Organizacja doskonalenia zawodowego

Doskonalenie zawodowe personelu sprawującego opiekę nad dziećmi w wieku do lat trzech

W Polsce nie obowiązuje system doskonalenia personelu sprawującego opiekę nad dziećmi w wieku do lat trzech. Jednakże w Ustawie o opiece nad dziećmi w wieku do lat trzech mowa jest o obowiązku aktualizacji wiedzy i umiejętności części personelu.

Opiekun w żłobku lub klubie dziecięcym jest obowiązany do systematycznej aktualizacji wiedzy i umiejętności w zakresie usług opieki i wczesnej edukacji dzieci w wieku do lat 3, metodyki i praktyki pracy z dziećmi, zrozumienia potrzeb dzieci, współpracy z rodzicami oraz dbania o własny dobrostan, w szczególności przez samokształcenie, udział w szkoleniach lub wsparcie ze strony podmiotu prowadzącego odpowiednio żłobek lub klub dziecięcy. Szkolenia nieodpłatnie zapewnia podmiot prowadzący żłobek lub klub dziecięcy.

Opiekun oraz wolontariusz zapewniający opiekę nad dziećmi w żłobku lub klubie zobowiązany jest do odbycia co 2 lata szkolenia z udzielania dziecku pierwszej pomocy. Szkolenie nieodpłatnie zapewnia podmiot prowadzący żłobek lub klub dziecięcy.

Dzienny opiekun jest obowiązany do systematycznej aktualizacji wiedzy i umiejętności w zakresie usług opieki i wczesnej edukacji dzieci w wieku do lat 3, metodyki i praktyki pracy z dziećmi, zrozumienia potrzeb dzieci, współpracy z rodzicami oraz dbania o własny dobrostan, w szczególności przez samokształcenie, udział w szkoleniach lub wsparcie ze strony podmiotu zatrudniającego dziennego opiekuna.

Jeśli dzienny opiekun jest zatrudniony przez jednostki samorządu terytorialnego oraz instytucje publiczne, to wyżej wymienione szkolenia zapewniane są im nieodpłatnie. 

Doskonalenie zawodowe nauczycieli

Organizacja 

Doskonalenie zawodowe nauczycieli to nieodłączny element rozwoju zawodowego nauczyciela, traktowany jednocześnie jako przywilej i obowiązek. Nauczyciel jest zobowiązany jest doskonalić się zawodowo, zgodnie z potrzebami szkoły – doskonalenie jest ustawowym obowiązkiem każdego nauczyciela, a zatem nauczyciel nie może odmówić udziału w formach doskonalenia zawodowego związanych z zajmowanym stanowiskiem pracy.

Proces doskonalenia trwa od podjęcia decyzji o wyborze zawodu przez cały okres aktywności zawodowej nauczyciela.

Doskonalenie zawodowe nauczycieli to odbywa się poprzez: samokształcenie, doskonalenie wewnątrzszkolne oraz doskonalenie pozaszkolne (np. w ramach dodatkowych kursów, studiów).

Doskonalenie nauczycieli może odbywać się w kraju i za granicą.

Na każdy rok szkolny dyrektor szkoły określa potrzeby w zakresie doskonalenia zawodowego nauczycieli szkoły, uwzględniając:

• wyniki nadzoru pedagogicznego;
• wyniki odpowiednio egzaminu ósmoklasisty, egzaminu zawodowego lub egzaminu maturalnego; 
• zadania związane z realizacją podstawy programowej kształcenia ogólnego lub podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego;
• wymagania wobec szkół i placówek;
• wnioski nauczycieli o dofinansowanie form doskonalenia zawodowego.

Nauczyciele teoretycznych przedmiotów zawodowych i nauczyciele praktycznej nauki zawodu, zatrudnieni w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe oraz placówkach i centrach kształcenia zawodowego, są obowiązani doskonalić umiejętności i kwalifikacje zawodowe potrzebne do wykonywania pracy poprzez uczestniczenie w szkoleniach branżowych realizowanych w trzyletnich cyklach, w łącznym wymiarze 40 godzin w cyklu.

Nauczyciele odbywają szkolenia branżowe w celu:

• aktualizowania wiedzy zawodowej i specjalistycznej w zakresie nowych technologii stosowanych w branży związanej z nauczanym zawodem, sprzętu technicznego, w tym maszyn, urządzeń i narzędzi, a także materiałów stosowanych w procesach produkcyjnych lub usługach oraz specyfiki pracy w danej branży związanej z nauczanym zawodem;
• nabycia nowych umiejętności związanych z nauczanym zawodem;
• poznawania systemu zapewniania jakości produkcji lub usług, a także bezpieczeństwa i higieny pracy u pracodawców związanych z nauczanym zawodem;
• doskonalenia umiejętności interpersonalnych w bezpośrednim kontakcie z osobami zatrudnionymi u pracodawcy lub w indywidualnym gospodarstwie rolnym;
• doskonalenia umiejętności zastosowania posiadanej wiedzy zawodowej i specjalistycznej w praktyce;
• rozpoznawania potrzeb i możliwości zatrudnienia absolwentów na regionalnym lub lokalnym rynku pracy;
• nawiązywania kontaktów zawodowych umożliwiających rozwijanie i doskonalenie współpracy z pracodawcami lub osobami prowadzącymi indywidualne gospodarstwa rolne w procesie kształcenia zawodowego.

Udział w doskonaleniu zawodowym jest także niezbędny z punktu widzenia oceny pracy nauczyciela  (Patrz: punkt „Ocena pracy nauczyciela” w rozdziale 11).

Instytucje

Doskonalenie zawodowe nauczycieli mogą prowadzić placówki doskonalenia nauczycieli, szkoły wyższe i inne jednostki (np. poradnie psychologiczno-pedagogiczne, biblioteki pedagogiczne), których zadania statutowe są związane z doskonaleniem zawodowym nauczycieli. Doskonalenie zawodowe może być realizowane przez różnego rodzaju formy, w tym między innymi kursy kwalifikacyjne, szkolenia zawodowe, studia podyplomowe, staże krajowe i zagraniczne, konferencje metodyczne, seminaria, warsztaty, a także działania samokształceniowe.

System doskonalenia nauczycieli funkcjonuje na trzech poziomach – centralnym, regionalnym i lokalnym.

1. Doskonalenia zawodowe nauczycieli na poziomie centralnym:
   • centralne placówki Doskonalenia Zawodowego Nauczycieli
   • centralne projekty szkoleniowe skierowane do nauczycieli
2. Doskonalenie zawodowe nauczycieli na poziomie wojewódzkim:
   • systemowe wsparcia nauczycieli w zakresie doradztwa metodycznego
   • systemowe wsparcie nauczycieli w realizowaniu centralnych projektów szkoleniowych
3. Doskonalenie zawodowe nauczycieli w Jednostkach Samorządu Lokalnego:
   • w zakresie rozwoju lokalnych systemów oświaty
   • w zakresie planów rozwoju szkół

Do obowiązkowych zadań publicznych placówek doskonalenia o zasięgu ogólnokrajowym należy:

1. przygotowywanie i realizacja ogólnokrajowych programów doskonalenia zawodowego nauczycieli oraz dyrektorów szkół i placówek, zgodnie z potrzebami systemu oświaty;
2. wspieranie publicznych placówek doskonalenia, poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym poradni specjalistycznych, oraz bibliotek pedagogicznych, w realizacji polityki oświatowej państwa;
3. wspieranie publicznych placówek doskonalenia, poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym poradni specjalistycznych, bibliotek pedagogicznych oraz nauczycieli-doradców metodycznych w organizowaniu i prowadzeniu: 
   • wspomagania szkół i placówek, 
   • sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli oraz dyrektorów szkół i placówek
4. organizowanie sieci współpracy i samokształcenia oraz prowadzenie innych form doskonalenia zawodowego dla dyrektorów, nauczycieli-konsultantów i nauczycieli-doradców metodycznych publicznych placówek doskonalenia oraz dyrektorów i nauczycieli publicznych poradni psychologiczno- pedagogicznych, w tym poradni specjalistycznych, i bibliotek pedagogicznych, w zakresie wynikającym z: 
   • kierunków polityki oświatowej, 
   • wprowadzanych zmian w systemie oświaty,
   • obowiązkowych zadań publicznych placówek doskonalenia, poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym poradni specjalistycznych, i bibliotek pedagogicznych;
5. opracowywanie i upowszechnianie materiałów informacyjnych i metodycznych dla dyrektorów, nauczycieli-konsultantów i nauczycieli-doradców metodycznych publicznych placówek doskonalenia oraz dyrektorów i nauczycieli publicznych poradni psychologiczno- pedagogicznych, w tym poradni specjalistycznych, i bibliotek pedagogicznych, w zakresie, organizowanie sieci współpracy i samokształcenia oraz prowadzenie innych form doskonalenia zawodowego;
6. wspieranie szkół i placówek w zakresie realizacji ich zadań, w tym opracowywanie i publikacja materiałów informacyjnych i metodycznych;
7. organizowanie szkoleń dla kandydatów na ekspertów komisji kwalifikacyjnych i egzaminacyjnych awansu zawodowego nauczycieli.

Publiczną placówką o zasięgu ogólnopolskim zajmującą się doskonaleniem nauczycieli jest Ośrodek Rozwoju Edukacji (ORE) prowadzony przez Ministra Edukacji Narodowej. Celem Ośrodka jest podejmowanie i realizacja działań na rzecz doskonalenia systemu oświaty i podnoszenia jakości edukacji zgodnie z polityką oświatową państwa w obszarze kształcenia ogólnego i wychowania. ORE zajmuje się również przygotowaniem i koordynacją zadań w zakresie kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli kształcenia zawodowego oraz nauczycieli szkół dla dorosłych, przygotowaniem kadr dla systemu poradnictwa oraz doradztwa zawodowego, w tym w obszarze kształcenia zawodowego i ustawicznego, a także koordynowaniem działań w zakresie doskonalenia zawodowego nauczycieli szkół dla dorosłych i kształcenia ustawicznego.

Placówki doskonalenia są obowiązane uzyskać akredytację stanowiącą potwierdzenie, że dana placówka zapewnia wysoką jakość prowadzonych form doskonalenia nauczycieli. Akredytację przyznaje kurator oświaty właściwy dla siedziby placówki doskonalenia nauczycieli.

Zachęty, wsparcie oraz finansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli

Doskonalenie zawodowe nauczycieli to nieodłączny element rozwoju zawodowego nauczyciela, traktowany jednocześnie jako przywilej i obowiązek. Nauczyciel zobowiązany jest doskonalić się zawodowo, zgodnie z potrzebami szkoły, nie można zatem mówić o systemie zachęt do doskonalenia zawodowego nauczycieli. 

Nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć przysługuje urlop płatny dla dalszego kształcenia się oraz inne ulgi i świadczenia związane z tym kształceniem - na udział w obowiązkowych zajęciach oraz przygotowanie się do egzaminów i pisanie pracy magisterskiej (zazwyczaj otrzymują w roku 21 dni wolnych od pracy na zajęcia i sesje egzaminacyjne oraz 21 dni na pisanie pracy magisterskiej). Nauczyciel może otrzymać urlop płatny lub bezpłatny dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych, a bezpłatny z innych ważnych przyczyn.

Ze środków na doskonalenie zawodowe nauczycieli dofinansowuje się:

• koszty udziału nauczycieli w seminariach, konferencjach, wykładach, warsztatach, szkoleniach, studiach podyplomowych oraz innych formach doskonalenia zawodowego nauczycieli prowadzonych odpowiednio przez placówki doskonalenia nauczycieli, szkoły wyższe oraz inne podmioty, których zadania statutowe obejmują doskonalenie zawodowe nauczycieli;
• koszty udziału nauczycieli w formach kształcenia nauczycieli prowadzonych przez szkoły wyższe i placówki doskonalenia nauczycieli;
• wspomaganie szkół oraz sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli prowadzonych przez placówki doskonalenia nauczycieli, poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym poradnie specjalistyczne i biblioteki pedagogiczne;
• koszty udziału nauczycieli w szkoleniach branżowych.

Organ prowadzący do dnia 31 stycznia danego roku opracowuje na każdy rok budżetowy plan dofinansowania form doskonalenia zawodowego nauczycieli biorąc pod uwagę:

• wnioski dyrektorów szkół;
• wyniki egzaminu ósmoklasisty, egzaminu zawodowego lub egzaminu maturalnego;
• podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa;
• stopień realizacji harmonogramu szkoleń branżowych.

Organ prowadzący, w porozumieniu z dyrektorami szkół, ustala corocznie:

• maksymalną kwotę dofinansowania;
• formy i specjalności kształcenia, na które dofinansowanie jest przyznawane.

Aby możliwe było sfinansowanie szkolenia lub innej formy doskonalenia zawodowego nauczyciela na konkretnej specjalności czy kierunku kształcenia, to dana specjalność i forma dokształcania, na które dofinansowanie jest przyznawane, musi być ujęta w przyjętym przez organ prowadzący planie dofinansowania form doskonalenia zawodowego nauczycieli na dany rok kalendarzowy. 

W budżetach wojewodów wyodrębnia się środki na wspieranie organizacji doradztwa metodycznego na obszarze województwa, w łącznej wysokości 12 400 średnich wynagrodzeń nauczyciela dyplomowanego.

W budżecie Ministerstwa Edukacji Narodowej wyodrębnia się środki na realizację ogólnokrajowych zadań w zakresie doskonalenia zawodowego nauczycieli, w łącznej wysokości 2700 średnich wynagrodzeń nauczyciela dyplomowanego. Z tych środków dofinansowuje się:

• centralne programy kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli;
• zadania w zakresie kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli, zlecane szkołom wyższym lub innym podmiotom.