Οργάνωση των διδακτορικών σπουδών

Ο κανονισμός  των διδακτορικών σπουδών καταρτίζεται σε επίπεδο Τμήματος και εγκρίνεται από τη Σύγκλητο.

Στον κανονισμό διδακτορικών σπουδών καθορίζονται:

1. Οι όροι και προϋποθέσεις οργάνωσης διδακτορικών σπουδών, καθώς και εκπόνησης διδακτορικής διατριβής ακόμη και από μη κάτοχο Διπλώματος Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΔΜΣ)
2. Ο χρόνος υποβολής αίτησης για εκπόνηση διδακτορικής διατριβής, τα απαιτούμενα δικαιολογητικά και η γλώσσα εκπόνησης
3. Η διαδικασία ανάθεσης επίβλεψης διδακτορικής διατριβής
4. Ο μέγιστος αριθμός υποψήφιων διδακτόρων που μπορεί να επιβλέπεται από κάθε επιβλέποντα
5. Πρόσθετες υποχρεώσεις των υποψήφιων διδακτόρων
6. Κάθε άλλο θέμα σχετικό με την οργάνωση και λειτουργία του τρίτου κύκλου σπουδών του τμήματος.

Η χρονική διάρκεια για την απόκτηση διδακτορικού διπλώματος είναι τουλάχιστον 3 πλήρη ημερολογιακά έτη. Ως ανώτατη χρονική διάρκεια ολοκλήρωσης της διδακτορικής διατριβής ορίζονται τα έξι (6) ημερολογιακά έτη.

Τέλος, όσον αφορά τους κλάδους σπουδών, οι σχολές και τα τμήματα των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων έχουν ταξινομηθεί, ανάλογα με το γνωστικό τους αντικείμενο, σε 4 επιστημονικά πεδία (βλ. ενότητα 7.2.1 Πτυχίο - Κλάδοι σπουδών).

Σύμφωνα με τον ν. 4957/2022  δίδεται η δυνατότητα για την οργάνωση βιομηχανικών διδακτορικών. Υποψήφιοι που πληρούν τις προϋποθέσεις εγγραφής σε προγράμματα διδακτορικών σπουδών δύνανται να υποβάλουν αίτηση για την εκπόνηση διδακτορικής διατριβής σε συνεργασία με επιχείρηση ή βιομηχανία, που εδρεύει ή παράρτημά της λειτουργεί στην ημεδαπή, η οποία αφορά στη διεξαγωγή βιομηχανικής ή εφαρμοσμένης έρευνας με σκοπό την εξαγωγή ερευνητικών αποτελεσμάτων για την παραγωγή καινοτόμων προϊόντων ή υπηρεσιών. Η συνεργαζόμενη επιχείρηση ή βιομηχανία υποδεικνύει έναν (1) εκπρόσωπό της με εμπειρία και γνώση σχετική με το αντικείμενο της διδακτορικής διατριβής, που έχει ως καθήκοντα την καθοδήγηση του υποψήφιου διδάκτορα. Ο εκπρόσωπος της επιχείρησης ή βιομηχανίας δύναται να συμμετέχει, χωρίς δικαίωμα ψήφου, στις συνεδριάσεις της τριμελούς συμβουλευτικής επιτροπής και στην επταμελή εξεταστική επιτροπή, εκφράζοντας τις απόψεις του.

Προϋποθέσεις εισαγωγής

Δικαίωμα υποβολής αίτησης για εκπόνηση διδακτορικής διατριβής έχει ο κάτοχος Διπλώματος Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΔΜΣ):

• ΑΕΙ της ημεδαπής
• Αναγνωρισμένου ως ισότιμου της αλλοδαπής
• Ενιαίου και αδιάσπαστου τίτλου σπουδών μεταπτυχιακού επιπέδου (integrated masters) (ν. 4957/2022)

Σε ειδικές περιπτώσεις είναι δυνατό να γίνει δεκτός ως υποψήφιος διδάκτορας, μη κάτοχος ΔΜΣ.

Ο υποψήφιος υποβάλλει αίτηση στη γραμματεία του τμήματος, στο οποίο επιθυμεί να εκπονήσει τη διδακτορική διατριβή.

Στην αίτηση αναγράφεται:

• Ο προτεινόμενος τίτλος
• Η προτεινόμενη γλώσσα εκπόνησης, η οποία μπορεί να είναι διάφορη της ελληνικής, αν αυτό προβλέπεται στον οικείο κανονισμό διδακτορικών σπουδών
• Ο προτεινόμενος ως επιβλέπων της διδακτορικής διατριβής.

Η αίτηση συνοδεύεται από:

• Αναλυτικό βιογραφικό σημείωμα του υποψηφίου
• Προσχέδιο διδακτορικής διατριβής
• Ό,τι άλλο ορίζεται στον κανονισμό διδακτορικών σπουδών.

Στη συνέχεια, η συνέλευση του τμήματος κατηγοριοποιεί τις αιτήσεις των υποψηφίων διδακτόρων, με βάση την συνάφεια του ερευνητικού αντικειμένου.  Επίσης, ορίζει μία τριμελή επιτροπή από μέλη ΔΕΠ του τμήματος, ανά κατηγορία αιτήσεων.

Κάθε τριμελής επιτροπή, εξετάζει τις αντίστοιχες αιτήσεις και καλεί τους υποψηφίους σε συνέντευξη.

Η επιτροπή υποβάλει στη συνέλευση του τμήματος αναλυτικό υπόμνημα, στο οποίο αναγράφονται:

• Οι λόγοι για τους οποίους κάθε υποψήφιος πρέπει ή δεν πρέπει να γίνει δεκτός
• Ο προτεινόμενος επιβλέπων, εφόσον αυτός δεν έχει προταθεί από τον υποψήφιο.

Η συνέλευση του τμήματος, αφού λάβει τη γνώμη του προτεινόμενου επιβλέποντος, τη συνεκτιμά με το υπόμνημα της επιτροπής και εγκρίνει ή απορρίπτει αιτιολογημένα την αίτηση του υποψηφίου.  Στην εγκριτική απόφαση ορίζεται και η γλώσσα συγγραφής της διδακτορικής διατριβής.

Τέλος, τα πανεπιστήμια μπορούν να προκηρύσσουν θέσεις υποψήφιων διδακτόρων.  Στις προκηρύξεις μνημονεύονται:

• Οι προϋποθέσεις και οι όροι
• Οι προθεσμίες
• Οι διαδικασίες κατάθεσης υποψηφιοτήτων
• Πρόσθετες υποχρεώσεις των υποψηφίων διδακτόρων, τα χρονικά όρια ολοκλήρωσης των διατριβών κ.λπ.

Ιδιότητα των διδακτορικών φοιτητών - υποψηφίων

Υποψήφιοι διδάκτορες είναι  οι φοιτητές εκείνοι που παρακολουθούν τον τρίτο κύκλο σπουδών.

Επιπλέον, έχουν μέχρι 5 πλήρη ακαδημαϊκά έτη όλα τα δικαιώματα και τις παροχές που προβλέπονται και για τους φοιτητές του δεύτερου κύκλου σπουδών, όπως ορίζονται στους κανονισμούς των ιδρυμάτων.

Διατηρούν δικαιώματα πρόσβασης, δανεισμού και χρήσης των ηλεκτρονικών υπηρεσιών των πανεπιστημιακών βιβλιοθηκών, μέχρι και 5 έτη μετά την ολοκλήρωση της διδακτορικής τους διατριβής.

Σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου 4452/2017, όπως οι προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές έτσι και οι υποψήφιοι διδάκτορες, που δεν έχουν άλλη ιατροφαρμακευτική και νοσοκομειακή περίθαλψη, δικαιούνται πλήρη ιατροφαρμακευτική και νοσοκομειακή περίθαλψη στο Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣY) με κάλυψη των σχετικών δαπανών από τον Εθνικό Οργανισμό Παροχής Υπηρεσιών Υγείας (ΕΟΠΥY).

Όμοια, παρέχονται διευκολύνσεις για τις μετακινήσεις τους σε όλη τη διάρκεια του έτους και τα αναγκαία μέσα για την πολιτιστική τους καλλιέργεια και ψυχαγωγία.

Τέλος, στις διατάξεις του νόμου 4009/2011 προβλέπεται η δυνατότητα δωρεάν σίτισης και στέγασης των υποψηφίων διδακτόρων, με βάση:

• Την ατομική και οικογενειακή οικονομική τους κατάσταση
• Την εντοπιότητά τους, καθώς και την έδρα του ιδρύματος
• Τις ειδικές συνθήκες που επικρατούν σε αυτό.

Κανονισμοί επίβλεψης

Η εκπόνηση διδακτορικής διατριβής αποτελεί μια διαδικασία η οποία απαιτεί τη στενή συνεργασία του υποψήφιου διδάκτορα και του επιβλέποντος καθηγητή του.

Η συνέλευση του τμήματος αναθέτει στον προτεινόμενο επιβλέποντα την επίβλεψη της διδακτορικής διατριβής.  Επίσης, ορίζει τριμελή συμβουλευτική επιτροπή, με αρμοδιότητα να πλαισιώνει και να υποστηρίζει την εκπόνηση και συγγραφή της.  Στην επιτροπή μετέχει ως μέλος και ο επιβλέπων.

Δικαίωμα επίβλεψης διδακτορικών διατριβών έχουν τα μέλη ΔΕΠ Α΄ βαθμίδας, αναπληρωτή και επίκουρου του οικείου ή άλλου ΑΕΙ ή ερευνητές Α΄, Β΄ ή Γ΄ βαθμίδας από ερευνητικά κέντρα.

Αν για οποιονδήποτε λόγο ο επιβλέπων εκλείψει ή διαπιστωμένα αδυνατεί να τελέσει χρέη επιβλέποντος για μεγάλο χρονικό διάστημα, η συνέλευση του τμήματος, υπό προϋποθέσεις είναι δυνατό να αναθέσει σε άλλον την επίβλεψη

Τα τμήματα ΑΕΙ μπορούν να συνεργάζονται με ερευνητικά κέντρα και ινστιτούτα.  Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται τα ερευνητικά κέντρα της Ακαδημίας Αθηνών και του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών, για την εκπόνηση διδακτορικών διατριβών με συνεπίβλεψη.

Επίσης με απόφαση του Υπουργού Παιδείας καθορίζεται κάθε θέμα σχετικό με την εκπόνηση διδακτορικών διατριβών με συνεπίβλεψη με αναγνωρισμένα ως ομοταγή Ιδρύματα ή ερευνητικά κέντρα και ινστιτούτα της αλλοδαπής.

Απασχολησιμότητα

Δεν υπάρχουν στοιχεία για την απασχολησιμότητα των διδακτόρων.  Οι κάτοχοι διδακτορικού διπλώματος  μπορούν να ακολουθήσουν ακαδημαϊκή καριέρα ή να αναζητήσουν εργασία στον δημόσιο ή στον ιδιωτικό τομέα.

Ωστόσο, σε κάθε ΑΕΙ, το Γραφείο Καινοτομίας και Διασύνδεσης, παρέχει:

• Πληροφόρηση για ζητήματα σταδιοδρομίας ή/και περαιτέρω σπουδών
• Υποστήριξη φοιτητών στη διάγνωση κλίσεων και δεξιοτήτων
• Πρόσβαση στην αγορά εργασίας.

Περισσότερες πληροφορίες υπάρχουν στις ενότητες 7.2.1. «Πτυχίο – Απασχολησιμότητα και 7.3 Προγράμματα Δεύτερου Κύκλου Σπουδών (Μεταπτυχιακά) – Απαχολησιμότητα.

Αξιολόγηση

Σύμφωνα με τον νόμο 4485/2017, ο υποψήφιος διδάκτορας οφείλει να υποστηρίξει δημόσια την διδακτορική του διατριβή.

Ειδικότερα, μετά την ολοκλήρωση της συγγραφής της διδακτορικής διατριβής, υποβάλλει αίτημα προς την τριμελή συμβουλευτική επιτροπή, για τη δημόσια υποστήριξη και αξιολόγηση της εργασίας του.

Αν η τριμελής συμβουλευτική επιτροπή αποδεχθεί την αίτηση του υποψηφίου, συντάσσει αναλυτική εισηγητική έκθεση και την υποβάλλει στη συνέλευση του τμήματος ζητώντας τον ορισμό επταμελούς εξεταστικής επιτροπής για την κρίση της διδακτορικής διατριβής.

Η διαδικασία της δημόσιας υποστήριξης προϋποθέτει τη φυσική παρουσία των 4 τουλάχιστον μελών της εξεταστικής επιτροπής, ενώ τα λοιπά μέλη μπορούν να συμμετέχουν και μέσω τηλεδιάσκεψης.

Στη συνέχεια, η εξεταστική επιτροπή συνεδριάζει, κρίνει την εργασία ως προς την:

• Ποιότητα
• Πληρότητα
• Πρωτότυπη σκέψη
• Συμβολή στην επιστήμη.

Με βάση αυτά τα κριτήρια την εγκρίνει, με πλειοψηφία 5 τουλάχιστον από τα μέλη της.

Πιστοποίηση

Στην περίπτωση των υποψηφίων διδακτόρων, εφ’ όσον η εξεταστική επιτροπή εγκρίνει τη διδακτορική διατριβή, ακολουθεί η αναγόρευση του υποψηφίου σε διδάκτορα.  Αυτή γίνεται από τη γενική συνέλευση του τμήματος με την κανονική σύνθεσή της.

Ο πρύτανης, ο πρόεδρος και ο γραμματέας του οικείου τμήματος υπογράφουν το διδακτορικό δίπλωμα.  Σε αυτό αναγράφεται μόνο ο ποιοτικός χαρακτηρισμός της διατριβής, έτσι όπως αυτός προέκυψε από την κρίση της εξεταστικής επιτροπής:

• «Καλώς»
• «Λίαν Καλώς»
• «Άριστα».

Το διδακτορικό δίπλωμα θεωρείται ότι είναι αυτοτελώς έγκυρο και αφ’ εαυτού πιστοποιημένο.

Διαφοροποιήσεις στην οργάνωση

Δεν υπάρχουν ουσιαστικές διαφοροποιήσεις στη δομή της οργάνωσης των διδακτορικών σπουδών στην Ελλάδα, ούτε και στη μεθοδολογική έμφαση, ακόμη κι αν αυτές πραγματοποιούνται μέσω της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, όπως συγκεκριμένα στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.

Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

Η διαδικασία απονομής διδακτορικών τίτλων του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (ΕΑΠ) διέπεται από τις κείμενες διατάξεις για την ανώτατη εκπαίδευση και τις συμπληρωματικές διατάξεις του ιδρυτικού νόμου 2552/1997 του ιδρύματος.

Ο εσωτερικός κανονισμός διδακτορικών σπουδών αναφέρεται στις διαδικασίες:

• Αποδοχής υποψήφιων διδακτόρων
• Αποτίμησης της προόδου εκπόνησης διδακτορικών διατριβών.

Τα θέματα της εκπόνησης διδακτορικών διατριβών στο ΕΑΠ ρυθμίζονται στον νέο κανονισμό διδακτορικών σπουδών, ο οποίος εκδίδεται σε επίπεδο σχολής.

Ο ενδιαφερόμενος για να εκπονήσει διδακτορική διατριβή στο ΕΑΠ θα πρέπει να  επικοινωνήσει με μέλος του Διδακτικού Ερευνητικού Προσωπικού (ΔΕΠ) του ιδρύματος, του οποίου τα ερευνητικά ενδιαφέροντα είναι συγγενή προς το γνωστικό πεδίο στο οποίο ο υποψήφιος επιθυμεί να εκπονήσει τη διατριβή.

Το μέλος ΔΕΠ με τη σειρά του θα σταθμίσει τα ενδιαφέροντα του υποψηφίου και τα προσόντα του και θα ενθαρρύνει τον υποψήφιο να υποβάλει σχετική αίτηση προς την κοσμητεία της σχολής.

Η κοσμητεία, με βάση ακαδημαϊκά κριτήρια και με θετική εισήγηση του μέλους Διδακτικού Ερευνητικού Προσωπικού που πρόκειται να αναλάβει την επίβλεψη της διδακτορικής διατριβής, κρίνει εάν πράγματι ο υποψήφιος πληροί τις προϋποθέσεις για την εκπόνηση διδακτορικής διατριβής και ορίζει ως εισηγητή το μέλος Διδακτικού Ερευνητικού Προσωπικού του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου που πρότεινε τον υποψήφιο διδάκτορα.

Ο χρόνος εκπόνησης της διδακτορικής διατριβής χωρίζεται σε 3 περιόδους.  Ο υποψήφιος διδάκτορας έχει την υποχρέωση να καταβάλει την αντίστοιχη συμμετοχή στις δαπάνες διδακτορικών σπουδών στην αρχή κάθε περιόδου.

Στους αναγορευθέντες διδάκτορες χορηγείται δίπλωμα, το οποίο υπογράφεται από τον πρύτανη, τον κοσμήτορα και τον προϊστάμενο γραμματείας του πανεπιστημίου, σφραγίζεται δε με τη σφραγίδα του πανεπιστημίου.

Η συνολική διάρκεια από την εγγραφή μέχρι και την εκπόνηση και συγγραφή της διδακτορικής διατριβής δεν μπορεί να είναι μικρότερη από 4 (3 στην περίπτωση που δεν απαιτείται η παρακολούθηση θεματικής ενότητας) πλήρη ακαδημαϊκά έτη.  Η καθ' αυτή ερευνητική εργασία για την εκπόνηση της διατριβής δεν μπορεί να είναι μικρότερη από 3 έτη.

Οι υποψήφιοι διδάκτορες απολαμβάνουν δικαιώματα των μεταπτυχιακών για διάστημα που δεν υπερβαίνει τα 8 ακαδημαϊκά έτη από την εγγραφή τους στο διδακτορικό πρόγραμμα σπουδών.  Μετά την πάροδο αυτού του διαστήματος ο σπουδαστής χάνει την ιδιότητα του υποψήφιου διδάκτορα.