Finansowanie

W Polsce nie ma kompleksowego, jednolitego modelu finansowania kształcenia dorosłych.

Najważniejsze źródła finansowania kształcenia dorosłych w Polsce

Źródło: Opracowanie własne.

Finansowanie publicznych szkół i placówek kształcenia dorosłych jest jednym z segmentów systemu finansowania oświaty.

Zgodnie z prawem oświatowym, kształcenie ustawiczne jest organizowane i prowadzone w publicznych i niepublicznych szkołach dla dorosłych, branżowych szkołach II stopnia i szkołach policealnych, a także w formach pozaszkolnych w publicznych i niepublicznych placówkach kształcenia ustawicznego i centrach kształcenia zawodowego, umożliwiających uzyskanie i uzupełnienie wiedzy, umiejętności i kwalifikacji zawodowych, a także w publicznych i niepublicznych szkołach prowadzących kształcenie zawodowe.

Prowadzenie szkół podstawowych dla dorosłych jest zadaniem własnym gmin. Prowadzenie szkół ponadpodstawowych dla dorosłych oraz placówek kształcenia ustawicznego i centrów kształcenia zawodowego jest zadaniem własnym powiatów. Na finansowanie zadań oświatowych jednostek samorządu terytorialnego przeznaczona jest część oświatowa subwencji ogólnej, określona w ustawie budżetowej na dany rok. Subwencję rozdziela się między jednostki samorządu terytorialnego według algorytmu określonego w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. Samorządy nie są zobowiązane do wykorzystywania tych środków wyłącznie na cele oświatowe i mogą też przeznaczać na ten cel środki pochodzące z innych źródeł. Jednostki samorządu terytorialnego rozdzielają w kolejnym kroku otrzymane fundusze na poszczególne szkoły, w tym szkoły dla dorosłych.

Kształcenie w szkołach i placówkach niepublicznych, zgodnie z ustawą o finansowaniu zadań oświatowych, jest współfinansowane przez dotacje z budżetu odpowiednich jednostek samorządu terytorialnego. Zasady udzielania dotacji opisano w części dotyczącej oświaty.

Wydatki z funduszy europejskich i innych programów pomocowych zyskały duże znaczenie w ostatnich kilku latach w finansowaniu kształcenia w formach pozaszkolnych. Środki na rozwój kapitału ludzkiego były kierowane do Polski jeszcze przed jej wstąpieniem do Unii Europejskiej w ramach programu przedakcesyjnego PHARE, Programu Aktywizacji Obszarów Wiejskich oraz współfinansowanego przez Bank Światowy Programu Reorientacji i Przekwalifikowań. W perspektywie budżetowej 2004-2006 środki na te cele pochodziły z programów: SPO RZL, EQUAL oraz ZPORR, w perspektywie 2007-2013 był to przede wszystkim Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL, Priorytet I, II oraz częściowo III, V, VIII i IX) oraz regionalne programy operacyjne, a w perspektywie finansowej 2014-2020 – Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój (PO WER) i regionalnych programów operacyjnych. Obecnie jest to program FERS – Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego 2021-2027, który stanowi kontynuację Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój i jest realizowany w ramach nowej perspektywy finansowej Fundusze Europejskie 2021-2027.

W przypadku niektórych grup zawodowych (np. urzędników, lekarzy, nauczycieli, itp.), kształcenie dorosłych jest też finansowane z budżetów odpowiednich urzędów centralnych.

Dużą rolę pełnią też urzędy pracy. Zgodnie z ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, organizacja szkoleń przez urzędy prac należy do podstawowych usług rynku pracy.

Starosta morze powierzyć przeprowadzenie szkolenia prowadzonej przez siebie instytucji szkoleniowej lub wybiera w oparciu o zasadę konkurencyjności, równego traktowania i przejrzystości taką instytucję szkoleniową i zawiera z nią umowę. Instytucja szkoleniowa może uzyskać zlecenie finansowane ze środków publicznych na prowadzenie szkoleń po uzyskaniu wpisu do rejestru instytucji szkoleniowych prowadzonego przez wojewódzki urząd pracy właściwy ze względu na siedzibę instytucji szkoleniowej.

W związku z organizacją szkoleń starosta jest m.in. zobowiązany do diagnozowania zapotrzebowania na zawody, specjalności i kwalifikacje na rynku pracy oraz diagnozowania potrzeb szkoleniowych osób uprawnionych do szkolenia. Musi też prowadzić analizę skuteczności i efektywności szkoleń.

Finansowanie szkoleń osób skierowanych przez starostę jest realizowane ze środków publicznych, w szczególności ze środków Funduszu Pracy, Europejskiego Funduszu Społecznego lub ze środków programów Unii Europejskiej, i polega na finansowaniu kosztów samych szkoleń instytucjom szkoleniowym, ale również może obejmować finansowanie następujących kosztów:

• przejazdu, a w przypadku gdy szkolenie odbywa się w miejscowości innej niż miejsce zamieszkania, także kosztów zakwaterowania i wyżywienia,
• badań lekarskich i psychologicznych wymaganych w przepisach odrębnych,
• ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków,
• egzaminów umożliwiających uzyskanie świadectw, dyplomów, zaświadczeń, określonych uprawnień zawodowych lub tytułów zawodowych oraz kosztów uzyskania licencji niezbędnych do wykonywania danego zawodu.

Starosta wypłaca również stypendium osobom skierowanym na szkolenie, które omówiono w dalszej części rozdziału.

Starosta finansuje z Funduszu Pracy koszty szkolenia skierowanych przez urząd pracy na szkolenie bezrobotnych, ale może również, na wniosek bezrobotnego, sfinansować część kosztów szkolenia na które bezrobotnych został skierowany z własnej inicjatywy, jeżeli uzasadni on celowość tego szkolenia, a jego koszt w części finansowanej z Funduszu Pracy w danym roku nie przekroczy 300% przeciętnego wynagrodzenia.

W przypadku bezrobotnych do 30. roku życia starosta może również przyznać bon szkoleniowy, który stanowi gwarancję skierowania bezrobotnego na wskazane przez niego szkolenie wraz z kosztami, które muszą być poniesione w związku z podjęciem tego szkolenia.

Starosta może też, na wniosek bezrobotnego:

• udzielić pożyczki z Funduszu Pracy na sfinansowanie kosztów szkolenia. Jest ona nieoprocentowana, okres jej spłaty nie może być dłuższy niż 18 miesięcy, a wysokość pożyczki nie może przekroczyć 400% przeciętnego wynagrodzenia.
• sfinansować koszty studiów podyplomowych w kwocie nie większej jednak niż 300% przeciętnego wynagrodzenia. Środki przekazywane są bezpośrednio na konto organizatora tych studiów. Starosta zapewnia też ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków dla uczestnika studiów podyplomowych, jeżeli ten takiego ubezpieczenia nie posiada.

Wsparcie w zakresie szkoleń, studiów podyplomowych dostępne jest dla osób posiadających status osoby bezrobotnej, a w niektórych przypadkach również dla osób posiadających status poszukujących pracy (m.in. w przypadku pracowników w wieku 45 lat i więcej) zarejestrowanych w urzędzie pracy.

Urzędy pracy organizują również staże oraz przygotowanie zawodowe dla dorosłych.

Uczestnicy tych form kształcenia otrzymują stypendium, które omówiono w kolejnej części rozdziału.

Ponadto, starosta refunduje ze środków Funduszu Pracy koszty poniesione przez pracodawcę w związku z organizacją przygotowania zawodowego, zgodnie z umową i programem przygotowania, w szczególności wydatki na materiały, surowce, eksploatację maszyn i urządzeń, odzież roboczą. Refundacja wynosi do 2% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za każdy pełny miesiąc realizacji programu przygotowania zawodowego.

Pracodawca uzyskuje też jednorazową premię w wysokości 400 zł (86,9 EUR) na uczestnika za każdy pełny miesiąc realizacji programu przygotowania zawodowego, jeżeli skierowany przez starostę uczestnik ukończył program i zdał odpowiedni egzamin (zawodowy, czeladniczy lub sprawdzający).

W związku z udziałem w przygotowaniu zawodowym, starosta może również, podobnie jak przypadku szkoleń, finansować koszty badań lekarskich i psychologicznych, koszty egzaminów, a także koszty przejazdów oraz zakwaterowania.

W przypadku bezrobotnych do 30. roku życia starosta może również przyznać bon stażowy, który stanowi gwarancję skierowania bezrobotnego do odbycia stażu u wybranego przez bezrobotnego pracodawcy na okres 6 miesięcy, o ile pracodawca zobowiąże się do zatrudnienia bezrobotnego po zakończeniu stażu przez okres 6 miesięcy.

Nowelizacja ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z 2014 r. powołała też Krajowy Fundusz Szkoleniowy. Stanowi go wydzielona pula 2% przychodów Funduszu Pracy. Krajowy Fundusz Szkoleniowy ma wspierać pracodawcę i pracowników. Na wniosek pracodawcy, na podstawie umowy, starosta może przyznać środki z KFS na sfinansowanie kosztów kształcenia ustawicznego pracowników i pracodawcy. Wysokość dofinansowania przedstawia poniższa tabela.

W przypadku osób niepełnosprawnych, istnieją dodatkowe możliwości wsparcia udziału w podnoszeniu kwalifikacji, finansowane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON).

Osoba niepełnosprawna zarejestrowana w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotna albo poszukująca pracy niepozostająca w zatrudnieniu ma prawo korzystać z usług lub instrumentów rynku pracy na zasadach określonych w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Osoba niepełnosprawna zarejestrowana jako osoba poszukująca pracy niepozostająca w zatrudnieniu może w szczególności korzystać na zasadach takich jak bezrobotni ze szkoleń, staży, przygotowania zawodowego dorosłych, studiów podyplomowych, bonu szkoleniowego i stażowego. Wydatki na to wsparcie są finansowane ze środków Funduszu Pracy (w przypadku osób zarejestrowanych jako bezrobotne) i PFRON (w odniesieniu do osób zarejestrowanych jako poszukujące pracy niepozostające w zatrudnieniu).

Ponadto, zgodnie z ustawą o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, urząd pracy kieruje zarejestrowane osoby niepełnosprawne na szkolenia, których koszty są finansowane przez PFRON. Obejmują one w szczególności koszt ubezpieczenia od nieszczęśliwych wypadków, zakwaterowania i wyżywienia (w części albo w całości), przejazdu na szkolenie, w tym koszt przejazdu przewodnika lub opiekuna osoby zaliczonej do znacznego stopnia niepełnosprawności, usług tłumacza języka migowego albo lektora dla niewidomych lub osoby towarzyszącej osobie niepełnosprawnej ruchowo zaliczonej do znacznego stopnia niepełnosprawności, niezbędnych badań lekarskich, psychologicznych, diagnostycznych i usług rehabilitacyjnych. Szkolenie trwa nie dłużej niż 36 miesięcy. Urząd pracy kieruje na szkolenie z własnej inicjatywy lub na wniosek osoby niepełnosprawnej, jeżeli zostanie uprawdopodobnione, że szkolenie zapewni uzyskanie pracy i koszt tego szkolenia nie przekracza dziesięciokrotności przeciętnego wynagrodzenia.

Szkolenie osób niepełnosprawnych może w szczególności odbywać się w specjalistycznych ośrodkach szkoleniowo-rehabilitacyjnych, które są tworzone i likwidowane przez marszałka województwa w porozumieniu z Pełnomocnikiem Rządu do spraw Osób Niepełnosprawnych. Specjalistyczne ośrodki prowadzą szkolenia osób, które z powodu niepełnosprawności mają utrudniony lub uniemożliwiony dostęp do korzystania ze szkolenia w innych placówkach. Do ich zadań należy też określanie psychofizycznej sprawności danej osoby w stosunku do wymagań różnych zawodów, określanie, przez zastosowanie odpowiednich testów sprawności i prób praktycznych, uzdolnienia i możliwości rozwoju zdolności danej osoby, a także zapewnienie uczestnikom szkolenia zakwaterowania, wyżywienia, pomocy dydaktycznej oraz opieki medycznej i usług rehabilitacyjnych. Koszty utworzenia, działalności oraz realizacji zadań specjalistycznego ośrodka powinny być pokrywane ze środków PFRON.

Istotną rolę w przypadku młodzieży, w szczególności młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym, oraz bezrobotnych do 25 roku życia, pełnią też Ochotnicze Hufce Pracy (OHP). Ochotnicze Hufce Pracy wykonują zadania państwa w zakresie zatrudnienia oraz przeciwdziałania marginalizacji i wykluczeniu społecznemu młodzieży, a także zadania w zakresie jej kształcenia i wychowania.

W zakresie kształcenia prowadzone są działania mające na celu umożliwienie młodzieży, która nie ukończyła szkoły podstawowej albo nie kontynuuje nauki po ukończeniu tej szkoły, zdobycie kwalifikacji zawodowych oraz uzupełnienie wykształcenia podstawowego, umożliwienie młodzieży uzupełniania ponadgimnazjalnego lub ponadpodstawowego wykształcenia ogólnego i zawodowego. OHP kierują w związku z tym swoich wychowanków do placówek oświatowych, w niektórych przypadkach również do szkół dla dorosłych. Ochotnicze Hufce Pracy mogą prowadzić szkolenia także dla osób powyżej 18 roku życia w ośrodkach szkolenia zawodowego.

Ponadto, zgodnie z prawem oświatowym, pracodawcom, którzy zawarli z młodocianymi pracownikami umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego, przysługuje dofinansowanie kosztów kształcenia, jeżeli młodociany pracownik ukończył naukę zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy i zdał egzamin.

Wysokość kwoty dofinansowania kosztów kształcenia jednego młodocianego pracownika wynosi:

• w przypadku nauki zawodu – do 8 081 zł (1 756,7 EUR) przy okresie kształcenia wynoszącym 36 miesięcy i proporcjonalnie mniej jeżeli okres kształcenia jest krótszy,
• w przypadku przyuczenia do wykonywania określonej pracy – do 254 zł (55,2 EUR) za każdy pełny miesiąc kształcenia.

Dofinansowanie przyznaje wójt (burmistrz, prezydent miasta) właściwy ze względu na miejsce zamieszkania młodocianego pracownika. Dofinansowanie kosztów kształcenia młodocianych pracowników jest finansowane ze środków Funduszu Pracy.

W Polsce brakuje regularnych badań nad prywatnymi wydatkami ponoszonymi na edukację, w tym zwłaszcza edukację ustawiczną.

Powiązane akty prawne:

Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe

Ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych

Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy

Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych

Opłaty za kształcenie

Zgodnie z prawem oświatowym nauka w publicznych szkołach dla dorosłych jest bezpłatna.

W celu wspierania działalności statutowej szkoły lub placówki samorząd w szkole dla dorosłych, branżowej szkole II stopnia, szkole policealnej artystycznej lub placówce kształcenia ustawicznego może jednak gromadzić fundusze z dobrowolnych składek i innych źródeł. Zasady wydatkowania tych funduszy określa regulamin samorządu uchwalany przez ogół uczniów. W praktyce istnieje więc możliwość dofinansowania wydatków pozapłacowych ze środków samorządów słuchaczy.

Nauka w szkołach niepublicznych jest z reguły odpłatna, podobnie jak kształcenie w formach pozaszkolnych.

Publiczne szkoły, placówki i centra mogą pobierać opłaty za kształcenie ustawiczne prowadzone w niektórych formach pozaszkolnych (kurs umiejętności zawodowych, kurs kompetencji ogólnych i inne kursy umożliwiające uzyskiwanie i uzupełnianie wiedzy, umiejętności i kwalifikacji zawodowych).

Wysokość opłat ustala dyrektor szkoły, placówki lub centrum, w porozumieniu z organem prowadzącym. Opłaty nie mogą przekraczać ponoszonych kosztów kształcenia w danej formie.

Dyrektor może zwolnić w całości lub w części z opłaty osobę posiadającą niskie dochody, a w szczególnych przypadkach losowych lub zdrowotnych, uniemożliwiających podjęcie kształcenia w danej formie pozaszkolnej, dyrektor może zwrócić opłatę.

Korzystanie z programów wspierających rozwój zasobów ludzkich oferowanych przez urzędy pracy nie wymaga od uczestników wnoszenia opłat.

Część kursów i szkoleń finansowanych z funduszy europejskich również jest nieodpłatna.

Kształcenie na studiach podyplomowych jest odpłatne. Wysokość czesnego ustalają organizatorzy studiów podyplomowych.

Powiązane akty prawne:

Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe

Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy

Wsparcie finansowe słuchaczy

Z uwagi na rozproszenie systemu kształcenia dorosłych nie ma też usystematyzowanego systemu wsparcia finansowego słuchaczy.

W systemie szkolnym, zgodnie z ustawą o systemie oświaty, uczniowie publicznych i niepublicznych szkół dla dorosłych objęci są formami socjalnymi (stypendium i zasiłek szkolny) i motywacyjnymi (stypendium za wyniki w nauce i za osiągnięcia sportowe, stypendium prezesa Rady Ministrów, stypendium ministra właściwego ds. oświaty i wychowania bądź kultury i ochrony dziedzictwa narodowego) pomocy materialnej, przy czym mogą oni z niej korzystać do czasu ukończenia kształcenia, nie dłużej jednak niż do ukończenia 24. roku życia.

Udzielanie świadczeń pomocy materialnej jest zadaniem własnym jednostek samorządu terytorialnego i finansowane jest z ich budżetów, przy czym zgodnie z ustawą o finansowaniu zadań oświatowych, świadczenia pomocy materialnej o charakterze socjalnym są dofinansowywane przez dotację celową z budżetu państwa.

Oprócz możliwości sfinansowania samego szkolenia czy studiów i kosztów z nimi związanych, ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy przyznaje też bezrobotnym prawo do otrzymywania stypendium finansowanego z Funduszu Pracy w okresie odbywania:

• szkolenia,
• przygotowania zawodowego dorosłych,
• studiów podyplomowych,
• stażu,
• nauki w szkole ponadpodstawowej,
• studiów niestacjonarnych w uczelni.

Wysokość stypendium zależy od formy kształcenia i wynosi miesięcznie 20%, 100% lub 120% podstawowego zasiłku dla bezrobotnych wypłacanego w ciągu pierwszych 90 dni posiadania prawa do zasiłku. Aktualnie zasiłek ten wynosi 1 491,90 zł (324,3 EUR), kwoty stypendium wahają się więc od 298,4 do 1 790,3 zł (od 64,9 do 389,2 EUR).

W przypadku szkolenia, warunkiem uzyskania pełnej kwoty stypendium jest zapewnienie minimalnego wymiaru godzinowego szkolenia wynoszącego co najmniej 150 godzin. W przypadku mniejszego wymiaru stypendium obniża się proporcjonalnie, jednak nie może ono być niższe niż 20% ww. zasiłku dla bezrobotnych.

Jeżeli pracownik jest kierowany do szkoły lub na dalsze szkolenie przez pracodawcę, może uzyskać od niego wsparcie finansowe i niefinansowe.

Pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe przysługuje w szczególności z zachowaniem prawa do wynagrodzenia urlop szkoleniowy:

• 6 dni – dla osób przystępujących do egzaminów eksternistycznych, maturalnych czy potwierdzających kwalifikacje zawodowe,
• 21 dni – w ostatnim roku studiów na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego.

Pracownikowi przysługuje też zwolnienie z całości lub części dnia pracy na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania.

Pracodawca może przyznać pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe dodatkowe świadczenia, w szczególności pokryć opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie.

Pracownik zdobywający lub uzupełniający wiedzę i umiejętności na zasadach innych niż wyżej omówione może też zostać zwolniony z całości lub części dnia pracy (bez zachowania prawa do wynagrodzenia) oraz otrzymać urlop bezpłatny – w wymiarze ustalonym w porozumieniu zawieranym między pracodawcą i pracownikiem.

Ponadto, w przypadku pracowników młodocianych, którzy mają obowiązek dokształcania się, pracodawca jest zobowiązany zwolnić młodocianego od pracy na czas potrzebny do wzięcia udziału w zajęciach szkoleniowych.

Powiązane akty prawne:

Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty

Ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych

Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy