Το Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα παραμένει ένα αρκετά συγκεντρωτικό σύστημα. Οι ουσιαστικές αρμοδιότητες διαμόρφωσης της εκπαιδευτικής πολιτικής και διοίκησης της εκπαίδευσης βρίσκονται συγκεντρωμένες σε κεντρικό επίπεδο, υπό την ευθύνη του Υπουργού Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού.
Το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) ιδρύθηκε το 2011. Είναι νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου και εποπτεύεται από τον Υπουργό Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού. Στόχος του είναι η διασφάλιση του δικαιώματος όλων των παιδιών στην εκπαίδευση. Αποτελεί επίσης επιστημονικό και ερευνητικό συντονιστικό φορέα. Ως εκ τούτου, παρέχει στο Υπουργείο Παιδείας και τους εποπτευόμενους φορείς του διαρκή επιστημονική και τεχνική υποστήριξη στον σχεδιασμό και την εφαρμογή εκπαιδευτικών πολιτικών σε θέματα που αφορούν:
- Την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση
- Τη μεταλυκειακή εκπαίδευση
- Τη μετάβαση από τη δευτεροβάθμια στην ανώτατη εκπαίδευση
- Την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών
- Την αντιμετώπιση των μαθητικών ανισοτήτων, της μαθητικής διαρροής και της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου.
Το ΙΕΠ συνδράμει το Υπουργείο Παιδείας σε θέματα αποτίμησης του εκπαιδευτικού έργου και αξιολόγησης σχολικών μονάδων και εκπαιδευτικών.
Σχολική εκπαίδευση
Όσον αφορά τη σχολική εκπαίδευση, η διοίκηση και διακυβέρνηση αναπτύσσονται από:
- Το Υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού (κεντρικό επίπεδο).
- Τις περιφερειακές διευθύνσεις πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (επίπεδο περιφέρειας).
- Τις διευθύνσεις πρωτοβάθμιας και τις διευθύνσεις δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (επίπεδο νομού).
- Τις σχολικές μονάδες.
Σε κεντρικό επίπεδο, ο Υπουργός Παιδείας, υποστηρίζεται από συλλογικά συμβουλευτικά και γνωμοδοτικά όργανα και θεσμικούς φορείς. Λαμβάνει τις ουσιαστικές αποφάσεις που σχετίζονται με τους μακροπρόθεσμους στόχους και τη λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος. Για παράδειγμα, τα ακόλουθα ζητήματα ρυθμίζονται κεντρικά:
- Καθορισμός του περιεχομένου των προγραμμάτων σπουδών
- Δημιουργία και διανομή των μαθητικών συγγραμμάτων
- Κατανομή του διδακτικού χρόνου
- Εκπαίδευση και αρχική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών
- Τοποθέτηση του διδακτικού και λοιπού σχολικού προσωπικού
- Μισθοί των εκπαιδευτικών και χρηματοδότηση των σχολείων.
Σε επίπεδο περιφέρειας, οι αποφάσεις λαμβάνονται από τις περιφερειακές διευθύνσεις πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, που υπάγονται απευθείας στον Υπουργό Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού.
Η περιφερειακή διεύθυνση εκπαίδευσης έχει την ευθύνη της διοίκησης και της επιστημονικής και παιδαγωγικής καθοδήγησης της εκπαίδευσης στην περιφέρεια.
Εποπτεύει την υλοποίηση της εθνικής εκπαιδευτικής πολιτικής, εξειδικεύοντάς την ανάλογα με τις ιδιαίτερες απαιτήσεις της περιφέρειας. Επίσης, συνδέει τις περιφερειακές εκπαιδευτικές υπηρεσίες με τις κεντρικές εκπαιδευτικές αρχές.
Σε τοπικό επίπεδο, η εκπαιδευτική πολιτική υλοποιείται και εξειδικεύεται από:
- Τις διευθύνσεις της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, οι οποίες υπάγονται στην οικεία περιφερειακή διεύθυνση εκπαίδευσης
- Τις σχολικές μονάδες, οι οποίες υπάγονται στην οικεία διεύθυνση εκπαίδευσης.
Σε επίπεδο σχολείου, όργανα διοίκησης είναι:
- Ο διευθυντής
- Ο υποδιευθυντής
- Ο σύλλογος διδασκόντων.
Επίσης, υποστηρίζονται από:
- Τη σχολική επιτροπή (Σε δήμους με περισσότερες από 100 σχολικές μονάδες)
- Τη δημοτική επιτροπή παιδείας
- Τους συλλόγους γονέων κ.λπ.
Στο τοπικό επίπεδο, οι πρόσφατες μεταρρυθμίσεις επαναπροσδιορίζουν το ρόλο των φορέων εκπαίδευσης, αποδίδοντας στη σχολική μονάδα μεγαλύτερη αυτονομία καθώς και τη δυνατότητα να προγραμματίζει, να οργανώνει και να αξιολογεί το έργο της.
Ανώτατη εκπαίδευση
Τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΑΕΙ) είναι νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου (ΝΠΔΔ), με πλήρη αυτοδιοίκηση και ακαδημαϊκή ελευθερία. Τα ΑΕΙ τελούν υπό την εποπτεία του κράτους, το οποίο τα ενισχύει οικονομικά. Με τον ν. 5094/2024 μπορούν να ιδρυθούν στην Ελλάδα παραρτήματα Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων της αλλοδαπής με τη μορφή Νομικού Προσώπου Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης.
Δια βίου μάθηση
Σε κεντρικό επίπεδο, το Υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού, δια της Γενικής Γραμματείας Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης και Δια Βίου Μάθησης σχεδιάζει, συντονίζει, παρακολουθεί, προωθεί και διαμορφώνει τη δημόσια πολιτική για την επαγγελματική εκπαίδευση, επαγγελματική κατάρτιση και δια βίου μάθηση χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς.
Στόχος της Γενικής Γραμματείας είναι:
- Η ανάπτυξη, σε εθνικό επίπεδο, ανταγωνιστικών ανθρώπινων πόρων εντός του διεθνούς οικονομικού περιβάλλοντος
- Η διασφάλιση δικαιωμάτων και ίσων ευκαιριών για όλους τους νέους, συμπεριλαμβανομένων των νέων με αναπηρία και χρόνιες παθήσεις.
Για την επίτευξη των ανωτέρω στόχων, η Γενική Γραμματεία έχει την ευθύνη εποπτείας της εφαρμογής των δράσεων.