Γενικοί στόχοι και πολιτικές για την ανώτατη εκπαίδευση

Η παιδεία αποτελεί διαχρονικά βασική προτεραιότητα του ελληνικού κράτους, ενώ κατοχυρώνεται από το Ελληνικό Σύνταγμα. Η ανώτατη εκπαίδευση είναι δημόσια.  Τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα τελούν υπό την εποπτεία του κράτους. Η εποπτεία του Κράτους στα ΑΕΙ ασκείται από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, σύμφωνα με το άρθρο 16 του Συντάγματος.

Σύμφωνα με τον ν. 4957/2022 τα ΑΕΙ έχουν ως αποστολή:

1. να προσφέρουν υψηλής ποιότητας ανώτατη εκπαίδευση, δίχως διακρίσεις και αποκλεισμούς, να παράγουν και να μεταδίδουν τη γνώση μέσω της διδασκαλίας και της έρευνας, να προετοιμάζουν τους φοιτητές για την εφαρμογή της στο επαγγελματικό και κοινωνικό πεδίο και να καλλιεργούν και να προάγουν τις επιστήμες, τις τέχνες, τα γράμματα και τον πολιτισμό,
2. να οργανώνουν και να παρέχουν προγράμματα σπουδών τυπικής εκπαίδευσης πρώτου, δεύτερου και τρίτου κύκλου, προγράμματα σπουδών σύντομης διάρκειας και διά βίου μάθησης,
3. να εφαρμόζουν σύγχρονες μεθόδους διδασκαλίας με έμφαση στη διεπιστημονικότητα και την καινοτόμο έρευνα στο ανώτερο επίπεδο ποιότητας κατά τα διεθνώς αναγνωρισμένα κριτήρια, περιλαμβανομένης και της εξ αποστάσεως διδασκαλίας,
4. να αναπτύσσουν τις ικανότητες και τις δεξιότητες των φοιτητών με κριτική σκέψη, να μεριμνούν για την επαγγελματική ένταξη των αποφοίτων παρέχοντάς τους τις απαραίτητες γνώσεις και εφόδια για την επιστημονική και επαγγελματική τους σταδιοδρομία, να διαμορφώνουν τις απαραίτητες συνθήκες για την ανάδειξη νέων ερευνητών και την προσέλκυση νέων επιστημόνων, καθώς και να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της κοινωνίας, της αγοράς εργασίας και των επαγγελματικών πεδίων,
5. να διεξάγουν καινοτόμο έρευνα και να προωθούν τη διάχυση της γνώσης προς την κοινωνία, καθώς και την καινοτομία και την αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας, με προσήλωση στις αρχές της επιστημονικής και ηθικής δεοντολογίας, της βιώσιμης και αειφόρου ανάπτυξης, της κοινωνικής συνοχής και μη διάκρισης, του Καθολικού Σχεδιασμού και του ψηφιακού μετασχηματισμού και να συμβάλλουν στις εθνικές αναπτυξιακές προτεραιότητες σύμφωνα με την Εθνική Στρατηγική Έρευνας, Τεχνολογικής Ανάπτυξης και Καινοτομίας και την Εθνική Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης,
6. να προωθούν τη συνεργασία με άλλα ΑΕΙ της ημεδαπής, ερευνητικούς και τεχνολογικούς φορείς της ημεδαπής και αλλοδαπής, καθώς και με δημόσιους, ευρωπαϊκούς και διεθνείς οργανισμούς και παραγωγικούς φορείς,
7. να αναπτύσσουν συνεργασίες και συμμαχίες με ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της αλλοδαπής, δημιουργώντας κοινά προγράμματα σπουδών, ενισχύοντας την κινητικότητα των φοιτητών, του διδακτικού και λοιπού προσωπικού των ΑΕΙ, καθώς και των ερευνητών, συμβάλλοντας στην οικοδόμηση του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης και Έρευνας,
8. να συμβάλουν στη διαμόρφωση υπεύθυνων πολιτών, ικανών να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις όλων των πεδίων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων με επιστημονική, επαγγελματική και πολιτισμική επάρκεια και υπευθυνότητα, με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα και στις αξίες της δικαιοσύνης, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της κοινωνικής αλληλεγγύης, της ειρήνης και της ισότητας και
9. να αναπτύσσουν κοινές εκπαιδευτικές και ερευνητικές υποδομές στην ημεδαπή και αλλοδαπή για την προαγωγή της εκπαίδευσης, της έρευνας, της τεχνολογίας και του πολιτισμού.

Το σύνολο των ελληνικών ΑΕΙ πρέπει να συμμορφώνεται με τα πρότυπα ποιότητας που ορίζει η Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ). Η ΕΘΑΑΕ, είναι μια ανεξάρτητη διοικητική αρχή, η οποία συστάθηκε με τον νόμο 4653/2020, ως ανεξάρτητη διοικητική αρχή, εποπτευόμενη από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων με κύρια αποστολή της τη διασφάλιση της ποιότητας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Εκτός από τη διασφάλιση της ποιότητας, η ΕΘΑΕΕ συμβάλλει στη διαμόρφωση και εφαρμογή της εθνικής στρατηγικής για την τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Με στόχο την ενίσχυση του στρατηγικού σχεδιασμού, ο νόμος 4653/2020 εισήγαγε την υποχρέωση των ΑΕΙ να σχεδιάζουν και να εφαρμόζουν τετραετή σχέδια δράσης και να συνάπτουν προγραμματικές συμφωνίες με το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων. Σύμφωνα με το ανωτέρω πλαίσιο, η χρηματοδότηση των ΑΕΙ βασίζεται εν μέρει (20%) σε κριτήρια απόδοσης, όπως διεθνοποίηση, διασφάλιση ποιότητας, έρευνα και καινοτομία, απορρόφηση πτυχιούχων στην αγορά εργασίας κ.λ.π., ενώ εν μέρει (80%) βασίζεται σε αντικειμενικά κριτήρια, όπως ο αριθμός φοιτητών και ακαδημαϊκού προσωπικού κ.λπ.

Σύμφωνα με τον ν. 4957/2022 τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΑΕΙ) καταρτίζουν πολυετές στρατηγικό σχέδιο ακαδημαϊκής ανάπτυξης, σύμφωνα με το πρόγραμμα εθνικής στρατηγικής για την ανώτατη εκπαίδευση του ν. 4653/2020, την εθνική στρατηγική για την έρευνα και την καινοτομία, καθώς και τις εξελίξεις και τους κύριους στόχους των δράσεων για την ανώτατη εκπαίδευση στον ευρωπαϊκό και διεθνή χώρο. Το στρατηγικό σχέδιο είναι διάρκειας κατ’ ελάχιστον τεσσάρων (4) ετών. Το σχέδιο περιλαμβάνει τους βραχυπρόθεσμους και μεσοπρόθεσμους στόχους στους τομείς που επιθυμεί να αναπτυχθεί το ΑΕΙ, καθώς και τις δράσεις και τα μέσα που προτείνονται για την υλοποίησή τους.

Διάρθρωση της ανώτατης εκπαίδευσης

Η ανώτατη εκπαίδευση στην Ελλάδα παρέχεται από τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (συνολικά 25) και αποτελείται από δύο διακριτούς τομείς:

1. Τον πανεπιστημιακό τομέα, που περιλαμβάνει τα Πανεπιστήμια, τα Πολυτεχνεία και την Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών
2. Τον τεχνολογικό τομέα, που περιλαμβάνει τα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΤΕΙ) και την Ανώτατη Σχολή Παιδαγωγικής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (ΑΣΠΑΙΤΕ).

Σημειώνεται ότι το σύνολο των ΤΕΙ της χώρας έχουν πλέον ενταχθεί σε Πανεπιστημιακά Ιδρύματα.

Σύμφωνα με τον ν. 4957/2022 Τμήματα Εφαρμοσμένων Επιστημών και Τεχνολογίας των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (ΑΕΙ) δύνανται να οργανώνουν προγράμματα σπουδών πρώτου κύκλου προσανατολισμού εφαρμοσμένων επιστημών και τεχνολογίας, που έχουν ως στόχο την εφαρμογή της επιστήμης και της τεχνολογίας για την επίλυση πρακτικών προβλημάτων και την ανάπτυξη συστηματικών μεθοδολογιών με επαγγελματικό προσανατολισμό. Τα προγράμματα σπουδών εφαρμοσμένων επιστημών και τεχνολογίας πρώτου κύκλου, κατ’ εξαίρεση δύνανται να έχουν διάρκεια επτά (7) ακαδημαϊκών εξαμήνων και οι εκπαιδευτικές τους δραστηριότητες αντιστοιχούν κατ’ ελάχιστον σε διακόσιες δέκα (210) πιστωτικές μονάδες (European Credit Transfer and Accumulation System ECTS). Στα προγράμματα σπουδών του παρόντος προβλέπεται η διεξαγωγή υποχρεωτικής πρακτικής άσκησης των φοιτητών συνολικής διάρκειας έξι (6) ημερολογιακών μηνών, που αντιστοιχεί σε τριάντα (30) πιστωτικές μονάδες (ECTS). Η επιτυχής ολοκλήρωση προγραμμάτων σπουδών του παρόντος οδηγεί στην απονομή τίτλου σπουδών επιπέδου έξι (6), σύμφωνα με το Εθνικό και Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων.

Οργάνωση σπουδών

Οι σπουδές διαρθρώνονται σε τρεις κύκλους:

Πρώτος κύκλος σπουδών

Ο πρώτος κύκλος σπουδών συνίσταται στην παρακολούθηση ενός προγράμματος σπουδών και απαιτεί την επιτυχή ολοκλήρωση των μαθημάτων του εν λόγω προγράμματος.  Οδηγεί στην απονομή τίτλου σπουδών.

• Οι σπουδές που οδηγούν σε βασικό πτυχίο στα ελληνικά ΑΕΙ Πανεπιστημιακού τομέα διαρκούν τουλάχιστον 4 χρόνια για τα περισσότερα επιστημονικά αντικείμενα
• Διαρκούν 5 χρόνια:

1. Στο Πολυτεχνείο
2. Σε έναν αριθμό άλλων εφαρμοσμένων επιστημών (Γεωπονική, Δασολογία, Οδοντιατρική, Κτηνιατρική, Φαρμακευτική)
3. Σε ορισμένα Τμήματα Τεχνών (Μουσικές Σπουδές, Εικαστικές Τέχνες)

• Διαρκούν 6 χρόνια στην Ιατρική Σχολή.

Το διδακτικό έργο κατανέμεται σε εξαμηνιαία μαθήματα, ενώ κάθε ακαδημαϊκό έτος περιλαμβάνει εκπαιδευτικές δραστηριότητες που αντιστοιχούν σε 60 πιστωτικές μονάδες.

Δεύτερος κύκλος σπουδών

Ο δεύτερος κύκλος σπουδών συνίσταται στην παρακολούθηση προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών.  Η κανονική διάρκεια φοίτησης είναι κατ’ελάχιστον δύο εξάμηνα και περιλαμβάνει μαθήματα που αντιστοιχούν κατ’ ελάχιστο σε 60 πιστωτικές μονάδες.  Ολοκληρώνεται με την απονομή Διπλώματος Μεταπτυχιακού Σπουδών (ΔΜΣ). 

Ορισμένα προπτυχιακά προγράμματα οδηγούν απευθείας σε πτυχίο δεύτερου κύκλου. Τέτοιες είναι οι περιπτώσεις των προγραμμάτων που προσφέρονται από τα Τμήματα α) Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, β) Πολιτικών Μηχανικών γ) Μηχανολόγων Μηχανικών, δ) Αγροτικών και Τοπογράφων Μηχανικών, ε) Χημικών Μηχανικών και στ) Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών πολλών ΑΕΙ ή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, η επιτυχής ολοκλήρωση των οποίων, σύμφωνα με τον ν. 4957/2022, οδηγεί στην απονομή ενιαίου και αδιάσπαστου τίτλου σπουδών μεταπτυχιακού επιπέδου (integrated master) στην ειδικότητα του Τμήματος και ο τίτλος σπουδών αντιστοιχεί σε επίπεδο 7 του Εθνικού και Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντων.

Τρίτος κύκλος σπουδών

Ο τρίτος κύκλος σπουδών συνίσταται στην παρακολούθηση προγράμματος διδακτορικών σπουδών και απαιτεί την εκπόνηση διδακτορικής διατριβής.  Ολοκληρώνεται σε κατ’ ελάχιστο 3 πλήρη ημερολογιακά έτη και οδηγεί στην απονομή διδακτορικού διπλώματος.

Ακαδημαϊκό έτος

Το ακαδημαϊκό έτος στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αρχίζει την 1 Σεπτεμβρίου κάθε έτους και λήγει την 31 Αυγούστου του επόμενου έτους.

Η επαναληπτική εξεταστική περίοδος του Σεπτεμβρίου λογίζεται ότι αφορά στο προηγούμενο ακαδημαϊκό έτος.

Το διδακτικό έργο κάθε ακαδημαϊκού έτους κατανέμεται σε δύο εξάμηνα σπουδών:

1. Το χειμερινό εξάμηνο αρχίζει μέσα στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του Σεπτεμβρίου και διαρκεί έως τα μέσα Ιανουαρίου του επόμενου έτους
2. Το εαρινό εξάμηνο αρχίζει μετά το τέλος της εξεταστικής περιόδου του χειμερινού εξαμήνου, γύρω στα μέσα Φεβρουαρίου και λήγει στις αρχές του Ιουνίου.

Κάθε εξάμηνο περιλαμβάνει, τουλάχιστον 13 πλήρεις εβδομάδες διδασκαλίας.  Με τη λήξη κάθε εξαμήνου ξεκινά η αντίστοιχη εξεταστική περίοδος. Οι φοιτητές δικαιούνται να εξεταστούν στα μαθήματα και των δύο εξαμήνων πριν από την έναρξη του χειμερινού εξαμήνου.  Κατά τη διάρκεια του έτους υπάρχουν διακοπές - των εορτών των Χριστουγέννων και του Πάσχα - διάρκειας 4 εβδομάδων συνολικά.