty.
Chociaż w przepisach brak definicji specjalnych potrzeb edukacyjnych, to ich rozumienie jest bardzo szerokie – wyznacznikiem są potrzeby dziecka, ucznia lub słuchacza.
Mogą one być uwarunkowane w szczególności:
- niepełnosprawnością
- niedostosowaniem społecznym
- zagrożeniem niedostosowaniem społecznym
- zaburzeniami zachowania lub emocji
- szczególnymi uzdolnieniami
- specyficznymi trudnościami w uczeniu się
- deficytami kompetencji i zaburzeń sprawności językowych
- chorobą przewlekłą
- sytuacjami kryzysowymi lub traumatycznymi
- niepowodzeniami edukacyjnymi
- zaniedbaniami środowiskowymi związanymi z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny, sposobem spędzania czasu wolnego i kontaktami środowiskowymi
- trudnościami adaptacyjnymi związanymi z różnicami kulturowymi lub zmianą środowiska edukacyjnego, w tym związanymi z wcześniejszym kształceniem za granicą.
Podstawą do udzielenia pomocy psychologiczno-pedagogicznej dziecku jest:
- rozpoznanie potrzeb w tym zakresie przez prowadzącego zajęcia z dzieckiem nauczyciela, wychowawcę grupy wychowawczej lub specjalistę
- stwierdzenie takiej potrzeby w opinii publicznej lub niepublicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej
- stwierdzenie takiej potrzeby w orzeczeniu wydanym przez zespół orzekający działający w publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Zainicjować pomoc może również:
- rodzic
- uczeń
- dyrektor przedszkola, szkoły lub placówki
- pomoc nauczyciela
- asystent edukacji romskiej
- pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania lub higienistka szkolna
- pracownik socjalny
- kurator sądowy
- asystent rodziny
- organizacja pozarządowa
- instytucja lub podmiot działający na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży.
W szkole jest realizowana opieka zdrowotna nad uczniami, która obejmuje:
- profilaktyczną opiekę zdrowotną do ukończenia przez ucznia 19. roku życia, a w przypadku uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego ‒ do ukończenia szkoły ponadpodstawowej
- promocję zdrowia
- opiekę stomatologiczną do ukończenia przez ucznia 19. roku życia.
Szkoła publiczna zobowiązana jest zapewnić uczniom możliwość korzystania z gabinetu profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej.
Pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania czy higienistka szkolna nie są pracownikami szkoły, a jedynie na terenie szkoły realizują świadczenia profilaktycznej opieki zdrowotnej.
(ustawa z dnia 12 kwietnia 2019 r. o opiece zdrowotnej nad uczniami; Dz.U. poz. 1078)
Ze wsparcia w procesie kształcenia i wychowania, na takich samym zasadach jak obywatele polscy, mogą korzystać osoby niebędące obywatelami polskimi podlegające odpowiednio obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18 lat lub ukończenia szkoły ponadpodstawowej.
(art. 165 ust. 1-2 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. ‒ Prawo oświatowe; Dz.U. z 2023 r. poz. 900, z późn. zm.)
Szczególne środki wsparcia
Do przedszkoli i szkół ogólnodostępnych mają prawo uczęszczać wszystkie dzieci i młodzież w tym posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Decyzję w tej sprawie podejmują rodzice uczniów lub pełnoletni uczniowie.
Publiczna szkoła podstawowa nie może odmówić przyjęcia żadnego dziecka zamieszkałego w jej obwodzie.
Ocenianie postępów, promowanie i klasyfikowanie
Szczegółowe warunki i sposób oceniania wewnątrzszkolnego określa statut szkoły.
Przy ustalaniu oceny klasyfikacyjnej zachowania ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia lub inne dysfunkcje rozwojowe, należy uwzględnić wpływ tych zaburzeń lub dysfunkcji na jego zachowanie, na podstawie:
- orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego lub
- orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania lub
- opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej.
Jeżeli w wyniku klasyfikacji śródrocznej, a w szkole policealnej – semestralnej, stwierdzono, że poziom osiągnięć edukacyjnych ucznia uniemożliwi lub utrudni mu kontynuowanie nauki w klasie programowo wyższej, a w szkole policealnej – semestrze programowo wyższym, szkoła ma obowiązek umożliwienia uczniowi uzupełnienia tych braków.
Nauczyciel jest obowiązany dostosować wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia. Zasada ta obowiązuje we wszystkich rodzajach szkół: ogólnodostępnych, integracyjnych i specjalnych.
Dostosowanie wymagań edukacyjnych następuje na podstawie:
- orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego oraz ustaleń zawartych w indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycznym
- orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania
- opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej
- rozpoznania indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia dokonanego przez nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem
- opinii lekarza o ograniczonych możliwościach wykonywania przez ucznia określonych ćwiczeń fizycznych na zajęciach wychowania fizycznego.
Dostosowanie metod i form pracy z dzieckiem do jego potrzeb uwarunkowanych występującymi trudnościami czy zaburzeniami rozwojowymi to np.:
- dostosowanie sposobu komunikowania się z uczniem
- wydłużenie czasu pracy kiedy jest to konieczne
- dzielenie materiału nauczania na mniejsze partie, zmniejszenie liczby zadań do wykonania, zwiększenie liczby ćwiczeń i powtórzeń materiału
- częste odwoływanie się do konkretu i stosowanie metody poglądowości umożliwiającej poznawanie wielozmysłowe
- zastosowanie dodatkowych środków dydaktycznych i środków technicznych
- powtarzanie reguł obowiązujących w klasie oraz jasnym wyznaczaniem granic i egzekwowaniem ich przestrzegania.
Postępy dzieci lub uczniów objętych kształceniem specjalnym, niezależnie od tego czy uczęszczają do innej formy wychowania przedszkolnego, przedszkola czy szkoły (ogólnodostępnej, integracyjnej czy specjalnej), podlegają wielospecjalistycznej ocenie poziomu funkcjonowania ucznia. Dokonywana jest ona przez nauczycieli i specjalistów umożliwia opracowanie, a następnie modyfikowanie indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego.
Wobec uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym,, na wszystkich etapach edukacyjnych, stosowana jest ocena opisowa. Ze względu na specyficzny charakter edukacji tych uczniów, a także indywidualne tempo i zakres nauki każdego ucznia, osiągnięcia w poszczególnych sferach oddziaływań pedagogicznych i rehabilitacyjnych są planowane indywidualnie.
Zasady promowania i klasyfikowania uczniów z niepełnosprawnością w normie intelektualnej oraz z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim są analogiczne jak w przypadku uczniów bez niepełnosprawności.
Uczeń jest promowany do następnej klasy, jeżeli otrzymał, zgodnie z określonymi kryteriami, pozytywne oceny ze wszystkich przedmiotów i zajęć obowiązkowych, z wyjątkiem przedmiotów i zajęć, z których został zwolniony. Uczniowie otrzymują promocję do klasy wyższej decyzją rady pedagogicznej szkoły. Uczeń, który nie otrzymał promocji do klasy programowo wyższej, a w szkole policealnej – na semestr programowo wyższy, powtarza odpowiednio klasę lub semestr.
W szkole lub oddziale integracyjnym śródroczną i roczną ocenę klasyfikacyjną z zajęć edukacyjnych dla ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego ustala nauczyciel prowadzący dane zajęcia edukacyjne, po zasięgnięciu opinii nauczyciela zatrudnionego w celu współorganizowania kształcenia. Taka sama zasada obowiązuje w tych szkołach lub oddziałach ogólnodostępnych w których jest dodatkowo zatrudniony nauczyciel w celu współorganizowania kształcenia uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego.
W szkole w okręgowym ośrodku wychowawczym, zakładzie poprawczym i schronisku dla nieletnich, śródroczną i roczną ocenę klasyfikacyjną zachowania ustala wychowawca oddziału po zasięgnięciu opinii nauczycieli i wychowawców odpowiednio okręgowego ośrodka wychowawczego, zakładu poprawczego lub schroniska dla nieletnich.
W roku szkolnym 2023/2024, podobnie jak w latach szkolnych 2021/2022 i 2022/2023, uczeń będący obywatelem Ukrainy, uczęszczający do oddziału przygotowawczego, nie podlega klasyfikacji śródrocznej i rocznej w przypadku, gdy rada pedagogiczna uzna, że:
- uczeń nie zna języka polskiego lub znajomość przez ucznia języka polskiego jest niewystarczająca do korzystania z nauki lub
- zakres realizowanych w oddziale przygotowawczym zajęć edukacyjnych uniemożliwia przeprowadzenie klasyfikacji rocznej ucznia.
Uczeń ten zamiast świadectwa otrzymuje zaświadczenie o uczęszczaniu do oddziału przygotowawczego, które zawiera m.in. informację o:
- realizowanej liczbie godzin nauki języka polskiego
- zrealizowanych zajęciach edukacyjnych wraz ze wskazaniem tygodniowego wymiaru godzin poszczególnych zajęć oraz oceną opisową zawierającą opis posiadanych przez ucznia wiadomości i umiejętności
- predyspozycjach, uzdolnieniach i zainteresowaniach ucznia
- inne informacje o uczniu, które nauczyciel prowadzący zajęcia edukacyjne uzna za istotne dla dalszego procesu kształcenia ucznia.
W oddziale przygotowawczym zorganizowanym w branżowej szkole I stopnia lub technikum umożliwiono realizację wybranych elementów podstawy programowej kształcenia w zawodzie szkolnictwa branżowego.
Z uwagi na brak możliwości zrealizowania wszystkich efektów kształcenia z podstawy programowej dla danego zawodu, przewidzianych na danym etapie kształcenia, uczniowie oddziałów przygotowawczych zorganizowanych w jednej z ww. szkół prowadzących kształcenie zawodowe także nie będą musieli podlegać klasyfikacji – na warunkach opisanych powyżej. W takiej sytuacji otrzymane przez nich zaświadczenie o uczęszczaniu do oddziału przygotowawczego ułatwi zakwalifikowanie ich do odpowiedniego oddziału w kolejnym roku szkolnym.
Uczeń szkoły podstawowej, w tym szkoły podstawowej w okręgowym ośrodku wychowawczym, zakładzie poprawczym lub schronisku dla nieletnich, który:
- posiada orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego
- ma opóźnienie w realizacji programu nauczania co najmniej jednej klasy
- uzyskuje ze wszystkich obowiązkowych zajęć edukacyjnych oraz zajęć z języka mniejszości narodowej, mniejszości etnicznej lub języka regionalnego oceny uznane za pozytywne w ramach wewnątrzszkolnego oceniania
- rokuje opanowanie w jednym roku szkolnym treści nauczania przewidzianych w programie nauczania dwóch klas
może być promowany do klasy programowo wyższej również w ciągu roku szkolnego.
O promowaniu do klasy programowo wyższej ukończeniu szkoły przez ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na niepełnosprawność intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym postanawia rada pedagogiczna, uwzględniając ustalenia zawarte w indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycznym.
(ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty; Dz.U. z 2022 r. poz. 2230, z późn. zm.
Pomoc psychologiczno-pedagogiczna
Każda jednostka systemu oświaty (przedszkole, inna forma wychowania przedszkolnego, szkoła lub placówka) zobligowana jest do udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej uczęszczającym do niej dzieciom i młodzieży, ich rodzicom i nauczycielom, odpowiednio do rozpoznanych potrzeb w tym zakresie. Przepisy regulują zasady udzielania i organizacji tej pomocy w publicznych przedszkolach szkołach i placówkach.
Pomoc ta jest udzielana również przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Przepisy regulują zasady udzielania i organizacji tej pomocy w publicznych w poradniach publicznych.
Dyrektor przedszkola, szkoły lub placówki, w porozumieniu z organem prowadzącym, podejmuje decyzje dotyczące zatrudnienia nauczycieli i specjalistów wykonujących zadania z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej, odpowiednio do rozpoznanych wcześniej potrzeb w tym zakresie. Nauczyciel, wychowawca grupy wychowawczej lub specjalista, który stwierdził potrzebę objęcia ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną:
- niezwłocznie udziela mu tej pomocy w trakcie bieżącej pracy
- informuje o tym osobę, do zadań której należy koordynowanie udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej uczniowi:
- wychowawcę klasy - w przypadku szkoły i placówki w której funkcjonuje szkoła
- dyrektora przedszkola lub placówki w przypadku przedszkola i placówki w której nie funkcjonuje szkoła –
- inną osobę wyznaczoną przez dyrektora.
Do zadań koordynatora należy ustalanie:
- form w jakich pomoc będzie udzielona
- okresu udzielania pomocy
- wymiaru godzin, w którym poszczególne formy będą realizowane.
O potrzebie objęcia ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną informuje się rodziców ucznia albo pełnoletniego ucznia.
Korzystanie z pomocy psychologiczno-pedagogicznej jest dobrowolne. W publicznych jednostkach systemu oświaty pomoc ta udzielana jest nieodpłatnie.
Wychowawca klasy lub dyrektor przedszkola lub placówki, planując udzielanie uczniowi pomocy psychologiczno-pedagogicznej, współpracuje z rodzicami ucznia lub pełnoletnim uczniem oraz – w zależności od potrzeb ucznia z:
- innymi nauczycielami, wychowawcami grup wychowawczych i specjalistami, prowadzącymi zajęcia z uczniem
- poradnią psychologiczno-pedagogiczną
- pielęgniarką środowiska nauczania i wychowania
- higienistką szkolną
- asystentem edukacji romskiej
- pomocą nauczyciela
- pracownikiem socjalnym
- kuratorem sądowym
- organizacjami pozarządowymi
- innymi instytucjami i podmiotami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży.
W przypadku ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, planowanie i koordynowanie udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej należy do zadań zespołu nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem.
Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w przedszkolach, szkołach i placówkach jest udzielana uczniom (słuchaczom) w różnych formach:
|
Lp. |
Forma pomocy psychologiczno-pedagogicznej |
Adresaci/cel zajęć |
Liczba uczestników |
Przedszkole |
Szkoła dla dzieci i młodzieży |
Szkoła dla dorosłych, branżowa szkoła II stopnia, szkoła policealna |
Placówka |
|
|
bieżąca praca z uczniem oraz zintegrowane działania nauczycieli i specjalistów | realizacja potrzeb ucznia, wspieranie aktywnego uczestnictwa | Tak | Tak | Tak | Tak | |
|
|
zajęcia rozwijające uzdolnienia | rozwijanie uzdolnień | do 8 | Tak | Tak | Nie | Tak |
|
|
zajęcia specjalistyczne: korekcyjno-kompensacyjne | niwelowanie trudności wynikających z zaburzeń i odchyleń rozwojowych (w tym ze specyficznych trudności w uczeniu się) | do 5 | Tak | Tak | Nie | Tak |
|
|
zajęcia specjalistyczne: logopedyczne | niwelowanie deficytów kompetencji i zaburzeń sprawności językowych | do 4 | Tak | Tak | Tak | Tak |
|
|
zajęcia specjalistyczne: zajęcia rozwijające kompetencje emocjonalno-społeczne | podnoszenie efektywności uczenia się uczniów | do 10 z możliwością zwiększenia | Tak | Tak | Nie | Tak |
|
|
zajęcia specjalistyczne: inne zajęcia o charakterze terapeutycznym | Niwelowanie wpływu zaburzeń i odchyleń rozwojowych na funkcjonowanie ucznia, wspieranie uczestnictwa w życiu przedszkola, szkoły lub placówki | do 10 | Tak | Tak | Tak | |
|
|
zajęcia rozwijające umiejętności uczenia się | każdy uczeń | decyzja na poziomie szkoły | Nie | Tak | Nie | Tak |
|
|
zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze | trudności w nauce danego przedmiotu | do 8 | Nie | Tak | Nie | Nie |
|
|
zindywidualizowana ścieżka realizacji obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego/ kształcenia |
trudności w funkcjonowaniu wynikające ze stanu zdrowia albo innych przyczyn, które ograniczają możliwość realizacji wszystkich zajęć wychowania przedszkolnego lub zajęć edukacyjnych wspólnie z rówieśnikami | część zajęć jest realizowana wspólnie z oddziałem (przedszkolnym lub szkolnym), a część indywidualnie z uczniem na terenie przedszkola/ szkoły |
Tak | Tak | Nie | Nie |
|
|
zajęcia związane z wyborem kierunku kształcenia i zawodu oraz planowaniem kształcenia i kariery zawodowej | wspomaganie podejmowania decyzji edukacyjnych i zawodowych | decyzja na poziomie szkoły | Nie | Tak | Tak | Tak |
|
|
Klasy terapeutyczne | dla uczniów wymagających dostosowania organizacji i procesu nauczania oraz długotrwałej pomocy specjalistycznej z uwagi na trudności w funkcjonowaniu w szkole lub oddziale wynikające z zaburzeń rozwojowych lub ze stanu zdrowia | Do 15 | Nie | Tak | Nie | Nie |
|
|
Porady i konsultacje | Odpowiednio do potrzeb | indywidualnie | Tak | Tak | Tak | Tak |
|
|
Warsztaty | Odpowiednio do potrzeb | decyzja na poziomie szkoły | Nie | Tak | Tak | |
|
|
Szkolenia | Odpowiednio do potrzeb | decyzja na poziomie szkoły | Nie | Nie | Nie | Tak |
Zajęcia prowadzą, przy wykorzystaniu aktywizujących metod pracy, nauczyciele, wychowawcy grup wychowawczych i specjaliści posiadający kwalifikacje odpowiednie do rodzaju prowadzonych zajęć.
Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana jest także rodzicom uczniów oraz nauczycielom, w formie:
- porad
- konsultacji
- warsztatów
- szkoleń.
Dyrektor szkoły organizując pomoc psychologiczno-pedagogiczną współpracuje z:
- poradniami psychologiczno-pedagogicznymi
- rodzicami uczniów
- placówkami doskonalenia nauczycieli
- innymi przedszkolami, szkołami i placówkami
- organizacjami pozarządowymi
- innymi instytucjami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży.
Warsztaty i szkolenia prowadzą nauczyciele, wychowawcy grup wychowawczych i specjaliści. Udzielają oni też porad i konsultacji.
Dyrektor przedszkola, szkoły lub placówki organizuje wspomaganie przedszkola, szkoły i placówki w zakresie realizacji zadań z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Polega ono na zaplanowaniu i przeprowadzeniu działań mających na celu poprawę jakości udzielanej pomocy.
W innych formach wychowania przedszkolnego organ prowadzący ustala m.in.:
- cele i zadania punktu lub zespołu przedszkolnego
- sposób ich realizacji z uwzględnieniem wspomagania indywidualnego rozwoju dziecka oraz wspomagania rodziny w wychowaniu dziecka i przygotowania go do nauki w szkole z uwzględnieniem rodzaju i stopnia niepełnosprawności dziecka
- zakres zadań nauczycieli związanych z:
- prowadzeniem obserwacji pedagogicznych mających na celu poznanie możliwości i potrzeb rozwojowych dzieci
- przeprowadzaniem diagnoz gotowości dzieci do podjęcia nauki w szkole
- współpracą ze specjalistami świadczącymi pomoc psychologiczno-pedagogiczną oraz opiekę zdrowotną.
Nauczyciele prowadzący zajęcia w innej formie wychowania przedszkolnego:
- prowadzą obserwacje pedagogiczne mające na celu poznanie możliwości i potrzeb rozwojowych dzieci
- prowadzą diagnozy gotowości dzieci do podjęcia nauki w szkole
- dzieci realizujących obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego
- dzieci 5-letnich, które mogą rozpocząć naukę w szkole podstawowej w wieku 6 lat - na wniosek rodziców
- współpracują ze specjalistami świadczącymi dzieciom pomoc psychologiczno-pedagogiczną lub opiekę zdrowotną
- prowadzą konsultacje i porady dla rodziców w zakresie pracy z dziećmi.
Uczniowie szczególnie uzdolnieni
Uczniowie szczególnie uzdolnieni na każdym etapie edukacyjnym i w każdym typie szkoły mogą realizować:
- indywidualny program nauki z jednego, kilku lub wszystkich obowiązujących zajęć edukacyjnych przewidzianych w szkolnym planie nauczania dla danej klasy
- indywidualny tok nauki, który umożliwia ukończenie szkoły każdego typu w skróconym czasie.
Indywidualny program nauki:
- jest tworzony przez nauczyciela prowadzącego zajęcia edukacyjne w szkole i pod którego kierunkiem uczeń będzie go realizował lub opracowany poza szkołą i zaakceptowany przez tego nauczyciela
- jest dostosowany do uzdolnień, zainteresowań i możliwości edukacyjnych ucznia
- umożliwia rozwijanie wiedzy ucznia w obszarach w których wykazuje on ponadprzeciętne predyspozycje do nauki
- realizowany jest w czasie zajęć edukacyjnych w szkole.
Indywidualny tok nauki:
- dotyczy jednego, kilku lub wszystkich obowiązujących zajęć edukacyjnych
- realizowany jest przez ucznia według innego systemu niż udział w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych przewidzianych w szkolnym planie nauczania dla danej klasy
- może być realizowany według programu nauczania objętego szkolnym zestawem programów nauczania lub indywidualnego programu nauki utworzonego przez nauczyciela prowadzącego czy opracowanego przy udziale i pomocy innych nauczycieli, w tym nauczyciela ze szkoły wyższego stopnia, doradcy metodycznego, psychologa, pedagoga oraz nawet samego ucznia.
Uczeń realizujący indywidualny tok nauki może:
- uczęszczać na wybrane zajęcia edukacyjne do danej klasy lub do klasy programowo wyższej, w swojej lub innej szkole
- uczęszczać na wybrane zajęcia edukacyjne w szkole wyższego stopnia
- realizować program w całości lub części we własnym zakresie
- realizować w ciągu jednego roku szkolnego program nauczania z zakresu dwóch klas lub więcej
- może być klasyfikowany i promowany w czasie całego roku szkolnego.
Dzieci przewlekle chore
Dziecko przewlekle chore, w zależności od stanu zdrowia, może wymagać różnego rodzaju oddziaływań:
- realizacji obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki w formie indywidualnego rocznego przygotowania przedszkolnego lub indywidualnego nauczania, gdy dziecko leczone jest w domu, a jego stan zdrowia znacznie utrudnia lub uniemożliwia uczęszczanie do przedszkola, innej formy wychowania przedszkolnego lub szkoły
- kształcenia w przedszkolu lub szkole specjalnej zorganizowanej w podmiocie leczniczym, gdy dziecko przebywa w tym podmiocie (np. w szpitalu, sanatorium lub uzdrowisku)
- jeśli w podmiocie leczniczym nie utworzono szkoły, szkoła, do której uczeń uczęszczał przed przyjęciem do podmiotu leczniczego, umożliwia mu realizację w podmiocie leczniczym zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość
- zajęcia w tej formie szkoła organizuje na wniosek rodziców ucznia lub pełnoletniego ucznia oraz w porozumieniu z kierownikiem tego podmiotu i organem prowadzącym tę szkołę, umożliwia uczniowi realizację w podmiocie leczniczym zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość
- zajęcia organizuje się odpowiednio do wskazań lekarza prowadzącego leczenie
- świadczeń zdrowotnych wykonywanych przez pielęgniarkę nauczania i wychowania lub higienistkę szkolną, w tym podawania leków, wykonywania zabiegów i procedur leczniczych koniecznych do wykonania u ucznia w trakcie pobytu w szkole (np. zastrzyków), gdy dziecko może uczęszczać do szkoły
- zakres świadczeń opieki zdrowotnej wykonywanych przez pielęgniarkę środowiska nauczania i wychowania albo higienistkę szkolną określają przepisy
- sprawowanie opieki nad uczniami przewlekle chorymi lub niepełnosprawnymi wymaga pisemnej zgody rodziców albo pełnoletnich uczniów i odbywa się wyłącznie na podstawie zlecenia lekarskiego i w porozumieniu z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej danego ucznia
(ustawa z dnia 12 kwietnia 2019 r. o opiece zdrowotnej nad uczniami; Dz.U. poz. 1078)
- nagłej pomocy w sytuacji zaostrzenia objawów choroby lub wypadku.
Przedszkole, szkoła i placówka powinny być przygotowane do zapewnienia potrzeb dziecka przewlekle chorego we wszystkich tych sytuacjach.
Do obowiązków dyrektora jednostki systemu oświaty należy zapewnienie:
- odpowiednich warunków podczas pobytu w przedszkolu, szkole lub placówce wszystkim dzieciom, w tym przewlekle chorym
- bezpiecznych i higienicznych warunków uczestnictwa w zajęciach organizowanych przez jednostkę systemu oświaty poza obiektami należącymi do tej jednostki
- opieki nad uczniami
- stwarzanie warunków do harmonijnego rozwoju psychofizycznego uczniów poprzez aktywne działania prozdrowotne
- środków niezbędnych do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach w kierowanej przez siebie jednostce
- takiej organizacji pracy, która uwzględnia udzielanie pomocy dziecku przewlekle choremu, obejmującej:
- zatrudnienie odpowiednio przygotowanego personelu
- określenie zakresu czynności pracowników szkoły
- przeszkolenie pracowników, w tym w zakresie pierwszej pomocy
- w przypadku szkoły i placówki - pozyskanie, w kontakcie z właściwym oddziałem NFZ, pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania albo higienistki szkolnej.
O potrzebie objęcia ucznia indywidualnym rocznym przygotowaniem przedszkolnym lub indywidualnym nauczaniem ze względu na jego stan zdrowia decyduje zespół orzekający działający w publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej w orzeczeniu wydawanym na wniosek rodzica.
Indywidualne przygotowanie przedszkolne i indywidualne nauczanie organizuje się w miejscu pobytu ucznia, w szczególności w domu rodzinnym.
Zajęcia indywidualnego przygotowania przedszkolnego oraz zajęcia indywidualnego nauczania są prowadzone przez nauczyciela lub nauczycieli w indywidualnym i bezpośrednim kontakcie z uczniem.
Zakres i czas prowadzenia zajęć indywidualnego przygotowania przedszkolnego lub indywidualnego nauczania ustala w uzgodnieniu z organem prowadzącym odpowiednio:
- dyrektor przedszkola
- dyrektor szkoły
- osoba kierująca daną inną formą wychowania przedszkolnego.
Dyrektor zasięga opinii rodziców ucznia albo pełnoletniego ucznia w zakresie czasu prowadzenia zajęć odpowiednio indywidualnego przygotowania przedszkolnego lub indywidualnego nauczania.
W indywidualnym rocznym przygotowaniu przedszkolnym:
- realizuje się treści wynikające z podstawy programowej wychowania przedszkolnego, przy czym dyrektor, na pisemny wniosek nauczyciela, może zezwolić na odstąpienie od realizacji niektórych treści wynikających z tej podstawy, stosownie do możliwości psychofizycznych dziecka oraz warunków w miejscu w którym są organizowane te zajęcia
- zajęcia prowadzone są przez jednego lub dwóch nauczycieli
- tygodniowy wymiar godzin zajęć prowadzonych w indywidualnym kontakcie z dzieckiem:
- wynosi od 4 do 6 godzin realizowanych w ciągu co najmniej 2 dni
- może być wyższy niż 6 godzin - za zgodą organu prowadzącego
- może być niższy niż 4 godziny - na wniosek rodziców, w przypadkach uzasadnionych stanem zdrowia dziecka, przy czym należy uwzględnić konieczność realizacji podstawy programowej wychowania przedszkolnego przez dziecko.
W indywidualnym nauczaniu:
- realizuje się obowiązkowe zajęcia edukacyjne wynikające z ramowego planu nauczania danego typu i rodzaju szkoły
- dyrektor szkoły, na wniosek nauczyciela, może zezwolić na odstąpienie od realizacji niektórych treści nauczania, uwzględniając możliwości psychofizycznych ucznia oraz warunki miejsca w którym są organizowane te zajęcia
- zajęcia prowadzone są przez:
- jednego lub dwóch nauczycieli w przypadku uczniów klas I-III szkoły podstawowej
- nauczycieli szkoły, którym dyrektor szkoły powierzy prowadzenie tych zajęć
- w uzasadnionych przypadkach dyrektor może powierzyć prowadzenie zajęć nauczycielowi zatrudnionemu w innej szkole
- tygodniowy wymiar godzin zajęć prowadzonych w indywidualnym kontakcie z uczniem jest zróżnicowany w zależności od typu szkoły i klasy:
- dla uczniów klas I-III szkoły podstawowej - od 6 do 8 godzin
- dla uczniów klas IV-VI szkoły podstawowej - od 8 do 10 godzin
- dla uczniów klas VII i VIII szkoły podstawowej - od 10 do 12 godzin
- dla uczniów szkół ponadpodstawowych - od 12 do 16 godzin
- może być za zgodą organu prowadzącego wyższy niż maksymalny wymiar godzin
- może być na wniosek rodziców niższy niż minimalny w przypadkach uzasadnionych stanem zdrowia dziecka, przy czym należy uwzględnić konieczność realizacji podstawy programowej przez ucznia.
Nauczyciele obserwują funkcjonowanie ucznia pod kątem możliwości uczestniczenia w życiu przedszkolnym lub szkolnym, aby:
- zapewniać pełny osobowy rozwój ucznia
- integrację ze środowiskiem przedszkolnym lub szkolnym
- ułatwić powrót dziecka lub ucznia do grupy rówieśniczej po zakończeniu nauczania w formie indywidualnej.
Dyrektor umożliwia kontakt ucznia objętego indywidualnym przygotowaniem przedszkolnym lub indywidualnym nauczaniem z rówieśnikami, przy czym zobowiązany jest:
- uwzględnić aktualny stan zdrowia ucznia oraz wnioski z obserwacji nauczycieli
- uzgodnić to z rodzicami lub pełnoletnim uczniem.
Dyrektor organizuje różne formy uczestniczenia uczniów, których stan zdrowia znacznie utrudnia uczęszczanie do przedszkola w życiu przedszkolnym lub szkolnym. Odbywa się to na przykład poprzez umożliwianie uczniowi udziału w:
- zajęciach rozwijających zainteresowania i uzdolnienia
- uroczystościach i imprezach przedszkolnych lub szkolnych
- wybranych zajęciach wychowania przedszkolnego lub zajęciach edukacyjnych.
Poza tygodniowym wymiarem godzin zajęć indywidualnego przygotowania przedszkolnego lub indywidulanego nauczania realizowane są:
- zajęcia rewalidacyjne dla uczniów niepełnosprawnych
- zajęcia z zakresu doradztwa zawodowego
- formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
W celu zapewnienia realizacji obowiązku szkolnego i obowiązku nauki uczniom, którzy:
- ze względu na stan zdrowia nie mogą uczęszczać do szkoły i ze względu na stan zdrowia mają ograniczone możliwości kontaktowania się z innymi osobami,
- przebywają w podmiocie leczniczym, w którym nie funkcjonuje szkoła,
zapewniono także możliwość obejmowania ich kształceniem z wykorzystaniem technik i metod kształcenia na odległość.
Kształcenie specjalne
Kształcenie specjalne dla dzieci i młodzieży jest organizowane w różnych formach, które przedstawia diagram nr 1. Przepisy określają warunki organizacji poszczególnych rodzajów oddziałów, w tym ich liczebność.
Diagram nr 1. Formy kształcenia specjalnego w Polsce
Kształcenie, wychowanie i opiekę dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych organizuje się, w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych oraz innych formach wychowania przedszkolnego najbliższych ich miejscu zamieszkania.
Stwierdzenie potrzeby specjalnej organizacji nauki i metod pracy (uzyskanie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego) skutkuje zastosowaniem następujących instrumentów wsparcia:
- możliwością odroczenia realizacji obowiązku szkolnego do roku szkolnego w którym dziecko kończy 9 lat (czyli o jeden rok dłużej niż w przypadku dzieci bez stwierdzonej niepełnosprawności, przy czym jest to opcjonalne, w zależności od potrzeb dziecka)
- opracowaniem i realizacją indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego
- zapewnieniem zajęć rewalidacyjnych dla dzieci i uczniów niepełnosprawnych (zadanie obowiązkowe przedszkola, szkoły lub ośrodka do którego uczęszcza dziecko, a w przypadku szkół minimalny wymiar tygodniowy tych zajęć jest określony w przepisach)
- zapewnieniem zajęć socjoterapeutycznych dla uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym
- zapewnieniem zajęć resocjalizacyjnych dla uczniów niedostosowanych społecznie
- zapewnieniem pomocy ze strony dodatkowo zatrudnionej kadry
- zapewnieniem przez gminę w której dziecko mieszka bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu odpowiednio do najbliższych: przedszkola, innej formy wychowania przedszkolnego, szkoły lub ośrodka rewalidacyjno-wychowawczego, albo zwrot kosztu przejazdu dziecka i opiekuna na zasadach określonych w umowie zawartej pomiędzy władzami lokalnymi oraz rodzicami/opiekunami dziecka (dotyczy wyłącznie dzieci i uczniów niepełnosprawnych – wiek do którego przysługuje zapewnienie bezpłatnego transportu określają przepisy ustawy)
- możliwością przedłużenia lub skrócenia okresu kształcenia na danym etapie edukacyjnym
- dostosowania egzaminów zewnętrznych.
Odpowiedzialność podmiotów
Zapewnienie kształcenia specjalnego w przedszkolu, innej formie wychowania przedszkolnego, a także w szkole podstawowej ogólnodostępnej i integracyjnej jest zadaniem oświatowym gmin.
Za realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego odpowiada odpowiednio dyrektor przedszkola, szkoły lub placówki lub osoba kierująca inną formą wychowania przedszkolnego.
Organ prowadzący szkołę lub placówkę odpowiada za jej działalność, w tym za:
- zapewnienie warunków umożliwiających stosowanie specjalnej organizacji nauki i metod pracy dla dzieci i młodzieży objętych kształceniem specjalnym
- wyposażenie szkoły lub placówki w pomoce dydaktyczne i sprzęt niezbędny do pełnej realizacji programów nauczania, programów wychowawczych, przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów oraz wykonywania innych zadań statutowych.
Przedszkola, inne formy wychowania przedszkolnego szkoły i oddziały ogólnodostępne i integracyjne zapewniają dziecku objętemu kształceniem specjalnym:
- realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego
- warunki do nauki, sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne, odpowiednie ze względu na jego indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne
- zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne dziecka, w tym:
- zajęcia rewalidacyjne dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych
- zajęcia resocjalizacyjne dla dzieci i młodzieży niedostosowanych społecznie
- zajęcia socjoterapeutyczne dla dzieci i młodzieży zagrożonych niedostosowaniem społecznym
- zajęcia z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w tym zajęcia specjalistyczne
- integrację ze środowiskiem rówieśniczym, w tym z dziećmi pełnosprawnymi
- przygotowanie uczniów do samodzielności w życiu dorosłym.
Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny
Dla każdego ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego opracowuje się indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny.
Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny ucznia uwzględnia zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego i opracowywany jest:
- przez zespół, który tworzą nauczyciele i specjaliści prowadzący zajęcia z uczniem
- po dokonaniu wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia
- we współpracy, w zależności od potrzeb, z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, w tym poradnią specjalistyczną
- wspólnie z rodzicami lub pełnoletnim uczniem, jeśli wyrażą taką wolę.
Rodzice oraz pełnoletni uczniowie otrzymują kopię indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego.
Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny określa:
- zakres i sposób dostosowania odpowiednio programu wychowania przedszkolnego lub wymagań edukacyjnych wynikających z programu nauczania do indywidualnych potrzeb i możliwości psychofizycznych ucznia, w szczególności przez zastosowanie odpowiednich metod i form pracy z uczniem
- zintegrowane działania nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów, prowadzących zajęcia z uczniem
- niepełnosprawnym ‒ o charakterze rewalidacyjnym
- niedostosowanym społecznie – o charakterze resocjalizacyjnym
- zagrożonym niedostosowaniem społecznym – o charakterze socjoterapeutycznym
ukierunkowane na:
- poprawę funkcjonowania ucznia, w tym w zakresie komunikowania się z otoczeniem z użyciem wspomagających i alternatywnych metod komunikacji (AAC)
- wzmacnianie uczestnictwa ucznia w życiu przedszkolnym lub szkolnym
- formy i okres udzielania uczniowi pomocy psychologiczno-pedagogicznej
- wymiar godzin w którym poszczególne formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej będą realizowane
- działania wspierające rodziców ucznia
- zajęcia:
- rewalidacyjne
- resocjalizacyjne
- socjoterapeutyczne
- inne odpowiednie do potrzeb ucznia
- związane z wyborem kierunku kształcenia i zawodu
- w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej
- w ramach doradztwa zawodowego - w przypadku ucznia klasy VII i VIII szkoły podstawowej oraz szkoły ponadpodstawowej: branżowej szkoły I stopnia, liceum ogólnokształcącego oraz technikum
- zakres współpracy nauczycieli i specjalistów z rodzicami ucznia w realizacji zadań związanych z organizacją kształcenia specjalnego.
W zależności od potrzeb ucznia program określa także:
- zakres współdziałania z podmiotami spoza przedszkola/szkoły:
- poradniami psychologiczno-pedagogicznymi
- placówkami doskonalenia nauczycieli
- organizacjami pozarządowymi
- innymi instytucjami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży
- w przypadku placówek ogólnodostępnych i integracyjnych – ze specjalnymi ośrodkami szkolno-wychowawczymi, młodzieżowymi ośrodkami wychowawczymi i młodzieżowymi ośrodkami socjoterapii
- rodzaj i sposób dostosowania warunków organizacji kształcenia do rodzaju niepełnosprawności ucznia m.in. z wykorzystywaniem technologii wspomagających
- wybrane zajęcia wychowania przedszkolnego lub zajęcia edukacyjne, które są realizowane indywidualnie z uczniem lub w grupie liczącej do 5 uczniów (jeśli taka potrzeba wskazana została w orzeczeniu lub wynika z wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania ucznia).
Program opracowuje się na okres:
- na jaki zostało wydane orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego
- nie dłuższy niż etap edukacyjny.
Wielospecjalistyczna ocena funkcjonowania ucznia
Realizacja indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego i postępy ucznia objętego kształceniem specjalnym są systematycznie monitorowane przez zespół nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem w ramach wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania ucznia.
Ocena:
- poprzedza opracowanie indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego, a potem dokonywana jest tak często jak jest taka potrzeba, jednak nie rzadziej niż dwa razy w roku szkolnym
- może być podjęta również z inicjatywy rodziców lub pełnoletniego ucznia
- w jej realizację mogą być włączeni pracownicy poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, jeśli jest taka potrzeba
- stanowi podstawę do ewentualnej modyfikacji programu.
Ocena uwzględnia określenie:
- indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych, mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień ucznia
- zakresu i charakteru potrzebnego wsparcia ze strony nauczycieli, specjalistów, asystentów lub pomocy nauczyciela
- przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu ucznia, w tym barier i ograniczeń utrudniających funkcjonowanie i uczestnictwo ucznia w życiu przedszkolnym lub szkolnym
- przyczyn trudności ucznia, który realizuje część zajęć wychowania przedszkolnego lub zajęć edukacyjnych indywidualnie lub w grupie liczącej do 5 uczniów, w zakresie uczestnictwa w zajęciach wspólnie z odziałem, a także ocenę efektów działań podejmowanych w celu przezwyciężenia tych trudności.
Analogiczne rozwiązania obowiązują w przypadku dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym, które posiadają orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego.
Zajęcia rewalidacyjne
Uczniowie niepełnosprawni, niezależnie od typu i rodzaju szkoły do jakiej uczęszczają, obejmowani są zajęciami rewalidacyjnymi.
Zajęcia rewalidacyjne:
- mają charakter terapeutyczny i usprawniający
- prowadzą nauczyciele i specjaliści posiadający przygotowanie w zakresie pracy z dzieckiem z danym rodzajem niepełnosprawności oraz do prowadzenia danego rodzaju zajęć
- mogą być prowadzone indywidualnie lub w grupie, w zależności od potrzeb dziecka.
Rodzaj, liczbę i formę (indywidualna, grupowa) zajęć rewalidacyjnych określa się w indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycznym ucznia.
W ramach zajęć rewalidacyjnych należy uwzględnić w szczególności rozwijanie umiejętności komunikacyjnych ucznia przez:
- dla ucznia niewidomego - naukę orientacji przestrzennej i poruszania się oraz naukę systemu Brailleʼa lub innych alternatywnych metod komunikacji
- dla ucznia niepełnosprawnego z zaburzeniami mowy lub jej brakiem - naukę języka migowego lub innych sposobów komunikowania się, w szczególności wspomagających i alternatywnych metod komunikacji (AAC)
- dla ucznia z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera - zajęcia rozwijające umiejętności społeczne, w tym umiejętności komunikacyjne.
Minimalny tygodniowy wymiar zajęć rewalidacyjnych dla uczniów niepełnosprawnych uczęszczających do oddziałów ogólnodostępnych lub integracyjnych w szkole podstawowej oraz w szkołach ponadpodstawowych wynosi po 2 godziny na ucznia.
Organizacja zajęć rewalidacyjnych dla dzieci niepełnosprawnych objętych kształceniem specjalnym jest obowiązkowa również w przedszkolach i innych formach wychowania przedszkolnego, pomimo, że w przepisach nie określono ich minimalnego tygodniowego wymiaru. Liczba godzin tych zajęć, jak również czas ich trwania, powinny być dostosowane do indywidualnych potrzeb dziecka.
Ramowy plan nauczania określa również:
- minimalny tygodniowy wymiar godzin zajęć z zakresu doradztwa zawodowego
- zajęcia z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej
- zajęcia języka mniejszości narodowej, języka mniejszości etnicznej, języka regionalnego oraz naukę własnej historii i kultury
- naukę geografii państwa, z którego obszarem kulturowym utożsamia się mniejszość narodowa
- zajęcia sportowe w oddziałach i szkołach sportowych oraz oddziałach i szkołach mistrzostwa sportowego
- dodatkowe zajęcia edukacyjne oraz zajęcia języka migowego – w przypadku przyznania przez organ prowadzący godzin na realizację tych zajęć.
Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim uczęszczający do szkoły podstawowej (niezależnie od rodzaju szkoły czy oddziału do którego uczęszcza) nie mają obowiązku nauki drugiego języka obcego. Na wniosek rodzica lub pełnoletniego ucznia uczeń ten może uczyć się drugiego języka obcego nowożytnego. Jeżeli uczeń nie uczy się drugiego języka obcego nowożytnego, uczęszcza na zajęcia z techniki.
Zajęcia resocjalizacyjne lub socjoterapeutyczne
Młodzież niedostosowana społecznie lub zagrożona niedostosowaniem społecznym obejmowana jest zajęciami odpowiednio resocjalizacyjnymi lub socjoterapeutycznymi oraz innymi zajęciami o charakterze terapeutycznym, umożliwiającymi nabywanie umiejętności życiowych, ułatwiających prawidłowe funkcjonowanie w środowisku rodzinnym i społecznym.
Dodatkowa kadra
Przepisy prawa oświatowego umożliwiają zatrudnianie osób wspierających organizację kształcenia specjalnego:
- nauczycieli posiadających przygotowanie w zakresie pedagogiki specjalnej
- specjalistów
- pomocy nauczyciela.
W przedszkolach ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi, przedszkolach integracyjnych, szkołach ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi i szkołach integracyjnych zatrudnia się dodatkowo nauczycieli posiadających kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego, z uwzględnieniem realizacji zaleceń zawartych w orzeczeniach o potrzebie kształcenia specjalnego uczniów.
Obowiązkowo zatrudnia się dodatkową kadrę w przypadkach określonych przepisami:
- dodatkowego nauczyciela posiadającego kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej, jeśli kształcenie odbywa się w oddziale integracyjnym −
- dodatkowego nauczyciela posiadającego kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej lub specjalistę lub pomocy nauczyciela, jeśli kształcenie odbywa się w oddziale ogólnodostępnym − w zależności od potrzeb ucznia, dodatkowo zatrudniony może być (o tym która w wymienionych osób jest zatrudniona, w jakim wymiarze i na czym polegają jej zadania decyduje dyrektor szkoły, opierając się na zaleceniach zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego i wynikach wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania ucznia); w przypadku uczniów z autyzmem, w tym zespołem Aspergera dla uczniów niepełnosprawnościami sprzężonymi
- pomocy nauczyciela jeśli kształcenie odbywa się w oddziale specjalnym w przedszkolu ogólnodostępnym oraz klasach I-IV szkoły podstawowej dla uczniów z określonymi rodzajami niepełnosprawności:
- niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym
- niepełnosprawnością ruchową
- autyzmem, w tym zespołem Aspergera
- niepełnosprawnościami sprzężonymi
Jeśli jest to uzasadnione potrzebami uczniów, jest możliwość zatrudnienia dodatkowej osoby za zgodą organu prowadzącego, w każdym innym przypadku.
Dodatkowo zatrudnieni nauczyciele posiadający kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej wspólnie z innymi nauczycielami i specjalistami:
- prowadzą zajęcia edukacyjne
- realizują zintegrowane działania i zajęcia określone w indywidualnych programach edukacyjno-terapeutycznych uczniów
- prowadzą pracę wychowawczą z uczniami.
Ponadto dodatkowo zatrudnieni nauczyciele w miarę potrzeb:
- uczestniczą w zajęciach edukacyjnych oraz zintegrowanych działaniach i zajęciach, określonych w indywidualnych programach edukacyjno-terapeutycznych uczniów, realizowanych przez innych nauczycieli i specjalistów, zgodnie z decyzją dyrektora przedszkola lub szkoły albo osoby kierującej inną formą wychowania przedszkolnego
- udzielają nauczycielom i specjalistom pomocy w doborze form i metod pracy z uczniami objętymi kształceniem specjalnym.
Zadania specjalistów i pomocy nauczyciela określa dyrektor przedszkola lub szkoły albo osoba kierująca inną formą wychowania przedszkolnego.
W 2023 r. zakończy się pilotaż nowego stanowiska niepedagogicznego w systemie oświaty – asystenta ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. W przedszkolach i szkołach różnego typu zatrudnionych jest 640 asystentów, którzy przeszli odpowiednie szkolenie. Wyniki pilotażu będą podstawą do przygotowania rozwiązań systemowych w tym zakresie.
Pilotaż finansowany jest z budżetu państwa i Europejskiego Funduszu Społecznego
(link do strony projektu “Asystent ucznia o specjalnych potrzebach edukacyjnych”: https://asystentspe.pl/)
Rodzice dziecka niepełnosprawnego mogą także wystąpić do właściwego ośrodka pomocy społecznej z wnioskiem o zatrudnienie asystenta osoby niepełnosprawnej.
Zadaniem asystenta osoby niepełnosprawnej jest:
- umożliwienie osobie aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym
- wykonywanie usług opiekuńczych
- pomoc rodzinie osoby niepełnosprawnej.
(art. 50 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej; Dz. U. z 2023 r. poz. 901, z późn. zm.;
rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 22 września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych; Dz. U. Nr 189, poz. 1598 z późn. zm.).
Asystent osoby niepełnosprawnej nie jest pracownikiem jednostki systemu oświaty. Może jedynie wykonywać swoje zadania na jej terenie, w porozumieniu z dyrektorem lub osobą kierującą tą jednostką.
Dostosowanie egzaminów zewnętrznych
Warunki przeprowadzania egzaminów zewnętrznych (egzaminu ósmoklasisty, maturalnego oraz zawodowego) mogą być dostosowane do potrzeb edukacyjnych uczniów:
- posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego
- posiadających orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania
- chorych lub niesprawnych czasowo
- z chorobami przewlekłymi
- ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się (dysleksją, dysgrafią, dyskalkulią)
- objętych w roku szkolnym w których odbywa się egzamin pomocą psychologiczno- pedagogiczną w szkole
- ze względu na trudności adaptacyjne związane z wcześniejszym kształceniem za granicą
- ze względu na zaburzenia komunikacji językowej
- z powodu sytuacji kryzysowej lub traumatycznej
- cudzoziemskich, którym ograniczona znajomość języka polskiego utrudnia zrozumienie czytanego tekstu
- obywateli Ukrainy
- z zaburzeniami widzenia barw
- w innych, szczególnych przypadkach losowych lub zdrowotnych – decyzję w tej sprawie podejmuje dyrektor okręgowej komisji egzaminacyjnej na uzasadniony wniosek dyrektora szkoły.
W przypadku uczniów i absolwentów niepełnosprawnych możliwe jest także dostosowanie formy egzaminu.
Dostosowanie warunków polega na:
- zminimalizowaniu ograniczeń wynikających z niepełnosprawności, niedostosowania społecznego lub zagrożenia niedostosowaniem społecznym
- zapewnieniu odpowiedniego miejsca pracy dostosowanego do potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych zdającego
- wykorzystaniu odpowiedniego sprzętu specjalistycznego i środków dydaktycznych
- odpowiednim przedłużeniu czasu przewidzianego na przeprowadzenie egzaminu
- ustaleniu zasad ocenienia rozwiązań zadań uwzględniających potrzeby edukacyjne i możliwości psychofizyczne zdającego
- zapewnieniu obecności i pomocy w czasie egzaminu nauczyciela wspomagającego w czytaniu lub pisaniu odpowiednio z zakresu danego rodzaju niepełnosprawności, niedostosowania społecznego lub zagrożenia niedostosowaniem społecznego, jeżeli jest to niezbędne do uzyskania właściwego kontaktu ze zdającym lub pomocy w obsłudze sprzętu specjalistycznego i środków dydaktycznych. specjalisty z zakresu danej niepełnosprawności, jeżeli jest to niezbędne dla uzyskania właściwego kontaktu z uczniem lub absolwentem lub pomocy w obsłudze sprzętu specjalistycznego i środków dydaktycznych.
Dostosowanie formy egzaminu zewnętrznego dla uczniów i absolwentów niepełnosprawnych polega na przygotowaniu odrębnych arkuszy egzaminacyjnych dostosowanych do rodzaju niepełnosprawności. W przypadku egzaminu maturalnego oraz zawodowego nie przygotowuje się odrębnych arkuszy egzaminacyjnych dla absolwentów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na niepełnosprawność intelektualną w stopniu lekkim .
Dzieci i młodzież z niepełnoprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym oraz głębokim nie przystępują do egzaminów zewnętrznych.
Uczeń z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego wydanym ze względu na niepełnosprawności sprzężone może być zwolniony przez dyrektora okręgowej komisji egzaminacyjnej z obowiązku przystąpienia do egzaminu ósmoklasisty także w sytuacji, gdy nie występuje u niego niepełnoprawność intelektualna w stopniu umiarkowanym i znacznym. Odbywa się to na wniosek rodziców, pozytywnie zaopiniowany przez dyrektora szkoły.
(rozdział 3B ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty; Dz.U. z 2022 r. poz. 2230, z późn. zm.)
Dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej ogłasza w Biuletynie Informacji Publicznej komunikat zawierający informację o szczegółowych sposobach dostosowania warunków i form przeprowadzania danego egzaminu.
(Komunikaty dyrektora Centralnej Komisji Egzaminacyjnej: https://bip.cke.gov.pl/artykuly/140/komunikaty-i-informacje-dyrektora-cke)
Dostosowanie budynku i przestrzeni do nauki
Budynki przedszkoli, szkół i placówek systemu oświaty powinny być dostępne dla wszystkich osób, w tym dla osób z niepełnosprawnościami. Wymagania w tym zakresie określa legislacja (ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami; Dz. U. z 2022 r. poz. 2240
Materiał informacyjny dotyczący wymagań w zakresie dostępności: https://niepelnosprawni.gov.pl/p,176,ustawa-o-zapewnianiu-dostepnosci-osobom-ze-szczegolnymi-potrzebami)
W przepisach określono ogólne wymogi dotyczące budynków i pomieszczeń w których prowadzone są zajęcia z dziećmi i młodzieżą.
(art. 126 i art. 168 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. ‒ Prawo oświatowe; Dz.U. z 2023 r. poz. 900, z późn. zm.)
Szczegółowo określono wymagania dotyczące lokalu, w którym może być zorganizowana inna forma wychowania przedszkolnego.
W publicznych i niepublicznych przedszkolach i szkołach podstawowych ogólnodostępnych może być organizowane wczesne wspomaganie rozwoju dzieci, jeżeli:
- zatrudniona kadra posiada kwalifikacje do prowadzenia zajęć w ramach wczesnego wspomagania
- posiada odpowiednie pomieszczenia do prowadzenia zajęć indywidualnie i w grupie
- posiada wyposażenie w sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne, odpowiednie do potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych dzieci.
W roku 2023 zakończone zostaną działania mają na celu wypracowanie standardów dostępnej szkoły w obszarach: architektonicznym, technicznym, edukacyjno-społecznym, a także organizacyjnym oraz procedur. Opracowany model dostępnej szkoły był testowany w 169 szkołach podstawowych.
Działania finansowane są z budżetu państwa i Europejskiego Funduszu Społecznego.
Projekty „Dostępna szkoła”:
https://www.dostepnaszkola.info/#o-projekcie
https://rarr.rzeszow.pl/projekty/projekt-dostepna-szkola/)
Monitoring i ocena efektywności kształcenia specjalnego
Zespół nauczycieli, wychowawców i specjalistów pracujących z uczniami objętymi kształceniem specjalnym spotyka się i omawia postępy dziecka. Spotkania zespołu odbywają się w miarę potrzeb, nie rzadziej jednak niż dwa razy w roku szkolnym.
Pracę zespołu koordynuje odpowiednio:
- wychowawca klasy
- wychowawca grupy wychowawczej w przedszkolu lub placówce
- inny nauczyciel lub specjalista prowadzący zajęcia z dzieckiem lub uczniem, wyznaczony przez dyrektora przedszkola, szkoły lub placówki lub osobę kierującą inną formą wychowania przedszkolnego.
W spotkaniach zespołu może uczestniczyć:
- rodzic
- pełnoletni uczeń
- przedstawiciel poradni psychologiczno-pedagogicznej lub pomoc nauczyciela (na wniosek dyrektora przedszkola, szkoły lub placówki lub osoby kierującej inną formą wychowania przedszkolnego),
- inna osoba, np. lekarz, psycholog, pedagog, logopeda lub inny specjalista (na wniosek lub za zgodą rodziców dziecka lub ucznia albo pełnoletniego ucznia).
Zespół dokonuje okresowej wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia.
Rodzice i pełnoletni uczniowie mają prawo uczestniczyć w:
- spotkaniach zespołu
- opracowaniu indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego
- modyfikacji tego programu
- dokonywaniu wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania ucznia.
Rodzice i pełnoletni uczniowie otrzymują kopię wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania ucznia.
Okres kształcenia specjalnego
Kształcenie specjalne uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym w szkołach ogólnodostępnych i integracyjnych, może być prowadzone do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym uczeń kończy:
- 20. rok życia – w przypadku szkoły podstawowej
- 24. rok życia – w przypadku szkoły ponadpodstawowej.
Dla uczniów niepełnosprawnych we wszystkich typach i rodzajach szkół oraz uczniów szkół w okręgowych ośrodkach wychowawczych, zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich można przedłużyć okres nauki na każdym etapie edukacyjnym o jeden rok, zwiększając proporcjonalnie wymiar godzin obowiązkowych zajęć edukacyjnych.
Od 1 września 2023 r. istnieje możliwość wydłużenia okresu nauki w szkole ponadpodstawowej o dwa lata, jeśli uczeń nie korzystał z takiego wydłużenia na wcześniejszych etapach edukacyjnych, z tym, że nauka – tak jak dotychczas – powinna zakończyć się w roku szkolnym w którym uczeń kończy 24 lata.
Decyzję o przedłużeniu okresu nauki podejmuje:
- w przypadku ucznia niepełnosprawnego - rada pedagogiczna, po uzyskaniu pozytywnej opinii zespołu nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem oraz zgody rodziców ucznia,
- w przypadku ucznia szkoły w okręgowym ośrodku wychowawczym, zakładzie poprawczym lub schronisku dla nieletnich - dyrektor szkoły, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej.
Decyzje te podejmuje się nie później niż:
- w przypadku szkoły podstawowej – do końca lutego danego roku szkolnego odpowiednio w klasie III i klasie VIII
- w przypadku szkoły ponadpodstawowej - do końca lutego w ostatnim roku nauki.
Liczebność grup i oddziałów
Oddziały ogólnodostępne
Liczebność grup lub oddziałów ogólnodostępnych została określona tylko w przypadku innych form wychowania przedszkolnego, oddziałów przedszkolnych oraz klas I-III szkoły podstawowej.
Liczebność w innej formie wychowania przedszkolnego wynosi od 3 do 25 dzieci.
Liczba dzieci w oddziale przedszkola ogólnodostępnego nie może przekraczać 25. Oddział przedszkola obejmuje dzieci w zbliżonym wieku, z uwzględnieniem ich potrzeb, zainteresowań, uzdolnień oraz rodzaju niepełnosprawności.
Liczba uczniów w oddziałach ogólnodostępnych klasy I-III szkoły podstawowej wynosi nie więcej niż 25.
Jeżeli w trakcie roku szkolnego do oddziału liczącego 25 uczniów zostanie przyjęty z urzędu uczeń zamieszkały w obwodzie szkoły, dyrektor szkoły po poinformowaniu rady oddziałowej rodziców, dzieli ten oddział.
Dyrektor może nie dokonywać podziału oddziału gdy:
- wniosek taki złoży rada oddziałowa rodziców
- zgodę wyrazi organ prowadzący szkołę
- liczba uczniów nie przekroczy 27.
Dla oddziałów ogólnodostępnych klas IV-VIII szkoły podstawowej oraz szkół ponadpodstawowych w przepisach nie określono liczebności uczniów.
Oddziały integracyjne
Oddział integracyjny przedszkola lub szkoły to oddział, w którym uczniowie niepełnosprawni posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego uczą się i wychowują razem z ich pełnosprawnymi rówieśnikami. Liczebność oddziału integracyjnego wynosi do 20 uczniów, w tym do 5 uczniów niepełnosprawnych.
Za integracyjne uznaje się te przedszkola i szkoły, w których wszystkie oddziały są oddziałami integracyjnymi. Przedszkola i szkoły ogólnodostępne z oddziałami integracyjnymi to takie, w których oprócz oddziałów ogólnodostępnych zorganizowano oddziały integracyjne.
W roku szkolnym 2023/2024 w Polsce funkcjonuje 576 przedszkoli i szkół integracyjnych (1,4% wszystkich przedszkoli i szkół) oraz 2 539 przedszkoli i szkół ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi (6% wszystkich przedszkoli i szkół dla dzieci i młodzieży).
Oddziały specjalne
Oddziały specjalne w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych tworzy się wyłącznie dla uczniów niepełnosprawnych posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, z wyjątkiem uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim dla których takich oddziałów nie tworzy się w przedszkolach.
Liczba uczniów w oddziałach specjalnych zorganizowanych w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych jest zróżnicowana w zależności od rodzaju niepełnosprawności uczniów i odpowiada liczebności oddziałów odpowiednio w przedszkolach lub szkołach specjalnych.
W roku szkolnym 2023/2024 w Polsce funkcjonuje 101 przedszkoli oraz 132 szkoły ogólnodostępne z oddziałami specjalnymi (0,5% wszystkich przedszkoli i szkół dla dzieci i młodzieży).
W systemie oświaty mogą funkcjonować również przedszkola i szkoły ogólnodostępne w których zorganizowano zarówno oddziały integracyjne, jak i specjalne.
W roku szkolnym 2023/2024 w Polsce funkcjonuje 118 przedszkoli i 123 szkoły ogólnodostępne z oddziałami integracyjnymi i specjalnymi (0,6% wszystkich przedszkoli i szkół dla dzieci i młodzieży).
W roku szkolnym 2023/2024 łącznie 48 709 uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, którzy uczęszczają do przedszkoli i szkół ogólnodostępnych (22,6% uczniów objętych kształceniem specjalnym w tych przedszkolach i szkołach) uczy się w oddziale niebędącym oddziałem ogólnodostępnym, w tym:
- 45 087 uczniów (20,1%) uczy się w oddziale integracyjnym
- 3 622 uczniów (1,7%) uczy się w oddziale specjalnym.
(Źródło: System Informacji Oświatowej)
Podstawa programowa
Dzieci niepełnosprawne realizują tę samą podstawę programową wychowania przedszkolnego jak dzieci pełnosprawne.
Uczniowie niepełnosprawni, których rozwój intelektualny jest prawidłowy dla wieku lub kształtuje się na poziomie niepełnosprawności intelektualnej w stopniu lekkim, realizują tę samą co ich pełnosprawni rówieśnicy podstawę programową kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej oraz szkoły ponadpodstawowej danego typu, a w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe – podstawę programową kształcenia w zawodzie.
Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym realizują odrębną podstawę programową kształcenia ogólnego w szkołach podstawowych oraz szkołach specjalnych przysposabiających do pracy.
Celem edukacji ucznia z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym jest:
- budowanie jego tożsamości
- rozwijanie autonomii i poczucia godności
- wdrażanie go do funkcjonowania społecznego oraz do rozumienia i przestrzegania norm społecznych,
- wyposażenie go w takie umiejętności i wiadomości, które pozwolą mu na korzystanie – na miarę indywidualnych możliwości – z jego wolności i praw człowieka, a także pozwolą mu na postrzeganie siebie jako niezależnej osoby.
Ważne jest, aby uczeń:
- mógł porozumiewać się z otoczeniem w najpełniejszy sposób, werbalnie lub pozawerbalnie z wykorzystaniem znanych sposobów porozumiewania się (także wspomagających i alternatywnych metod komunikacji – AAC)
- zdobył maksymalną samodzielność w zakresie zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych
- był zaradny w życiu codziennym, adekwatnie do indywidualnego poziomu sprawności i umiejętności oraz miał poczucie godności własnej i decydowania o sobie
- mógł uczestniczyć w różnych formach życia społecznego na równi z innymi członkami danej zbiorowości, znając i przestrzegając ogólnie przyjęte normy współżycia, zachowując prawo do swojej indywidualności
- rozumiał na miarę swoich możliwości otaczające go zjawiska społeczne i przyrodnicze
- mógł nabywać umiejętności i uczyć się czynności, przydatnych w przyszłym dorosłym życiu
- posiadał rzeczywisty obraz samego siebie w oparciu o pozytywne poczucie własnej wartości oraz umiejętność dostrzegania swoich mocnych i słabych stron.
Na etapie nauki w szkole podstawowej dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym wyodrębnia się:
- zajęcia edukacyjne:
- funkcjonowanie osobiste i społeczne
- zajęcia rozwijające komunikowanie się
- zajęcia rozwijające kreatywność
- wychowanie fizyczne
- etyka
- zajęcia rewalidacyjne.
Programy nauczania, podręczniki, materiały edukacyjne i ćwiczeniowe
Nauczyciel ma prawo swobody wyboru programów nauczania i może.
- opracować program samodzielnie lub we współpracy z innymi nauczycielami
- zaproponować program opracowany przez innego autora (autorów), np. spośród programów dostępnych na rynku
- przedstawić program opracowany przez innego autora (autorów) wraz z dokonanymi przez siebie modyfikacjami, wskazując zakres proponowanych zmian z uzasadnieniem, dlaczego je proponuje.
Zaproponowany przez nauczyciela program powinien być dostosowany do potrzeb i możliwości uczniów, dla których jest przeznaczony.
Nauczyciel może zdecydować o realizacji programu nauczania z zastosowaniem podręcznika, materiału edukacyjnego lub materiału ćwiczeniowego. Może również podjąć decyzję o nauczaniu bez zastosowania podręcznika lub materiałów edukacyjnych i ćwiczeniowych.
Nauczyciele mają prawo swobody w wyborze podręczników, materiałów edukacyjnych i ćwiczeniowych, programów, metod i sposobów nauczania. Zobowiązani są przy tym uwzględniać indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów.
(ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty; Dz.U. z 2022 r. poz. 2230, z późn. zm.)
Ministerstwo Edukacji i Nauki przygotowało w 2019 roku Zintegrowaną Platformę Edukacyjną na której udostępniane są bezpłatne materiały edukacyjne i ćwiczeniowe do kształcenia ogólnego na wszystkich etapach edukacyjnych oraz do kształcenia zawodowego do wykorzystania przez nauczycieli, rodziców i samych uczniów. Materiały są dostępne z dowolnego miejsca o dowolnej porze z poziomu różnych typów urządzeń (komputera, laptopa, tabletu, smartfona, tablicy interaktywnej). Można je wydrukować w wersji PDF. Ułatwiają kształcenie umiejętności i budowania wiedzy uczniów poprzez różnorodne formy aktywności i przekazu, ćwiczenia interaktywne i materiały multimedialne. Platforma umożliwia przygotowanie lekcji interdyscyplinarnych, autorskich, nauczycielskich wersji podręcznika, pracy grupowej lub indywidualnej.
Materiały, które są umieszczane na platformie, tworzone są z uwzględnieniem standardów dostępności WCAG. Dzięki temu mogą z nich korzystać uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Na platformie zamieszczono m.in. materiały w języku łatwym do czytania i zrozumienia, w polskim języku migowym oraz w języku ukraińskim.
Na platformie utworzono także podstronę „Szkoła dla Was”, w na niej zakładkę „oddziały przygotowawcze” (https://zpe.gov.pl/a/oddzialy-przygotowawcze/D1EzffxI8). Umieszczono tam materiały oraz linki do bezpłatnych podręczników i materiałów edukacyjnych przeznaczonych do nauczania języka polskiego jako obcego dzieci i młodzieży, a także informacje o bezpłatnych zajęciach z języka polskiego i angielskiego dla osób z Ukrainy.
Platforma zapewnia:
- tworzenie własnych e-materiałów za pomocą kreatora
- edycję materiałów zawartych na stronie zpe.gov.pl na własne potrzeby za pomocą mechanizmu tzw. „teczki”
- udostępnianie e-materiałów innym użytkownikom oraz sprawdzanie ich wyników
- komunikowanie się w czasie rzeczywistym pomiędzy nauczycielami i uczniami
- możliwość tworzenia wideokonferencji oraz zamieszczania linków do spotkań w kalendarzu.
Baza zasobów i funkcjonalności platformy są systematycznie rozwijane.
(informacje o platformie: https://icein.gov.pl/zpe/)
Podręczniki, materiały edukacyjne i materiały ćwiczeniowe oraz książki pomocnicze, dostosowane do potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych uczniów niepełnosprawnych, są dofinansowywane z budżetu państwa.
Zadanie to realizowane jest poprzez:
- program „Dobry start”
- jest to program Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej adresowany do wszystkich uczniów
- świadczenie w wysokości 300 zł przysługuje raz w roku na dziecko uczące się w szkole do ukończenia przez nie 20. roku życia
- uczniowie z niepełnosprawnością mogą dłużej korzystać z programu − do ukończenia 24. roku życia
- udzielanie dotacji celowej
- wszyscy uczniowie szkół podstawowych mają prawo do bezpłatnych podręczników materiałów edukacyjnych i ćwiczeniowych, które zapewnia szkoła
- na ten cel szkoły otrzymują z budżetu państwa dotację celową, która w przypadku uczniów niepełnosprawnych może być zwiększona
- zlecanie przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania opracowania i wydania, w tym dystrybucji podręczników, materiałów edukacyjnych, materiałów ćwiczeniowych lub książek pomocniczych, lub ich części
- wykonane na zlecenie ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania podręczniki szkolne, materiały edukacyjne i książki pomocnicze dostosowane do potrzeb edukacyjnych uczniów z trudnościami w uczeniu się lub komunikowaniu się, w tym uwarunkowanymi niepełnosprawnością, które są udostępniane są do nieodpłatnego pobrania w systemie informatycznym; z myślą o różnych potrzebach uczniów przygotowano szereg różnych pomocy dydaktycznych
- adaptacje podręczników i materiałów edukacyjnych i ćwiczeniowych w systemie Braille’a
- adaptacje podręczników i materiałów edukacyjnych i ćwiczeniowychw druku powiększonym
- adaptacje podręczników i materiałów edukacyjnych i ćwiczeniowych z symbolami PSC oraz w polskim języku migowym,
- materiały edukacyjne i ćwiczeniowe w języku łatwym do czytania i zrozumienia (easy to read – ETR)
- ‘Migaj razem z nami’ - kurs polskiego języka migowego (PJM)
- seria lektury dostępne
- materiały ćwiczeniowe dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym (zeszyt kart pracy tom I i tom II)
‘Rządowy program pomocy uczniom niepełnosprawnym w formie dofinansowania zakupu podręczników, materiałów edukacyjnych i materiałów ćwiczeniowych w latach 2023–2025’, skierowany do uczniów z niepełnosprawnością objętych kształceniem specjalnym, którzy uczęszczają do szkół ponadpodstawowych.
Zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze
Dzieci i młodzież z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim realizują obowiązek rocznego wychowania przedszkolnego, obowiązek szkolny i obowiązek nauki w formie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych zespołowych (od 2 do 4 uczestników) lub indywidualnych.
Zajęcia te mogą być organizowane również w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych. Nie są jednak organizowane w integracji z rówieśnikami bez niepełnosprawności.
Zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze dla dzieci i młodzież z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim mogą być organizowane:
- od początku roku szkolnego w tym roku kalendarzowym w którym dziecko kończy 3 lata
- do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym w którym uczestnik tych zajęć kończy 25 rok życia.
Celem zajęć rewalidacyjno-wychowawczych jest:
- wspomaganie rozwoju dzieci i młodzieży niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim
- rozwijanie zainteresowania otoczeniem
- uzyskiwanie, na miarę ich możliwości, niezależności od innych osób w funkcjonowaniu w codziennym życiu.
Zajęcia realizowane są w oparciu o indywidualny program zajęć (nie ma w tym przypadku określonej podstawy programowej kształcenia ogólnego) i obejmują w szczególności:
- naukę nawiązywania kontaktów w sposób odpowiedni do potrzeb i możliwości uczestnika zajęć
- kształtowanie sposobu komunikowania się z otoczeniem na poziomie odpowiadającym indywidualnym możliwościom uczestnika zajęć
- usprawnianie ruchowe i psychoruchowe w zakresie dużej i małej motoryki, wyrabianie orientacji w schemacie własnego ciała i orientacji przestrzennej
- wdrażanie do osiągania optymalnego poziomu samodzielności w podstawowych sferach życia
- rozwijanie zainteresowania otoczeniem, wielozmysłowe poznawanie otoczenia, naukę rozumienia zachodzących w nim zjawisk, kształtowanie umiejętności funkcjonowania w otoczeniu
- kształtowanie umiejętności współżycia w grupie
- naukę celowego działania dostosowanego do wieku, możliwości i zainteresowań uczestnika zajęć oraz przejawianej przez niego aktywności.
Indywidualny program zajęć opracowywany jest:
- przez nauczycieli prowadzących zajęcia we współpracy z psychologiem oraz, w zależności od potrzeb, z innymi specjalistami
- na podstawie diagnozy oraz zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych oraz obserwacji funkcjonowania uczestnika zajęć.
Postępy dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim podlegają okresowej ocenie. Niezależnie od rodzaju i typu jednostki systemu oświaty jaka organizuje te zajęcia, obowiązują takie same zasady tej oceny.
Dla każdego uczestnika zajęć prowadzony jest odrębnie zeszyt obserwacji, w którym nauczyciele prowadzący zajęcia zapisują informacje dotyczące:
- zmian w zakresie dużej motoryki (postawa, lokomocja, koordynacja ruchów)
- zmian w zakresie małej motoryki (koordynacja ruchów rąk, koordynacja wzrokowo-ruchowa, manipulacja)
- podejmowania aktywności własnej (niekierowanej)
- koncentracji uwagi podczas aktywności spontanicznej (w zabawie, podczas wykonywania zadania), w tym czasu tej koncentracji
- współdziałania w różnych sytuacjach, w tym czasu tego współdziałania
- opanowywania nowych umiejętności (tempo, trwałość, stopień trudności)
- dominującego nastroju i emocji
- gotowości do kontaktów (rodzaje i kierunek kontaktów)
- umiejętności w zakresie samoobsługi
- udziału w czynnościach porządkowych
- zachowań trudnych (opis zachowań trudnych i sytuacji, w których występują te zachowania, reakcje nauczyciela na zachowania trudne, zmiany w zachowaniu)
- sposobów komunikowania się
- innych istotnych zachowań.
Nie rzadziej niż dwa razy w roku szkolnym na podstawie dokumentacji zajęć, w tym indywidualnego programu zajęć, nauczyciele prowadzący zajęcia dokonują okresowej oceny funkcjonowania uczestnika zajęć oraz w razie potrzeby modyfikują indywidualny program zajęć.
W roku szkolnym 2023/2024 zajęciami rewalidacyjno-wychowawczymi objętych jest 7770 osób.