Podstawy prawne

Poziom żłobków

Do zadań żłobka i klubu dziecięcego należy w szczególności:

• zapewnienie dziecku opieki w warunkach zbliżonych do warunków domowych,
• zagwarantowanie dziecku właściwej opieki pielęgnacyjnej oraz edukacyjnej przez prowadzenie zajęć zabawowych z elementami edukacji, z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb dziecka,
• prowadzenie zajęć opiekuńczo-wychowawczych i edukacyjnych, uwzględniających rozwój psychomotoryczny dziecka i właściwych dla danego wieku.

W Ustawie o opiece nad dziećmi do lat 3 uwzględniono prowadzenie zajęć edukacyjnych, a standardy dla żłobków i klubów dziecięcych są zdefiniowane w Rozporządzeniu Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 19 września 2023 r. w sprawie standardów opieki sprawowanej nad dziećmi w wieku do lat 3.

Zgodnie z przepisami Ustawy o opiece nad dziećmi do lat 3, opiekun prowadzący zajęcia w żłobku lub klubie dziecięcym współpracuje z rodzicami dzieci uczęszczających na zajęcia, w szczególności przez prowadzenie konsultacji i udzielanie porad rodzicom w zakresie pracy z dziećmi. W zajęciach prowadzonych w klubie dziecięcym mogą uczestniczyć rodzice dzieci uczęszczających do klubu dziecięcego. W żłobku i klubie dziecięcym może zostać utworzona rada rodziców, która reprezentuje ogół rodziców dzieci uczęszczających do żłobka lub klubu dziecięcego. Kompetencje rady rodziców określają przepisy ustawy o opiece nad dziećmi do lat 3.

Poziom przedszkoli 

Cele wychowania przedszkolnego zostały sformułowane w podstawie programowej wychowania przedszkolnego, określonej przez Ministra Edukacji Narodowej w rozporządzeniu z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej.

Nauczyciele wychowania przedszkolnego dobierają metody i formy pracy do poziomu rozwoju i potrzeb każdego dziecka. W pracy z dzieckiem nauczyciel musi kierować się zasadą indywidualizacji.

Obszary rozwoju i uczenia się

Poziom żłobków

W żłobkach i klubach dziecięcych nie stosuje się ustalonej prawnie edukacyjnej podstawy programowej. Wskazuje się jedynie, że zajęcia powinny mieć charakter opiekuńczo-wychowawczy i obejmować zabawy z elementami edukacji, uwzględniające rozwój psychomotoryczny dziecka właściwy do wieku. Udzielane przez żłobek świadczenia obejmują zgodne z normami dla wieku dziecka: wyżywienie, usługi opiekuńczo-pielęgnacyjne, higienę snu i odpoczynku, organizowanie zabaw wychowawczo-dydaktycznych w pomieszczeniach i na wolnym powietrzu, działania profilaktyczne, promujące zdrowie i korekcyjno-naprawcze oraz udzielanie doraźnej pomocy medycznej.

Jednocześnie przepisy ustawy o opiece nad dziećmi do lat 3 umożliwiają powstanie i funkcjonowanie w żłobku lub klubie dziecięcym rady rodziców, która m. in. może występować do dyrektora żłobka lub osoby kierującej pracą klubu dziecięcego i podmiotu prowadzącego żłobek lub klub dziecięcy z inicjatywami, wnioskami i opiniami we wszystkich sprawach dotyczących żłobka lub klubu dziecięcego, w tym w szczególności w zakresie prowadzenia zajęć edukacyjnych.

Poziom przedszkoli 

Celem wychowania przedszkolnego jest wsparcie całościowego rozwoju dziecka. Wsparcie to realizowane jest przez proces opieki, wychowania i nauczania - uczenia się, co umożliwia dziecku odkrywanie własnych możliwości, sensu działania oraz gromadzenie doświadczeń na drodze prowadzącej do prawdy, dobra i piękna. W efekcie takiego wsparcia dziecko osiąga dojrzałość do podjęcia nauki na pierwszym etapie edukacji.

Zadaniami przedszkola są:

1. Wspieranie wielokierunkowej aktywności dziecka poprzez organizację warunków sprzyjających nabywaniu doświadczeń w fizycznym, emocjonalnym, społecznym i poznawczym obszarze jego rozwoju.
2. Tworzenie warunków umożliwiających dzieciom swobodny rozwój, zabawę i odpoczynek w poczuciu bezpieczeństwa.
3. Wspieranie aktywności dziecka podnoszącej poziom integracji sensorycznej i umiejętności korzystania z rozwijających się procesów poznawczych.
4. Zapewnienie prawidłowej organizacji warunków sprzyjających nabywaniu przez dzieci doświadczeń, które umożliwią im ciągłość procesów adaptacji oraz pomoc dzieciom rozwijającym się w sposób nieharmonijny, wolniejszy lub przyspieszony.
5. Wspieranie samodzielnej dziecięcej eksploracji świata, dobór treści adekwatnych do poziomu rozwoju dziecka, jego możliwości percepcyjnych, wyobrażeń i rozumowania, z poszanowaniem indywidualnych potrzeb i zainteresowań.
6. Wzmacnianie poczucia wartości, indywidualność, oryginalność dziecka oraz potrzeby tworzenia relacji osobowych i uczestnictwa w grupie.
7. Tworzenie sytuacji sprzyjających rozwojowi nawyków i zachowań prowadzących do samodzielności, dbania o zdrowie, sprawność ruchową i bezpieczeństwo, w tym bezpieczeństwo w ruchu drogowym.
8. Przygotowywanie do rozumienia emocji, uczuć własnych i innych ludzi oraz dbanie o zdrowie psychiczne, realizowane m.in. z wykorzystaniem naturalnych sytuacji, pojawiających się w przedszkolu oraz sytuacji zadaniowych, uwzględniających treści adekwatne do intelektualnych możliwości i oczekiwań rozwojowych dzieci.
9. Tworzenie sytuacji edukacyjnych budujących wrażliwość dziecka, w tym wrażliwość estetyczną, w odniesieniu do wielu sfer aktywności człowieka: mowy, zachowania, ruchu, środowiska, ubioru, muzyki, tańca, śpiewu, teatru, plastyki.
10. Tworzenie warunków pozwalających na bezpieczną, samodzielną eksplorację otaczającej dziecko przyrody, stymulujących rozwój wrażliwości i umożliwiających poznanie wartości oraz norm odnoszących się do środowiska przyrodniczego, adekwatnych do etapu rozwoju dziecka.
11. Tworzenie warunków umożliwiających bezpieczną, samodzielną eksplorację elementów techniki w otoczeniu, konstruowania, majsterkowania, planowania i podejmowania intencjonalnego działania, prezentowania wytworów swojej pracy.
12. Współdziałanie z rodzicami, różnymi środowiskami, organizacjami i instytucjami, uznanymi przez rodziców za źródło istotnych wartości, na rzecz tworzenia warunków umożliwiających rozwój tożsamości dziecka.
13. Kreowanie, wspólne z wymienionymi podmiotami, sytuacji prowadzących do poznania przez dziecko wartości i norm społecznych, których źródłem jest rodzina, grupa w przedszkolu, inne dorosłe osoby, w tym osoby starsze, oraz rozwijania zachowań wynikających z wartości możliwych do zrozumienia na tym etapie rozwoju.
14. Systematyczne uzupełnianie, za zgodą rodziców, realizowanych treści wychowawczych o nowe zagadnienia, wynikające z pojawienia się w otoczeniu dziecka zmian i zjawisk istotnych dla jego bezpieczeństwa i harmonijnego rozwoju.
15. Systematyczne wspieranie rozwoju mechanizmów uczenia się dziecka, prowadzące do osiągnięcia przez nie poziomu umożliwiającego podjęcie nauki w szkole.
16. Organizowanie zajęć - zgodnie z potrzebami - umożliwiających dziecku poznawanie kultury i języka mniejszości narodowej lub etnicznej lub języka regionalnego - kaszubskiego.
17. Tworzenie sytuacji edukacyjnych sprzyjających budowaniu zainteresowania dziecka językiem obcym nowożytnym, chęci poznawania innych kultur.

Podstawa programowa określiła także oczekiwane osiągnięcia dziecka po zakończeniu edukacji przedszkolnej w obszarze fizycznym, emocjonalnym, społecznym i poznawczym.

Ponadto, zgodnie z art. 26a ustawy Prawo oświatowe, przedszkola, oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych i inne formy wychowania przedszkolnego prowadzą zaplanowane i systematyczne działania z zakresu preorientacji zawodowej, która ma na celu wstępne zapoznanie dzieci z wybranymi zawodami oraz pobudzanie i rozwijanie ich zainteresowań i uzdolnień. Zakres tego działania określa rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki w sprawie doradztwa zawodowego.

Metody pedagogiczne

Poziom żłobków

Ustawa o opiece nad dziećmi do lat 3 nie wskazuje określonych metod pracy i zalecanych pomocy dydaktycznych. Działalność żłobków określają regulaminy organizacyjne, w których zawarte są zadania żłobka, dotyczące m.in.: opieki i prowadzenia działalności wychowawczej w bezpiecznych i higienicznych warunkach niezbędnych do prawidłowego rozwoju dzieci, prowadzenia profilaktyki zdrowotnej oraz zapewnienia opieki pielęgniarskiej.

Oprócz zajęć opiekuńczo-wychowawczych i pielęgnacyjnych, w żłobkach i klubach dziecięcych są prowadzone zabawy z elementami edukacji, uwzględniające indywidualne potrzeby dziecka i stopień jego rozwoju psychomotorycznego. O doborze pomocy dydaktycznych decydują osoby prowadzące daną formę opieki, które dostosowują je do wieku i potrzeb rozwojowych dzieci.

Poziom przedszkoli 

Podstawową formą aktywności dziecka w edukacji przedszkolnej jest zabawa.

Większość placówek przedszkolnych nie stosuje szczególnych metod wychowawczych i nauczania. Praca z dziećmi oparta jest na spontanicznej, samorzutnej aktywności dziecka. Środowisko przedszkolne pobudza ją i ukierunkowuje, tworząc sytuacje wyzwalające odtwórczą i twórczą aktywność dzieci. Powszechnymi formami są zabawy i zajęcia rozwijające.

Zgodnie z podstawą programową wychowania przedszkolnego organizacja zabawy, nauki i wypoczynku w przedszkolu oparta jest na rytmie dnia, czyli powtarzających się systematycznie fazach, które pozwalają dziecku na stopniowe zrozumienie pojęcia czasu i organizacji oraz dają poczucie bezpieczeństwa i spokoju, zapewniając mu zdrowy rozwój.

Niektóre przedszkola stosują metody związane z konkretną koncepcją pedagogiczną, np. grupy zabawowe według Marii Montessori. Czasami wykorzystują rozwiązania metodyczne charakterystyczne dla różnych koncepcji pracy z dziećmi jako uzupełnienie własnych rozwiązań. W Polsce metoda Marii Montessori wywarła duży wpływ na kształtowanie się systemu wychowania przedszkolnego w okresie międzywojennym. Po wojnie, aż do końca lat 80. nie było miejsca na alternatywne kierunki pedagogiczne.

Podejmowane są próby przenoszenia do polskich przedszkoli pewnych koncepcji (lub ich elementów) znanych na świecie, na przykład gimnastyki twórczej R. Labana, technik pracy pedagogicznej C. Freineta, metody „Dobrego Startu” w opracowaniu Marty Bogdanowicz, metody projektów w opracowaniu L. Katz, koncepcji przedszkola waldorfskiego i innych.

Współczesne polskie przedszkole zmierza do budowania modelu edukacji o charakterze ekspresyjnym, nastawionego na rozwijanie u dziecka pozytywnego obrazu siebie, budowanie świata wewnętrznego dziecka i jego wyrażania, który przynosi w konsekwencji możliwość kierowania sobą.

Ocenianie

Poziom żłobków

Przepisy ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 nie przewidują oceniania dzieci korzystających ze żłobków lub klubów dziecięcych. Pracownicy żłobka współpracują z rodzicami dzieci, na bieżąco informując ich o osiągnięciach dziecka, jego problemach lub niepokojących objawach zdrowotnych.

Poziom przedszkoli 

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach zobowiązuje nauczyciela przedszkola do prowadzenia i dokumentowania obserwacji pedagogicznych, które mają na celu poznanie i zaspokojenie potrzeb rozwojowych dzieci oraz zapewnienie współpracy ze specjalistami świadczącymi pomoc psychologiczno-pedagogiczną i opiekę zdrowotną. Uzyskane tą drogą informacje o dziecku służą nauczycielowi do bieżącej pracy z nim oraz współdziałania z rodzicami dziecka na rzecz jego rozwoju.

Analiza gotowości szkolnej

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2019 r. w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków zobowiązywało dyrektora przedszkola, szkoły podstawowej, w której zorganizowano oddział przedszkolny, albo osobę kierującą inną formą wychowania przedszkolnego, do wydania rodzicom dziecka spełniającego obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego informacji o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej. Przeprowadzenia analizy gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole (diagnozy przedszkolnej) dokonują nauczyciele dzieci 6-letnich objętych edukacją przedszkolną. W przypadku dzieci 5-letnich diagnoza przedszkolna jest dokonywana na wniosek rodziców (dotyczy to sytuacji, gdy rodzice decydują o rozpoczęciu nauki w szkole podstawowej przez dziecko 6-letnie). Analizy tej dokonuje się na początku roku szkolnego poprzedzającego termin możliwego rozpoczęcia przez dziecko nauki w klasie I szkoły podstawowej. Diagnozę przedszkolną w formie dokumentu „Informacja o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej" musi przygotować nauczyciel. Jest ona przekazywana rodzicom.

Celem analizy jest zgromadzenie informacji, które mogą pomóc:

• rodzicom w poznaniu stanu gotowości dziecka do podjęcia nauki,
• nauczycielowi przedszkola w opracowaniu indywidualnego programu wspomagania i korygowania rozwoju dziecka,
• pracownikom poradni psychologiczno-pedagogicznej, do której zostanie skierowane dziecko, w razie potrzeby dokonania pogłębionej diagnozy.

Podobne sformułowania zostały zawarte w nowym, obowiązującym od 17 czerwca 2023 roku, rozporządzeniu Ministra Edukacji i Nauki z dnia 7 czerwca 2023 r. w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków. Informację o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej wydaje się rodzicom dziecka spełniającego obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego w terminie do końca kwietnia roku szkolnego poprzedzającego rok szkolny, w którym dziecko ma obowiązek lub może rozpocząć naukę w szkole podstawowej. W przypadku dziecka mogącego podjąć naukę w szkole podstawowej w wieku 6 lat, informację o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej wydaje się na wniosek rodziców złożony nie później niż do dnia 30 września roku szkolnego poprzedzającego rok szkolny, w którym dziecko może rozpocząć naukę w szkole podstawowej.

Przejście do szkoły podstawowej

Obowiązek szkolny dotyczy dzieci siedmioletnich. Natomiast dziecko w wieku 6 lat jest obowiązane odbyć roczne przygotowanie przedszkolne w przedszkolu lub w innej formie wychowania przedszkolnego, a także w oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej. Na koniec roku szkolnego rodzice otrzymują od nauczyciela wychowania przedszkolnego „Informacja o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej" (patrz rozdział Analiza gotowości szkolnej powyżej).