Podstawowe założenia polskiego systemu oceniania

W systemie oceniania wyodrębnia się dwa nurty: ocenianie wewnątrzszkolne oraz ocenianie zewnętrzne. Ramy prawne oceniania obecnie regulują utrzymane w mocy przepisy ustawy o systemie oświaty, uzupełnianej przez kilka aktów wykonawczych – rozporządzeń Ministra Edukacji Narodowej.

Ocenianie wewnątrzszkolne prowadzone jest przez nauczycieli uczących uczniów na podstawie opracowanych przez siebie wymagań, które wynikają z realizowanych przez nich programów nauczania. Ocenianie to dotyczy osiągnięć edukacyjnych uczniów, a jego ideą jest wspieranie rozwoju ucznia. Jest to przede wszystkim ocenianie kształtujące/formatywne.

Ocenianie zewnętrzne (ocenianie sumatywne) jest prowadzone przez państwowe instytucje zewnętrzne wobec szkoły – Centralną Komisję Egzaminacyjną i Okręgowe Komisje Egzaminacyjne.

Ocenianie wewnątrzszkolne

Ocenianie wewnątrzszkolne osiągnięć edukacyjnych ucznia polega na rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności oraz formułowania oceny w stosunku do wymagań edukacyjnych wynikających z programów nauczania. W ramach oceniania wewnątrzszkolnego ocenia się osiągnięcia edukacyjne ucznia i zachowanie ucznia.

Celem oceniania wewnątrzszkolnego jest:

1. informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i jego zachowaniu oraz o postępach w tym zakresie;
2. udzielanie uczniowi pomocy w nauce poprzez przekazanie uczniowi informacji o tym, co zrobił dobrze i jak powinien się dalej uczyć;
3. udzielanie uczniowi pomocy w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju;
4. motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce i zachowaniu;
5. dostarczenie rodzicom (prawnym opiekunom) i nauczycielom informacji o postępach, trudnościach w nauce, zachowaniu oraz specjalnych uzdolnieniach ucznia;
6. umożliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej.

Ocenianie wewnątrzszkolne obejmuje:

1. formułowanie przez nauczycieli wymagań edukacyjnych niezbędnych do uzyskania poszczególnych śródrocznych (semestralnych) i rocznych ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych;
2. ustalanie kryteriów oceniania zachowania;
3. ocenianie bieżące i ustalanie śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych oraz śródrocznej i rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania, według skali i w formach przyjętych w danej szkole;
4. przeprowadzanie egzaminów klasyfikacyjnych;
5. ustalanie warunków i trybu uzyskania wyższych niż przewidywane rocznych i semestralnych ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych oraz rocznej oceny klasyfikacyjnej z zachowania;
6. ustalanie warunków i trybu otrzymania wyższych niż przewidywane rocznych, a w szkole policealnej - semestralnych, ocen klasyfikacyjnych z zajęć edukacyjnych oraz rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania;
7. ustalanie warunków i sposobu przekazywania rodzicom (prawnym opiekunom) informacji o postępach i trudnościach ucznia w nauce.

Uczniowie są oceniani oddzielnie z każdego przedmiotu. Ocena zależy od nauczyciela prowadzącego zajęcia edukacyjne, chociaż z uwagi na ustalone kryteria oceniania nie może ona być arbitralna. Wyniki, jakie uczeń uzyskał w roku szkolnym, bierze się pod uwagę przy wystawianiu oceny na koniec roku szkolnego.

Ocenianie dzieli się na cząstkowe, śródroczne (semestralne) i roczne. Podstawą do wystawienia ocen śródrocznych i rocznych jest klasyfikacja, czyli ocenianie podsumowujące osiągnięcia danego ucznia w ciągu odpowiednio semestru lub roku szkolnego. W klasach IV-VIII szkoły podstawowej uczeń, który uzyskał na koniec roku szkolnego pozytywną ocenę klasyfikacyjną, jest promowany do klasy programowo wyższej (zob. niżej).

W klasach I-III szkoły podstawowej ustala się jedną roczną ocenę klasyfikacyjną z zajęć edukacyjnych i roczną ocenę klasyfikacyjną z zachowania. W klasach tych obowiązuje ocena opisowa.

Począwszy od klasy IV nauczyciel ma do dyspozycji następującą skalę ocen: 6 – celujący, 5 – bardzo dobry, 4 – dobry, 3 – dostateczny, 2 – dopuszczający, 1 – niedostateczny.

Począwszy od klasy IV szkoły podstawowej, oceny bieżące oraz śródroczne i roczne oceny klasyfikacyjne ze wszystkich albo wybranych obowiązkowych lub dodatkowych zajęć edukacyjnych mogą być ocenami opisowymi, jeżeli statut szkoły tak przewiduje.

Przy ustalaniu oceny z wychowania fizycznego, techniki, zajęć technicznych, plastyki, muzyki i zajęć artystycznych należy w szczególności brać pod uwagę wysiłek wkładany przez ucznia w wywiązywanie się z obowiązków wynikających ze specyfiki tych zajęć.

Oceny, jak również kryteria ich wystawiania, powinny być jawne dla ucznia i jego rodziców. Szczegółowe warunki oraz sposób uzyskiwania ocen w toku oceniania wewnątrzszkolnego określa statut każdej szkoły; obok corocznego informowania rodziców o stawianych wymaganiach, jest to najważniejszy element zagwarantowania sprawiedliwości procedury oceniania w polskiej szkole.

Uczniowie otrzymują też oceny klasyfikacyjne z zachowania według skali: wzorowe, bardzo dobre, dobre, poprawne, nieodpowiednie i naganne. Ocena z zachowania nie może mieć wpływu na stopnie z przedmiotów nauczania i promocję do klasy programowo wyższej lub ukończenie szkoły. Jednakże pod określonymi warunkami rada pedagogiczna może podjąć uchwałę o niepromowaniu do klasy programowo wyższej lub nieukończeniu szkoły przez ucznia ze względu na jego naganne zachowanie.

Uczniowie mają prawo do składania egzaminu sprawdzającego, jeśli ustalona przez nauczyciela ocena śródroczna (semestralna) lub roczna jest, ich zdaniem (lub zdaniem ich rodziców), zaniżona. Również dla uczniów, których z różnych powodów nie można klasyfikować (indywidualny tok lub program nauczania, nauka poza szkołą, np. w domu, czy choroba ucznia), organizuje się egzamin klasyfikacyjny.

W latach szkolnych 2021/2022 - 2023/2024 obywatele Ukrainy będący uczniami polskich szkół, w tym szkół podstawowych, mogą być warunkowo wyłączeni spod klasyfikacji rocznej, jeżeli uczęszczają do oddziałów przygotowawczych, a rada pedagogiczna uzna, że: 1) uczeń nie zna języka polskiego lub znajomość przez ucznia języka polskiego jest niewystarczająca do korzystania z nauki, lub 2) zakres realizowanych w oddziale przygotowawczym zajęć edukacyjnych uniemożliwia przeprowadzenie klasyfikacji rocznej ucznia. W roku szkolnym 2022/2023 i 2023/2024 uczniowie ukraińscy w oddziałach przygotowawczych nie podlegają również klasyfikacji śródrocznej.

Ocenianie zewnętrzne

W obowiązującym stanie prawnym, po ukończeniu VIII klasy szkoły podstawowej uczniowie przystępują do powszechnego i obowiązkowego egzaminu ósmoklasisty. Jest on przeprowadzany w formie pisemnej i ma na celu sprawdzenie, w jakim stopniu uczeń (słuchacz) szkoły podstawowej spełnia wymagania określone w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej. W aktualnym stanie prawnym przewiduje się przeprowadzenie tego egzaminu w zakresie następujących przedmiotów obowiązkowych:

1. języka polskiego
2. matematyki
3. języka obcego nowożytnego
4. jednego przedmiotu do wyboru spośród przedmiotów: biologia, chemia, fizyka, geografia lub historia.

Wyniki egzaminu ósmoklasisty nie wpływają na ukończenie szkoły, a w przypadku szkoły artystycznej realizującej kształcenie ogólne z zakresu szkoły podstawowej, w której klasa odpowiadająca klasie VIII szkoły podstawowej nie jest ostatnią klasą w cyklu kształcenia - również na promocję do klasy programowo wyższej. Mają one jednak istotne znaczenie jako jedno z kryteriów rekrutacji do publicznych szkół ponadpodstawowych.

W związku ze stopniowym wdrażaniem reformy ustroju szkolnego, pierwszy egzamin ósmoklasisty odbył się w roku szkolnym 2018/2019.

Szczegółowe zasady przeprowadzenia egzaminu ósmoklasisty ustalono w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 1 sierpnia 2017 r., wydanym na podstawie art. 44zzza ustawy o systemie oświaty.

Promocja ucznia do następnej klasy

W klasach I-III uczniowie są promowani (dopuszczeni do kontynuowania nauki) na podstawie rocznej opisowej oceny klasyfikacyjnej z zajęć edukacyjnych. Ocena ta uwzględnia poziom opanowania przez ucznia wiadomości i umiejętności z zakresu wymagań określonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla I etapu edukacyjnego oraz wskazuje potrzeby rozwojowe i edukacyjne ucznia związane z przezwyciężaniem trudności w nauce lub rozwijaniem uzdolnień. Na tym etapie nauki powtarzanie roku stanowi wyjątek oraz musi być uzasadnione przez psychologów i zaakceptowane przez rodziców.

Od klasy IV uczeń jest promowany do klasy programowo wyższej, jeśli ze wszystkich obowiązkowych zajęć edukacyjnych uzyskał roczne oceny klasyfikacyjne wyższe od oceny niedostatecznej. W przypadku jednej oceny niedostatecznej uczeń może zdawać egzamin poprawkowy. Uczeń, który nie zdał egzaminu poprawkowego, nie otrzymuje promocji do następnej klasy. Rada pedagogiczna szkoły podstawowej może jednak podjąć uchwałę o warunkowym promowaniu ucznia, który otrzymał stopień 1 (niedostateczny) z jednego przedmiotu. Uczeń szkoły podstawowej może być promowany warunkowo tylko jeden raz w całym cyklu kształcenia. Jeżeli uczeń opuścił ponad połowę obowiązkowych zajęć edukacyjnych i nie ma podstaw do ustalenia oceny, szkoła może zorganizować egzamin klasyfikacyjny w terminie uzgodnionym z uczniem i jego rodzicami.

Uczeń otrzymuje promocję (kończy szkołę) z wyróżnieniem, jeśli w wyniku klasyfikacji końcowej uzyskał średnią ocen z obowiązkowych zajęć edukacyjnych co najmniej 4,75 oraz co najmniej bardzo dobrą ocenę z zachowania.

Świadectwa

Wszystkie szkoły podstawowe, zarówno publiczne, jak i niepubliczne (przy czym te drugie muszą mieć uprawnienia szkół publicznych), wydają ujednolicone świadectwa o charakterze dokumentów urzędowych. Wygląd tych dokumentów i zasady wypełniania są opisane w odpowiednim rozporządzeniu ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania (na przykład świadectwa z wyróżnieniem mają pionowy biało-czerwony pasek i nadruk: „z wyróżnieniem”).

Świadectwa ukończenia poszczególnych klas są niezbędne przy zmianie szkoły (miejsca zamieszkania), a świadectwo ukończenia szkoły jest niezbędnym warunkiem starań o przyjęcie do szkoły ponadpodstawowej.

W zreformowanym ustroju szkolnym, absolwent ośmioletniej szkoły podstawowej otrzymuje – oprócz świadectwa ukończenia szkoły podstawowej – zaświadczenie Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej z wynikami egzaminu ósmoklasisty.