Mobilność studentów i doktorantów

Studenci i doktoranci uczestniczą w mobilności przede wszystkim w ramach programu UE Erasmus+, ale możliwość odbycia okresu studiów lub pełnych studiów stwarzają też studentom polskim i / lub zagranicznym:  

• projekty współfinansowane z innych środków UE i środków krajowych;

• programy wielostronne;

• programy dwustronne;

• programy krajowe.

Uznawanie okresu studiów lub praktyki w ramach programu Erasmus+ odbywa się na podstawie porozumienia między studentem a uczelnią wysyłającą i przyjmującą studenta, zgodnie z zasadami Europejskiego Systemu Transferu i Akumulacji Punktów (ECTS), a w innych programach na zasadach uzgodnionych między uczelniami wysyłającymi i przyjmującymi studentów. Uzyskane za granicą kwalifikacje (dyplomy, tytuły zawodowe i stopnie naukowe) są uznawane na postawie przepisów ogólnokrajowych. Zob. szczegółowe informacje na końcu tego podrozdziału.

Program UE Erasmus+

Program Erasmus+ (2014-2020; 2021-2027), którego operatorem jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, stwarza studentom i doktorantom możliwości wyjazdu na okres studiów i / lub praktykę / staż w ramach projektów Mobilności edukacyjnej. Studenci i doktoranci mogą też uczestniczyć w krótkoterminowych wyjazdach w ramach różnych innych projektów programu Erasmus+, które są związane z celami danego projektu.

Programy / projekty współfinansowane z środków UE i środków krajowych

Operatorem dwóch programów, PROM i EU4Belarus, (współ)finansowanych z środków UE i środków krajowych, jest Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej.

• Program PROM: krótkookresowa wymiana akademicka

W programie PROM, współfinansowanym z środków Funduszy Europejskich dla Rozwoju Społecznego (FERS) (2021-2027) i środków krajowych, polskie uczelnie mogą otrzymać granty na wyjazdy lub przyjazdy studentów i doktorantów (oraz kadry akademickiej; zob. podrozdział 13.2.2), które służą zdobyciu wiedzy lub umiejętności. Z grantu można finansować m.in. udział w konferencji, szkole letniej lub zimowej, krótkich formach kształcenia lub szkoleniach, lub wyjazdy i przyjazdy w celu przygotowania międzynarodowego wniosku o grant, prowadzenia zajęć dydaktycznych lub zebrania materiałów do pracy doktorskiej lub naukowej. Wyjazdy i przyjazdy trwają od 5 do 30 dni i mogą być realizowane w formule stacjonarnej, zdalnej i mieszanej. 

• Program “EU4Belarus” 

Program jest współfinansowany w ramach programu UE “Support for Advanced Learning and Training – EU4Belarus-SALT”, który został uruchomiony w odpowiedzi na kryzys polityczny po wyborach prezydenckich na Białorusi w 2020 r. W programie przyznaje się stypendia dla białoruskich studentów, którzy studiują na uczelniach w Polsce i Czechach, na Litwie i Łotwie, oraz młodzieży z Białorusi na odbycie studiów w tych krajach.

Zob. też informacje o projektach współfinansowanych z środków UE, które obejmują m.in. mobilność, w podrozdziale 13.5.2 dotyczącym Partnerstw i sieci w szkolnictwie wyższym.

Programy wielostronne

Środkowoeuropejski Program Wymiany Uniwersyteckiej (CEEPUS)

CEEPUS jest pierwszym programem współpracy wielostronnej w dziedzinie edukacji między krajami Europy Środkowej, ustanowionym na podstawie wielostronnej umowy międzynarodowej. Polska bierze udział w programie od 1994 r., a jego operatorem w Polsce jest Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej. Inne kraje uczestniczące to: Albania, Austria, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Czarnogóra, Czechy, Kosowo, Macedonia Północna, Mołdawia, Rumunia, Serbia, Słowacja, Słowenia oraz Węgry. Program CEEPUS oferuje studentom i doktorantom (oraz kadrze akademickiej; zob. podrozdział 13.2.2)  z krajów uczestniczących stypendia krótkoterminowe na wyjazdy typu staże naukowe, szkoły letnie i intensywne kursy w ramach sieci współpracy międzyuczelnianej.

Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki

Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki został powołany w 2000 r. przez rządy Czech, Słowacji, Polski i Węgier (V4) i jest finansowany w równych częściach przez rządy tych krajów, ale może być też dodatkowo zasilany przez inne organizacje rządowe lub rządy. Celem Funduszu jest zacieśnianie współpracy między samymi krajami V4 oraz między regionem V4 a innymi krajami, zwłaszcza z regionu Zachodnich Bałkanów (Albanii, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Kosowa, Macedonii Północnej i Serbii) i Partnerstwa Wschodniego (Armenii, Azerbejdżanu, Białorusi, Gruzji, Mołdawii i Ukrainy). Biuro obsługujące Fundusz jest usytuowane w Bratysławie, Słowacja. Fundusz przyznaje m.in. stypendia studentom z krajów V4, Partnerstwa Wschodniego i Bałkanów Zachodnich na okres studiów na poziomie magisterskim oraz okres studiów albo pobyt naukowo-badawczy na poziomie powyżej magisterskiego (oraz stypendia na krótkie wyjazdy kadry akademickiej; zob. podrozdział 13.2.2).

Programy / inicjatywy dwustronne

Umowy dwustronne

Polska podpisała umowy dwustronne o współpracy z ok. 100 krajami ze wszystkich regionów świata (zob. listę krajów w podrozdziale „Umowy dwustronne i współpraca globalna”). W ramach umów rząd Polski i / lub kraju partnerskiego finansuje stypendia dla kadry akademickiej oraz studentów. Rodzaje i warunki mobilności oraz warunki uznawania okresu studiów lub uzyskanych kwalifikacji są uzgadniane z poszczególnymi krajami.

Szczegółowe informacje o umowach są dostępne na stronie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego i w bazie traktatów i umów prowadzonej przez Ministerstwo Spaw Zagranicznych. Aktualne informacje o możliwościach ubiegania się o stypendium można znaleźć na stronie Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej, która realizuje programy wymiany studentów i kadry w ramach umów dwustronnych.

Dwustronne programy stypendialne

Program Fullbrighta

W ramach programu Fullbrighta Polsko-Amerykańska Komisja Fullbrighta oferuje polskim i amerykańskim studentom i doktorantom stypendia na różnego rodzaju wyjazdy. Stypendia są finansowane przez polskie Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego i Departament Stanu USA. 

Polscy studenci i doktoranci ze wszystkich kierunków lub dyscyplin z wyjątkiem medycznych i pokrewnych, które wymagają kontaktu z pacjentem, mogą otrzymać stypendium, odpowiednio, na odbycie jednego roku studiów magisterskich, doktoranckich lub innych, z możliwością przedłużenia na drugi rok. Studia kończą się uzyskaniem dyplomu uczelni amerykańskiej. Program oferuje także stypendia polskim studentom nauk biologiczno-chemicznych, biofizycznych, medycznych i pokrewnych na odbycie rocznego stażu w jednej z określonych instytucji badawczych w USA. Osoby przygotowujące rozprawę doktorską w polskich instytucjach naukowych mogą otrzymać stypendium na realizację własnego projektu badawczego (od 4 do 10 miesięcy) w amerykańskiej uczelni, instytucie badawczym lub organizacji pozarządowej w USA. 

Amerykańscy studenci (i absolwenci) wszystkich kierunków mogą ubiegać się o stypendium na okres 9 lub 10 miesięcy w celu realizacji projektu badawczego lub stypendium na 9-miesięczny pobyt w celu prowadzenia zajęć z języka angielskiego w polskiej instytucji. Program oferuje też studentom i doktorantom (oraz pracownikom naukowym i pracownikom administracji publicznej) stypendia na okres od 3 do 9 miesięcy w celu odbycia studiów lub realizacji projektu badawczego związanego z tematyką Unii Europejskiej w polskich uczelniach lub instytucjach naukowych. 

Program stypendialny im. Lane’a Kirklanda

Program jest finansowany głównie ze środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności, a część stypendiów finansuje Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej. Operatorem programu jest Fundacja Liderzy Przemian. Stypendia przyznaje się na dwusemestralne studia w polskich uczelniach oraz co najmniej dwutygodniowe staże zawodowe w instytucjach publicznych i prywatnych. O stypendium mogą ubiegać się młodzi liderzy i eksperci, którzy posiadają wyższe wykształcenie, z Armenii, Azerbejdżanu, Białorusi, Gruzji, Kazachstanu, Kirgistanu, Mołdawii, Tadżykistanu, Ukrainy i Uzbekistanu.  Studia mają pogłębiać ich wiedzę i umiejętności związane z rozwojem demokracji, gospodarki i społeczeństwa obywatelskiego.

Programy / inicjatywy krajowe

W ramach swych ustawowych zadań Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej (NAWA) realizuje programy adresowane do polskich doktorantów oraz zagranicznych studentów lub obywateli innych krajów zainteresowanych podjęciem studiów w Polsce (oprócz wspomnianych wyżej programów finansowanych z różnych innych źródeł).

Programy dla polskich doktorantów 

• Program im. M. Bekkera

Celem programu jest wspieranie rozwoju naukowego polskich doktorantów (oraz kadry akademickiej; zob. rozdział 13.2.2) reprezentujących dowolne dziedziny nauki. Stypendia dla doktorantów przyznaje się na pobyt w okresie od 3 do 24 miesięcy w zagranicznych ośrodkach naukowych lub akademickich na całym świecie w celu odbycia części kształcenia doktorskiego, prowadzenia badań naukowych lub pozyskania materiałów do publikacji naukowej.  

• Program im. prof. F. Walczaka

Program wspiera mobilność doktorantów (i badaczy) z obszaru nauk medycznych i farmaceutycznych oraz nauk o zdrowiu w celu wzmocnienia potencjału polskich instytucji naukowych i podmiotów leczniczych. Stypendia przyznaje się na pobyt w zagranicznych placówkach, trwające od 1 do 6 miesięcy, a stypendyści mogą wybrać ścieżkę dydaktyczną, naukową lub kliniczną. 

• Program PRELUDIUM BIS

W ramach programu dofinansowuje się staże polskich doktorantów w europejskich i pozaeuropejskich ośrodkach badawczych i akademickich, związane z uczestnictwem w projektach badawczych, które są finansowane z programu „PRELUDIUM BIS” Narodowego Centrum Nauki.  Staże, trwające od 3 do 6 miesięcy, umożliwiają doktorantom zdobycie doświadczenia naukowego i nawiązanie współpracy naukowej.

Programy dla zagranicznych studentów 

• Program „Poland My First Choice”

W programieprzyznaje się stypendia cudzoziemcom na odbycie pełnych studiów drugiego stopnia na dowolnym kierunku w uczelni publicznej lub niepublicznej nadzorowanej przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. O stypendia mogą ubiegać się kandydaci z państw członkowskich UE, Islandii, Lichtensteinu, Norwegii, Szwajcarii i Wielkiej Brytanii oraz Kanady, Stanów Zjednoczonych, Australii, Nowej Zelandii, Chile, Urugwaju, Izraela, Korei Południowej, Japonii, Singapuru, a także obywatele Chin – mieszkańcy Hong Kongu, Makau i Tajwanu.

• Program im. gen. Wł. Andersa

Program jest skierowany do młodzieży polskiego pochodzenia i osób posiadających tzw. Kartę Polaka z różnych regionów świata. Stypendia przyznaje się na odbycie pełnych studiów pierwszego lub drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich w polskich uczelniach podległych Ministrom Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Zdrowia oraz Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

• Program stypendialny im. S. Banacha

Program został opracowany wspólnie z Ministerstwem Spraw Zagranicznych w ramach polskiej pomocy rozwojowej, a jego celem jest wspieranie rozwoju społeczno-gospodarczego krajów rozwijających się poprzez podnoszenie poziomu wiedzy i wykształcenia ich obywateli. Z oferty mogą skorzystać obywatele następujących krajów wszystkich regionów świata: Albania, Angola, Argentyna, Armenia, Azerbejdżan, Bangladesz, Białoruś, Bośnia i Hercegowina, Brazylia, Czarnogóra, Demokratyczna Republika Konga, Egipt, Ekwador, Etiopia, Filipiny, Gruzja, Indie, Indonezja, Irak, Iran, Jemen, Jordania, Kazachstan, Kenia, Kolumbia, Kosowo, Liban, Macedonia Północna, Meksyk, Mołdawia, Nepal, Nigeria, Palestyna, Papua-Nowa Gwinea, Peru, Rwanda, Senegal, Serbia, Tanzania, Tunezja, Ukraina, Uzbekistan, Wenezuela, Wietnam i Zambia.

Stypendia przyznaje się na odbycie pełnych studiów drugiego stopnia na kierunkach inżynieryjno-technicznych, ścisłych, przyrodniczych i rolniczych w uczelniach publicznych, które podlegają Ministrowi Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Obywatele wybranych krajów (Albanii, Armenii, Azerbejdżanu, Białorusi, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Gruzji, Kazachstanu, Kosowa, Macedonii Północnej, Mołdawii, Serbii, Ukrainy i Uzbekistanu) mogą również otrzymać stypendium na odbycie studiów drugiego stopnia w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych (z wyjątkiem kierunków filologicznych w zakresie ich języka ojczystego).

Uznawanie okresów studiów lub praktyk i kwalifikacji

Narzędzia ułatwiające uznawanie okresów nauki i kwalifikacji oparte na rozwiązaniach europejskich

8-poziomowa Polska Rama Kwalifikacji (PRK) przedstawia przyznawane w kraju kwalifikacje w sposób powiązany z ośmioma poziomami Europejskiej Ramy Kwalifikacji (ERK). Kwalifikacje w PRK są zdefiniowane w kategoriach efektów kształcenia obejmujących wiedzę, umiejętności i kompetencje społeczne. Wraz ze Zintegrowanym Rejestrem Kwalifikacji, PRK tworzy Zintegrowany System Kwalifikacji, który został uruchomiony w lipcu 2016 r. na podstawie ustawy z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (z późn. zm.). (Szczegółowe informacje).

Na podstawie ogólnokrajowych przepisów Europejski System Transferu i Akumulacji Punktów (European Credit Transfer and Accumulation System, ECTS) został wprowadzony jako obowiązkowy dla polskich uczelni w 2006 r. Przepisy określają m.in. minimalną liczbę punktów ECTS, jakie są wymagane do ukończenia studiów na danym poziomie i uzyskania dyplomu. Od 2004 r. uczelnie wydają suplement do dyplomu ukończenia studiów, zgodny ze wzorem dokumentu Europass.

Uznawanie kwalifikacji

Uznawanie kwalifikacji (dyplomów, tytułów zawodowych i stopni naukowych) jest uregulowane zgodnie z przepisami UE i konwencjami międzynarodowymi, m.in. Konwencją o uznawaniu kwalifikacji związanych z uzyskaniem wyższego wykształcenia w regionie Europy (tzw. Konwencją Lizbońską), która została ratyfikowana przez Polskę w grudniu 2003 r. i weszła w życie w 2004 r.

Podobnie jak w innych krajach europejskich, w Polsce istnieją odmienne regulacje w odniesieniu do uznawania kwalifikacji w celu kontynuowania kształcenia i wykonywania pracy.

Uznawanie kwalifikacji w celu kontynuowania kształcenia lub używania tytułu/stopnia

Uznawanie regulują następujące akty prawne:

• ustawa – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z 20 lipca 2018 r. (z późn. zm.);  

• rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 28 września 2018 r. w sprawie nostryfikacji dyplomów ukończenia studiów za granicą oraz potwierdzania ukończenia studiów na określonym poziomie (w odniesieniu do dyplomów ukończenia studiów pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolitych studiów magisterskich lub kształcenia na równorzędnym poziomie);

• rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 28 września 2018 r. w sprawie nostryfikacji stopni naukowych i stopni w zakresie sztuki nadanych za granicą (w odniesieniu do stopni doktora i doktora habilitowanego).

Dyplom potwierdzający ukończenie studiów, który został wydany w dowolnym innym państwie, uprawnia w Polsce do kontynuacji kształcenia na studiach drugiego stopnia lub studiach podyplomowych lub ubiegania się o przyjęcie do szkoły doktorskiej lub o nadanie stopnia doktora, jeżeli daje on, odpowiednio, prawo do kontynuacji kształcenia na studiach drugiego stopnia lub ubiegania się o stopień doktora w państwie, w którym działa uczelnia, która go wydała. 

Ponadto dyplomy wydane przez uprawnione uczelnie w krajach Unii Europejskiej, Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stronach umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) lub Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) potwierdzają w Polsce wykształcenie na poziomie odpowiadającym poziomowi, na którym ich posiadacze ukończyli studia w kraju, w którym zostały wydane. Dyplom, który potwierdza ukończenie: 

1. trzyletnich studiów lub studiów pierwszego stopnia trwających co najmniej 3 lata – potwierdza w Polsce posiadanie wykształcenia na poziomie studiów pierwszego stopnia; 
2. studiów drugiego stopnia – potwierdza w Polsce posiadanie wykształcenia na poziomie studiów drugiego stopnia; 
3. co najmniej czteroletnich studiów jednolitych – potwierdza w Polsce posiadanie wykształcenia na poziomie studiów drugiego stopnia, jeżeli jest uważany za równorzędny dyplomowi ukończenia studiów drugiego stopnia w państwie wydania.

Zagraniczny dyplom ukończenia studiów pierwszego lub drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich wraz z nadanym tytułem zawodowym może zostać uznany za równoważny odpowiedniemu polskiemu dyplomowi tytułowi zawodowemu na podstawie umowy międzynarodowej, a w przypadku braku takiej umowy – w drodze nostryfikacji. 

Stopień doktora lub doktora habilitowanego nadany przez uprawnioną instytucję działającą w państwie członkowskim UE, EFTA-EOG lub OECD jest równoważny z odpowiednim stopniem nadanym w Polsce. Za równoważny ze stopniem doktora nadanym w Polsce uznaje się także stopień doktora nadany przez Europejski Instytut Uniwersytecki. W innych przypadkach stopień doktora może zostać uznany za równoważny na podstawie umowy międzynarodowej, a w przypadku jej braku – w drodze nostryfikacji. 

Polska podpisała umowy dwustronne o uznawalności wykształcenia z:

• następującymi państwami: Armenia, Austria, Białoruś*, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chiny, Chorwacja, Czechy, Estonia, Francja, Kazachstan, Kirgistan, Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna, Kuba, Libia, Litwa, Łotwa, Macedonia, Mołdawia, Mongolia, Niemcy, Rosja, Rumunia, Serbia i Czarnogóra, Słowacja, Słowenia, Syria, Tadżykistan, Ukraina, Uzbekistan, Węgry i Wietnam; 

• następującymi państwami obecnie już nieistniejącymi: Czechosłowacja, Socjalistyczna Federacyjna Republika Jugosławii, Niemiecka Republika Demokratyczna i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich.

* Białoruś: W związku z wypowiedzeniem umowy przez stronę białoruską w listopadzie 2022 r., jej zapisy obowiązują w stosunku do osób, które rozpoczęły kształcenie w polskich uczelniach przed 3 listopada 2023 r.

Szczegółowe informacje o umowach są dostępne na stronie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz w bazie traktatów i umów prowadzonej przez Ministerstwo Spaw Zagranicznych.

W trakcie postępowania nostryfikacyjnego określa się polski odpowiednik zagranicznego dyplomu / tytułu lub stopnia naukowego. Nostryfikację dyplomów ukończenia studiów pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolitych studiów magisterskich przeprowadzają uczelnie, które posiadają kategorię naukową A+, A lub B+ (jedną z trzech najwyższych kategorii przyznawanych na podstawie zewnętrznej oceny jakości działalności naukowej) w dyscyplinie, której dotyczy wniosek. W przypadku stopni naukowych doktora i doktora habilitowanego nostryfikację przeprowadzają uczelnie lub inne instytucje naukowe posiadające kategorię naukową A+ lub A w dyscyplinie, której dotyczy wniosek.

Szczegółowe informacje o uznawaniu kwalifikacji w celu kontynuowania kształcenia można znaleźć na stronie Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej, która pełni funkcję polskiego ośrodka ENIC-NARIC. 

Uznawanie kwalifikacji w celu wykonywania pracy

Procedura uznawania zależy od tego, czy dany zawód jest w Polsce zawodem regulowanym.

W przypadku zawodów nieregulowanych, zgodnie z ustawą Kodeks Pracy z dnia 26 czerwca 1974 r. (z późn. zm.), decyzję o uznaniu zagranicznych kwalifikacji zawodowych podejmuje pracodawca. Pracodawca może wymagać potwierdzenia równoważności zagranicznego dokumentu poświadczającego wykształcenie (zob. informacje o uznawaniu wykształcenia do celów kontynuowania nauki wyżej).

Zawodami regulowanymi w Polsce są tzw. zawody sektorowe (lekarz, lekarz dentysta, farmaceuta, pielęgniarka, położna, lekarz weterynarii i architekt) oraz na przykład takie zawody jak prawnik czy nauczyciel (w odniesieniu do systemu oświaty). Wykaz wszystkich zawodów, które są regulowane w Polsce, jest dostępny w unijnej bazie zawodów regulowanych.

Kwalifikacje w zawodach regulowanych uzyskane w państwach członkowskich UE, EFTA/EOG lub Szwajcarii są uznawane w Polsce na podstawie ustawy z 22 grudnia 2015 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej (z późn. zm.), ustaw dotyczących wykonywania zawodów sektorowych i świadczenia usług przez prawników zagranicznych oraz przepisów wykonawczych do tych ustaw. Ustawy i rozporządzenia są oparte na unijnych dyrektywach 2005/36/WE i 2013/55/UE.

W związku z tym, że programy studiów przygotowujących do zawodów sektorowych opierają się na przepisach UE, kwalifikacje mogą zostać uznane automatycznie, jeżeli wnioskodawca przedstawi poświadczające je dokumenty (dyplom, świadectwo) odpowiednim polskim organom lub na zasadzie praw nabytych.

Kwalifikacje w takich zawodach jak nauczyciel są uznawane w ramach tzw. ogólnego systemu uznawania kwalifikacji w UE. Właściwy organ sprawdza, czy dana osoba posiada odpowiedni poziom wykształcenia oraz kwalifikacje uprawniające do wykonywania danego zawodu w państwie, w którym zostały uzyskane. W przypadku znacznych różnic dotyczących kształcenia lub zakresu wykonywanego zawodu między państwem, w którym kwalifikacje zostały uzyskane, a państwem przyjmującym, konieczne może być odbycie stażu adaptacyjnego lub zdanie testu umiejętności. W przypadku zawodów prawniczych i innych zawodów regulowanych obowiązują procedury określone dla danego zawodu.

Jeżeli chodzi o kwalifikacje zawodowe uzyskane w innych państwach, procedura obejmuje wystąpienie o uznanie kwalifikacji (dyplomu, tytułu zawodowego lub stopnia naukowego) poświadczającej poziom wykształcenia, a następnie ubieganie się o uzyskanie uprawnień zawodowych zgodnie z odrębnymi przepisami dotyczącymi danego zawodu.

Szczegółowe informacje o uznawaniu kwalifikacji w celu wykonywania pracy można znaleźć na stronie Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej.

Inne przydatne informacje

Różne informacje dotyczące systemu szkolnictwa wyższego, oferty studiów i oferty stypendialnej oraz praktyczne informacje o Polsce można znaleźć w portalu ‘Ready, Steady, Go Poland’, prowadzonym przez Narodową Agencję Wymiany Akademickiej.  

Kształcenie cudzoziemców oraz pomoc materialna i wsparcie dla studentów zagranicznych

Cudzoziemcy mogą podejmować i odbywać studia pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolite studia magisterskie, studia podyplomowe, kształcenie specjalistyczne, kształcenie w szkołach doktorskich i inne formy kształcenia na zasadach określonych w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z 20 lipca 2018 r. (z późn. zm.). Podstawą podjęcia i odbywania kształcenia może być:

• umowa międzynarodowa;

• umowa zawarta między uczelnią polską i instytucją zagraniczną;

• decyzja odpowiedniego organu, np. ministra, dyrektora Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej (zob. programy stypendialne wyżej), rektora uczelni lub dyrektora innej instytucji naukowej.

Szczegółowe zasady są określane w umowach i decyzjach.

Stacjonarne studia pierwszego i drugiego stopnia, jednolite studia magisterskie i kształcenie doktorantów w uczelniach publicznych są bezpłatne. Uczelnie publiczne mogą natomiast pobierać opłaty za kształcenie cudzoziemców na studiach stacjonarnych w języku polskim oraz następujące usługi edukacyjne: kształcenie na studiach niestacjonarnych; powtarzanie zajęć na studiach stacjonarnych z powodu niezadowalających wyników w nauce; kształcenie na studiach w języku obcym; zajęcia nieobjęte programem studiów. Ponadto uczelnie publiczne mogą pobierać opłaty za kształcenie na studiach podyplomowych, kształcenie specjalistyczne lub kształcenie w innych formach.

Opłat za kształcenie cudzoziemców na studiach stacjonarnych w języku polskim nie pobiera się od cudzoziemców, którzy:

1. są obywatelami państw członkowskich UE, państw członkowskich EFTA / EOG lub Konfederacji Szwajcarskiej albo członkami ich rodzin, mieszkającymi na terenie Polski;
2. są obywatelami Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, którzy korzystali z prawa pobytu lub uprawnień pracowników przygranicznych w państwie członkowskim UE zgodnie z prawem UE przed zakończeniem okresu przejściowego po wystąpieniu tego kraju z UE i nadal tam zamieszkują lub korzystają z tych uprawnień; 
3. są rezydentami długoterminowymi UE lub posiadają zezwolenie na pobyt stały;
4. posiadają zezwolenie na pobyt czasowy, które zostało wydane na zasadach określonych w ustawie o cudzoziemcach z 12 grudnia 2013 r.;
5. posiadają status uchodźcy nadany w Polsce lub korzystają z ochrony czasowej lub uzupełniającej na terytorium Polski;
6. posiadają certyfikat znajomości języka polskiego jako języka obcego co najmniej na poziomie biegłości C1, wydany przez Państwową Komisję ds. Poświadczania Znajomości Języka Polskiego jako Obcego;
7. posiadają Kartę Polaka lub odpowiedni dokument stwierdzający polskie pochodzenie;
8. są małżonkami, wstępnymi lub zstępnymi obywatela Polski, mieszkającymi na terytorium Polski;
9. przebywają w Polsce w ramach krótkoterminowej mobilności naukowca lub posiadają wizę w celu prowadzenia badan naukowych lub prac rozwojowych.  

Cudzoziemcy mogą zostać zwolnieni z opłat za kształcenie w języku obcym i kształcenie w języku polskim i powtarzanie zajęć z powodu niezadowalających wyników na zasadach określonych w umowie międzynarodowej lub umowie między uczelniami, na podstawie decyzji rektora uczelni lub dyrektora instytucji badawczej albo decyzji ministra lub dyrektora NAWA (w odniesieniu do stypendystów – zob. programy stypendialne wyżej).

System szkolnictwa wyższego oferuje cudzoziemcom szereg form wsparcia finansowego. Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego może przyznać cudzoziemcowi stypendium na całkowite lub częściowe pokrycie opłat za kształcenie oraz kosztów podróży, zakwaterowania i utrzymania. Cudzoziemcy wymienieni w punktach 2-8 wyżej mogą otrzymać stypendium socjalne i / lub kredyt studencki. Wszyscy cudzoziemcy mogą ubiegać się o inne formy pomocy materialnej. Są to: stypendium rektora i stypendium ministra za wyniki w nauce lub sporcie, stypendium dla osób niepełnosprawnych, zapomoga, stypendium finansowane przez jednostkę samorządu terytorialnego oraz stypendium za wyniki w nauce lub w sporcie finansowane przez osobę fizyczną lub osobę prawną niebędącą państwową lub samorządową osobą prawną.  

Przepisy nie określają innych form wsparcia dla studentów zagranicznych, ale uczelnie wprowadziły różne rozwiązania: m.in. pomoc w załatwianiu formalności wjazdowych (np. wizy) i spraw praktycznych (np. zakwaterowanie), naukę języka polskiego, programy orientacyjne i integracyjne oraz opiekę dydaktyczną (np. nauczyciel-opiekun grupy studentów zagranicznych) i codzienne wsparcie ze strony studentów-opiekunów studentów zagranicznych. 

Mobilność nauczycieli akademickich

Kontekst strategiczny

Wyjazdy polskiej kadry akademickiej do krajów europejskich stanowią integralny element współpracy międzynarodowej wspierającej rozwój Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego. 

Jak wspomniano w rozdziale wstępnym, trwają prace nad strategią umiędzynarodowienia szkolnictwa wyższego i nauki. Zespół Ekspertów wspierający Narodową Agencję Wymiany Akademickiej i Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego rozpoczął pracę w styczniu 2024 r.  

Obecnie rozwijanie i wspieranie rozwoju umiejętności kadr zarządzających i uczących w całym systemie edukacji formalnej stanowią priorytetowe obszary oddziaływania w „Zintegrowanej Strategii Umiejętności 2030”, przyjętej przez rząd w grudniu 2020 r. Kierunki działań w tych obszarach obejmują m.in. upowszechnianie mobilności międzynarodowej kadry, rozwijanie umiejętności planowania i zarządzania międzynarodowymi projektami edukacyjnymi oraz upowszechnianie dobrych międzynarodowych praktyk pracy dydaktycznej (zob. rozdział wstępny).

Warunki zatrudnienia związane z mobilnością

Przepisy określają warunki udzielania urlopów nauczycielom akademickim. Zgodnie z ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z 20 lipca 2018 r. (z późn. zm.) rektor uczelni może udzielić nauczycielowi:

• przygotowującemu rozprawę doktorską – płatnego urlopu naukowego w wymiarze do 3 miesięcy;

• posiadającemu co najmniej stopień doktora, w okresie 7 lat zatrudnienia w danej uczelni – płatnych urlopów naukowych w łącznym wymiarze roku w celu przeprowadzenia badań;

• płatnego urlopu w celu odbycia za granicą kształcenia, stażu naukowego albo dydaktycznego, uczestnictwa w konferencji albo uczestnictwa we wspólnych badaniach naukowych prowadzonych z podmiotem zagranicznym na podstawie umowy o współpracy naukowej.

W trakcie płatnego urlopu uczelnia wypłaca nauczycielowi wynagrodzenie w pełnym wymiarze oraz odprowadza składki na ubezpieczenie społeczne. Okresy płatnych urlopów zalicza się do okresów, od których zależą uprawnienia pracownicze, w tym m.in. takie uprawnienia wynikające ze stażu pracy jak uprawnienia emerytalne.

Pracownicy uczelni niebędący nauczycielami akademickimi podlegają powszechnie obowiązującym przepisom ustawy Kodeks pracy z dnia 26 czerwca 1974 r. (z późn. zm.) Pracownikom przysługuje płatny urlop szkoleniowy w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, ale warunki urlopu nie odnoszą się do mobilności: urlop w wymiarze 21 dni w przypadku przygotowywania się i przystąpienia do egzaminu dyplomowego kończącego studia w uczelni. W innych przypadkach pracownik może otrzymać urlop bezpłatny w wymiarze uzgodnionym z pracodawcą.

Uznawanie osiągnięć i kwalifikacji

Nie istnieją przepisy ogólnokrajowe dotyczące bezpośrednio uznawania osiągnięć lub efektów mobilności za granicą nauczycieli akademickich lub innych pracowników uczelni. Uczelnie są natomiast zobowiązane przepisami do okresowej oceny nauczycieli, przynajmniej raz na 4 lata lub na wniosek rektora, w ramach wewnętrznego zapewniania jakości. Kryteria oceny nauczycieli i innych pracowników określają poszczególne uczelnie. W ocenie okresowej pracowników oraz w ocenie dorobku nauczycieli przy osiąganiu kolejnych szczebli kariery wiele uczelni uwzględnia doświadczenie międzynarodowe – np. mobilność i udział w projektach międzynarodowych.

Standard dotyczący kadry prowadzącej kształcenie w ramach obowiązkowej zewnętrznej oceny programowej, przeprowadzanej regularnie w uczelniach przez Polską Komisję Akredytacyjną (zob. rozdział 11.2.2 „Zapewnianie jakości w szkolnictwie wyższym – Podejścia i metody zapewniania jakości”) nie odnosi się bezpośrednio do mobilności kadry akademickiej. Natomiast standard dotyczący umiędzynarodowienia kształcenia obejmuje przygotowanie nauczycieli do nauczania w języku obcym, wsparcie międzynarodowej mobilności nauczycieli oraz tworzenie oferty kształcenia w językach obcych. 

Informacje o uznawaniu kwalifikacji przedstawiono w podrozdziale 13.2.1 „Mobilność studentów”. 

Dane dotyczące mobilności

Dane dotyczące mobilności pracowników są przekazywane przez uczelnie w corocznych sprawozdaniach dla Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji przygotowuje różne materiały statystyczne i / lub analityczne na temat realizacji programów UE, których jest operatorem. Dotychczas nie opracowywano zbiorczych analiz dotyczących wpływu wszystkich programów i inicjatyw wspierających mobilność kadry akademickiej.

Programy / projekty wspierające mobilność

Podobnie jak w przypadku studentów, pod względem liczby wyjeżdżających i przyjeżdżających nauczycieli akademickich najważniejszym programem wspierającym mobilność jest program UE Erasmus+, ale możliwości wyjazdu polskim nauczycielom i przyjazdu nauczycielom zagranicznym oferują także:

• projekty współfinansowane z innych środków UE i środków krajowych;

• programy wielostronne;

• programy dwustronne;

• programy i projekty krajowe.

Pracownicy uczelni niebędący nauczycielami akademickimi mogą uczestniczyć w mobilności wyłącznie w programie Erasmus+.

Program UE Erasmus+

Program Erasmus+ (2014-2020; 2021-2027), którego operatorem jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, umożliwia pracownikom uczelni wyjazdy w projektach Mobilności w celu prowadzenia zajęć dydaktycznych, odbycia szkolenia (w formie obserwacji pracy na danym stanowisku, ang. job shadowing, lub kursu czy szkolenia) lub udziału w kursach intensywnych. Pracownicy mogą też uczestniczyć w wyjazdach krótkoterminowych w różnych innych projektach programu Erasmus+, które są związane z celami danego projektu.

Programy współfinansowane z środków UE i środków krajowych

Program PROM

Program PROM jest współfinansowany z środków Funduszy Europejskich dla Rozwoju Społecznego (2021-2027) i środków krajowych, a jego operatorem jest Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej. W programie przyznaje się granty kadrze akademickiej (oraz studentom i doktorantom; zob. podrozdział 13.2.1) na wyjazdy lub przyjazdy, które służą zdobyciu wiedzy lub umiejętności. Z grantu można finansować m.in. udział w konferencji, szkole letniej lub zimowej, krótkich formach kształcenia lub szkolenia, przygotowanie międzynarodowego wniosku o grant, prowadzenie zajęć dydaktycznych lub zebranie materiałów do pracy doktorskiej lub naukowej. Wyjazdy i przyjazdy trwają od 5 do 30 dni i mogą być realizowane w formule stacjonarnej, zdalnej i mieszanej. 

Zob. też informacje o projektach współpracy uczelni współfinansowanych z środków UE, które obejmują m.in. mobilność, w podrozdziale 13.5.2 dotyczącym Partnerstw i sieci w szkolnictwie wyższym.

Programy wielostronne

Środkowoeuropejski Program Wymiany Uniwersyteckiej, CEEPUS – zob. podrozdział 13.2.1 „Mobilność w szkolnictwie wyższym – Mobilność studentów”.

Środkowoeuropejski Program Wymiany Uniwersyteckiej (CEEPUS)

Ogólne informacje o programie CEEPUS przedstawiono w rozdziale 13.2.1 “Mobilność studentów”. Program oferuje kadrze akademickiej (oraz studentom i doktorantom) stypendia krótkoterminowe na wyjazdy typu staże naukowe, szkoły letnie i intensywne kursy w ramach sieci współpracy międzyuczelnianej.

Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki

Ogólne informacje o Międzynarodowym Funduszu Wyszehradzkim przedstawiono w podrozdziale 13.2.1 „Mobilność studentów”. Oprócz stypendiów dla studentów fundusz oferuje wykładowcom i naukowcom z krajów V4 i krajów Bałkanów Zachodnich (Albanii, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Kosowa, Macedonii Północnej i Serbii) stypendia na krótki pobyt (od 2 do 10 tygodni) w jednym z uczestniczących krajów w celu realizacji projektu badawczego lub udziału w takim projekcie, prowadzenia wykładów lub seminariów lub zapoznania się z materiałami w archiwum lub bibliotece publicznej. Obecnie, na zasadzie pilotażowej, o takie stypendia mogą też ubiegać się wykładowcy i naukowcy z Ukrainy. 

Programy / inicjatywy dwustronne

Umowy dwustronne – zob. podrozdział 13.2.1 „Mobilność w szkolnictwie wyższym – Mobilność studentów”.

Dwustronne programy stypendialne

Program Fullbrighta

Program Fullbrighta oferuje stypendia polskiej i amerykańskiej kadrze akademickiej (oraz studentom polskim i amerykańskim). Zob. ogólne informacje o Programie Fullbrighta w podrozdziale 13.2.1 „Mobilność w szkolnictwie wyższym – Mobilność studentów”.

Stypendia dla polskiej i amerykańskiej kadry są przeznaczone m.in. na realizację samodzielnych projektów badawczo-dydaktycznych lub badawczych lub prowadzenie zajęć dydaktycznych przez okres od 3 do 10 miesięcy w uczelniach, placówkach naukowych lub innych instytucjach goszczących. Pracownicy polskich uczelni i innych instytucji naukowych, którzy specjalizują się w kulturze i historii Polski i Europy Środkowo-Wschodniej, mogą otrzymać stypendium na prowadzenie zajęć w jednej z uczelni współpracujących z Polsko-Amerykańską Komisją Fullbrighta. Naukowcy reprezentujący dziedziny STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics – nauki ścisłe, techniczne i inżynieryjne oraz matematyka) mogą ubiegać się o stypendia na realizację projektów dydaktyczno-badawczych (wykłady, seminaria czy warsztaty; opracowanie programu nauczania lub materiałów dydaktycznych) lub projektów badawczych w uczelniach lub innych instytucjach amerykańskich. 

Programy / inicjatywy krajowe

W ramach swych ustawowych zadań Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej realizuje kilka programów adresowanych do kadry akademickiej, które obejmują mobilność edukacyjną (oprócz wspomnianych wyżej programów finansowanych z innych źródeł oraz krajowych programów oferujących stypendia polskiej kadrze akademickiej na wyjazdy zagraniczne o charakterze wyłącznie naukowym).

• Program im. M. Bekkera

Celem programu jest wspieranie rozwoju naukowego polskich nauczycieli akademickich i naukowców (oraz doktorantów; zob. podrozdział 13.2.1) reprezentujących dowolne dziedziny nauki. Stypendia dla nauczycieli i naukowców przyznaje się na pobyt w okresie od 3 do 24 miesięcy w zagranicznych ośrodkach naukowych lub akademickich na całym świecie w celu prowadzenia badań naukowych lub prac rozwojowych, zebrania materiałów do publikacji naukowej, odbycia stażu podoktorskiego lub innych form działalności naukowej lub akademickiej.

• Program im. S. Ulama

Program jest ukierunkowany na zwiększenie stopnia umiędzynarodowienia polskich uczelni i instytucji naukowych. Środki przyznaje się na przyjazdy naukowców zagranicznych (włącznie z polskimi naukowcami pracującymi na stałe za granicą) z różnych krajów świata, którzy posiadają co najmniej stopień naukowy doktora w dowolnej dziedzinie. Pobyty mogą trwać od 6 do 24 miesięcy, a ich celem może być prowadzenie badań naukowych, odbycie stażu podoktorskiego, pozyskanie materiałów do badań lub publikacji naukowej oraz prowadzenie zajęć dydaktycznych.

Zob. też informacje o programach dla doktorantów w podrozdziale 13.2.1 „Mobilność studentów”.