Σύντομη ιστορική επισκόπηση

Από το 1929 οπότε και έγινε η πρώτη προσπάθεια για εκπαίδευση ενηλίκων στην Ελλάδα, ενεργοποιήθηκαν μια σειρά από πολιτικές, στρατηγικές, φορείς και δομές προκειμένου να αναπτυχθεί ο εν λόγω τομέας.
Τα χρονικά σημεία που αποτελούν σταθμούς στην εξέλιξη της εκπαίδευσης ενηλίκων, σε ό,τι αφορά το Υπουργείο Παιδείας, συνοψίζονται στα εξής:

1. Ήδη από το 1943 γίνονται κινήσεις για την προώθηση της λαϊκής επιμόρφωσης, πρώτα με τη δημιουργία σχετικής διεύθυνσης στο τότε Υπουργείο Παιδείας και στη συνέχεια με την αναβάθμισή της, το 1983, σε Γενική Γραμματεία Λαϊκής Επιμόρφωσης.
2. Το 1984 η Γενική Γραμματεία Λαϊκής Επιμόρφωσης ιδρύει τα Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης.
3. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 η Eπαγγελματική Eκπαίδευση και Kατάρτιση αποτελούσε ήδη άμεση πολιτική προτεραιότητα λόγω των αλλαγών στην παγκόσμια αγορά εργασίας και των δυνατοτήτων συγχρηματοδότησης προγραμμάτων από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο για νέους και  ενήλικες.  Με τον ν. 2009/1992 καθιερώνεται Εθνικό Σύστημα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης και ιδρύεται ο Οργανισμός Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΟΕΕΚ) και τα Ινστιτουτα Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΙΕΚ). 
4. Το 1994 ιδρύεται το Εθνικό Κέντρο Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΚΕΠ).
5. Το 1995 ιδρύεται το Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων, στο οποίο υπάγονται πλέον και τα Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης της Γενικής Γραμματείας Λαϊκής Επιμόρφωσης.
6. Το 1997 με τον ν. 2525/1997 θεσμοθετούνται τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας, στα οποία φοιτούν ενήλικες που δεν έχουν συμπληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση και ιδρύεται το Εθνικό Κέντρο Πιστοποίησης Δομών Δια Βίου Μάθησης (ΕΚΕΠΙΣ).
7. Το 2001, η Γενική Γραμματεία Λαϊκής Επιμόρφωσης μετονομάζεται σε Γενική Γραμματεία Εκπαίδευσης Ενηλίκων και αναλαμβάνει τον σχεδιασμό, τον συντονισμό και την υλοποίηση ενεργειών και δράσεων επιμόρφωσης ενηλίκων σε εθνικό επίπεδο (ν. 2909/2001).
8. Το 2003, λειτουργούν τα Κέντρα Εκπαίδευσης Ενηλίκων και οι Σχολές Γονέων.
9. Το 2008, η Γενική Γραμματεία Εκπαίδευσης Ενηλίκων μετονομάστηκε σε Γενική Γραμματεία Δια Βίου Μάθησης και διευρύνθηκε ο κυβερνητικός τομέας ευθύνης της (ν. 3699/2008).
10. Το 2010, ιδρύεται ο Εθνικός Οργανισμός Πιστοποίησης Προσόντων (ΕΟΠΠ) (ν. 3879/2010).
11. Το 2011, συγχωνεύονται οι φορείς ΕΚΕΠΙΣ, ΕΚΕΠ στον ΕΟΠΠ, ο οποίος μετονομάζεται σε Εθνικό Οργανισμό Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΟΠΠΕΠ). Την ίδια χρονιά, συγχωνεύονται τα Ινστιτούτο Νεολαίας και Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων Εθνικό Ίδρυμα Νεολαίας, το οποίο και μετονομάζεται σε Ίδρυμα Νεολαίας και Δια Βίου Μάθησης.  Η οργάνωση και λειτουργία και των δύο αυτών νέων φορέων ορίζεται με τον ν. 4115/2013.
12. Το 2014, η Γενική Γραμματεία Δια Βίου Μάθησης και η Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς συγχωνεύονται με την ονομασία Γενική Γραμματεία Δια Βίου Μάθησης και Νέας Γενιάς (πδ 114/2014).
13. Το 2020, με τον ν. 4763/2020 επιχειρείται μια ολιστική μεταρρύθμιση στην Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση και στη Διά Βίου Μάθηση και  αναδιοργανώνονται οι δομές της Γενικής Γραμματείας Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης, Διά Βίου Μάθησης και Νεολαίας, προκειμένου να υποστηρίξουν τις νέες πολιτικές. 
14. Το 2023 η Γενική Γραμματεία Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης, Διά Βίου Μάθησης και Νεολαίας μετονομάστηκε σε Γενική Γραμματεία Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης και Διά Βίου Μάθησης (πδ 77/2023), ενώ οι πολιτικές για τη Νεολαία ανατίθενται στο νεοσύστατο Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και της Οικογένειας.
15. Το 2024 με τον ν. 5082/2024 επιχειρείται περαιτέρω ενίσχυση του Εθνικού Συστήματος Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης δια α) της διεύρυνσης της συνεργασίας μεταξύ της επαγγελματικής εκπαίδευσης και της επαγγελματικής κατάρτισης  και β) της βελτίωσης της συνέργειας μεταξύ των διαφορετικών επιπέδων του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων, με στόχο την αναβάθμιση των γνώσεων, των ικανοτήτων και των δεξιοτήτων των αποφοίτων και ως εκ τούτου τη διασφάλιση της ομαλότερης ένταξης των νέων στην κοινωνία και την οικονομία. 

Τρέχουσες πολιτικές

Σήμερα, σε κεντρικό επίπεδο, η Γενική Γραμματεία Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης, Δια Βίου Μάθησης του Υπουργείου Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού σχεδιάζει, συντονίζει, εποπτεύει και αξιολογεί τις πολιτικές, τις δράσεις, και τα προγράμματα στους τομείς της επαγγελματικής εκπαίδευσης, κατάρτισης, διά βίου μάθησης χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς. Ο ν. 4763/2020 επιχειρεί μια ολιστική μεταρρύθμιση της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης και Διά Βίου Μάθησης σε τρεις βασικούς άξονες:

1. στον κοινό σχεδιασμό της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης και Διά Βίου Μάθησης
2. στη διασύνδεση της  Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης και Διά Βίου Μάθησης με τις πραγματικές ανάγκες της αγοράς εργασίας
3. στην αναβάθμιση της παρεχόμενης Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης. 

Στο πλαίσιο αυτό συγκροτήθηκαν οι εξής δομές διακυβέρνησης της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης και Διά Βίου Μάθησης: 

1. το Κεντρικό Συμβούλιο Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΚΣΕΕΚ), το οποίο έχει ως αποστολή την υποβολή προτάσεων και εισηγήσεων προς τον Υπουργό Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού για τον σχεδιασμό της εθνικής πολιτικής σε θέματα επαγγελματικής εκπαίδευσης, κατάρτισης και διά βίου μάθησης. Στοχεύει κυρίως στην προώθηση της γνώσης, στη βιώσιμη ανάπτυξη, στην αξιοποίηση των ικανοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού και στη σύνδεσης της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας και την απασχόληση. Σε κεντρικό επίπεδο το Συμβούλιο αποτελεί τη βασική δομή διακυβέρνησης και ο ρόλος του αφορά στην ενίσχυση της ευελιξίας και της εξωστρέφειας του συστήματος της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης.
2. τα Συμβούλια Σύνδεσης με την Παραγωγή και την Αγορά Εργασίας (ΣΣΠΑΕ), τα οποία έχουν ως αποστολή την υποβολή εισηγήσεων-γνωμοδοτήσεων προς το Κεντρικό Συμβούλιο Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΚΣΕΕΚ) για θέματα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Τα θέματα αυτά σχετίζονται κυρίως με τους τομείς και τις ειδικότητες που πρέπει να λειτουργήσουν στις δημόσιες Σχολές Ανώτερης Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΣΑΕΚ) ,στο Μεταλυκειακό Έτος-Τάξη Μαθητείας των ΕΠΑΛ, στις δημόσιες Επαγγελματικές Σχολές Κατάρτισης (ΕΣΚ) και στις Επαγγελματικές Σχολές Μαθητείας της ΔΥΠΑ, καθώς και με τα ειδικά μαθήματα, τα προγράμματα και τις δραστηριότητες, πέραν του εγκεκριμένου κορμού μαθημάτων. Τα ΣΣΠΑΕ λειτουργούν στις περιφέρειες της χώρας, με στόχο την αποκέντρωση του συστήματος διακυβέρνησης της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης και επιτελούν ρυθμιστικό ρόλο σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. 
3. η Κεντρική Επιστημονική Επιτροπή (ΚΕΕ), της οποίας η αποστολή συνίσταται στην επιστημονική έρευνα, μελέτη και τεκμηρίωση στα θέματα που αφορούν στη βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης και των προγραμμάτων της Διά βίου μάθησης.

 Ο ν. 4763/2020 επιχειρεί να θεραπεύσει μια σειρά από δυσλειτουργίες όπως:

• τις αλληλοεπικαλύψεις μεταξύ εκπαδευτικών δομών και διαδρομών
• την απουσία δομών μετα-γυμνασιακού επιπέδου
• την ύπαρξη παρωχημένων ειδικοτήτων και οδηγών κατάρτισης
• την ανεπαρκή διασύνδεση με τις πραγματικές ανάγκες της αγοράς εργασίας (συμπεριλαμβανομένης της απουσίας συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων στον σχεδιασμό της ΕΕΚ)
• την έλλειψη αξιοπιστίας στην πιστοποίηση των επαγγελματικών προσόντων
• τα κενά κατά την οργάνωση της συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης που παρέχεται στα Κέντα Δια Βίου Μάθησης (ΚΔΒΜ). 

Σύμφωνα με τον ν. 5082/2024, πέρα από τις προτεραιότητες που αναφέρθηκαν προηγουμένως, επιτελέστηκαν τα εξής:

• τα Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΙΕΚ) μετονομάστηκαν σε Σχολές Ανώτερης Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΣΑΕΚ), ούτως ώστε αυτές οι δομές κατάρτισης που βρίσκονται στο Επίπεδο 5 του ΕΠΠ να αναπτύξουν νέα δυναμική και νέες δυνατότητες. Αυτό αποβλέπει στην παροχή προγραμμάτων και υπηρεσιών που θα συμβάλλουν ενεργά στη διασύνδεση των καταρτιζομένων και των αποφοίτων τους με την αγορά εργασίας σε τοπικό, περιφερειακό και κλαδικό επίπεδο.

• οι ΣΑΕΚ αναδιαρθρώθηκαν με τη διάκριση μεταξύ: α) του Τομέα Επαγγελματικής Κατάρτισης, ο οποίος παρέχει, εκτός από προγράμματα αρχικής επαγγελματικής κατάρτισης, προγράμματα αναβάθμισης δεξιοτήτων και επικαιροποίησης γνώσεων σε μη πιστοποιημένους απόφοιτους των ΣΑΕΚ. Παρέχει επίσης προγράμματα κατάρτισης εκπαιδευτών πρακτικής άσκησης των επιχειρήσεων υποδοχής και β) του Τομέα Επαγγελματικής Ανάπτυξης και Συμβουλευτικής, που περιλαμβάνει τα Γραφεία Επαγγελματικής Ανάπτυξης και Σταδιοδρομίας (ΓΕΑΣ). Τα Γραφεία αυτά επιτελούν κρίσιμο ρόλο στην υποστήριξη και καθοδήγηση των καταρτιζομένων και των αποφοίτων και παρέχουν συμβουλευτική σε θέματα επαγγελματικού προσανατολισμού και σταδιοδρομίας.

• Προβλέφθηκε η ίδρυση Κέντρων Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΚΕΕΚ), ώστε να λειτουργήσουν ως ο κύριος πυλώνας που θα θέσει σε εφαρμογή τον συντονισμό της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, και θα συμβάλλει στην ενίσχυση της εξωστρέφειας και της διασύνδεσης με την αγορά εργασίας. Για την ίδρυση Κέντρου Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης απαιτούνται υποχρεωτικά μία (1) δομή επαγγελματικής εκπαίδευσης (Πρότυπο Επαγγελματικό Λύκειο-ΠΕΠΑΛ ή Επαγγελματικό Λύκειο - ΕΠΑΛ) και ένα (1) Εργαστηριακό Κέντρο (ΕΚ), καθώς και μία (1) τουλάχιστον  εκ των ακολούθων δομών, Επαγγελματική Σχολή Κατάρτισης (ΕΣΚ) ή Σχολή Ανώτερης Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΣΑΕΚ).  

• Ρυθμίζονται θέματα των Πρότυπων Επαγγελματικών Λυκείων (ΠΕΠΑΛ) και αναδιαρθρώνεται συνολικά ο κύριος πυλώνας της επαγγελματικής εκπαίδευσης, τα ΕΠΑΛ. 

Στο πλαίσιο της τρέχουσας μεταρρύθμισης έχει εκπονηθεί και το Στρατηγικό Σχέδιο Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης, Διά Βίου Μάθησης και Νεολαίας 2022-2024. 

Σε ό,τι αφορά το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, εφαρμόζονται οι κάτωθι πολιτικές:

Η μετεξέλιξη της ΔΥΠΑ (πρώην ΟΑΕΔ) συνιστά κομβική μεταρρύθμιση (ν. 4921/2022) θέτοντας στο επίκεντρο των πολιτικών της, την ταχύτερη εργασιακή ένταξη ή επανένταξη των αναζητούντων εργασία και όχι μόνο την προσωρινή οικονομική τους στήριξη μέσω επιδομάτων. Ο εκσυγχρονισμός της ΔΥΠΑ, ώστε να μετασχηματιστεί σε μία σύγχρονη και ευέλικτη Ευρωπαϊκή Δημόσια Υπηρεσία Απασχόλησης, προβλέπει, επίσης, α) την επιβράβευση όσων αναζητούν ενεργά εργασία, β) την αναβάθμιση των δεξιοτήτων του ανθρώπινου κεφαλαίου της χώρας, γ) τη μεταρρύθμιση, τον συντονισμό και τη διασύνδεση της κατάρτισης με την οικονομία.

Οι υπηρεσίες της ΔΥΠΑ βελτιώνονται με α) νέα εργαλεία, β) την καλύτερη σύζευξη της προσφοράς και της ζήτησης στην αγορά εργασίας και τη στενότερη επαφή με το πεδίο και τις επιχειρήσεις σε όλη τη χώρα, γ) ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού της, δ) την εντατικοποίηση της ψηφιακής μετάβασης και τη βελτίωση των υποδομών. Αυτές οι παρεμβάσεις ανταποκρίνονται στις συνεχώς μεταβαλλόμενες ανάγκες της αγοράς εργασίας και της οικονομίας και παρέχουν ταχύτερες, περισσότερες και καλύτερες υπηρεσίες στους πολίτες. 

Επίσης, με τον ν.4921/2022, εκσυγχρονίζεται, μεταξύ άλλων, το σύστημα συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης του εργατικού δυναμικού, με στόχο την καλύτερη ανταπόκριση στις κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες και τη διασύνδεσή του μέσω άλλων δράσεων εκπαίδευσης και διά βίου μάθησης με την αγορά εργασίας.Ο ν. 4921/2022 δημιουργεί τα εργαλεία για τον καθορισμό του πλαισίου και των κατευθύνσεων για την υλοποίηση στοχευμένων προγραμμάτων κατάρτισης/επανακατάρτισης του εργατικού δυναμικού σε δεξιότητες υψηλής ζήτησης. Αυτές οι πρωτοβουλίες αναμένεται να αυξήσουν την αποτελεσματικότητα, δηλαδή να επιτύχουν αύξηση της απασχόλησης, της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας στην ελληνική οικονομία, προς όφελος των εργαζομένων.

Στο πλαίσιο του παραπάνω νόμου, η "Στρατηγική για την Αναβάθμιση των Δεξιοτήτων του Εργατικού Δυναμικού και τη Διασύνδεση με την Αγορά Εργασίας", που καταρτίστηκε το 2022, μαζί με τη σύσταση του "Εθνικού Συμβουλίου Δεξιοτήτων Εργατικού Δυναμικού" και της "Επιστημονικής Επιτροπής", στοχεύουν να υποστηρίξουν την υλοποίηση της Στρατηγικής.

Η συγκεκριμένη στρατηγική δίνει προτεραιότητα:

α) στην αποτελεσματική αντιστοίχιση της προσφοράς και της ζήτησης δεξιοτήτων στην αγορά εργασίας

β) στην περαιτέρω εμπλοκή των κοινωνικών εταίρων στον σχεδιασμό και την υλοποίηση των προγραμμάτων συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης

γ) στη λειτουργία μηχανισμών για την παρακολούθηση και την ανάδειξη των σύγχρονων τάσεων στην ελληνική οικονομία και κοινωνία

δ) στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων που απαιτούνται, με έμφαση στις δεξιότητες για την ψηφιακή και πράσινη ανάπτυξη. 

Επιπρόσθετα, η ΔΥΠΑ εγκαινιάζει μια νέα εποχή στην επαγγελματική κατάρτιση, με προγράμματα που είναι στοχευμένα και καλύπτουν τις νέες τάσεις και προκλήσεις που ζητά η αγορά εργασίας δίνοντας βαρύτητα στις ψηφιακές και «πράσινες» δεξιότητες. Με αυτή τη μεταρρύθμιση συνδέεται και μια σημαντική επένδυση για την οριζόντια ανάπτυξη των δεξιοτήτων του συνόλου του εργατικού δυναμικού της χώρας με κύρια έμφαση στις ψηφιακές, πράσινες και τεχνικές δεξιότητες που απαιτούνται στην αγορά εργασίας. 

Τα προγράμματα αναβάθμισης δεξιοτήτων «νέας γενιάς» ενσωματώνουν τις εξής καινοτομίες: α) τα πανεπιστήμια αποκτούν κεντρικό ρόλο στην κατάρτιση β) εισάγονται αυστηρότερα κριτήρια για τη συμμετοχή των Κέντρων Διά Βίου Μάθησης (ΚΔΒΜ) στα προγράμματα της ΔΥΠΑ, συμπεριλαμβανομένης της απόκτησης επιπλέον διεθνών πιστοποιητικών ISO γ) δίνεται έμφαση στην πιστοποίηση από ανεξάρτητους φορείς πιστοποίησης. 

Ως εκ τούτου, μέσα από ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο πολιτικών και ειδικών παρεμβάσεων και δράσεων, που δρομολογούνται προς υλοποίηση με πόρους από διαφορετικές πηγές χρηματοδότησης (αξιοποιώντας στο μέγιστο δυνατό βαθμό τους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας για τα επόμενα έτη), το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης στοχεύει στην ενίσχυση της ανάπτυξης, της δημιουργία θέσεων εργασίας και της οικονομικής και κοινωνικής ανθεκτικότητας.