Δημογραφική κατάσταση

Η δημογραφία της Ελλάδας αφορά τη μελέτη του πληθυσμού της Ελλάδας τόσο σε επίπεδο στατιστικών στοιχείων όσο και από ποιοτική άποψη.  Στην Ελλάδα απογραφές πληθυσμού που εξετάζουν και άλλα στατιστικά στοιχεία εκτός του συνολικού πληθυσμού και του τόπου διαμονής γίνονται κανονικά κάθε δέκα χρόνια μετά το 1920. 

Υπεύθυνη για αυτές, καθώς και για απογραφές άλλων στατιστικών στοιχείων του πληθυσμού, όπως δείκτες απασχόλησης, εκπαίδευσης κλπ, είναι η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ).

Πληθυσμός

Η Ελλάδα βρίσκεται στο νοτιότατο άκρο της ηπειρωτικής Ευρώπης και καλύπτει έκταση 132.049 τετραγωνικών χιλιομέτρων.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της Απογραφής Πληθυσμού – Κατοικιών 2021, ο Μόνιμος Πληθυσμός της Χώρας ανήλθε σε 10.432.481 άτομα, από τα οποία 5,075,249 είναι άνδρες (48.6%) και 5,357,232 είναι γυναίκες (51.4%).

Ο Μόνιμος Πληθυσμός αφορά τον αριθμό των ατόμων που έχουν τη συνήθη διαμονή τους στην κάθε Περιφέρεια, Περιφερειακή Ενότητα, Δήμο, Δημοτική Ενότητα, Δημοτική ή Τοπική Κοινότητα και οικισμό της Χώρας.  Στον Μόνιμο Πληθυσμό περιλαμβάνονται όλα τα άτομα ανεξαρτήτως υπηκοότητας (ελληνικής ή άλλης χώρας), τα οποία κατά την Απογραφή Πληθυσμού – Κατοικιών 2021 δήλωσαν τόπο συνήθους διαμονής τους εντός της Ελληνικής Επικράτειας.

Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ.: Η Ελλάδα με αριθμούς, Απρίλιος-Ιούνιος 2024

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Η Ελλάδα με αριθμούς, Απρίλιος-Ιούνιος 2024. 

Πληθυσμιακές τάσεις

Σύμφωνα με τα στοιχεία του πληθυσμού για το2021-2023, η μέση εκτίμηση για την προσδοκώμενη ζωή κατά τη γένεση ανερχόταν σε 78,5 έτη για τους άνδρες και σε 84 έτη για τις γυναίκες (ΕΛΣΤΑΤ, Η Ελλάδα με αριθμούς, Απρίλιος-Ιούνιος 2024).

Ωστόσο, η αναλογία του παιδικού πληθυσμού (0-14 ετών) συνεχώς περιορίζεται   και έπεσε στο 14.1%, ενώ η αναλογία των υπερηλίκων (άνω των 65 ετών) διαρκώς αυξάνεται και βρίσκεται στο 22.3%. Η αναλογία του πληθυσμού των παραγωγικών ηλικιών (15-64 ετών) αυξήθηκε αισθητά κατά την τελευταία εικοσαετία, ιδίως στους άνδρες, σχεδόν αποκλειστικά λόγω της μαζικής εισόδου οικονομικών μεταναστών στη χώρα.

Σύμφωνα με τις προβλέψεις πληθυσμού της Εurostat, η δομή του πληθυσμού - κατά ομάδες ηλικιών - θα είναι τις επόμενες δεκαετίες αρκετά διαφορετική εξαιτίας των δυσμενών δημογραφικών αλλαγών και των τάσεων υπογεννητικότητας και γήρανσης του πληθυσμού. Μάλιστα, προβλέπεται ότι ο συνολικός πληθυσμός της Ελλάδος θα ανέρχεται σε  9 εκατ. περίπου άτομα το 2050. 

Η δομή δε του πληθυσμού θα είναι διαφορετική από αυτή του 2001, δηλαδή η αναλογία των παιδιών ηλικίας 0 – 14 ετών προβλέπεται ότι θα μειωθεί από 15,44% το 2001 σε 12,1% το 2050, ενώ η αναλογία της ομάδας ηλικιών 65 ετών και άνω προβλέπεται ότι θα αυξηθεί από 17,07% το 2001 σε 36,5% το 2050. Το ποσοστό του οικονομικά ενεργού πληθυσμού ηλικίας 15 – 64 ετών προβλέπεται ότι θα μειωθεί κατά 16,1 ποσοστιαίες μονάδες και από 67,5% το 2000 θα γίνει 51,4 % το 2050.

Από την 1η Ιανουαρίου 2024, εκτιμάται ότι υπάρχουν περίπου 900.000 αλλοδαποί υπήκοοι που θα διαμένουν στην Ελλάδα. Οι περισσότεροι προέρχονται από την Αλβανία, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία. (ΕΛΣΤΑΤ, Η Ελλάδα σε αριθμούς, Απρίλιος 2024)Στην Ελλάδα η εσωτερική μετανάστευση, ιδιαίτερα στην μεταπολεμική περίοδο, οδήγησε στην αστική μεγέθυνση και στην πληθυσμιακή συρρίκνωση των περιοχών της υπαίθρου. Παρομοίως, τα τελευταία χρόνια, η αστικοποίηση του πληθυσμού εξακολουθεί να παρουσιάζει αυξητική τάση. Πράγματι, η συμμετοχή των αστικών και ημιαστικών περιοχών στο συνολικό πληθυσμό από 76.6% το 2011  έφθασε στο 77.2% το 2021. Εντούτοις, ο ρυθμός αστικοποίησης παρουσιάζει αισθητή επιβράδυνση τα τελευταία χρόνια, ίσως διότι έχει ήδη προσεγγίσει υψηλές για την ελληνική πραγματικότητα τιμές.

Ο συνολικός πληθυσμός μειώθηκε σχεδόν κατά 400 000 μεταξύ 2010 και 2019 λόγω του συνδυασμένου αποτελέσματος της καθαρής μετανάστευσης και της αρνητικής φυσικής πληθυσμιακής αλλαγής. Οι ετήσιες ροές εξερχόμενης μετανάστευσης αυξήθηκαν, από περίπου 40 000 άτομα πριν από το 2010, σε πάνω από 100 000 την περίοδο 2012-2017. Το 2016 και το 2017, το συνολικό ισοζύγιο μετανάστευσης έγινε θετικό λόγω των μεγάλων εισροών πολιτών από χώρες εκτός ΕΕ, κυρίως προσφύγων. Ωστόσο, η καθαρή μεταναστευτική εκροή Ελλήνων πολιτών συνεχίστηκε και οι εξερχόμενοι από τη χώρα υπερέβησαν εκείνους που επέστρεψαν κατά 22 000 άτομα το 2017, αν και αυτή η τάση έχει επιβραδυνθεί μετά το 2013. Ο μεγάλος αριθμός ατόμων που εγκαταλείπουν τη χώρα προκαλεί σοβαρές ανησυχίες ως προς τη διαρροή επιστημονικού δυναμικού (brain drain). Η κυβέρνηση λαμβάνει μέτρα για την αντιμετώπιση αυτών των δυσμενών δημογραφικών προκλήσεων.
 

Ανεργία

Στο πλαίσιο της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού, οι πίνακες που ακολουθούν παρουσιάζουν το ποσοστό του εργατικού δυναμικού στο σύνολο του πληθυσμού, καθώς και το ποσοστό των ανέργων στο συνολικό εργατικό δυναμικό, για τα έτη 2019-2023. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για την Ελλάδα από τον Απρίλιο έως τον Ιούνιο του 2024, το ποσοστό ανεργίας συνεχίζει να μειώνεται φτάνοντας στο 10,8%, ενώ σύμφωνα με την τελευταία έρευνα εργασίας και απασχόλησης της ΕΛΣΤΑΤ που δημοσιεύτηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 2024, το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε στο 9,8%.  

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Η Ελλάδα με αριθμούς, Απρίλιος-Ιούλιος 2024

Μετανάστευση

Ένα ενδιαφέρον, επίσης, στοιχείο στη δημογραφική εικόνα της Ελλάδας αποτελεί η εκτεταμένη εισερχόμενη μεταναστευτική ροή, η οποία εντοπίζεται ήδη από τη δεκαετία του 1990. Επισημαίνεται ότι στα ακόλουθα στοιχεία εισερχόμενης μετανάστευσης περιλαμβάνονται και άτομα που βρίσκονταν στη χώρα μας την 1.1.2021 λόγω της προσφυγικής κρίσης.

¹ Κατηγοριοποίηση χωρών σύμφωνα με το δείκτη HDI (Human Development Index) του ΟΗΕ.

Ε.Ε. = Χώρες Ε.Ε.

ΕΖΕΣ = Χώρες Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών

Υποψήφιες χώρες = Υποψήφιες προς ένταξη χώρες

VHDC = Πολύ Ανεπτυγμένες χώρες (εκτός Ε.Ε., ΕΖΕΣ, Υποψηφίων χωρών)

HDC = Ανεπτυγμένες χώρες (εκτός Ε.Ε., ΕΖΕΣ, Υποψηφίων χωρών)

MDC = Αναπτυσσόμενες χώρες

LDC = Υπανάπτυκτες χώρες

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Υπολογιζόμενος Πληθυσμός κατά φύλο, ομάδα υπηκοοτήτων και ομάδα ηλικιών την 1^η Ιανουαρίου (2009-2021).

Η εκπαίδευση όλων των μαθητών που ζουν στην Ελλάδα είναι εθνική υπόθεση. Αυτό αφορά και την εκπαίδευση των μεταναστών μαθητών. Η ύπαρξη διαφορετικών πληθυσμιακών ομάδων μαθητών με πολυποίκιλες γλωσσικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες (αλλοδαποί, παλιννοστούντες, Ρομά, μουσουλμάνοι της μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης, ομογενείς) έχει οδηγήσει στην μεγάλη ανάπτυξη στοχευμένων εκπαιδευτικών παρεμβάσεων στο πλαίσιο της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, οι  οποίες βοηθούν στη διαδικασία εκπαιδευτικής ένταξης των μαθητών αυτών και καταπολεμούν το φαινόμενο της σχολικής διαρροής.

Η Εκπαίδευση των προσφυγοπαίδων

Τα ζητήματα εκπαίδευσης προσφύγων καθορίζονται με το ν. 4415/2016
«Ρυθμίσεις για την ελληνόγλωσση εκπαίδευση, τη διαπολιτισμική εκπαίδευση και άλλες διατάξεις», με διατάξεις του ν. 4547/2018 για την «Αναδιοργάνωση των δομών υποστήριξης της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και άλλες διατάξεις» και με διατάξεις του ν. 4559/2018 «Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιόνιο Πανεπιστήμιο και άλλες διατάξεις».

Για τους ανήλικους προσφυγόπαιδες, η εκπαίδευση παρέχεται από τις σχολικές μονάδες της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που είναι ενταγμένες στο τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα.Λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προσφυγικού πληθυσμού, όπως κινητικότητα, χρόνος άφιξης και χρονική διάρκεια παραμονής στη δομή φιλοξενίας, καθώς και μέγεθος μαθητικού πληθυσμού, μπορεί να ιδρύονται Δομές Υποδοχής για την Εκπαίδευση των Προσφυγοπαίδων (ΔΥΕΠ), που λειτουργούν στο πλαίσιο του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος και εφαρμόζουν εξειδικευμένα προγράμματα σπουδών, περιορισμένης χρονικής διάρκειας.

Για την υποστήριξη της εκπαίδευσης των προσφύγων, το ΙΕΠ έχει διαμορφώσει ηλεκτρονική πλατφόρμα συγκέντρωσης και διάθεσης εγκεκριμένου εκπαιδευτικού υλικού. Επίσης, υλοποιούνται δράσεις επιμόρφωσης εκπαιδευτικών και στελεχών σε θέματα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και λειτουργίας των τάξεων υποδοχής και παραγωγής υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού («Παρεμβάσεις επιμόρφωσης για την ενίσχυση των σχολικών δομών του εκπαιδευτικού συστήματος» στο πλαίσιο του Ε.Π. «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση 2014-2020», συγχρηματοδοτούμενη δράση από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό ταμείο και Εθνικούς πόρους).Η ελληνική κυβέρνηση συνεχίζει να ενισχύει αυτές τις προσπάθειες με πρόσθετη χρηματοδότηση και πόρους που αποσκοπούν στη βελτίωση της εκπαιδευτικής υποδομής για τα παιδιά των προσφύγων. Οι νέες πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν διευρυμένα προγράμματα κατάρτισης εκπαιδευτικών που επικεντρώνονται στις διαπολιτισμικές ικανότητες και την ενσωμάτωση ψηφιακών εργαλείων μάθησης για την υποστήριξη της εκπαίδευσης των προσφύγων. Το Υπουργείο Παιδείας εισήγαγε επίσης νέες πολιτικές για να διασφαλίσει τη συνεχή παρακολούθηση και αξιολόγηση των εκπαιδευτικών αποτελεσμάτων για τους πρόσφυγες μαθητές, με στόχο την αντιμετώπιση τυχόν κενών και τη βελτίωση της συνολικής ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης.

Τέλος, υπάρχει η θέσπιση του νέου μεταναστευτικού κώδικα (ν.5038/2023), ο οποίος τέθηκε σε ισχύ στα τέλη Μαρτίου 2024. Ο νέος αυτός κώδικας εισάγει επικαιροποιημένες διαδικασίες και απαιτήσεις για την είσοδο και τη διαμονή υπηκόων τρίτων χωρών στην Ελλάδα. Στοχεύει στον εξορθολογισμό της μεταναστευτικής διαδικασίας και περιλαμβάνει διατάξεις για την εκπαίδευση και την ένταξη των παιδιών των μεταναστών.
 

Γλώσσες

Η επίσημη γλώσσα του ελληνικού κράτους είναι η ελληνική, η οποία χρησιμοποιείται σε όλη την επικράτεια, σε ποσοστό περίπου 99.5% και σε όλες τις βαθμίδες της       εκπαίδευσης. Η μουσουλμανική μειονότητα, η οποία ανέρχεται περίπου στο 1% του συνολικού πληθυσμού της Ελλάδας και κατοικεί στην περιοχή της Θράκης, αριθμεί περί τα 100.000 μέλη, τα οποία είναι τουρκικής, πομακικής και τσιγγάνικης καταγωγής. Για τη μουσουλμανική μειονότητα λειτουργούν μειονοτικά σχολεία, στα οποία η     διδασκαλία των μαθημάτων γίνεται στην τουρκική και παράλληλα στην ελληνική γλώσσα.
Στην Ελλάδα ομιλούνται επίσης διάφορες περιφερειακές ελληνικές διάλεκτοι.
 

Θρησκείες

Οι σχέσεις πολιτείας και θρησκευτικών κοινοτήτων στην Ελλάδα καθορίζονται από το Σύνταγμα, τις διεθνείς συμβάσεις και τους εκτελεστικούς νόμους.  Το Ελληνικό Σύνταγμα ορίζει (άρθρο 13) ότι:

1. Η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης είναι απαραβίαστη. Η απόλαυση των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων δεν εξαρτάται από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις καθενός.
2. Kάθε γνωστή θρησκεία είναι ελεύθερη και τα σχετικά με τη λατρεία της τελούνται ανεμπόδιστα υπό την προστασία των νόμων.  H άσκηση της λατρείας δεν επιτρέπεται να προσβάλλει τη δημόσια τάξη ή τα χρηστά ήθη. O προσηλυτισμός απαγορεύεται.
3. Oι λειτουργοί όλων των γνωστών θρησκειών υπόκεινται στην ίδια εποπτεία της Πολιτείας και στις ίδιες υποχρεώσεις απέναντί της, όπως και οι λειτουργοί της επικρατούσας θρησκείας.
4. Kανένας δεν μπορεί, εξαιτίας των θρησκευτικών του πεποιθήσεων, να απαλλαγεί από την εκπλήρωση των υποχρεώσεων προς το Kράτος ή να αρνηθεί να συμμορφωθεί προς τους νόμους.
5. Kανένας όρκος δεν επιβάλλεται χωρίς νόμο, που ορίζει και τον τύπο του.

Επίσης, σύμφωνα με το Σύνταγμα της Ελλάδας (άρθρο 3), επικρατούσα θρησκεία στην Ελλάδα είναι η θρησκεία της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Χριστού.  Επισημαίνεται ότι η αναγνώριση αυτή έχει αποκλειστικά διαπιστωτικό χαρακτήρα, ο οποίος οφείλεται στο γεγονός ότι η μεγάλη πλειονότης των Ελλήνων συνδέεται με την Ορθόδοξη Εκκλησία και ως εκ τούτου δεν πρόκειται για «κρατική θρησκεία» ή «επίσημη θρησκεία».    

Η Εκπαίδευση, σύμφωνα με το άρθρο 16 του Συντάγματος, αποτελεί βασική αποστολή του Kράτους και έχει σκοπό την ηθική, πνευματική, επαγγελματική και φυσική αγωγή των Eλλήνων, την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες.

Στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα περιλαμβάνονται και:

• οι σχολικές μονάδες Εκκλησιαστικής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Εκκλησιαστικά Γυμνάσια και Εκκλησιαστικά Λύκεια), με κύριο σκοπό την ανάδειξη και κατάρτιση Κληρικών και Λαϊκών Στελεχών της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Ελλάδα υψηλού μορφωτικού επιπέδου και χριστιανικού ήθους
• τα Μουσουλμανικά Ιεροσπουδαστήρια Θράκης, θρησκευτικά σχολεία βαθμίδας Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Γυμνάσιο – Λύκειο) στα οποία δύνανται να φοιτούν μόνο μαθητές και μαθήτριες μέλη της μουσουλμανικής μειονότητας Θράκης, καλύπτοντας τις ανάγκες της θρησκευτικής τους εκπαίδευσης.  Λειτουργούν δύο Ιεροσπουδαστήρια, ένα στην Κομοτηνή και ένα στην Ξάνθη.