Κλάδοι σπουδών
Σύμφωνα με τον ν. 4957/2022, ο δεύτερος κύκλος σπουδών αφορά στην οργάνωση Προγραμμάτων Μεταπτυχιακών Σπουδών (Π.Μ.Σ.) με ελάχιστο αριθμό εξήντα (60) πιστωτικών μονάδων (ECTS) και ελάχιστη διάρκεια δύο (2) ακαδημαϊκών εξαμήνων, η επιτυχής ολοκλήρωση των οποίων οδηγεί στο επίπεδο επτά (7) του Εθνικού και Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντων.
Η ίδρυση Προγραμμάτων Μεταπτυχιακών Σπουδών (Π.Μ.Σ.) περιλαμβάνεται στο πολυετές αναπτυξιακό σχέδιο κάθε Τμήματος/Σχολής του Ανώτατου Εκπαιδευτικού Ιδρύματος (ΑΕΙ) και εντάσσεται στον στρατηγικό σχεδιασμό του ΑΕΙ Τα Π.Μ.Σ. οργανώνονται από ένα (1) ή περισσότερα Τμήματα του ίδιου ή άλλου ΑΕΙ της ημεδαπής και αποσκοπούν στην προαγωγή της γνώσης, στην ανάπτυξη της έρευνας και στην ικανοποίηση των εκπαιδευτικών, ερευνητικών και αναπτυξιακών αναγκών της χώρας. Τα Π.Μ.Σ. διέπονται από επιστημονική συνοχή, έχουν αντικείμενο συγγενές προς τα επιστημονικά πεδία του Τμήματος που τα οργανώνει και πληρούν τις προϋποθέσεις που εγγυώνται υψηλό επίπεδο σπουδών.
Η παρακολούθησή τους οδηγεί στην απονομή Διπλώματος Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΔΜΣ).
Όπως έχει ήδη αναφερθεί οι σχολές και τα τμήματα των Πανεπιστημίων έχουν ταξινομηθεί σε 4 επιστημονικά πεδία (βλ. Κεφάλαιο 7.2.1):
- Ανθρωπιστικές, Νομικές και Κοινωνικές Επιστήμες. Περιλαμβάνονται οι θεωρητικές σχολές, όπως Φιλολογίας, Νομικής, Κοινωνιολογίας, Ξένων Γλωσσών κ.λπ.
- Θετικές και Τεχνολογικές Επιστήμες. Περιλαμβάνονται σχολές Μαθηματικών, Φυσικής, σχολές Αρχιτεκτόνων, Πολιτικών Μηχανικών κ.λ.π.
- Επιστήμες Υγείας και Ζωής. Περιλαμβάνονται οι σχολές Ιατρικής, Φαρμακευτικής, Οδοντιατρικής, Βιολογίας κ.λπ.
- Επιστήμες Οικονομίας και Πληροφορικής. Περιλαμβάνονται σχολές Οικονομικών και Διοικητικών Επιστημών κ.λπ.
Τα τμήματα των ΑΕΙ μπορούν να οργανώνουν ΠΜΣ με στόχο την εξειδίκευση σε θεματικές ενότητες και γνωστικά αντικείμενα του πρώτου κύκλου σπουδών των οικείων τμημάτων.
Επίσης, ΠΜΣ μπορούν να οργανώνονται από περισσότερα τμήματα του ίδιου ή άλλων ΑΕΙ ή από τμήματα ΑΕΙ και ερευνητικά κέντρα και ινστιτούτα.
Αυτοδύναμα τμήματα ΑΕΙ της ημεδαπής συνεργάζονται με τμήματα αναγνωρισμένων ως ομοταγών ιδρυμάτων ή ερευνητικά κέντρα και ινστιτούτα της αλλοδαπής για την οργάνωση και τη λειτουργία κοινών ΠΜΣ (ν. 4957/2022).
Το ακαδημαϊκό έτος αρχίζει την 1η Σεπτεμβρίου κάθε χρόνου και λήγει την 31η Αυγούστου του επομένου. Το εκπαιδευτικό έργο κάθε ακαδημαϊκού έτους διαρθρώνεται σε δύο (2) εξάμηνα. Ένα ΠΜΣ αρχίζει είτε το χειμερινό είτε το εαρινό εξάμηνο.
H κανονική διάρκεια φοίτησης σε ΠΜΣ είναι κατ’ ελάχιστο δύο (2) εξάμηνα. Περιλαμβάνεται και ο χρόνος που απαιτείται για την τυχόν εκπόνηση διπλωματικής εργασίας. Ο ανώτατος επιτρεπόμενος χρόνος ολοκλήρωσης των σπουδών καθορίζεται στον Κανονισμό Μεταπτυχιακών Σπουδών.
Επίσης, στον Κανονισμό Μεταπτυχιακών Σπουδών, προβλέπεται η δυνατότητα μερικής φοίτησης για εργαζόμενους φοιτητές και σε εξαιρετικές περιπτώσεις και για μη εργαζόμενους φοιτητές. Οι μεταπτυχιακές σπουδές μερικής φοίτησης δεν δύναται να υπερβαίνουν το διπλάσιο της κανονικής διάρκειας φοίτησης.
Σύμφωνα με τον ν. 4957/2022, δίδεται η δυνατότητα για την οργάνωση Επαγγελματικών Προγραμμάτων Μεταπτυχιακών Σπουδών (Π.Μ.Σ.) δύνανται να οργανώνονται από ένα (1) ή περισσότερα Τμήματα Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (ΑΕΙ) σε συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο που θεραπεύει το Τμήμα με σκοπό την παροχή τυπικής εκπαίδευσης μεταπτυχιακού επιπέδου αποκλειστικά προς το προσωπικό φορέων του ιδιωτικού ή δημόσιου τομέα, στο πλαίσιο υλοποίησης σύμβασης ή προγραμματικής συμφωνίας του ΑΕΙ με φορέα του ιδιωτικού ή δημόσιου τομέα, που αναλαμβάνει τη χρηματοδότηση της οργάνωσης και λειτουργίας του Π.Μ.Σ.
Προϋποθέσεις εισαγωγής
Στα ΠΜΣ γίνονται δεκτοί κάτοχοι τίτλου του πρώτου κύκλου σπουδών ΑΕΙ της ημεδαπής ή ομοταγών ιδρυμάτων της αλλοδαπής. Η επιλογή των φοιτητών γίνεται με συνεκτίμηση ακαδημαϊκών κριτηρίων όπως:
- Ο βαθμός του πτυχίου
- Η βαθμολογία στα μαθήματα που είναι σχετικά με το γνωστικό αντικείμενο του ΠΜΣ
- Η επίδοση σε διπλωματική εργασία
- Η επίδοση σε σχετική διαδικασία εξέτασης κ.ά.
Προϋπόθεση, ωστόσο, για την επιλογή αποτελεί η γνώση μίας τουλάχιστον γλώσσας πέραν της γλώσσας διεξαγωγής του ΠΜΣ, το επίπεδο γνώσης της οποίας ορίζεται στον Κανονισμό Μεταπτυχιακών Σπουδών.
Στον Κανονισμό καθορίζεται ο μέγιστος αριθμός μεταπτυχιακών φοιτητών στα ΠΜΣ του οικείου τμήματος σε σχέση και με τον αριθμό των προπτυχιακών φοιτητών και των διδασκόντων.
Επίσης, καθορίζονται, μεταξύ άλλων:
- Η διάρκεια φοίτησης
- Η δυνατότητα μερικής ή και αναστολής της φοίτησης σε ΠΜΣ
- Τα αναλυτικά προγράμματα σπουδών
- Η διδασκαλία με μέσα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης
- Οι κανόνες εξετάσεων και αξιολόγησης των επιδόσεων των μεταπτυχιακών φοιτητών
- Ο χρόνος διενέργειας και η διάρκεια των εξεταστικών περιόδων του ΠΜΣ
- Ο τρόπος εξέτασης και βαθμολόγησης
- Οι προϋποθέσεις επιτυχούς ολοκλήρωσης των μαθημάτων
- Η εκπόνηση εργασιών ή η συμμετοχή σε άλλες ερευνητικές ή εκπαιδευτικές δραστηριότητες
- Κάθε άλλο θέμα σχετικό με την οργάνωση και λειτουργία του δεύτερου κύκλου σπουδών του τμήματος.
Σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου 2552/1997 όπως ισχύει, στα ΠΜΣ του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (ΕΑΠ) γίνονται δεκτοί πτυχιούχοι ΑΕΙ, χωρίς εξετάσεις, ύστερα από αίτηση των ενδιαφερομένων.
Επίσης, οι σπουδές στο ΕΑΠ γίνονται στην ελληνική γλώσσα. Ωστόσο, σε ειδικές περιπτώσεις, το ΕΑΠ μπορεί να προσφέρει πρόγραμμα σπουδών ή θεματικές ενότητες σε ξένη γλώσσα.
Προγράμματα Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΠΜΣ) λειτουργούν και στο Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ελλάδας (ΔΙΠΑΕ), τα προγράμματα του οποίου απευθύνονται ιδίως σε αλλοδαπούς φοιτητές.
Απαραίτητες προϋποθέσεις για την εγγραφή των μεταπτυχιακών φοιτητών είναι:
- Η κατοχή τίτλου σπουδών ελληνικού Ανώτατου Εκπαιδευτικού Ιδρύματος (ΑΕΙ) ή αλλοδαπού Πανεπιστημίου, ισότιμου ή αντίστοιχου με τίτλους σπουδών των ελληνικών Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (ΑΕΙ)
- Η πολύ καλή γνώση της αγγλικής γλώσσας.
Για την επιλογή των φοιτητών εκτιμώνται υποχρεωτικά ο βαθμός πτυχίου ή διπλώματος του πρώτου κύκλου σπουδών, η βαθμολογία των συναφών με το γνωστικό αντικείμενο του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΠΜΣ) προπτυχιακών μαθημάτων κ.ά.
Η διδασκαλία των μαθημάτων των προγραμμάτων σπουδών γίνεται στην αγγλική γλώσσα. Mε απόφαση της συγκλήτου, μαθήματα μπορεί να διδάσκονται σε οποιαδήποτε άλλη γλώσσα, συμπεριλαμβανομένης της ελληνικής.
Πρόγραμμα σπουδών
Με απόφαση της συνέλευσης του τμήματος καταρτίζεται ο Κανονισμός Μεταπτυχιακών Σπουδών κάθε ΠΜΣ. Ο Κανονισμός εγκρίνεται από τη σύγκλητο, δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, αναρτάται στο διαδικτυακό τόπο του τμήματος και κοινοποιείται στο Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων.
Με τον Κανονισμό Μεταπτυχιακών Σπουδών, εκτός από τα προαναφερόμενα στην παραπάνω ενότητα («Προϋποθέσεις Εισαγωγής»), καθορίζονται:
- Το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών, στο οποίο περιλαμβάνονται ιδίως ο χαρακτηρισμός των μαθημάτων
- Οι ειδικεύσεις
- Το περιεχόμενο των μεταπτυχιακών μαθημάτων
- Η διδασκαλία με μέσα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης
- Οι ελάχιστες διδακτικές ώρες ανά μάθημα και οι αντίστοιχες πιστωτικές μονάδες σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου 3374/2005.
Μέθοδοι διδασκαλίας
Οι μέθοδοι διδασκαλίας που εφαρμόζονται στα ΠΜΣ είναι:
- Από έδρας θεωρητική διδασκαλία
- Πραγματοποίηση σεμιναρίων και εργαστηρίων
- Επίβλεψη εργαστηριακών, φροντιστηριακών ή κλινικών ασκήσεων
- Επίβλεψη και καθοδήγηση της εκπόνησης εργασιών και έρευνας για συγκεκριμένα θέματα
- Πρόσκληση άλλου ακαδημαϊκού ή/και ερευνητικού προσωπικού από Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα του εσωτερικού ή του εξωτερικού.
- Εξ αποστάσεως εκπαίδευση .
Το διδακτικό και μαθησιακό έργο υποβοηθείται με τα αντίστοιχα συγγράμματα ή άλλα βοηθήματα (σημειώσεις, ελληνική και ξένη βιβλιογραφία), τα οποία χορηγούνται δωρεάν στους φοιτητές. Σε πολλές περιπτώσεις, το έργο αυτό υποστηρίζεται από τη χρήση οπτικο-ακουστικού υλικού, των νέων τεχνολογιών και ηλεκτρονικών εποπτικών μέσων, που διαθέτει ως υλικοτεχνική υποδομή το τμήμα.
Οι μέθοδοι και τα υλικά διδασκαλίας αποτελούν αντικείμενο ελεύθερης επιλογής από τους διδάσκοντες. Η επιλογή αυτή αφορά κάθε μάθημα κατά τη διάρκεια του εξαμήνου, το οποίο περιλαμβάνει τουλάχιστον 13 πλήρεις εβδομάδες διδασκαλίας.
Σε ό,τι αφορά τα ΠΜΣ του ΕΑΠ, που οδηγούν στη χορήγηση είτε Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης είτε Πιστοποιητικού Μεταπτυχιακής Επιμόρφωσης, οι σπουδές διεξάγονται επίσης με τη μεθοδολογία της εκπαίδευσης από απόσταση, η οποία περιλαμβάνει ανά θεματική ενότητα:
- Συναντήσεις των διδασκόντων με τους φοιτητές
- Υποχρεωτικές εργασίες που αποστέλλονται προς τον διδάσκοντα
- Εξ αποστάσεως συμβουλευτική επικοινωνία διδάσκοντος και φοιτητών
- Τελικές και επαναληπτικές εξετάσεις.
Πρόοδος των φοιτητών
Σε ό,τι αφορά τις μεταπτυχιακές σπουδές που οδηγούν στην απόκτηση Διπλώματος Μεταπτυχιακών σπουδών, η πρόοδος και η προαγωγή των μεταπτυχιακών φοιτητών στηρίζεται στην επιτυχή εξέταση στα προβλεπόμενα μαθήματα, σε συνδυασμό με τη συμμετοχή του μεταπτυχιακού φοιτητή στο σύνολο των ερευνητικών, συγγραφικών και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων και υποχρεώσεων που προβλέπονται στο πλαίσιο του ΠΜΣ.
Ο τρόπος αξιολόγησης της επίδοσης και του όλου έργου των μεταπτυχιακών φοιτητών, ο τρόπος πιστοποίησης της επιτυχούς ολοκλήρωσης των σπουδών τους καθορίζονται στον κανονισμό του ΠΜΣ. Στον κανονισμό καθορίζεται γενικότερα και κάθε άλλη λεπτομέρεια σχετικά με την οργάνωση και λειτουργία των μεταπτυχιακών σπουδών.
Αν το ΠΜΣ περιλαμβάνει την εκπόνηση διπλωματικής εργασίας, η Συντονιστική Επιτροπή ύστερα από αίτηση του υποψηφίου, στην οποία αναγράφεται ο προτεινόμενος τίτλος της διπλωματικής εργασίας, ο προτεινόμενος επιβλέπων και επισυνάπτεται περίληψη της προτεινόμενης εργασίας, ορίζει τον επιβλέποντα αυτής και συγκροτεί τριμελή εξεταστική επιτροπή για την έγκριση της εργασίας. Ένα από τα μέλη της είναι και ο επιβλέπων. Για να εγκριθεί η εργασία ο φοιτητής οφείλει να την υποστηρίξει ενώπιον της εξεταστικής επιτροπής.
Οι διπλωματικές εργασίες, εφόσον εγκριθούν από την προαναφερόμενη εξεταστική επιτροπή, αναρτώνται υποχρεωτικά στο διαδικτυακό τόπο της σχολής.
To Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων δημιούργησε πρόσφατα ηλεκτρονική πλατφόρμα για τα Προγράμματα Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΠΜΣ) που λειτουργούν στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της χώρας. Η πλατφόρμα παρέχει στους ενδιαφερόμενους πληροφόρηση για τα ΠΜΣ, τα τέλη φοίτησης, τη διαδικασία υποβολής αιτήσεων κ.λπ.
Απασχολησιμότητα
Με στόχο την ενίσχυση της απασχολησιμότητας των αποφοίτων, προωθείται η δυνατότητα πρακτικής ερευνητικής άσκησης των μεταπτυχιακών φοιτητών σε εργαστήρια του εσωτερικού ή του εξωτερικού.
Επιπλέον, ενισχύονται παλαιά και νέα ΠΜΣ, των οποίων οι επιδόσεις και προοπτικές, καθώς και η συνάφεια του γνωστικού αντικειμένου τους με τους τομείς προτεραιότητας της χώρας, προδικάζουν τη διεθνή επιτυχία και βιωσιμότητά τους. Επίσης προωθούνται ενέργειες δημοσιότητας για την προσέλκυση δυνητικών μεταπτυχιακών φοιτητών από εταιρείες του ευρύτερου δημόσιου ή ιδιωτικού τομέα.
Τέλος, όπως ήδη αναφέρθηκε στην ενότητα 7.2.1 «Πτυχίο – Απασχολησιμότητα», στα Ιδρύματα Ανώτατης Εκπαίδευσης λειτουργεί Γραφείο Καινοτομίας και Διασύνδεσης, το οποίο αποτελεί ουσιαστικά γέφυρα επικοινωνίας ανάμεσα στο εκάστοτε ίδρυμα και την αγορά εργασίας, την οικονομία και την παραγωγή.
Αξιολόγηση των φοιτητών
Η αξιολόγηση της επίδοσης των φοιτητών πραγματοποιείται από τους διδάσκοντες των Ιδρυμάτων Ανώτατης Εκπαίδευσης, ενώ οι εφαρμοζόμενες μέθοδοι αξιολόγησης εξαρτώνται από τη φύση του εκάστοτε γνωστικού αντικειμένου. Η αξιολόγηση και η προαγωγή των μεταπτυχιακών φοιτητών στηρίζεται στην επιτυχή γραπτή ή/και προφορική εξέταση στα προβλεπόμενα, από το οικείο ΠΜΣ μαθήματα, σε συνδυασμό με τη συμμετοχή του μεταπτυχιακού φοιτητή στο σύνολο των ερευνητικών, συγγραφικών και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων και υποχρεώσεων που καθορίζονται από το πρόγραμμα και τον Κανονισμό Μεταπτυχιακών Σπουδών του ΠΜΣ.
Η διάρκεια των εξεταστικών περιόδων, οι υποχρεώσεις για τη λήψη του διπλώματος, οι κανόνες εξετάσεων και αξιολόγησης των επιδόσεων των μεταπτυχιακών φοιτητών, ο τρόπος αξιολόγησης της επίδοσης και του όλου έργου των μεταπτυχιακών φοιτητών, ο τρόπος πιστοποίησης της επιτυχούς ολοκλήρωσης των σπουδών τους καθορίζονται στον Κανονισμό Μεταπτυχιακών Σπουδών του ΠΜΣ.
Για την απονομή Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης απαιτείται η επιτυχής εξέταση στα προβλεπόμενα από το οικείο πρόγραμμα μαθήματα, σε συνδυασμό με τη συμμετοχή του μεταπτυχιακού φοιτητή στο σύνολο των εκπαιδευτικών και ερευνητικών δραστηριοτήτων κατά τα ειδικότερα οριζόμενα στο πρόγραμμα και στον Κανονισμό Μεταπτυχιακών Σπουδών.
Πιστοποίηση
Τα Ιδρύματα Ανώτατης Εκπαίδευσης, εκτός από την ευθύνη του σχεδιασμού και της οργάνωσης ΠΜΣ, είναι υπεύθυνα για τη διασφάλιση και συνεχή βελτίωση της ποιότητας του εκπαιδευτικού και ερευνητικού έργου τους, καθώς και για την αποτελεσματική λειτουργία και απόδοση των υπηρεσιών τους, σύμφωνα με τις διεθνείς πρακτικές, ιδίως εκείνες του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης, και τις αρχές και κατευθύνσεις της Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης - ΕΘΑΑΕ (νόμος 4653/2020).
Το θεσμικό πλαίσιο του νόμου 4653/2020 προβλέπει διαδικασίες εσωτερικής αξιολόγησης και πιστοποίησης της ποιότητας του νόμου 4009/2011 από τα ΑΕΙ ή τις ακαδημαϊκές τους μονάδες και εξωτερικής αξιολόγησης και πιστοποίησης της ποιότητας από πενταμελή Επιτροπή Εξωτερικής Αξιολόγησης και Πιστοποίησης (ΕΕΑΠ).