Κύκλοι σπουδών
Σύμφωνα με τον ν. 4957/2022, ο δεύτερος κύκλος σπουδών αφορά στην οργάνωση Προγραμμάτων Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΠΜΣ) με ελάχιστο αριθμό εξήντα (60) πιστωτικών μονάδων (ECTS) και ελάχιστη διάρκεια δύο (2) ακαδημαϊκών εξαμήνων, η επιτυχής ολοκλήρωση των οποίων οδηγεί στο επίπεδο επτά (7) του Εθνικού και Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντων.
Η ίδρυση Προγραμμάτων Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΠΜΣ) περιλαμβάνεται στο πολυετές σχέδιο ανάπτυξης κάθε Τμήματος/Σχολής του Ανώτατου Εκπαιδευτικού Ιδρύματος (ΑΕΙ) και εντάσσεται στον στρατηγικό σχεδιασμό των ΑΕΙ. Τα ΠΜΣ οργανώνονται από ένα (1) ή περισσότερα Τμήματα του ίδιου ή άλλου ΑΕΙ της ημεδαπής και αποσκοπούν στην προαγωγή της γνώσης, στην ανάπτυξη της έρευνας και στην ικανοποίηση των εκπαιδευτικών, ερευνητικών και αναπτυξιακών αναγκών της χώρας. Τα ΠΜΣ διέπονται από επιστημονική συνοχή, έχουν αντικείμενο συγγενές προς τα επιστημονικά πεδία του Τμήματος που τα οργανώνει και πληρούν τις προϋποθέσεις που εγγυώνται υψηλό επίπεδο σπουδών.
Η παρακολούθησή τους οδηγεί στην απονομή Διπλώματος Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΔΜΣ).
Τα τμήματα των ΑΕΙ μπορούν να οργανώνουν ΠΜΣ με στόχο την εξειδίκευση σε θεματικές ενότητες και γνωστικά αντικείμενα του πρώτου κύκλου σπουδών των οικείων τμημάτων. Επίσης, ΠΜΣ μπορούν να οργανώνονται από περισσότερα τμήματα του ίδιου ή άλλων ΑΕΙ ή από τμήματα ΑΕΙ και ερευνητικά κέντρα και ινστιτούτα.
Αυτοδύναμα τμήματα ΑΕΙ της ημεδαπής συνεργάζονται με τμήματα αναγνωρισμένων ως ομοταγών ιδρυμάτων ή ερευνητικά κέντρα και ινστιτούτα της αλλοδαπής για την οργάνωση και τη λειτουργία κοινών ΠΜΣ (ν. 4957/2022). Με απόφαση του Υπουργού Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού, καθορίζεται η διαδικασία ίδρυσης των κοινών μεταπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών (ΠΜΣ). Τα θέματα ρυθμίζονται στο Πρωτόκολλο Συνεργασίας για κάθε συναφές θέμα (Υπουργική Απόφαση 41931/Ζ1/19-3-2018).
Το ακαδημαϊκό έτος αρχίζει την 1η Σεπτεμβρίου κάθε χρόνου και λήγει την 31η Αυγούστου του επομένου. Το εκπαιδευτικό έργο κάθε ακαδημαϊκού έτους διαρθρώνεται σε δύο (2) εξάμηνα. Ένα ΠΜΣ αρχίζει είτε το χειμερινό είτε το εαρινό εξάμηνο. H κανονική διάρκεια φοίτησης σε ΠΜΣ είναι κατ’ ελάχιστο δύο (2) εξάμηνα. Περιλαμβάνεται και ο χρόνος που απαιτείται για την τυχόν εκπόνηση διπλωματικής εργασίας. Ο ανώτατος επιτρεπόμενος χρόνος ολοκλήρωσης των σπουδών καθορίζεται στον Κανονισμό Μεταπτυχιακών Σπουδών κάθε ιδρύματος.
Επίσης, στον Κανονισμό Μεταπτυχιακών Σπουδών, προβλέπεται η δυνατότητα μερικής φοίτησης για εργαζόμενους φοιτητές και σε εξαιρετικές περιπτώσεις και για μη εργαζόμενους φοιτητές. Οι μεταπτυχιακές σπουδές μερικής φοίτησης δε δύναται να υπερβαίνουν το διπλάσιο της κανονικής διάρκειας φοίτησης.
Ο ν. 4957/2022 προβλέπει την οργάνωση Επαγγελματικών Προγραμμάτων Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΠΜΣ), τα οποία δύνανται να οργανώνονται από ένα (1) ή περισσότερα Τμήματα Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (ΑΕΙ) σε συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο που θεραπεύει το Τμήμα. Στόχος είναι η παροχή τυπικής εκπαίδευσης μεταπτυχιακού επιπέδου αποκλειστικά προς το προσωπικό φορέων του ιδιωτικού ή δημόσιου τομέα, στο πλαίσιο υλοποίησης σύμβασης ή προγραμματικής συμφωνίας του ΑΕΙ με φορέα του ιδιωτικού ή δημόσιου τομέα, που αναλαμβάνει τη χρηματοδότηση της οργάνωσης και λειτουργίας του επαγγελματικού ΠΜΣ.
Προϋποθέσεις εισαγωγής
Στα ΠΜΣ γίνονται δεκτοί κάτοχοι τίτλου του πρώτου κύκλου σπουδών ΑΕΙ της ημεδαπής ή ομοταγών ιδρυμάτων της αλλοδαπής. Η επιλογή των φοιτητών γίνεται με συνεκτίμηση ακαδημαϊκών κριτηρίων όπως:
- Ο βαθμός του πτυχίου
- Η βαθμολογία στα μαθήματα που είναι σχετικά με το γνωστικό αντικείμενο του ΠΜΣ
- Η επίδοση του φοιτητή σε διπλωματική εργασία, αν η εκπόνησή της είναι υποχρεωτική στο προπτυχιακό επίπεδο
- Οποιαδήποτε ερευνητική εμπειρία που μπορεί να διαθέτει ο φοιτητής.
Προϋπόθεση, ωστόσο, για την επιλογή αποτελεί η γνώση μίας τουλάχιστον γλώσσας πέραν της γλώσσας διεξαγωγής του ΠΜΣ. Το επίπεδο γνώσης της γλώσσας ορίζεται στον Κανονισμό Μεταπτυχιακών Σπουδών του εκάστοτε προγράμματος.
Στον Κανονισμό καθορίζεται επίσης ο μέγιστος αριθμός μεταπτυχιακών φοιτητών που θα εισαχθούν στο πρόγραμμα του εκάστοτε τμήματος σε συνάρτηση και με τον αριθμό των προπτυχιακών φοιτητών και των διδασκόντων.
Επίσης, καθορίζονται, μεταξύ άλλων:
- Η διάρκεια φοίτησης
- Η δυνατότητα μερικής ή και αναστολής της φοίτησης σε ΠΜΣ
- Τα αναλυτικά προγράμματα σπουδών
- Η εξ αποστάσεως διδασκαλία με διάφορα μέσα
- Οι κανόνες εξετάσεων και αξιολόγησης των επιδόσεων των μεταπτυχιακών φοιτητών
- Ο χρόνος διενέργειας και η διάρκεια των εξεταστικών περιόδων του ΠΜΣ
- Ο τρόπος εξέτασης και βαθμολόγησης
- Οι προϋποθέσεις επιτυχούς ολοκλήρωσης των σπουδών
- Η εκπόνηση εργασιών ή η συμμετοχή σε άλλες ερευνητικές ή εκπαιδευτικές δραστηριότητες
- Κάθε άλλο θέμα σχετικό με την οργάνωση και λειτουργία του δεύτερου κύκλου σπουδών του τμήματος.
Σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2552/1997 στα ΠΜΣ του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (ΕΑΠ) γίνονται δεκτοί πτυχιούχοι ΑΕΙ, χωρίς εξετάσεις, ύστερα από αίτησή τους.
Επίσης, οι σπουδές στο ΕΑΠ γίνονται στην ελληνική γλώσσα. Ωστόσο, σε ειδικές περιπτώσεις, το ΕΑΠ μπορεί να προσφέρει πρόγραμμα σπουδών ή θεματικές ενότητες σε ξένη γλώσσα (ν. 2552/1997).
Προγράμματα Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΠΜΣ) λειτουργούν και στο Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ελλάδας (ΔΙΠΑΕ), τα οποία απευθύνονται κυρίως σε αλλοδαπούς φοιτητές.
Απαραίτητες προϋποθέσεις για την εγγραφή των μεταπτυχιακών φοιτητών στο Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ελλάδας είναι:
- Η κατοχή τίτλου σπουδών ελληνικού Ανώτατου Εκπαιδευτικού Ιδρύματος (ΑΕΙ) ή αλλοδαπού Πανεπιστημίου, ισότιμου ή αντίστοιχου με τίτλους σπουδών των ελληνικών Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (ΑΕΙ)
- Η άριστη γνώση της αγγλικής γλώσσας.
Για την επιλογή των φοιτητών λαμβάνονται υπόψη:
- ο βαθμός πτυχίου ή διπλώματος του πρώτου κύκλου σπουδών
- η βαθμολογία σε προπτυχιακά μαθήματα συναφή με το γνωστικό αντικείμενο του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΠΜΣ).
Η διδασκαλία των μαθημάτων των προγραμμάτων σπουδών γίνεται στην αγγλική γλώσσα. Mε απόφαση της Συγκλήτου, μαθήματα μπορεί να διδάσκονται σε οποιαδήποτε άλλη γλώσσα, συμπεριλαμβανομένης της ελληνικής.
Πρόγραμμα σπουδών
Με απόφαση της γενικής συνέλευσης του τμήματος καταρτίζεται ο Κανονισμός κάθε Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών. Στη συνέχεια ο Κανονισμός εγκρίνεται από τη Σύγκλητο, δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, αναρτάται στο διαδικτυακό τόπο του τμήματος και κοινοποιείται στο Υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού.
Με τον Κανονισμό Μεταπτυχιακών Σπουδών, εκτός από τα προαναφερόμενα στην ενότητα («Προϋποθέσεις Εισαγωγής»), καθορίζονται:
- Το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών, στο οποίο περιλαμβάνεται κυρίως η περιγραφή των μαθημάτων
- Οι ειδικεύσεις
- Το περιεχόμενο των μεταπτυχιακών μαθημάτων
- Οι μέθοδοι της εξ αποστάσεως διδασκαλίας
- Οι ελάχιστες διδακτικές ώρες ανά μάθημα και οι αντίστοιχες πιστωτικές μονάδες σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 3374/2005.
Μέθοδοι διδασκαλίας
Οι μέθοδοι διδασκαλίας που εφαρμόζονται στα ΠΜΣ είναι:
- Θεωρητική διδασκαλία
- Πραγματοποίηση διαλέξεων και εργαστηρίων
- Επίβλεψη εργαστηριακών, φροντιστηριακών και κλινικών ασκήσεων
- Επίβλεψη και καθοδήγηση της εκπόνησης εργασιών και έρευνας για συγκεκριμένα θέματα
- Πρόσκληση άλλου ακαδημαϊκού ή/και ερευνητικού προσωπικού από Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα του εσωτερικού ή του εξωτερικού.
- Εξ αποστάσεως εκπαίδευση .
Το διδακτικό και μαθησιακό έργο υποβοηθείται με τα αντίστοιχα συγγράμματα ή άλλο υλικό (σημειώσεις, ελληνική και ξένη βιβλιογραφία), τα οποία χορηγούνται δωρεάν στους φοιτητές. Σε πολλές περιπτώσεις, το έργο αυτό υποστηρίζεται από τη χρήση οπτικο-ακουστικού υλικού, των νέων τεχνολογιών και ηλεκτρονικών εποπτικών μέσων, που διαθέτει ως υλικοτεχνική υποδομή το τμήμα.
Οι μέθοδοι και τα υλικά διδασκαλίας αποτελούν αντικείμενο ελεύθερης επιλογής από τους διδάσκοντες. Η επιλογή αυτή αφορά κάθε μάθημα ανά εξάμηνο, το οποίο περιλαμβάνει τουλάχιστον 13 πλήρεις εβδομάδες διδασκαλίας.
Σε ό,τι αφορά τα ΠΜΣ του ΕΑΠ, που οδηγούν στη χορήγηση είτε Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης είτε Πιστοποιητικού Μεταπτυχιακής Επιμόρφωσης, οι σπουδές διεξάγονται επίσης με τη μεθοδο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, η οποία περιλαμβάνει ανά θεματική ενότητα:
- Συναντήσεις των διδασκόντων με τους φοιτητές
- Υποχρεωτικές εργασίες που αποστέλλονται προς τον διδάσκοντα
- Εξ αποστάσεως συμβουλευτική επικοινωνία διδασκόντων και φοιτητών
- Τελικές και επαναληπτικές εξετάσεις.
Πρόοδος των φοιτητών
Η πρόοδος και προαγωγή των μεταπτυχιακών φοιτητών στηρίζεται στην επιτυχή εξέταση στα προβλεπόμενα μαθήματα, σε συνδυασμό με τη συμμετοχή του μεταπτυχιακού φοιτητή στο σύνολο των ερευνητικών, συγγραφικών και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων και υποχρεώσεων που προβλέπονται στο πλαίσιο του ΠΜΣ.
Ο τρόπος αξιολόγησης της επίδοσης και του συνολικού έργου των μεταπτυχιακών φοιτητών, καθώς και ο τρόπος πιστοποίησης της επιτυχούς ολοκλήρωσης των σπουδών τους καθορίζονται στον κανονισμό του ΠΜΣ. Στον κανονισμό καθορίζεται επίσης κάθε άλλη λεπτομέρεια σχετικά με την οργάνωση και λειτουργία των μεταπτυχιακών σπουδών.
Σε περίπτωση που το ΠΜΣ περιλαμβάνει την εκπόνηση διπλωματικής εργασίας, η Συντονιστική Επιτροπή, μετά από αίτηση του υποψηφίου, λαμβάνει κατ' αρχάς υπόψη την πρόταση του φοιτητή αναφορικά με τον τίτλος της διπλωματικής εργασίας, το όνομα του επιβλέπονται και μια περίληψη της προτεινόμενης εργασίας. Στη συνέχεια ορίζει τον επιβλέποντα αυτής και συγκροτεί τριμελή εξεταστική επιτροπή για την αξιολόγηση της εργασίας. Ένα από τα μέλη της Επιτροπής είναι και ο επιβλέπων καθηγητής. Για να εγκριθεί η εργασία ο φοιτητής οφείλει να την υποστηρίξει ενώπιον της εξεταστικής επιτροπής.
Όλες οι διπλωματικές εργασίες, εφόσον εγκριθούν και αξιολογηθούν από την προαναφερόμενη εξεταστική επιτροπή, αναρτώνται υποχρεωτικά στο διαδικτυακό τόπο της σχολής ή του τμήματος.
To Υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού δημιούργησε πρόσφατα ηλεκτρονική πλατφόρμα για τα Προγράμματα Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΠΜΣ) που λειτουργούν στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της χώρας. Η πλατφόρμα παρέχει στους ενδιαφερόμενους πληροφόρηση για τα προσφερόμενα ΠΜΣ, τα δίδακτρα, τη διαδικασία υποβολής αιτήσεων κ.ά.
Απασχολησιμότητα
Προκειμένου να ενισχυθεί της απασχολησιμότητα των αποφοίτων, προωθείται η δυνατότητα πρακτικής ερευνητικής άσκησης των μεταπτυχιακών φοιτητών σε εργαστήρια του εσωτερικού ή του εξωτερικού.
Επιπλέον, ενισχύονται παλαιά και νέα ΠΜΣ, των οποίων οι φοιτητικές επιδόσεις και προοπτικές, καθώς και η συνάφεια του γνωστικού αντικειμένου τους με τους τομείς προτεραιότητας της χώρας, προδιαγράφουν τη διεθνή επιτυχία και βιωσιμότητά τους. Επιπρόσθετα, προωθούνται ενέργειες δημοσιότητας για την προσέλκυση δυνητικών μεταπτυχιακών φοιτητών από εταιρείες του ευρύτερου δημόσιου ή ιδιωτικού τομέα.
Τέλος, όπως ήδη αναφέρθηκε στην ενότητα 7.2.1 «Πτυχίο – Απασχολησιμότητα», σε όλα τα Ιδρύματα Ανώτατης Εκπαίδευσης λειτουργεί Γραφείο Καινοτομίας και Διασύνδεσης, το οποίο αποτελεί ουσιαστικά γέφυρα επικοινωνίας ανάμεσα στο εκάστοτε ίδρυμα και την αγορά εργασίας, την οικονομία και τον τομέα παραγωγής.
Αξιολόγηση των φοιτητών
Η αξιολόγηση της επίδοσης των φοιτητών πραγματοποιείται από τους διδάσκοντες των Ιδρυμάτων Ανώτατης Εκπαίδευσης, ενώ οι μέθοδοι αξιολόγησης εξαρτώνται από τη φύση του εκάστοτε γνωστικού αντικειμένου. Η αξιολόγηση και η προαγωγή των μεταπτυχιακών φοιτητών στηρίζεται στην επιτυχή γραπτή ή/και προφορική εξέταση στα προβλεπόμενα, από το οικείο ΠΜΣ μαθήματα, σε συνδυασμό με τη συμμετοχή του μεταπτυχιακού φοιτητή στο σύνολο των ερευνητικών, συγγραφικών και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων και υποχρεώσεων που καθορίζονται από τον Κανονισμό του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών.
Η διάρκεια των εξεταστικών περιόδων, οι υποχρεώσεις για τη λήψη του διπλώματος, οι κανόνες εξετάσεων και αξιολόγησης των επιδόσεων των μεταπτυχιακών φοιτητών, ο τρόπος αξιολόγησης της προόδου και του συνολικού έργου των μεταπτυχιακών φοιτητών, ο τρόπος πιστοποίησης της επιτυχούς ολοκλήρωσης των σπουδών τους καθορίζονται επίσης στον Κανονισμό του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών.
Για την απονομή Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης απαιτείται η επιτυχής εξέταση στα μαθήματα που προβλέπονται από το σχετικό πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών, σε συνδυασμό με τη συμμετοχή του μεταπτυχιακού φοιτητή στο σύνολο των εκπαιδευτικών και ερευνητικών δραστηριοτήτων κατά τα ειδικότερα οριζόμενα στο στον Κανονισμό του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών.
Πιστοποίηση
Τα Ιδρύματα Ανώτατης Εκπαίδευσης, εκτός από την ευθύνη του σχεδιασμού και της οργάνωσης των ΠΜΣ, είναι υπεύθυνα για τη διασφάλιση ποιότητας και τη συνεχή βελτίωση του εκπαιδευτικού και ερευνητικού τους έργου, καθώς και για την αποτελεσματική λειτουργία και απόδοση των υπηρεσιών τους. Λειτουργούν σύμφωνα με τις διεθνείς πρακτικές, ιδίως εκείνες του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης, και τις αρχές και κατευθύνσεις της Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης - ΕΘΑΑΕ (ν. 4653/2020).
Σύμφωνα με το νέο θεσμικό πλαίσιο (ν. 4653/2020), τα ΑΕΙ και οι ακαδημαϊκές τους μονάδες είναι υπεύθυνα για την διεξαγωγή διαδικασιών εσωτερικής αξιολόγησης και πιστοποίησης, ενώ η εξωτερική αξιολόγηση και πιστοποίηση των διαδικασιών διασφάλισης ποιότητας πραγματοποιούνται από πενταμελή Επιτροπή Εξωτερικής Αξιολόγησης και Πιστοποίησης (ΕΕΑΠ). Αυτή η αξιολόγηση συμπληρώνει τις υπάρχουσες διαδικασίες εσωτερικής και εξωτερικής αξιολόγησης, καθώς και τις διαδικασίες διασφάλισης ποιότητας και πιστοποίησης.