Βασικές αρχές χρηματοδότησης

Κύριοι πολιτικοί στόχοι της δημόσιας εκπαίδευσης ενηλίκων

Η ανάδειξη της συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης και της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων ως ισότιμος πυλώνας της Δια Βίου Μάθησης κι ένας από τους κύριους στόχους της, τέθηκε με τον νόμο 3879/2010 και συμπληρώνεται με τον Ν. 4186/2013.

Με την ανάπτυξη της Δια Βίου Μάθησης επιχειρείται η αναγνώριση εναλλακτικών εκπαιδευτικών διαδρομών πέραν του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος με κύριο στόχο:

• την ένταξη ή επανένταξη των ατόμων στην αγορά εργασίας,
• τη διασφάλιση της εργασίας και
• την επαγγελματική και προσωπική ανάπτυξη. 

Η Δια Βίου Μάθηση είναι ανοιχτή σε όλους τους ενήλικες πολίτες, είτε αυτοί είναι άνεργοι ή εργαζόμενοι είτε είναι φοιτητές ή όχι.

Με τις διατάξεις του Ν. 4763/2020 ρυθμίζεται το Εθνικό Σύστημα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης και Διά Βίου Μάθησης, με σκοπό τον επανασχεδιασμό του ρυθμιστικού πλαισίου για την επαγγελματική εκπαίδευση, επαγγελματική κατάρτιση, διά βίου μάθηση και νεολαία, δίχως διακρίσεις και αποκλεισμούς, με σκοπό την ανάπτυξη, σε εθνικό επίπεδο, ανταγωνιστικών ανθρώπινων πόρων στο διεθνοποιημένο περιβάλλον της οικονομίας, βελτίωση της απασχόλησης, την καταπολέμησης της ανεργίας καθώς και τη διασφάλιση δικαιωμάτων και ίσων ευκαιριών του συνόλου των πολιτών. 

Ειδικότερα η δημόσια χρηματοδότηση της εκπαίδευσης και κατάρτισης ενηλίκων στοχεύει:

• στον στρατηγικό σχεδιασμό της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης για τη βέλτιστη ικανοποίηση των αναγκών του ατόμου, της αγοράς εργασίας και της ελληνικής οικονομίας. 
• στην άμεση σύνδεση της επαγγελματικής εκπαίδευσης, κατάρτισης και διά βίου μάθησης με την αγορά εργασίας με την ουσιαστική συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων. 
• στην ενίσχυση του βαθμού αυτονομίας των μονάδων επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, με ενεργό ρόλο των εκπροσώπων της τοπικής κοινωνίας. 
• στην καθιέρωση και την ενίσχυση της συνέργειας μεταξύ των υφιστάμενων μηχανισμών διάγνωσης και παρακολούθησης των αναγκών της αγοράς εργασίας. 
• στον σχεδιασμό και την υλοποίηση ολοκληρωμένων θετικών δράσεων για τη νεολαία, ενταγμένων στη συνολική στρατηγική για την αναβάθμιση των προσόντων των νέων. 

Χρηματοδοτούμενοι φορείς και δομές δια βίου μάθησης και επαγγελματικής κατάρτισης και κατηγορίες μαθητευόμενων

Η εκπαίδευση και κατάρτιση ενηλίκων επιτυγχάνεται μέσα από χρηματοδοτούμενους, από εθνικούς ή ενωσιακούς πόρους, φορείς εκπαίδευσης ενηλίκων και δια βίου μάθησης που απευθύνονται σε:

• Ενήλικες που δεν έχουν ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση και παρακολουθούν τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ). 
• Αποφοίτους της τυπικής μη υποχρεωτικής δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (γενικών και επαγγελματικών λυκείων), που μπορούν να παρακολουθούν τα Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΙΕΚ).
• Αποφοίτους της μη υποχρεωτικής δευτεροβάθμιας επαγγελματικής εκπαίδευσης, καθώς και σε κατόχους ισότιμων τίτλων που μπορούν να παρακολουθούν το Μεταλυκειακό έτος-Τάξης Μαθητείας.
• Ενήλικες που επιθυμούν γενικότερη εκπαίδευση ή συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση, μπορούν να παρακολουθήσουν τα Κέντρα Δια Βίου Μάθησης (ΚΔΒΜ) των Δήμων καθώς και τα Κέντρα Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (ΚΕΔΙΒΙΜ) που υπάρχουν σε κάθε ΑΕΙ.

Υπάρχουν 3 διαφορετικές κατηγορίες οργανισμών που δραστηριοποιούνται στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης ενηλίκων στην Ελλάδα:

• Δημόσιοι (κρατικά χρηματοδοτούμενοι ή επιδοτούμενοι) πάροχοι που προσφέρουν προγράμματα βασικής εκπαίδευσης (τυπικά και μη-τυπικά) σε ενήλικες.
• Ιδιωτικές εταιρείες και πάροχοι που απαρτίζουν συλλογικές οργανώσεις (όπως τα επιμελητήρια) και προσφέρουν ευκαιρίες αρχικής και/ή συνεχιζόμενης εκπαίδευσης και κατάρτισης σε ανέργους, εργαζόμενους και επαγγελματίες.
• Δημόσιοι οργανισμοί που ιδρύονται ως εκπαιδευτικά ιδρύματα υψηλότερου επιπέδου, όπως πανεπιστήμια και κολλέγια, και παρέχουν ευκαιρίες αρχικής και/ή συνεχιζόμενης εκπαίδευσης και κατάρτισης σε φοιτητές, αποφοίτους, ανέργους και επαγγελματίες. 
• η Γενική Γραμματεία Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης, Διά Βίου Μάθησης και Νεολαίας του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, που είναι ο κύριος φορέας για τη δια βίου μάθηση και την ανάπτυξη πολιτικής για την εκπαίδευση ενηλίκων, με δράσεις εθνικής εμβέλειας. 
• Το Ίδρυμα Νεολαίας και Δια Βίου Μάθησης (ΙΝΕΔΙΒΙΜ), που υλοποιεί προγράμματα της Γενικής Γραμματείας Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης, Διά Βίου Μάθησης και Νεολαίας. Το ΙΝΕΔΙΒΙΜ είναι δικαιούχος αφενός δημόσιων πόρων για τη λειτουργία των δημόσιων Ινστιτούτων Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΙΕΚ) και αφετέρου κοινοτικών πόρων από τα ΕΣΠΑ για τη λειτουργία των Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ) και των Κέντρων Δια Βίου Μάθησης (ΚΔΒΜ).
• Οι Δήμοι που επίσης αναλαμβάνουν την ίδρυση και λειτουργία Κέντρων Δια Βίου Μάθησης.
• Τα ΑΕΙ όπου λειτουργούν τα Κέντρα Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (νόμος 4485/2017). Τα ΚΕΔΙΒΙΜ χρηματοδοτούνται  από επιχειρησιακά ή άλλα συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα, από φορείς του δημοσίου ή ιδιωτικού τομέα και από την Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλους διεθνείς οργανισμούς, καθώς και δωρεές και χορηγίες.

Επίσης, σύμφωνα με τον Ν. 3879/2010, προγράμματα δια βίου μάθησης δύναται να προσφέρουν φορείς, νομικά πρόσωπα κάθε μορφής, οι οποίοι λειτουργούν σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο. Τέτοιο φορείς είναι οι ακόλουθοι:

• Φορείς παροχής υπηρεσιών γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων οι οποίοι μπορεί να είναι κοινωνικοί, θρησκευτικοί ή πολιτιστικοί φορείς.
• Φορείς που οργανώνουν και υλοποιούν προγράμματα ενδο-επιχειρησιακής κατάρτισης τα οποία χρηματοδοτούνται από δημόσιους πόρους
• Τα Κέντρα Προώθησης στην Απασχόληση (ΚΠΑ), εφόσον παρέχουν υπηρεσίες δια βίου συμβουλευτικής και επαγγελματικού προσανατολισμού.
• Φορείς του δημοσίου και ευρύτερου δημοσίου τομέα που παρέχουν μη τυπική εκπαίδευση στο ανθρώπινο δυναμικό του δημοσίου και του ευρύτερου δημοσίου τομέα, όπως το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (ΕΚΔΔΑ).
• Οι τριτοβάθμιες συνδικαλιστικές οργανώσεις εργαζομένων και εργοδοτών που συνυπογράφουν την Εθνική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας. Ενδεικτικά αναφέρουμε το Κέντρο Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΚΑΝΕΠ) της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδος (ΓΣΕΕ).

Μηχανισμοί χρηματοδότησης

Όπως προαναφέρθηκε, η εκπαίδευση ενηλίκων χρηματοδοτείται σε μεγάλο βαθμό από το δημόσιο αλλά και κοινοτικούς πόρους.

Πρώτα, χρηματοδοτείται σε μόνιμη βάση από τον τακτικό προϋπολογισμό του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων μέσω της Γενικής Γραμματείας Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης, Διά Βίου Μάθησης και Νεολαίας.

Το ποσό αφορά κυρίως τη χρηματοδότηση του Ιδρύματος Νεολαίας και Δια Βίου Μάθησης (ΙΝΕΔΙΒΙΜ) που είναι αρμόδιο για την πληρωμή εξόδων/αμοιβών  βάσει π.χ. του αριθμού των εκπαιδευόμενων ή των εξόδων για αναλώσιμα ή εξοπλισμό καθώς και των δημόσιων Ινστιτούτων Επαγγελματικής Κατάρτισης και αναλύεται στην κάλυψη του κόστους ανθρώπινου δυναμικού και λειτουργικών δαπανών των δημόσιων ΙΕΚ. 

Κατά τη χρηματοδότηση λαμβάνονται υπόψη ατομικά χαρακτηριστικά των μονάδων εκπαίδευσης όπως ο αριθμός των εκπαιδευομένων/εκπαιδευτικών. 

Δεύτερον, το βασικό συγχρηματοδοτούμενο πρόγραμμα στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ (Εταιρικό Σύμφωνο για το Πλαίσιο Ανάπτυξης) 2014-2020 για τη Δια Βίου Μάθηση και τη Μαθητεία είναι το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση & Δια Βίου Μάθηση (ΑΝΑΔ- ΕΔΒΜ)» του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου για την ανάπτυξη 2014-2020, που εντάσσει δράσεις για την Ανάπτυξη της Δια Βίου Μάθησης και την Επαγγελματική Κατάρτιση με στόχο τη βελτίωση της συνάφειας της εκπαίδευσης και κατάρτισης με την αγορά εργασίας.

Στον ακόλουθο πίνακα αναλύονται οι δράσεις και οι ειδικοί στόχοι:

* Εξειδικευμένη δράση με δημοσιευμένη πρόσκληση

Για τον προϋπολογισμό του συγχρηματοδοτούμενου έργου π.χ. των ΣΔΕ, λαμβάνεται υπόψη ο αριθμός ωφελούμενων και όχι οι επιδόσεις των μονάδων.

Στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος ΑΝΑΔ-ΕΠΔΒΜ (ευθύνης  του Υπ. Εργασίας) υλοποιούνται οι ακόλουθες δράσεις:

1. Στοχευμένα προγράμματα σύνδεσης κατάρτισης – πρακτικής άσκησης και απασχόλησης σε κλάδους αιχμής της ελληνικής οικονομίας, που οδηγούν σε πιστοποίηση.
2. Επιταγή επαγγελματικής κατάρτισης ανέργων σε τομείς οικονομικής δραστηριότητας με εγγυημένη απασχόληση.

Δίδακτρα που πληρώνονται από τους εκπαιδευόμενους

Η δημόσια Δια Βίου Μάθηση προσφέρεται, κατά βάση, δωρεάν.

Ιδιαίτερα, στα Δημόσια ΙΕΚ παρέχεται δωρεάν φοίτηση σε όλους όσοι ενδιαφέρονται να καταρτιστούν στις προσφερόμενες ειδικότητες, για πρώτη φορά, από το έτος 2013-2014 (Νόμος 4186/2013). Επισημαίνεται ότι ο Νόμος 4763/2020 δίνει τη δυνατότητα στα δημόσια Ι.Ε.Κ. να θεσπίσουν, ως δικαίωμα εγγραφής, την καταβολή, κατά την αρχική εγγραφή από τους καταρτιζόμενους ενός εφάπαξ χρηματικού ποσού, το οποίο επιστρέφεται εξ ολοκλήρου, ύστερα από την επιτυχή ολοκλήρωση της φοίτησής τους.  Το ύψος, οι τυχόν εξαιρέσεις από την καταβολή του καθώς και ο τρόπος και η διαδικασία καταβολής και επιστροφής του χρηματικού ποσού θα καθοριστούν με σχετική Κοινή Υπουργική Απόφαση. 

Επιπλέον, οι εκπαιδευόμενοι των Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ. μπορεί να καταβάλλουν δίδακτρα, σε περίπτωση που πρόγραμμα των Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ δεν χρηματοδοτείται όπως προβλέπεται από τις κείμενες διατάξεις. Το ύψος των διδάκτρων ορίζεται από το Συμβούλιο του Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ.  

Οι φοιτητές του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου πληρώνουν δίδακτρα που διαμορφώνονται στα €500 ανά θεματική ενότητα για προπτυχιακά προγράμματα και €650 για μεταπτυχιακά, ανάλογα με τις θεματικές ενότητες που θα επιλέξουν (από 1 έως 12 το έτος). 

Τα δίδακτρα στα ιδιωτικά ΙΕΚ ποικίλουν, ανάλογα με το Ινστιτούτο.

Οικονομική υποστήριξη των ενηλίκων εκπαιδευομένων

Οι καταρτιζόμενοι των ΙΕΚ μπορούν να πραγματοποιούν πρακτική άσκηση ή μαθητεία σε φορείς του δημοσίου και επιχειρήσεις με ευθύνη του ΙΕΚ στο οποίο φοιτούν. Η πρακτική άσκηση μπορεί να είναι αμειβόμενη ή επιδοτούμενη ενώ η μαθητεία είναι αμειβόμενη ή επιδοτούμενη. Η πρακτική άσκηση και η μαθητεία είναι δυνατόν να χρηματοδοτούνται από εθνικούς ή ενωσιακούς πόρους.

Επίσης, για την απρόσκοπτη παρακολούθηση και ολοκλήρωση της κατάρτισης στα δημόσια ΙΕΚ είναι δυνατή η χορήγηση υποτροφιών σε καταρτιζόμενους με βάση κοινωνικά και οικονομικά κριτήρια.

Οι μαθητευόμενοι του Μεταλυκειακού έτους – Τάξης Μαθητείας υπάγονται ασφαλιστικά στον Ηλεκτρονικό Εθνικό Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης (e-ΕΦΚΑ) για το διάστημα της μαθητείας, ο δε χρόνος ασφάλισής τους είναι συντάξιμος. Η αμοιβή του μαθητευομένου για το διάστημα της μαθητείας ορίζεται ίση με το 95% επί του κατώτατου ημερομισθίου του ανειδίκευτου εργάτη. Οι μαθητευόμενοι του Μεταλυκειακού έτους – Τάξης Μαθητείας συνεχίζουν να λαμβάνουν, κατά τη διάρκεια της μαθητείας, επιδόματα πολυτεκνίας, τριτεκνίας ή αναπηρίας που δικαιούνται να λαμβάνουν, καθώς και συντάξεις και συνεχίζουν να θεωρούνται προστατευόμενα μέλη οικογενειών. 

Για τους εκπαιδευόμενους των δημοσίων ΙΕΚ και του Μεταλυκειακού έτους – Τάξης Μαθητείας η έκδοση των πιστοποιητικών υγείας και οι ιατρικές πράξεις που απαιτούνται για την πρακτική άσκηση και τη μαθητεία σε χώρους εργασίας, αν οι καταρτιζόμενοι δεν είναι άμεσα ή έμμεσα ασφαλισμένοι, γίνονται δωρεάν από δημόσια νοσοκομεία ή από ιατρούς συμβεβλημένους με το Δημόσιο ή με φορείς κοινωνικής ασφάλισης. Το Δημόσιο επίσης, καλύπτει τις δαπάνες ιατροφαρμακευτικής και νοσοκομειακής περίθαλψης των καταρτιζομένων, που έπαθαν ατύχημα κατά την άσκηση σε εργαστηριακό χώρο, που χρησιμοποιείται από τα δημόσια ΙΕΚ ή στους χώρους εργασίας, κατά το μέρος που οι δαπάνες αυτές δεν καλύπτονται από άμεση ή έμμεση ασφάλιση. 

Το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο κάθε ακαδημαϊκό έτος χορηγεί υποτροφίες αριστείας για τις προπτυχιακές και μεταπτυχιακές ενότητες των προγραμμάτων σπουδών. Επίσης, το ΕΑΠ χορηγεί υποτροφίες που αφορούν την ολική ή μερική απαλλαγή των φοιτητών από τη συμμετοχή τους στις δαπάνες σπουδών για το ακαδημαϊκό έτος που αιτούνται τη χορήγηση υποτροφίας και απονέμονται με βάση το συνδυασμό οικονομικών, κοινωνικών και ακαδημαϊκών κριτηρίων.

Άλλα μέτρα οικονομικής υποστήριξης για ενήλικες περιλαμβάνουν:

1. Τη θέσπιση κινήτρων (Νόμος 3879/2010) για την ανάπτυξη της Δια Βίου Μάθησης και την επικαιροποίηση των γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού της χώρας, στα οποία καθιερώνονται:

• Ατομικοί εκπαιδευτικοί λογαριασμοί με συμμετοχή του εργοδότη και του εργαζόμενου. Στους λογαριασμούς αυτούς μπορεί να συμμετέχει οικονομικά και το κράτος.
• Ατομικοί λογαριασμοί μαθησιακού χρόνου των εργαζομένων για την παρακολούθηση προγραμμάτων συνεχιζόμενης εκπαίδευσης και κατάρτισης.
• Η σύνδεση της αξιολόγησης φορέων Δια Βίου Μάθησης με τη χρηματοδότησή τους.

2. Την επαγγελματική κατάρτιση εργαζομένων και ανέργων μέσα από προγράμματα του ΟΑΕΔ, όπως:

• Το πρόγραμμα ΛΑΕΚ (0,06%) όπου κάθε επιχείρηση καταβάλλει υποχρεωτικά στον Ειδικό Λογαριασμό Προγραμμάτων Επαγγελματικής Κατάρτισης και Εκπαίδευσης (Ε.Λ.Π.Ε.Κ.Ε.) του ΟΑΕΔ εργοδοτική εισφορά ύψους 0,06% επί των ετήσιων ακαθάριστων αποδοχών των εργαζομένων της

• Τα Ολοκληρωμένα Σχέδια Διαρθρωτικής Προσαρμογής των Επιχειρήσεων και Εργαζομένων.  Πρόκειται για στοχευμένα προγράμματα των ΚΕΚ του ΟΑΕΔ σε κλάδους εργαζομένων αλλά και ανέργους για τη διαρθρωτική προσαρμογή εργαζομένων κι επιχειρήσεων εντός της οικονομικής κρίσης. Αφορούν την ενίσχυση επιχειρήσεων με στόχο την ανταπόκρισή τους στις νέες συνθήκες που διαμορφώνει η οικονομική κρίση και η ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών

• Το σύστημα Επιταγών Κατάρτισης (training voucher) για κατάρτιση και πρακτική άσκηση. Προσφέρει τη δυνατότητα στους άμεσα ωφελούμενους να λαμβάνουν κατάρτιση  από  πιστοποιημένους παρόχους. Η χρήση της επιταγής κατάρτισης δίνει τη δυνατότητα στους εκπαιδευόμενους να επιλέγουν οι ίδιοι την υπηρεσία και τον πάροχο.

Χορηγίες προς ιδιωτικούς φορείς εκπαίδευσης

Το κόστος για την εκπαίδευση και κατάρτιση των ενηλίκων μπορεί να το αναλαμβάνουν και οι ίδιοι οι εκπαιδευόμενοι. Η ιδιωτική εκπαίδευση περιλαμβάνει:

• Ιδιωτικά Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης
• Ιδιωτικά Κέντρα Δια Βίου Μάθησης επιπέδου 
• Κολλέγια.

Τα ιδιωτικά ιδρύματα εκπαίδευσης ενηλίκων μπορούν να διαχειρίζονται διαφορετικές πηγές και πόρους. Η εποπτεία, παρακολούθηση και λογοδοσία διενεργείται από τις αντίστοιχες πηγές χρηματοδότησης. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι επειδή η χρηματοδότηση των φορέων δια βίου μάθησης συνδέεται με την αξιολόγησή τους, οι φορείς δια βίου μάθησης που χρηματοδοτούνται από δημόσιους πόρους, αξιολογούνται σύμφωνα με την υλοποίηση των στόχων που έχουν τεθεί στο αντίστοιχο πρόγραμμα δια βίου μάθησης και χρηματοδοτούνται με βάση την αποδοτικότητά τους.

Η διαδικασία και οι προϋποθέσεις χρηματοδότησης των φορέων δια βίου μάθησης καθορίζεται με απόφαση του Υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων και του κατά περίπτωση, αρμόδιου Υπουργού (Νόμος 3879/2010).

Οι παραπάνω φορείς είναι αρμόδιοι οι ίδιοι για την διαμόρφωση των επιβαλλόμενων διδάκτρων και την είσπραξή τους.