Πρόγραμμα σπουδών, θέματα, αριθμός ωρών

Το πρόγραμμα σπουδών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης καταρτίζεται από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ). Το τελευταίο είναι υπεύθυνο για τη διατύπωση απόψεων ή συστάσεων για θέματα που σχετίζονται με προγράμματα πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, σχολικά εγχειρίδια και άλλο διδακτικό υλικό. Το πρόγραμμα σπουδών εφαρμόζεται σε όλα τα σχολεία της χώρας.

 Το ισχύον Εθνικό Πρόγραμμα Σπουδών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης διαμορφώνεται βάσει του Διαθεματικού Προγράμματος Σπουδών για την Υποχρεωτική Εκπαίδευση (ΔΕΠΠΣ) ( Υπουργικές Αποφάσεις 21072β/Γ2/28-2-2003 και 21072α/Γ2/28-2-2003). Η διαθεματική προσέγγιση ορίζει τη δομή της διδασκαλίας. Στοχεύει σε μια ισορροπημένη οριζόντια και κάθετη κατανομή του εκπαιδευτικού υλικού. Προωθεί τη διασύνδεση γνωστικών θεμάτων, καθώς και την ολοκληρωμένη ανάλυση βασικών εννοιών. Στο ΔΕΠΠΣ εντάσσεται και το καινοτόμο «Εργαστήρια Δεξιοτήτων Ευέλικτη Ζώνη Διεπιστημονικών και Δημιουργικών Δραστηριοτήτων». 

Επίσης, κατά τα σχολικά έτη 2021-2022 και 2022-2023, υλοποιείται από το ΙΕΠ η δράση «Πιλοτική Εφαρμογή Προγραμμάτων Σπουδών στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση», σε όλα τα Πρότυπα και Πειραματικά Σχολεία της χώρας, σύμφωνα με τις οδηγίες του ΙΕΠ (Υπουργική Απόφαση 104671/ΓΔ4/2021, ΦΕΚ 4003/Β/30-08-2021) στο πλαίσιο των Πράξεων «Αναβάθμιση των Προγραμμάτων Σπουδών και Δημιουργία Εκπαιδευτικού Υλικού Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης» και «Επιμόρφωση των Εκπαιδευτικών στα Προγράμματα Σπουδών και το εκπαιδευτικό υλικό Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης». Από το σχολικό έτος 2023-2024 θα ισχύσει η καθολική εφαρμογή τους στα σχολεία Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης της χώρας.

Με την Κοινή Υπουργική Απόφαση 160159/ΓΔ4/2022 καθορίζονται, σε συνεργασία με το ΙΕΠ και το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων Διόφαντος, η δημιουργία, συγκρότηση, λειτουργία και τεχνική υποστήριξη του Μητρώου Διδακτικών Βιβλίων και της ψηφιακής Βιβλιοθήκης Διδακτικών Βιβλίων. Πρόκειται για το αρχικό στάδιο υλοποίησης της μεταρρύθμισης για το Πολλαπλό Βιβλίο.

Το πολλαπλό βιβλίο δίνει τη δυνατότητα στους εκπαιδευτικούς να επιλέγουν το βιβλίο από το οποίο επιθυμούν να διδάξουν στην τάξη, ενώ ταυτόχρονα όλα τα εγκεκριμένα βιβλία θα είναι διαθέσιμα σε ψηφιακή βιβλιοθήκη, προκειμένου οι μαθητές μας να μπορούν να συνδυάσουν πληροφορίες από διαφορετικές πηγές και να καλλιεργήσουν με τον τρόπο αυτό περαιτέρω την κριτική τους σκέψη.

Σύμφωνα με τον νόμο 4547/2018, η υποστηρικτική δομή των σχολικών μονάδων και το εκπαιδευτικό έργο κινήθηκαν σε μια διαδραστική και δυναμική σχέση σχολείου και υποστηρικτικών δομών. Ο Ν. 4823/2021 αντικαθιστά τον θεσμό των Εκπαιδευτικών Συντονιστών από τον θεσμό των Συμβούλων Εκπαίδευσης. Οι Εκπαιδευτικοί Συντονιστές συνεχίζουν να ασκούν τα καθήκοντά τους μέχρι την κατάργησή τους με την επιλογή και τοποθέτηση Συμβούλων Εκπαίδευσης, Περιφερειακών Εποπτών Ποιότητας Εκπαίδευσης και Εποπτών Ποιότητας Εκπαίδευσης. Εκπαιδευτικοί στόχοι, παιδαγωγικές πρακτικές, είδη εξετάσεων και διαμορφωτική αξιολόγηση διαμορφώνονται από σχολικές μονάδες και ομάδες σχολείων με τη συνεργασία:

• Κέντρων Διεπιστημονικής Αξιολόγησης, Συμβουλευτικής και Υποστήριξης (ΚΕΔΑΣΥ)
• Κέντρων Περιβαλλοντικής και Εκπαίδευσης και Αειφορίας (ΚΕΠΕΑ)
• Περιφερειακών Συμβουλίων Εποπτών (ΕΠΣ).

Νηπιαγωγείο

Το Διαθεματικό Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών για την προσχολική ηλικία και το σχετικό Εθνικό Πρόγραμμα Σπουδών καθορίζουν τις κατευθυντήριες γραμμές για το τον σχεδιασμό και την ανάπτυξη δραστηριοτήτων σε:

1. Γλώσσα
2. Μαθηματικά
3. Μελέτη Περιβάλλοντος
4. Δημιουργία & Έκφραση
5. ΤΠΕ.

Με Υπουργική Απόφαση Φ.31/94185/Δ1/2021τα «Εργαστήρια Δεξιοτήτων», που λειτούργησαν πιλοτικά κατά τη σχολική χρονιά 2020-2021, εφαρμόζονται από το σχολικό έτος 2021-2022 σε όλες τις τάξεις σε όλη τη χώρα. Στο νηπιαγωγείο σκοπός τους είναι να ενισχύσουν την καλλιέργεια soft skills, life skills και δεξιοτήτων τεχνολογίας και επιστήμης. Επίσης, με την Υπουργική Απόφαση Φ.80378/ΓΔ4/2021, η αγγλική γλώσσα εισάγεται στο υποχρεωτικό πρωινό πρόγραμμα των νηπιαγωγείων της χώρας μέσω δημιουργικών δραστηριοτήτων, βιωματικού χαρακτήρα, από το σχολικό έτος 2021-2022. Η εισαγωγή της αγγλικής γλώσσας γίνεται με την παροχή εκπαιδευτικών ΠΕ06 για δύο διδακτικές ώρες την εβδομάδα σε κάθε τμήμα του υποχρεωτικού πρωινού προγράμματος των Νηπιαγωγείων, σε συνεργασία με τη νηπιαγωγό του τμήματος. Στόχος του είναι να εμπλουτίσει το πρόγραμμα του Νηπιαγωγείου σε σχέση με τη γλωσσική και ολόπλευρη ανάπτυξη των νηπίων για την ενίσχυση της πολυγλωσσικής ευαισθητοποίησης, της διαπολιτισμικής επικοινωνίας και της διαμόρφωσης της ταυτότητας του ενεργού πολίτη στη σύγχρονη πολυπολιτισμική κοινωνία. Τα προγράμματα αυτά δεν θεωρούνται διακριτά διδακτικά αντικείμενα. Προσφέρουν κατευθυντήριες γραμμές για την υλοποίηση δραστηριοτήτων, αναπτυξιακά κατάλληλες και αποτελεσματικές για όλα τα παιδιά προσχολικής ηλικίας.

Επομένως, στην προσχολική ηλικία τα μαθήματα δεν διακρίνονται σε υποχρεωτικά και προαιρετικά. Δεν υπάρχει συγκεκριμένο αναλυτικό πρόγραμμα, όπως στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Αυτά τα προγράμματα στοχεύουν στην παροχή ολόπλευρης ανάπτυξης του παιδιού όσον αφορά τις σωματικές, συναισθηματικές, κοινωνικές και γνωστικές του δεξιότητες. Τα προγράμματα σχεδιάζονται γύρω από θέματα που πυροδοτούν το ενδιαφέρον του παιδιού χρησιμοποιώντας παιδαγωγικές πρακτικές.

Η θεματική και η βασισμένη σε έργα μάθησης αποτελούν βασικά στοιχεία των προγραμμάτων που υλοποιούνται. Δίνεται έμφαση στη διεπιστημονική και ολιστική προσέγγιση της γνώσης, καθώς και στην αξιοποίηση της περιέργειας και των ιδεών των παιδιών για τη διεξαγωγή της μαθησιακής διαδικασίας.

Ο ενιαίος τύπος ολοήμερου νηπιαγωγείου έχει:

• Το γενικό υποχρεωτικό πρόγραμμα για όλους τους μαθητές (βρέφη και προσχολική ηλικία). Αφορά όλες τις τάξεις. Διαρκεί από τις 8:30 έως τις 13:00.
• Το μη υποχρεωτικό ολοήμερο πρόγραμμα διαρκεί από τις 13.00 έως τις 16:00. Μπορεί να περιλαμβάνει μαθήματα πρόωρης προσέλευσης (07:00 – 08:00), εάν οι γονείς κάνουν αίτηση για αυτά και μόνο για μαθητές που έχουν επιλέξει το προαιρετικό ολοήμερο πρόγραμμα (13:15 – 16:00).
• Σύμφωνα με το ΦΕΚ 4215/Β/10-08-2022 ορίζονται οι σχολικές μονάδες Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης (Δημόσια Νηπιαγωγεία και Δημοτικά), οι οποίες θα εφαρμόσουν πιλοτικά νέο, αναβαθμισμένο πρόγραμμα ολοήμερου για το σχολικό έτος 2022-2023 μέχρι τις 17.30 μμ.

Το γενικό υποχρεωτικό πρόγραμμα αναπτύσσεται σε 25 διδακτικές ώρες την εβδομάδα, ενώ το προαιρετικό σε 4 διδακτικές ώρες την ημέρα, σύμφωνα με το ισχύον Διαθεματικό Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών και το Εθνικό Πρόγραμμα Σπουδών για την προσχολική ηλικία. Το ωρολόγιο πρόγραμμα του νηπιαγωγείου περιγράφεται αναλυτικά στο Κεφάλαιο 5.1 «Οργάνωση της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης».

Δημοτικό σχολείο

Τα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών για το κάθε μάθημα είναι διαμορφωμένα σε 6 επίπεδα (καθένα από τα οποία αντιστοιχεί σε μία από τις 6 τάξεις του Δημοτικού σχολείου ή σε λιγότερα επίπεδα ανάλογα με το μάθημα. 

Στα ΑΠΣ καταγράφονται:

• Οι σκοποί του μαθήματος
• Οι εκπαιδευτικοί στόχοι
• Οι θεματικές ενότητες
• Ενδεικτικές δραστηριότητες και διαθεματικά σχέδια εργασίας.

Τα αναλυτικά προγράμματα που αφορούν μαθήματα που διδάσκονται εντός του διδακτικού υποχρεωτικού ωραρίου είναι υποχρεωτικά για όλους τους μαθητές της ίδιας τάξης του Δημοτικού σχολείου τόσο ως προς το περιεχόμενο της ύλης τους όσο και προς την κατανομή της ύλης στις 6 τάξεις του Δημοτικού. 

Τα διδακτικά αντικείμενα του Ενιαίου Τύπου Ολοήμερου Δημοτικού Σχολείου είναι τα εξής:

1.  Θρησκευτικά
2. Γλώσσα
3.  Μαθηματικά
4.  Ιστορία
5.  Μελέτη Περιβάλλοντος
6. Γεωγραφία
7. Φυσικά
8. Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή
9. Αισθητική Αγωγή (Εικαστικά, Μουσική, Θεατρική Αγωγή)
10. Φυσική Αγωγή
11. Αγγλικά
12. Δεύτερη Ξένη Γλώσσα
13. Εργαστήρια Δεξιότητων
14. ΤΠΕ.

Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει την κατανομή των διδακτικών ωρών ανά διδακτικό αντικείμενο, με βάση το προεδρικό διάταγμα 79/2017, όπως ισχύει:

Τα «εργαστήρια Δεξιοτήτων», τα οποία λειτούργησαν πιλοτικά κατά το σχολικό έτος 2020-2021, με την Υπουργική Απόφαση Φ.31/94185/Δ1/2021 έχουν αναπτυχθεί σε όλες τις τάξεις σε όλη τη χώρα.  

Τα  ωρολόγια προγράμματα των Δημοτικών Σχολείων με λειτουργικότητα από τετραθέσια και άνω (βλ. Κεφάλαιο 5.1) καθορίζονται στο προεδρικό διάταγμα 79/2017, όπως ισχύει, ενώ τα  προγράμματα των μονοθέσιων, διθέσιων και τριθέσιων δημοτικών σχολείων περιγράφονται στην Υπουργική Απόφαση 83939/Δ1/19-05-2017, όπως ισχύει.

Μέθοδοι διδασκαλίας και διδακτικό υλικό

Νηπιαγωγείο

Με την ψήφιση του νόμου 4823/2021 το εκπαιδευτικό έργο στηρίζεται από το θεσμό των Συμβούλων Εκπαίδευσης και τις εξής δομές υποστήριξης:

• Περιφερειακά Συμβούλια Εποπτών.
• Κέντρα Διεπιστημονικής Αξιολόγησης, Συμβουλευτικής και Υποστήριξης (ΚΕΔΑΣΥ)
• Σχολικά Δίκτυα Εκπαιδευτικής Υποστήριξης (ΣΔΕΥ)
• Επιτροπές Διεπιστημονικής Υποστήριξης (ΕΔΥ)
• Κέντρα Εκπαίδευσης για το Περιβάλλον και την Αειφορία (ΚΕΠΕΑ)
• Υπεύθυνοι Πληροφορικής και Νέων Τεχνολογιών.

Τα Προγράμματα Σπουδών του Νηπιαγωγείου και το αντίστοιχο εκπαιδευτικό υποστηρικτικό υλικό, εκπονούνται υπό την εποπτεία του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.) και εγκρίνονται από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων.

Σύμφωνα με τον νόμο 4692/2020, όπως ισχύει, με απόφαση του Υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων, η οποία εκδίδεται ύστερα από εισήγηση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, εισάγονται  στο υποχρεωτικό πρόγραμμα του Νηπιαγωγείου της δημόσιας Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης:

1. διδακτική ενότητα με τίτλο «Εργαστήρια Δεξιοτήτων», η οποία συνίσταται στη δοκιμαστική προσθήκη νέων θεματικών κύκλων στο Νηπιαγωγείο με σκοπό την ενίσχυση της καλλιέργειας ήπιων δεξιοτήτων, δεξιοτήτων ζωής και δεξιοτήτων τεχνολογίας και επιστήμης στους μαθητές/ στις μαθήτριες και
2.  δημιουργική ενασχόληση των μαθητών/μαθητριών με την αγγλική γλώσσα μέσω της οργάνωσης και υλοποίησης δραστηριοτήτων, κατά τη διάρκεια των οποίων οι μαθητές/μαθήτριες αλληλεπιδρούν με εκπαιδευτικό κλάδου ΠΕ06 Αγγλικής Φιλολογίας παρουσία του/της Νηπιαγωγού. 

Ειδικότερα, με την Υπουργική Απόφαση Φ.31/94185/Δ1/2021 τα «εργαστήρια Δεξιοτήτων», τα οποία λειτούργησαν πιλοτικά κατά το σχολικό έτος 2020-2021, έχουν αναπτυχθεί σε όλες τις τάξεις σε όλη τη χώρα.  Παράλληλα, με το  ΦΕΚ 3311/τ.Β΄/26-7-2021  από το σχολικό έτος 2021-2022 εισάγεται στο πρωινό υποχρεωτικό πρόγραμμα των Νηπιαγωγείων της χώρας η αγγλική γλώσσα μέσα από δημιουργικές δραστηριότητες βιωματικού χαρακτήρα.

Με το ΦΕΚ 5044/τ.Β΄/14-11-2020 καθορίστηκε το ωρολόγιο πρόγραμμα του Νηπιαγωγείου στο πλαίσιο της σύγχρονης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης για το σχολικό έτος 2020-2021. Η ιστοσελίδα https://mathainoumeasfaleis.gov.gr/tilekpedefsi/ λειτούργησε υποστηρικτικά για μαθητές/μαθήτριες και εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης στο πλαίσιο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης λόγω της πανδημίας, όπως επίσης λειτούργησε και η Εκπαιδευτική Τηλεόραση. Ειδικός Οδηγός για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση (για εκπαιδευτικούς) εκπονήθηκε από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής.

Σύμφωνα με την υπ´ αρ. 2418/06-05-2019 Απόφαση Ένταξης της Πράξης «Αναβάθμιση των Προγραμμάτων Σπουδών και Δημιουργία Εκπαιδευτικού Υλικού Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης», με κωδικό ΟΠΣ 5035542, υλοποιείται η εκπόνηση νέου Προγράμματος Σπουδών για το Νηπιαγωγείο. Επίσης σύμφωνα με την υπ´ αρ. πρωτ. 2489/09-05-2019 (ΑΔΑ: 6ΘΛ3465ΧΙ8-Ι2Γ) Απόφαση Ένταξης της Πράξης «Επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στα Προγράμματα Σπουδών και το εκπαιδευτικό υλικό Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης» με MIS 5035543 υλοποιείται η εξ΄ αποστάσεως επιμόρφωση.

Οι εκπαιδευτικοί υποστηρίζονται στο έργο βάσει των κατευθύνσεων που ορίζονται τόσο στο αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών του Νηπιαγωγείου (Υπουργική Απόφαση 21072β/Γ2/28-2-2003) όσο και από τον «Οδηγό Νηπιαγωγού - Εκπαιδευτικοί Σχεδιασμοί - Δημιουργικά Περιβάλλοντα Μάθησης» (2005), τα οποία τους προσφέρουν μια βάση θεωρητικής και μεθοδολογικής υποστήριξης και μια τράπεζα ιδεών με άμεσα παραδείγματα μαθησιακών δραστηριοτήτων. 

Οι στόχοι των Αναλυτικών Προγραμμάτων Σπουδών για την Προσχολική Εκπαίδευση επιτυγχάνονται με τον σχεδιασμό και την ανάπτυξη ελεύθερων και οργανωμένων δραστηριοτήτων παιγνιώδους μορφής προάγοντας την ενεργητική, βιωματική και συνεργατική μάθηση και λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες, τα ενδιαφέροντα, τις ικανότητες, τις προϋπάρχουσες γνώσεις, τις κλίσεις και ιδιαιτερότητες των μαθητών/τριών καθώς και τον ατομικό ρυθμό μάθησης κάθε μαθητή/τριας. Επιχειρείται διεπιστημονική και διαθεματική προσέγγιση των θεμάτων και προωθείται η δημιουργική και ελεύθερη έκφραση μέσω της μαθητοκεντρικής διαδικασίας.

Για την ενίσχυση του θεσμού του Ολοήμερου Νηπιαγωγείου αναπτύχθηκε νέο πακέτο εκπαιδευτικού και υποστηρικτικού υλικού με πολλαπλούς αποδέκτες (γονείς, νηπιαγωγοί, μαθητές) που περιλαμβάνει τόσο έντυπο όσο και ηλεκτρονικό υλικό.  Οργανώθηκαν σεμινάρια ενημέρωσης των εκπαιδευτικών στελεχών για το νέο αυτό παιδαγωγικό υλικό και το νέο πρόγραμμα. Με την υπ. αρ. Υ.Α. 130272/Δ1/26-08-2016 καθιερώνεται ο Νέος Τύπος Ολοήμερου Νηπιαγωγείου. 

Το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών του Νηπιαγωγείου προωθεί την ανάπτυξη της αυτονομίας ώστε τα παιδιά να μαθαίνουν, μεταξύ άλλων, να συνυπάρχουν, να συνεργάζονται και να αξιοποιούν γνώσεις και δεξιότητες που συνδέονται με διαφορετικές γνωστικές περιοχές, συμβάλλοντας στη γνωστική, κοινωνική, συναισθηματική και φυσική ανάπτυξη τους.  Ο εκπαιδευτικός δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες ώστε μέσα σε ένα ελκυστικό, ασφαλές, φιλικό και πλούσιο σε ερεθίσματα περιβάλλον να εξασφαλίζονται κίνητρα και προϋποθέσεις μάθησης για όλους/ες τους/τις μαθητές/τριες. δηλαδή,. Ο ρόλος του/της εκπαιδευτικού είναι καθοριστικός καθώς βοηθά, συνεργάζεται, διαμεσολαβεί, διευκολύνει και υποστηρίζει την όλη μαθησιακή διαδικασία.

Τα κυριότερα μέσα και εργαλεία που χρησιμοποιούνται στα Νηπιαγωγεία, προκειμένου να εκπληρωθούν οι στόχοι των Αναλυτικών Προγραμμάτων Σπουδών για την προσχολική αγωγή είναι:

1. Οι εικόνες
2. Οι αναπαραστάσεις δεδομένων
3. Η διερεύνηση
4. Το εκπαιδευτικό παιχνίδι
5.  Οι ασκήσεις πρακτικής και εξάσκησης
6. Η μελέτη περίπτωσης
7. Οι ανοιχτές δραστηριότητες
8. Οι ερευνητικές δραστηριότητες.

Στο πλαίσιο «των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων» επιδιώκεται η ενίσχυση της καλλιέργειας ήπιων δεξιοτήτων, δεξιοτήτων ζωής και δεξιοτήτων τεχνολογίας και επιστήμης στους μαθητές/τριες σε συνδυασμό με τη διαμόρφωση ενός σύγχρονου πλαισίου προγράμματος με δομή Ανοικτών, Ζωντανών Προγραμμάτων Σπουδών και Διαδικασιών μέσω των παρακάτω κύκλων δεξιοτήτων:

1.  Κύκλος των δεξιοτήτων μάθησης – Κριτική σκέψη
2. Κύκλος των δεξιοτήτων ζωής
3. Κύκλος των δεξιοτήτων της τεχνολογίας και της επιστήμης
4. Κύκλος των δεξιοτήτων του νου.

Στο πλαίσιο των Προγραμμάτων Σχολικών Δραστηριοτήτων (ΠΣΔ), και εντός του ωρολογίου προγράμματος, αναπτύσσονται από τους εκπαιδευτικούς ποικίλα εκπαιδευτικά προγράμματα:

• Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης
• Αγωγής Υγείας
• Πολιτιστικών και Καλλιτεχνικών θεμάτων.

Μέσα από τα Προγράμματα Σχολικών Δραστηριοτήτων δίνεται έμφαση στη βιωματική, διεπιστημονική και ομαδοσυνεργατική προσέγγιση ώστε οι μαθητές/μαθήτριες να αναπτύσσουν κοινωνικές δεξιότητες, κώδικες συμπεριφοράς, κριτική σκέψη, να καλλιεργούν στάσεις που είναι απαραίτητες στη διαδικασία λήψης αποφάσεων ενώ παράλληλα προωθείται το άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία και η σύνδεσή του με την κοινωνική πραγματικότητα.

Οι εκπαιδευτικοί για την ανάπτυξη των ανωτέρω εκπαιδευτικών προγραμμάτων   αξιοποιούν τον «Οδηγό ανάπτυξης διαθεματικών δραστηριοτήτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης» και υποστηρίζονται στο έργο τους από τους/τις Υπεύθυνοι/Υπεύθυνες Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Αγωγής Υγείας, Πολιτιστικών Θεμάτων και Σχολικών Δραστηριοτήτων, σε συνεργασία με τις Παιδαγωγικές Ομάδες των οικείων ΚΕΠΕΑ.

Στο πλαίσιο της υλοποίησης των Π.Σ.Δ. οι σχολικές μονάδες δύνανται:

1. να συνεργάζονται με δημόσιους οργανισμούς, φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης, Α.Ε.Ι., άλλους κυβερνητικούς ή μη κυβερνητικούς φορείς κ.ά., οι οποίοι υλοποιούν προγράμματα/δράσεις εγκεκριμένα από το ΥΠΑΙΘ και 
2. να αξιοποιούν εκπαιδευτικό υλικό φορέων, εγκεκριμένο από το Υ.ΠΑΙ.Θ.. Στο πλαίσιο υλοποίησης των Π.Σ.Δ. υπάρχει η δυνατότητα συμμετοχής σε θεματικά δίκτυα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Π.Ε.), Αγωγής Υγείας (Α.Υ.), Πολιτιστικών Θεμάτων (Π.Θ.) (τοπικά, περιφερειακά, εθνικά, διεθνή), τα οποία είναι εγκεκριμένα από το Υ.ΠΑΙ.Θ.

Το εκπαιδευτικό υλικό παρέχεται δωρεάν.

Δημοτικό σχολείο

Μέχρι και το σχολικό έτος 2017-2018, η ευθύνη της επιστημονικής και παιδαγωγικής υποστήριξης και καθοδήγησης των εκπαιδευτικών που διδάσκουν στο Δημοτικό σχολείο ανήκε στους σχολικούς σύμβουλους. Με την ψήφιση του νόμου 4547/2018 ο θεσμός των σχολικών συμβούλων αντικαταστάθηκε από τον θεσμό των συντονιστών εκπαιδευτικού έργου (ΣΕΕ) και παράλληλα καθιερώθηκαν νέες δομές για την υποστήριξη του εκπαιδευτικού έργου.

Με την ψήφιση του νόμου 4823/2021 "Αναβάθμιση του σχολείου, ενδυνάμωση των εκπαιδευτικών και άλλες διατάξεις” η ευθύνη της επιστημονικής και παιδαγωγικής υποστήριξης και καθοδήγησης των εκπαιδευτικών που διδάσκουν στο Δημοτικό σχολείο εποπτεύεται από τους σύμβουλους εκπαίδευσης.

Με την ψήφιση του νόμου 4823/2021 το εκπαιδευτικό έργο στηρίζεται από το θεσμό των Συμβούλων Εκπαίδευσης και τις εξής δομές υποστήριξης και στις δύο βαθμίδες εκπαίδευσης:

• Περιφερειακά Συμβούλια Εποπτών (ΠΕΣΕΣ)
• Κέντρα Διεπιστημονικής Αξιολόγησης, Συμβουλευτικής και Υποστήριξης (ΚΕΔΑΣΥ)
• Σχολικά Δίκτυα Εκπαιδευτικής Υποστήριξης (ΣΔΕΥ)
• Επιτροπές Διεπιστημονικής Υποστήριξης (ΕΔΥ)
• Κέντρα Εκπαίδευσης για το περιβάλλον και την Αειφορία (ΚΕΠΕΑ)
• Κέντρα Εκπαίδευσης για την Αειφορία (Κ.Ε.Α.)
• Υπεύθυνοι Πληροφορικής και Νέων Τεχνολογιών.

Με το άρθρο 3 του Ν. 4692/2020 προσδιορίστηκε η κατανομή χρόνου ανά διδακτικό αντικείμενο στα Δημοτικά σχολεία. Επίσης, με το ΦΕΚ 5044/τ.Β΄/14-11-2020 καθορίστηκε το ωρολόγιο πρόγραμμα στο πλαίσιο της σύγχρονης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης για το σχολικό έτος 2020-2021. Η ιστοσελίδα https://mathainoumeasfaleis.gov.gr/tilekpedefsi/ λειτούργησε υποστηρικτικά για μαθητές/μαθήτριες και εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης στο πλαίσιο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης λόγω της πανδημίας, όπως επίσης λειτούργησε και η Εκπαιδευτική Τηλεόραση. Ειδικός Οδηγός για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση (για εκπαιδευτικούς) εκπονήθηκε από το Ι.Ε.Π.

Οι εκπαιδευτικοί εφαρμόζουν τα αναλυτικά προγράμματα σπουδών, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαίτερες συνθήκες που διαμορφώνονται στις τάξεις τους για την επίτευξη των εκπαιδευτικών στόχων.  Για την καθοδήγηση του διδακτικού έργου των εκπαιδευτικών, προβλέπεται:

• Η παροχή «οδηγιών διδασκαλίας» από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής βάσει των ισχυόντων προγραμμάτων σπουδών
• Η διανομή «βιβλίων εκπαιδευτικού» για κάθε γνωστικό αντικείμενο
• Η συνεργασία με τους συμβούλους εκπαίδευσης.

Κύριος άξονας των αναλυτικών προγραμμάτων σπουδών είναι η έμφαση στη διαθεματική προσέγγιση της γνώσης και στο πλαίσιο αυτό εφαρμόζονται τα Εργαστήρια Δεξιοτήτων που εμπλουτίζουν τη θεματολογία της «Ευέλικτης Ζώνης Διαθεματικών και Δημιουργικών Δραστηριοτήτων» με συγκεκριμένες θεματικές Ενότητες, απαραίτητες για την ανάπτυξη δεξιοτήτων, την απόκτηση ικανοτήτων και τη διαμόρφωση στάσεων, ενισχύοντας την ιδιότητα του ενεργού πολίτη, με στόχο να αντισταθμίσουν την ανελαστικότητα, τις μονομέρειες και τον πολυκερματισμό του παραδοσιακού σχολείου και να διαποτίσουν με τις αρχές τους και τις πρακτικές τους την καθημερινή διδακτική πράξη.

Στο πλαίσιο τόσο των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων αναπτύσσονται δράσεις γύρω από 4 θεματικές ενότητες:

• Ζω Καλύτερα,- Ευ ζην
• Φροντίζω το Περιβάλλον, 
• Ενδιαφέρομαι και Ενεργώ, Κοινωνική Συναίσθηση και Ευθύνη
• Δημιουργώ και Καινοτομώ - Δημιουργική σκέψη και πρωτοβουλία

όσο και των προαιρετικών σχολικών δραστηριοτήτων, αναπτύσσονται από τους εκπαιδευτικούς δράσεις:

• Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης
• Αγωγής Υγείας
• Πολιτιστικών και Καλλιτεχνικών θεμάτων, 

εντός του σχολικού ωραρίου, για όλες τις τάξεις.

Οι εκπαιδευτικοί για την ανάπτυξη των ανωτέρω εκπαιδευτικών προγραμμάτων   αξιοποιούν τον «Οδηγό ανάπτυξης διαθεματικών δραστηριοτήτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης» και υποστηρίζονται στο έργο τους από τους/τις Υπεύθυνοι/Υπεύθυνες Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Αγωγής Υγείας, Πολιτιστικών Θεμάτων και Σχολικών Δραστηριοτήτων, σε συνεργασία με τις Παιδαγωγικές Ομάδες των οικείων ΚΕΠΕΑ.

Στο πλαίσιο της υλοποίησης των Π.Σ.Δ. οι σχολικές μονάδες δύνανται: 

• να συνεργάζονται με δημόσιους οργανισμούς, φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης, Α.Ε.Ι., άλλους κυβερνητικούς ή μη κυβερνητικούς φορείς κ.ά., οι οποίοι υλοποιούν προγράμματα/δράσεις,
• να αξιοποιούν εκπαιδευτικό υλικό φορέων, εγκεκριμένο από το Υ.ΠΑΙ.Θ. 
• να συμμετέχει σε θεματικά δίκτυα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Π.Ε.), Αγωγής Υγείας (Α.Υ.), Πολιτιστικών Θεμάτων (Π.Θ.) (τοπικά, περιφερειακά, εθνικά, διεθνή), τα οποία είναι εγκεκριμένα από το Υ.ΠΑΙ.Θ.

Οι παραπάνω δράσεις δίνουν έμφαση στη βιωματική, διεπιστημονική και ομαδική προσέγγιση ώστε να βοηθούν τους μαθητές να αναπτύξουν κοινωνικές δεξιότητες και κριτική σκέψη και παράλληλα προωθούν το άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία.

Με πρωτοβουλία των εκπαιδευτικών υλοποιούνται προαιρετικά ποικίλα εκπαιδευτικά προγράμματα-δραστηριότητες εντός ή εκτός του σχολείου με τη συμμετοχή μαθητών.

Τα σχολικά εγχειρίδια έχουν εκπονηθεί με βάση τα αντίστοιχα ανά μάθημα, τάξη και βαθμίδα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών και διανέμονται δωρεάν στους μαθητές της οικείας βαθμίδας των σχολείων όλης της επικράτειας.

Η επιλογή/έγκριση των σχολικών εγχειριδίων γίνεται σε κεντρικό επίπεδο από το  Υπουργείο Παιδείας (εκπονούνται από το ΙΕΠ).

Σύμφωνα με την υπ´ αρ. 2418/06-05-2019 Απόφαση Ένταξης της Πράξης «Αναβάθμιση των Προγραμμάτων Σπουδών και Δημιουργία Εκπαιδευτικού Υλικού Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης», υλοποιείται η εκπόνηση νέου Προγράμματος Σπουδών για το Δημοτικό Σχολείο.

Σύμφωνα με το Ν. 4692/2020, με απόφαση του Υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων, η οποία εκδίδεται ύστερα από εισήγηση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, εισάγονται πιλοτικά στο υποχρεωτικό πρόγραμμα του Δημοτικού Σχολείου, εκπαιδευτική δράση με τίτλο «Εργαστήρια Δεξιοτήτων», η οποία συνίσταται στη δοκιμαστική προσθήκη νέων θεματικών κύκλων στο Δημοτικό Σχολείο με σκοπό την ενίσχυση της καλλιέργειας ήπιων δεξιοτήτων, δεξιοτήτων ζωής και δεξιοτήτων τεχνολογίας και επιστήμης στους/στις μαθητές/τριες. Ειδικότερα, με το ΦΕΚ 2539/τ.Β΄/24-6-2020 προβλέφθηκε η εφαρμογή της πιλοτικής δράσης «Εργαστήρια Δεξιοτήτων» στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.

Από το 2016-2017, πραγματοποιήθηκε και βρίσκεται σε ισχύ μια συστηματική προσπάθεια αναδιάρθρωσης και εξορθολογισμού της διδακτέας ύλης στο Δημοτικό Σχολείο. Παράλληλα, από το 2018 αξιοποιείται νέο βιβλίο Μαθηματικών για την Ε' τάξη Δημοτικού ενώ από το 2020-2021 βρίσκεται σε ισχύ νέο Πρόγραμμα Σπουδών και εκπαιδευτικό υλικό για τα Θρησκευτικά (σύμφωνα με το ΦΕΚ 698/τ.Β΄/4-3-2020).

Το θέμα των κατ' οίκον εργασιών των μαθητών ρυθμίζεται με βάση οδηγίες που εκδίδονται σε κεντρικό επίπεδο ενώ σχετικές οδηγίες υπάρχουν στα Βιβλία των διδασκόντων.

Ξένες γλώσσες

Σημαντική αλλαγή αποτέλεσε η εφαρμογή του Ενιαίου Προγράμματος Σπουδών Ξένων Γλωσσών (ΕΠΣ-ξγ) τον Σεπτέμβριο του 2016 (Υπουργική Απόφαση 141417/Δ2/9-9-2016), βάσει του οποίου η διδασκαλία των ξένων γλωσσών στο σύνολο της υποχρεωτικής εκπαίδευσης νοείται πλέον ως ενιαίο γνωστικό αντικείμενο με κοινό πρόγραμμα σπουδών.

Στο ΕΠΣ-ξγ περιγράφονται αναλυτικά οι επικοινωνιακοί στόχοι του μαθήματος μέσω δεικτών:

• Επικοινωνιακής γλωσσικής επάρκειας
• Επιμέρους επικοινωνιακών γλωσσικών ενεργειών.

Οι παραπάνω διαβαθμίζονται σύμφωνα με τα επίπεδα γλωσσομάθειας του Κοινού Ευρωπαϊκού Πλαισίου Αναφοράς για τη διδασκαλία, τη μάθηση και την αξιολόγηση των γλωσσών (ΚΕΠΑ, Συμβούλιο της Ευρώπης 2001). 

Η επιλογή των μεθόδων διδασκαλίας για την επίτευξη των στόχων επαφίεται στην κρίση των εκπαιδευτικών με βάση τα κοινωνικά, τα πολιτισμικά, τα μαθησιακά χαρακτηριστικά των μαθητών, καθώς και τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες τους.

Ως εκ τούτου, ο εκπαιδευτικός, πέρα από το σχεδιασμό του αναλυτικού προγράμματος υλοποίησης του μαθήματος, καλείται να εκπονήσει κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό εμπλουτίζοντας το διδακτικό εγχειρίδιο, για την ενίσχυση των κινήτρων μάθησης και την ικανοποίηση των ενδιαφερόντων και των κλίσεων των μαθητών.

Αγγλικά στην προσχολική εκπαίδευση

Βάσει του άρθρου 2 του Ν. 4692/12-06-2020 «Αναβάθμιση του Σχολείου και άλλες διατάξεις» και της Υπουργικής Απόφασης υπ’ αριθμ. Φ.7/76108/ΓΔ4 (ΦΕΚ 2418/18-06-2020) με θέμα «Δραστηριότητες στην αγγλική γλώσσα στο Νηπιαγωγείο», εισήχθη πιλοτικά κατά το σχολικό έτος 2020-2021, η αγγλική γλώσσα στο υποχρεωτικό πρωινό πρόγραμμα των δημόσιων Νηπιαγωγείων γενικής παιδείας όλων των τύπων, μέσα από δημιουργικές δραστηριότητες, για 2 διδακτικές ώρες εβδομαδιαίως. Τη διδασκαλία αναλαμβάνουν από κοινού εκπαιδευτικός αγγλικής γλώσσας και ο/η νηπιαγωγός της τάξης, οι οποίοι συνδιαμορφώνουν το πρόγραμμα των δραστηριοτήτων με βάση το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών του Νηπιαγωγείου, με έμφαση στην αξιοποίηση των αναγκών, των κλίσεων και των ιδιαίτερων ενδιαφερόντων των νηπίων. Το πρόγραμμα προβλέπεται να γενικευθεί σε όλα τα Νηπιαγωγεία της χώρας το σχολικό έτος 2021-2022.

Αύξηση ωρών διδασκαλίας στις Α΄ και Β΄ τάξεις του Δημοτικού 

Σύμφωνα με το άρθρο 3, ν. 4692/2020 περί κατανομής χρόνου ανά διδακτικό αντικείμενο στα Δημοτικά Σχολεία, η διδασκαλία της Αγγλικής Γλώσσας από το σχολικό έτος 2020-2021 αυξάνεται στις Α΄ και Β΄ τάξεις του Δημοτικού από μία, σε δύο ώρες την εβδομάδα.

Φυσικές επιστήμες

Σημαντική προσπάθεια καταβάλλεται για την προώθηση της εργαστηριακής διδασκαλίας των μαθημάτων Φυσικών Επιστημών.

Τα σχολεία υποστηρίζονται για τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών και από τα Εργαστηριακά Κέντρα Φυσικών Επιστημών (ΕΚΦΕ) (ένα ή περισσότερα ανάλογα με τον αριθμό των σχολικών μονάδων ανά διεύθυνση εκπαίδευσης).

Τα ΕΚΦΕ αποτελούν κέντρα έρευνας, τεχνικής και παιδαγωγικής υποστήριξης της εργαστηριακής διδασκαλίας των μαθημάτων των Φυσικών Επιστημών αξιοποιώντας κάθε πρόσφορο μέσο και συνεργαζόμενα με τους συντονιστές εκπαιδευτικού έργου των Φυσικών Επιστημών.

Επιπλέον, συμβάλλουν στην οργάνωση των Σχολικών Εργαστηρίων Φυσικών Επιστημών (ΣΕΦΕ) των σχολείων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Τεχνολογίες της Πληροφορικής και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ) στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση

Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην ένταξη των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία.  Για το σκοπό αυτό παρέχεται από το Υπουργείο Παιδείας λογισμικό για χρήση στην τάξη.  Επίσης, υφίστανται δύο ιστότοποι:

• Η Δικτυακή Εκπαιδευτική Πύλη
• Το Ψηφιακό Σχολείο.

που αποτελούν αμφίδρομους δίαυλους επικοινωνίας και διδακτικής υποστήριξης, καθώς εκπαιδευτικοί και σχολεία έχουν τη δυνατότητα να αναρτήσουν σχετικό εκπαιδευτικό υλικό.

Η Πλατφόρμα Ψηφιακών Διδακτικών Σεναρίων «Αίσωπος» του ΙΕΠ αποτελεί επίσης έναν υποστηρικτικό κόμβο για την εκπαιδευτική κοινότητα, καθώς είναι διαθέσιμα διδακτικά σενάρια για ποικίλα γνωστικά αντικείμενα της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης.

Το μάθημα των ΤΠΕ στο δημοτικό σχολείο, από το σχολικό έτος 2016-17 διδάσκεται (1) ώρα  εβδομαδιαία σε όλες τις τάξεις. Σύμφωνα με το άρθρο 3, ν. 4692/2020 περί κατανομής χρόνου ανά διδακτικό αντικείμενο στα Δημοτικά Σχολεία, η διδασκαλία του μαθήματος των ΤΠΕ συνεχίζει να διδάσκεται για μία (1) ώρα εβδομαδιαίως σε όλες τις τάξεις. 

Η διδασκαλία των ΤΠΕ στο Δημοτικό Σχολείο, προσδιορίζει και εξειδικεύει τις διαστάσεις του πληροφορικού γραμματισμού και της υπολογιστικής, αναλυτικής, διεπιστημονικής κριτικής σκέψης, δηλαδή τις ικανότητες (γνώσεις, δεξιότητες, στάσεις και αξίες για τις ΤΠΕ) που θα πρέπει να αναπτύξουν όλοι οι μαθητές και είναι απαραίτητες τόσο για τη συνέχιση των σπουδών τους στην επόμενη βαθμίδα εκπαίδευσης όσο και για την ένταξή τους στη νέα μετασχηματισμένη ψηφιακή κοινωνία. 

Η διδασκαλία του Πληροφορικού Γραμματισμού στο Δημοτικό έχει σαφή εργαστηριακό προσανατολισμό. Βασικός παράγοντας είναι η ενεργός συμμετοχή κάθε μαθητή, η συνεχής αλληλεπίδραση και η συνεργασία με τον διδάσκοντα και, κυρίως, με τους συμμαθητές του. Το Εργαστήριο Πληροφορικής, συμβατικό ή κινητό (μεταφερόμενο στην τάξη), αποτελεί για τους μαθητές χώρο μελέτης, έρευνας, ενεργητικής συμμετοχής και συνεργασίας. Έτσι ενθαρρύνεται και ευνοείται η διερευνητική προσέγγιση των νέων γνώσεων, η αλληλεπιδραστική και συνεργατική μάθηση, η αυτενέργεια και η δημιουργικότητα των μαθητών. 

Το προτεινόμενο πλαίσιο ανάπτυξης των μαθητών στις ΤΠΕ συνίσταται σε τέσσερις διαστάσεις (συνιστώσες) αντίστοιχες με τη διάρθρωση της διδασκαλίας: 

• Τεχνολογική
• Γνωστική 
•  Επίλυση προβλήματος (problem solving) 
• Κοινωνικές δεξιότητες

Στο πλαίσιο του ευρύτερου μετασχηματισμού της ψηφιακής εκπαίδευσης στη χώρα μας το ΥΠΑΙΘ σε συνεργασία με φορείς, μεταξύ των οποίων και το ΙΕΠ, έχει υιοθετήσει ψηφιακές δομές υποστήριξης της σύγχρονης και ασύγχρονης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, όπως:

• Για την Ασύγχρονη εξ αποστάσεως εκπαίδευση
  • Ψηφιακή Εκπαιδευτική Πλατφόρμα e-me, https://e-me.edu.gr/ 
  •  H Ηλεκτρονική Σχολική Τάξη (η-τάξη), e-class (sch.gr)
  • Ψηφιακό Σχολείο, https://dschool.edu.gr/ 
  • Διαδραστικά Σχολικά Βιβλία, http://ebooks.edu.gr/ebooks/ (16/09/20 Νέα Ψηφιακή Εποχή για τα Δια-δραστικά βιβλία: advanced search interface, easy to use tools for all) 
  • Πλατφόρμα Ψηφιακών Διδακτικών Σεναρίων «Αίσωπος» του ΙΕΠ, http://aesop.iep.edu.gr/ 
  • Φωτόδεντρο - Εθνικός Συσσωρευτής Εκπαιδευτικού Περιεχομένου, http://photodentro.edu.gr/aggregator/ 
  • Καθολικός Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Προσβάσιμου Ψηφιακού Εκπαιδευτικού Υλικού, http://prosvasimo.iep.edu.gr/el/
  • Μαθαίνουμε Στο Σπίτι, https://webtv.ert.gr/category/mathainoume-sto-spiti/  

• Για τη Σύγχρονη εξ αποστάσεως εκπαίδευση (Synchronous learning)
  • Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο-Τηλεδιασκέψεις, https://meeting.sch.gr/
  • Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο- Τηλεδιάσκεψη WebEx, https://webex.sch.gr/index.php 

Ειδικότερα, oι Ψηφιακές Εκπαιδευτικές Πλατφόρμες e-me και η-τάξη αποτελούν αμφίδρομους δίαυλους επικοινωνίας και διδακτικής υποστήριξης, καθώς εκπαιδευτικοί και σχολεία έχουν τη δυνατότητα να αναρτήσουν σχετικό εκπαιδευτικό υλικό.