9.3.1 Organizacja doskonalenia zawodowego

Opieka nad dziećmi w wieku do lat trzech

W Polsce nie istnieje system doskonalenia zawodowego personelu sprawującego opiekę nad dziećmi w wieku do 3 lat. 

Jednak zgodnie z przepisami (Ustawa o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3) opiekun w żłobku lub klubie dziecięcym oraz dzienny opiekun są zobowiązani do systematycznej aktualizacji wiedzy i umiejętności w zakresie usług opieki i wczesnej edukacji dzieci w wieku do 3 lat, metodyki i praktyki pracy z dziećmi, zrozumienia potrzeb dzieci, współpracy z rodzicami oraz dbania o własny dobrostan. Powinni aktualizować wiedzę i umiejętności w szczególności przez samokształcenie, udział w szkoleniach lub wsparcie ze strony podmiotu prowadzącego odpowiednio żłobek lub klub dziecięcy albo podmiotu zatrudniającego dziennego opiekuna. 

Zarówno opiekun w żłobku lub klubie dziecięcym, jak i dzienny opiekun są także zobowiązani do odbycia co 2 lata szkolenia z udzielania dziecku pierwszej pomocy.

Szkolenia dla opiekunów w żłobku lub klubie dziecięcym nieodpłatnie zapewnia podmiot prowadzący daną instytucję opieki. Jeśli dzienny opiekun jest zatrudniony przez jednostkę samorządu terytorialnego lub instytucję publiczną, szkolenia zapewniane są im nieodpłatnie przez ten podmiot. 

Zgodnie ze standardami opieki nad dziećmi, które zostały wprowadzone we wrześniu 2023 r., obszary aktualizacji wiedzy i umiejętności określa dyrektor żłobka lub osoba kierująca klubem dziecięcym oraz podmiot prowadzący żłobek lub klub dziecięcy lub podmiot zatrudniający dziennego opiekuna, wspólnie z osobami / osobą sprawującymi/cą opiekę, lub samozatrudniony dzienny opiekun. Zob. szczegółowe informacje o standardach opieki w rozdziale 11.1 „Zapewnianie jakości kształcenia we wczesnej edukacji i opiece (ECEC) oraz edukacji szkolnej”. 

Przepisy nie odnoszą się do doskonalenia zawodowego niani. 

Wychowanie przedszkolne i edukacja szkolna 

Organizacja 

Zgodnie z przepisami Karty Nauczyciela nauczyciel jest zobowiązany doskonalić się zawodowo, zgodnie z potrzebami szkoły – doskonalenie jest ustawowym obowiązkiem każdego nauczyciela, a zatem nauczyciel nie może odmówić udziału w formach doskonalenia zawodowego związanych z zajmowanym stanowiskiem pracy. 

Nauczyciele teoretycznych przedmiotów zawodowych i nauczyciele praktycznej nauki zawodu, zatrudnieni w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe oraz placówkach i centrach kształcenia zawodowego, są zobowiązani uczestniczyć w szkoleniach branżowych realizowanych w trzyletnich cyklach, w łącznym wymiarze 40 godzin w cyklu. Szczegółowe cele szkoleń branżowych są określone w przepisach (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 sierpnia 2019 r. w sprawie dofinansowania doskonalenia zawodowego nauczycieli, szczegółowych celów szkolenia branżowego oraz trybu i warunków kierowania nauczycieli na szkolenia branżowe). 

Udział w doskonaleniu zawodowym jest także uwzględniany w ocenie pracy nauczyciela (zob. punkt „Ocena pracy nauczyciela” w rozdziale 11.1 „Zapewnianie jakości kształcenia we wczesnej edukacji i opiece (ECEC) oraz edukacji szkolnej”.). Uzyskanie co najmniej dobrej oceny pracy jest warunkiem awansu nauczyciela początkującego na stopień nauczyciela mianowanego, a co najmniej bardzo dobrej oceny pracy – awansu nauczyciela mianowanego na stopień nauczyciela dyplomowanego (zob. rozdział 9.2.9 „Awans zawodowy”). 

Łączny czas pracy nauczyciela obejmuje m.in. czynności związane z samokształceniem i doskonaleniem zawodowym (zob. rozdział 9.2.8 „Czas pracy i urlop”). 

Doskonalenie zawodowe nauczycieli odbywa się poprzez samokształcenie, doskonalenie wewnątrzszkolne oraz doskonalenie pozaszkolne, np. kursy kwalifikacyjne, szkolenia, studia i studia podyplomowe, staże, konferencje, seminaria, warsztaty. Doskonalenie nauczycieli może odbywać się w kraju i za granicą.

Na każdy rok szkolny dyrektor przedszkola lub szkoły określa potrzeby w zakresie doskonalenia zawodowego nauczycieli, uwzględniając:

• wyniki nadzoru pedagogicznego;

• wyniki egzaminów zewnętrznych zdawanych przez uczniów (egzaminu ósmoklasisty, egzaminu zawodowego lub egzaminu maturalnego); 

• zadania związane z realizacją podstawy programowej kształcenia ogólnego lub podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego;

• wymagania wobec szkół i placówek (zob. rozdział 11.1 „Zapewnianie jakości kształcenia we wczesnej edukacji i opiece (ECEC) oraz edukacji szkolnej”);

• wnioski nauczycieli o dofinansowanie form doskonalenia zawodowego.

Na tej podstawie dyrektorzy składają co roku wnioski o dofinansowanie doskonalenia zawodowego do organu prowadzącego, a organ prowadzący opracowuje plan dofinansowania (zob. finansowanie w rozdziale 9.2.3 „Zachęty, wsparcie oraz finansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli). 

Instytucje

Formy pozaszkolnego doskonalenia zawodowego mogą prowadzić m.in. placówki doskonalenia nauczycieli i inne jednostki należące do systemu oświaty (np. poradnie psychologiczno-pedagogiczne, biblioteki pedagogiczne), których zadania statutowe są związane z doskonaleniem zawodowym nauczycieli, oraz uczelnie (prowadzące studia i studia podyplomowe; zob. informacje o studiach i studiach podyplomowych w rozdziale 9.1 „Kształcenie nauczycieli wczesnej edukacji i opieki (ECEC) oraz edukacji szkolnej”). 

System doskonalenia nauczycieli funkcjonuje na trzech poziomach – centralnym, regionalnym i lokalnym.

1. Doskonalenie zawodowe nauczycieli na poziomie krajowym: 

   • placówki doskonalenia zawodowego nauczycieli o zasięgu ogólnokrajowym

   • centralne projekty szkoleniowe skierowane do nauczycieli

2. Doskonalenie zawodowe nauczycieli na poziomie wojewódzkim: 

   • systemowe wsparcie nauczycieli w zakresie doradztwa metodycznego

   • systemowe wsparcie nauczycieli w realizowaniu centralnych projektów szkoleniowych

3. Doskonalenie zawodowe nauczycieli w jednostkach samorządu lokalnego:  

   • w zakresie rozwoju lokalnych systemów oświaty

   • w zakresie planów rozwoju szkół.

Do obowiązkowych zadań publicznych placówek doskonalenia o zasięgu ogólnokrajowym należy m.in:

• przygotowywanie i realizacja ogólnokrajowych programów doskonalenia zawodowego nauczycieli oraz dyrektorów szkół i placówek, zgodnie z potrzebami systemu oświaty;

• wspieranie publicznych placówek doskonalenia, poradni psychologiczno-pedagogicznych i bibliotek pedagogicznych w realizacji polityki oświatowej państwa oraz w organizowaniu i prowadzeniu różnych form wspomagania przedszkoli, szkół i placówek (np. konferencji, seminariów, warsztatów, szkoleń) oraz sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli i dyrektorów przedszkoli, szkół i placówek; 

• organizowanie sieci współpracy i samokształcenia oraz prowadzenie innych form doskonalenia zawodowego dla dyrektorów, nauczycieli-konsultantów i nauczycieli-doradców metodycznych publicznych placówek doskonalenia oraz dyrektorów i nauczycieli publicznych poradni psychologiczno- pedagogicznych i bibliotek pedagogicznych, w zakresie określonym w przepisach;  

• opracowywanie i upowszechnianie materiałów informacyjnych i metodycznych dla dyrektorów, nauczycieli-konsultantów i nauczycieli-doradców metodycznych publicznych placówek doskonalenia oraz dyrektorów i nauczycieli publicznych poradni psychologiczno- pedagogicznych i bibliotek pedagogicznych, w zakresie organizowanie sieci współpracy i samokształcenia oraz prowadzenie innych form doskonalenia zawodowego;

• wspieranie szkół i placówek w zakresie realizacji ich zadań, w tym opracowywanie i publikacja materiałów informacyjnych i metodycznych. 

Do obowiązkowych zadań publicznych placówek doskonalenia nauczycieli prowadzonych przez samorząd na poziomie wojewódzkim lub lokalnym należy organizowanie i prowadzenie doskonalenia zawodowego m.in. w zakresie:

• kierunków polityki oświatowej i zmian w systemie oświaty; 

• wymagań wobec przedszkoli, szkół i placówek; 

• realizacji podstaw programowych, włącznie z opracowywaniem programów nauczania; 

• diagnozowania potrzeb uczniów oraz dostosowywania procesu kształcenia i pomocy psychologiczno-pedagogicznej do potrzeb; 

• przygotowania do analizy wyników i wniosków z nadzoru pedagogicznego i egzaminów zewnętrznych zdawanych przez uczniów oraz ich wykorzystywania w celu doskonalenia pracy nauczycieli; 

• potrzeb określonych na podstawie analizy tych wyników i wniosków. 

Publiczne placówki doskonalenia wykonują swe zadania m.in. poprzez: 

• różne formy wspomagania (np. pomoc w diagnozowaniu potrzeb i planowaniu działań zgodnie z potrzebami); 

• organizowanie i prowadzenie sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli dyrektorów przedszkoli, szkół i placówek (nie dotyczy placówek działających na poziomie centralnym);

• różne formy doskonalenia, np. szkolenia, konferencje, wykłady czy warsztaty; 

• udzielanie konsultacji; 

• upowszechnianie przykładów dobrej praktyki. 

Placówki doskonalenia są zobowiązane uzyskać akredytację potwierdzającą, że dana placówka zapewnia wysoką jakość prowadzonych form doskonalenia nauczycieli. Akredytację przyznaje kurator oświaty w danym województwie na podstawie oceny jej działalności. 

9.3.2 Zachęty, wsparcie oraz finansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli

Nauczyciel jest zobowiązany doskonalić się zawodowo zgodnie z potrzebami szkoły, nie można zatem mówić o systemie zachęt do doskonalenia zawodowego nauczycieli. Przepisy przewidują natomiast rozwiązania wspierające doskonalenie zawodowe. 

Szczególne formy wsparcia

Nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć przysługuje płatny urlop dla dalszego kształcenia się oraz inne ulgi i świadczenia związane z tym kształceniem:

• Nauczyciele, którzy zostali skierowani na studia niestacjonarne w uczelni przez dyrektora przedszkola, szkoły lub placówki, otrzymują w każdym roku studiów płatny urlop szkoleniowy w wymiarze 21-28 dni wolnych od pracy na udział w zajęciach oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminów, oraz 21 dni na pisanie pracy magisterskiej i przystąpienie do egzaminu magisterskiego. 

• Jeżeli nauczyciel podejmuje studia bez skierowania dyrektora, może otrzymać płatny urlop szkoleniowy, wraz z przysługującymi ulgami i świadczeniami, w ramach środków finansowych posiadanych przez dane przedszkole, szkołę lub placówkę. Podczas urlopu szkoleniowego nauczyciel zachowuje prawo do wynagrodzenia. 

Nauczyciel może także otrzymać urlop płatny lub bezpłatny dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych, a bezpłatny z innych ważnych przyczyn. 

Finansowanie

Doskonalenie nauczycieli jest dofinansowywane z budżetu państwa na trzech wspomnianych wyżej poziomach: lokalnym, wojewódzkim i krajowym. 

Środki na doskonalenie zawodowe są zagwarantowane przez państwo w dochodach jednostek samorządu lokalnego. Organy prowadzące przedszkola, szkoły lub placówki opracowują na każdy rok budżetowy plan dofinansowania form doskonalenia zawodowego nauczycieli biorąc pod uwagę:

• wnioski dyrektorów szkół;

• wyniki egzaminów zewnętrznych dla uczniów (egzaminu ósmoklasisty, egzaminu zawodowego lub egzaminu maturalnego);

• podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa;

• stopień realizacji harmonogramu szkoleń branżowych dla nauczycieli teoretycznych przedmiotów zawodowych i praktycznej nauki zawodu.

Organ prowadzący, w porozumieniu z dyrektorami szkół, ustala corocznie:

• maksymalną kwotę dofinansowania;

• formy i specjalności kształcenia, na które dofinansowanie jest przyznawane.

Ze środków na doskonalenie zawodowe nauczycieli dofinansowuje się następujące rodzaje kosztów:

• koszty udziału nauczycieli w seminariach, konferencjach, wykładach, warsztatach, szkoleniach, studiach podyplomowych oraz innych formach doskonalenia zawodowego nauczycieli prowadzonych odpowiednio przez placówki doskonalenia nauczycieli, szkoły wyższe oraz inne podmioty, których zadania statutowe obejmują doskonalenie zawodowe nauczycieli;

• koszty udziału nauczycieli w formach kształcenia nauczycieli prowadzonych przez szkoły wyższe i placówki doskonalenia nauczycieli;

• wspomaganie szkół oraz sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli prowadzonych przez placówki doskonalenia nauczycieli, poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym poradnie specjalistyczne i biblioteki pedagogiczne;

• koszty udziału nauczycieli w szkoleniach branżowych.

Sfinansowanie szkolenia lub innej formy doskonalenia zawodowego nauczyciela na konkretnej specjalności czy kierunku kształcenia jest możliwe wyłącznie wtedy, gdy dana specjalność i forma dokształcania jest ujęta w przyjętym przez organ prowadzący planie dofinansowania form doskonalenia zawodowego nauczycieli na dany rok kalendarzowy.  W budżetach wojewodów wyodrębnia się środki na wspieranie organizacji doradztwa metodycznego na poziomie regionalnym, w łącznej wysokości 12 400 średnich wynagrodzeń nauczyciela dyplomowanego. Wysokość środków w budżecie danego województwa jest proporcjonalna do liczby zatrudnionych nauczycieli. 

W budżecie ministra ds. oświaty i wychowania wyodrębnia się środki na realizację ogólnokrajowych zadań w zakresie doskonalenia zawodowego nauczycieli, w łącznej wysokości 2700 średnich wynagrodzeń nauczyciela dyplomowanego. Z tych środków dofinansowuje się:

• centralne programy kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli;

• zadania w zakresie kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli, zlecane szkołom wyższym lub innym podmiotom.

Środki te nie obejmują finansowania publicznych placówek doskonalenia nauczycieli o zasięgu ogólnokrajowym prowadzonych przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania.