14.4. Yükseköğretimde Ulusal Reformlar
2024
Yapay Zekâ Temelli Ön Lisans/Lisans Programları
Son yıllarda, başta yapay zekâ olmak üzere dijitalleşme ve büyük veri gibi konularda ortaya çıkan insan kaynağı ihtiyacını karşılamak için açılması gereken yeni bölüm ve programların belirlenmesine yönelik YÖK bünyesinde “Yapay Zekâ Temelli Programların Belirlenmesi Çalışma Grubu” kurulmuş, 2023 yılından itibaren yürütülen çalışmalar sonucunda 20 yükseköğretim kurumu bünyesinde 23 lisans, 50 ön lisans programı açılmıştır. Söz konusu programlara 2024 YKS’de 30’ar kontenjan ayrılmıştır. Yeni açılan lisans programları “Veri Bilimi ve Analitiği, Yapay Zekâ ve Makine Öğrenmesi ve Siber Güvenlik Mühendisliği”, ön lisans programları “İmalat Yürütme Sistemleri Operatörlüğü, Ön-Yüz Yazılım Geliştirme, Arka-Yüz Yazılım Geliştirme, Robotik ve Yapay Zekâ, İnsansız Araç Teknikerliği, Otonom Sistemler Teknikerliği, Büyük Veri Analistliği, Oyun Geliştirme ve Programlama, Yapay Zekâ Operatörlüğü, Bulut Bilişim Teknolojileri, Kurumsal Bilişim Uzmanlığı ve Dijital Dönüşüm Elektroniği’dir. Açılan yeni programlar haricinde İstanbul Teknik Üniversitesi bünyesinde yürütülen Kontrol ve Otomasyon Mühendisliği Programı, Robotik ve Otonom Sistemler Mühendisliği olarak yeniden yapılandırılmış ve ilk kez 2024 YKS’de öğrenci alımıştır. Ayrıca, İstanbul Teknik Üniversitesi bünyesinde Siber Güvenlik Mühendisliği Lisans Programı açılmış olup ilk kez 2024 YKS’de öğrenci alımına başlanmıştır.
Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu ile İş Birliği
YÖK ile Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) arasında 16.01.2024 tarihinde “BTK Akademi Ders İçeriklerinin Kullanımı Hakkında İş Birliği Protokolü” imzalanmıştır. Son yıllarda, başta yapay zekâ olmak üzere bütün dünyada dijital teknolojilerde son derece büyük gelişmeler ve dönüşümler gerçekleşmektedir. Dijital teknolojiler alanında yaşanan hızlı gelişmelere paralel olarak, ilgili bütün sektörlerde istihdam edilmek üzere nitelikli insan gücüne duyulan ihtiyacın arttığı açıktır. BTK Akademi tarafından verilen derslerin üniversitelerimizin müfredatlarına/ders havuzuna dâhil edilmesi ve bu derslerin kredilendirilmesine ilişkin çalışmalar YÖK bünyesinde oluşturulan “Çalışma Grubu” marifetiyle gerçekleştirilmeye devam etmektedir. BTK Akademi dersleri öğrenciler tarafından çevrimiçi olarak takip edilecek, sınavlar ise üniversitelerimizde yüz yüze gerçekleştirilecektir. Bu sayede bütün üniversitelerimizdeki öğrencilerin temel düzeyde de olsa yapay zekâ ve dijital teknolojiler konusunda farkındalığa sahip olması mümkün olacaktır.
Üniversite-Sektör İş Birliği
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı arasında üniversite-sektör iş birliği kapsamında 21.02.2024 tarihinde protokol imzalanmıştır. Bu kapsamda, iş dünyamızın ve sektörlerin talepleri doğrultusunda üniversitelerimizde seçmeli derler açılmaya başlamış ve bu derslerin verilmesinde Bakanlığımıza bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşlarında görev yapanlar veya sektör kuruluşlarından alanında uzman kişiler görev almıştır. Üniversite-sektör iş birliği sayesinde üniversite öğrencileri daha eğitim sürecinde sektörel gelişmelere ve dinamiklere vâkıf olabilecektir. Bu şekilde, hem mezunlarımızın istihdam piyasasına daha hazır bir şekilde girebilmesi hem de sektörlerin ihtiyaç duydukları nitelikli işgücüne daha kolay ulaşabilmeleri mümkün olacaktır.
Araştırma Üniversiteleri, Bölgesel Kalkınma Odaklı Üniversiteler ve Uzmanlaşan Üniversiteler Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı tarafından belirlenen kriterler doğrultusunda her yıl eğitim öğretim yılı açılışında Üniversitelerin sıralamaları ilan edilmektedir. Üniversitenin Bölgesel faaliyetlerinin desteklenmesine yönelik olarak Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı tarafından 5 (beş) çağrıya çıkılmış olup proje kapsamında ihtisas alanları belirlenen üniversiteler ile ilgili detaylı bilgiye https://bolgeselkalkinma. yok.gov.tr/ web sayfasından ulaşılabilir. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı tarafından 15 öncelikli bilim alanı ve 25 üniversite arasında eşleştirme gerçekleştirilmiş olup detaylı bilgiye https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2023/yok-15-bilim-alaninda-25-universiteye-oncelikli-alan-misyonu-verdi.aspx?s=08 web sayfasından ulaşılabilir. 12. Kalkınma Planı öncelikli bilim alanları çerçevesinde güncelleme çalışmaları yapılmaktadır.
Uluslararası Kurumsal Akreditasyon Programı’nın (UKAP) Başlatılması
Yükseköğretim Kalite Kurulu (YÖKAK), yükseköğretim kurumlarının kalite güvencesini sağlamaya yönelik Kurumsal Akreditasyon Programını (KAP) 2020 yılında başlatmış olup 2025 itibarıyla da sürdürmektedir. Sonucunda akreditasyon kararı alınması nedeniyle Kurumsal Dış Değerlendirme Programından ayrılan KAP, zamanla YÖKAK’ın çeşitli paydaşlarından gelen talepler üzerine uluslararası alanda uygulanmak üzere gerekli düzenlemeler yapılarak geliştirilmiştir. YÖKAK, “Yükseköğretim Kalite Güvencesi ve Yükseköğretim Kalite Kurulu Yönetmeliği’ne 13/7/2023 tarihinde yapılan değişiklikle mevzuatına eklenen UKAP hazırlıklarını 2024 yılında tamamlayarak yurt dışındaki yükseköğretim kurumlarından başvuruları almaya başlamıştır.
YÖKAK bu program ile 2024-2028 Stratejik Planında belirtilen “A5. Yükseköğretim Kalite Kurulu’nun uluslararası tanınırlığını, iş birliğini ve etkinliğini artırmak” amacı çerçevesinde ulusal faaliyetlerini uluslararası bağlama taşımaktadır. YÖKAK’ın 2020 yılında ENQA’ya tam üyeliğiyle başlayan ve 2022’de EQAR tescili alması ile devam eden süreç sayesinde, günümüzde akreditasyon kararları ve Kurumsal Akreditasyon Raporları DEQAR veri tabanında yayınlanmakta, kurumların uluslararası görünürlüğünü artırmaktadır. UKAP sonucunda yayınlanacak değerlendirme raporları da DEQAR’da yayınlanacaktır.
Üretken Yapay Zekâ Etik Rehberi
Üretken Yapay Zekanın (ÜYZ) yükseköğretim süreçlerine entegre edilmesinde etik değerlerin belirlenmesi ve bu değerlere dayalı olarak etik kuralların oluşturulması, bilimsel dürüstlüğün ve bilime olan güvenin korunması açısından kullanım alanındaki riskleri ve fırsatları anlamaya, değerlendirmeye ve risklere karşı önlem almaya katkı sağlamak üzere yükseköğretim kurumlarını bilgilendirmek amacıyla etik rehber hazırlanmıştır.
Organize Sanayi Bölgelerinde Kurulan Meslek Yüksekokulları
OSB MYO Destekleme kapsamında; YÖK tarafından her yılın ocak ayında OSB’lerde kurulan MYO’lara eğitim desteğinin hangi hususlarda verileceğinin ve öğrenci başına verilecek eğitim desteği tutarının belirlendiği tebliğ hazırlanmaktadır. 2024 yılında hazırlanan tebliğ kapsamında OSB’lerde kurulan MYO’lardaki imalat, lojistik ve bilişim alanlarına yönelik belirlenen 32 önlisans programına öğrenci başına eğitim desteği verilmesi uygun görülmüştür.
Üstün Başarı Ödülleri
Her yıl Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde gerçekleşen ilgili yılın akademik açılış töreninde ödülü almaya hak kazananlara Cumhurbaşkanı tarafından üstün başarı ödülü verilmektedir. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Üstün Başarı Ödülleri; bireysel, kurumsal, özel alan ve özel ödül olmak üzere 4 kategoride verilecektir.
2023
Yükseköğretimde 34 Yaş Üstü Kadınlar Kontenjanı
1 Ocak 2023 tarihi itibariyle 34 yaşını tamamlamış kadınlar için devlet üniversitelerinde merkezi yerleştirme ile öğrenci alan ön lisans ve lisans programlarında “34 Yaş Üstü Kadınlar” kontenjanı bulunmaktadır. Başarı sıralaması şartı aranan Tıp, Diş Hekimliği, Eczacılık, Mühendislik, Mimarlık, Hukuk ve Öğretmenlik programları dışındaki programlar için bu kontenjan yer almaktadır. Anılan kontenjanlardan daha önce herhangi bir lisans programından mezun olanlar yararlanamayacak olup tercih etseler bile bu kontenjanlara yerleştirme yapılmayacaktır. Daha önce bir ön lisans programından mezun olanlar ise sadece lisans programları için ayrılan kontenjanları tercih edebileceklerdir.
34 yaş üstü kadınlar, genel kontenjan (öncelikle) ve 34 yaş üstü kadınlar kontenjanı ile yukarıdaki açıklamalar göz önünde tutularak merkezî yerleştirme ile yerleştirme puanlarının yeterli olduğu en üst tercihlerine yerleştirilmektedir. 34 yaş üstü kadınlar için ayrılan kontenjanlar sınırlıdır. Bu nedenle, tercihlerinin tümünü çok istenen programlar arasından yapan 34 yaş üstü kadınlar, puanlarının yüksek olmaması durumunda hiçbir programa yerleşemeyebilirler. 34 yaş üstü kadınlar için ayrılan kontenjanlar merkezi yerleştirme işlemlerinde dolmaması veya kayıttan boş kalması durumunda ek yerleştirme işlemlerinde ilan edilir. Kılavuzda yer alan tüm genel kurallar, 34 yaş üstü kadınlar için de geçerlidir.
Üniversite Yerleşke ve Kampüslerinin Haritalandırılması Projesi
Üniversite Yerleşke ve Kampüslerinin Haritalandırılması Projesinin amacı yerleşke ve kampüslerin büyüklüğünü, kapsadıkları çalışma alanlarını (sağlık, eğitim, mühendislik, hukuk vb.), fakültelerin birbiriyle olan uzaklığını ve yerleştikleri bölgelerin daha pek çok özelliğinin geniş bir bakış açısıyla incelenmesini sağlamaktır. Üniversitelerin kendilerine ait yerleşkelerinin ve binalarının bulunduğu bölgeleri, bu bölgelerin şehir içinde merkezi bir yerde mi yoksa merkezden uzakta mı olduğunu gösteren proje, 2023 yılında tamamlanmıştır.
Siber Güvenlik Ön Lisans Programları
Kurulumuz Başkanlığı ile Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi Başkanlığı arasında Siber Güvenlik Eğitimi İş Birliği Protokolü Ekim 2022 tarihinde imzalanmıştır. Söz konusu Protokol kapsamında 2023 YKS’de Ankara Üniversitesi, Ege Üniversitesi, Gebze Teknik Üniversitesi ve İstanbul Teknik Üniversitesi bünyesinde Siber Güvenlik Meslek Yüksekokulları ve ön lisans programları (Siber Güvenlik Analistliği ve Operatörlüğü) açılmış olup her bir program için 25 kontenjan ayrılmıştır.
Engelsiz Üniversite Ödülleri
2018-2019 eğitim öğretim yılından itibaren Engelsiz Üniversite Ödülleri verilmeye başlanmıştır. Her yıl üniversiteler Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı tarafından belirlenen komisyonlarca değerlendirilerek Engelsiz Üniversite Bayrak ve Engelsiz Üniversite Program Nişanı ve Engelli Dostu Bireysel Ödülleri kategorilerinde ödül almaya hak kazanmaktadırlar.
Üstün Başarı Ödülleri
Her yıl Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde gerçekleşen ilgili yılın akademik açılış töreninde ödülü almaya hak kazananlara Cumhurbaşkanı tarafından üstün başarı ödülü verilmektedir. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Üstün Başarı Ödülleri; bireysel, kurumsal, özel alan ve özel ödül olmak üzere 4 kategoride verilmektedir.
Organize Sanayi Bölgelerinde Kurulan Meslek Yüksekokulları
OSB MYO Destekleme kapsamında; YÖK tarafından her yılın ocak ayında OSB’lerde kurulan MYO’lara eğitim desteğinin hangi hususlarda verileceğinin ve öğrenci başına verilecek eğitim desteği tutarının belirlendiği tebliğ hazırlanmaktadır. 2023-2024 eğitim öğretim yılında OSB’lerde kurulan 17 MYO’daki 88 program ve 5.623 öğrencinin desteklenmesi uygun bulunmuştur.
Üniversitelerle Meslekî Eğitim İşbirliği (Yedi İlde Yedi Üniversite)
Nitelikli işgücü yetiştirmek amacıyla İŞKUR, Üniversiteler ve Teknokent yönetimleri ile işbirliğinde meslekî eğitim işbirliği modeli geliştirilmesi planlanmaktadır. Üniversitelerle işbirliği içerisinde meslekî eğitim kursları düzenlenecektir. İlk etapta her coğrafi bölgede bir üniversite ile işbirliği gerçekleştirilmesi sağlanacaktır. İstanbul Teknik Üniversitesi, Akdeniz üniversitesi ve Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi ile Meslekî Eğitim İşbirliği protokolü imzalanmıştır.
Akademik Birikim Projesi (AKAP):
Öğretim üyelerinin yurt dışı akademik izin (Sabbatical) kapsamında hazırlanan “Akademik Birikim Projesi-AKAP” başlıklı projeyle, üniversitelerden toplam 200 öğretim üyesi ücretli akademik izinli olarak araştırma yapmak üzere yurt dışına gönderilmektedir.
Doktora Sonrası Araştırma Projesi (DOSAP)
Bu proje ile yükseköğretim kurumlarında görev yapan 100 doktora eğitimini tamamlamış Araştırma Görevlisi veya Dr. Öğretim Üyesinin yurt dışında yapacakları doktora sonrası çalışmalar için desteklenmesi planlanmıştır.
Temel Bilimlerde Genç Beyinler Projesi (GEP)
Temel Bilimlerde Genç Beyinler Projesi ile 2023 yılında devlet üniversitelerinde “Fizik, Kimya, Biyoloji ve Matematik” alanlarından birinde doktora eğitiminin tez aşamasında olan 100 araştırma görevlisine, mecburi hizmet yükümlülüğüne ilişkin hükümler uygulanmaksızın, yurt dışında bir aydan üç aya kadar araştırma yapma imkânı sunulmaktadır.
Uluslararası Bilim İnsanları için YÖK Destek Programı (YÖK International Fellowship Programme)
Bu programın amacı Türkiye’deki yükseköğretim kurumlarında Osmanlı Tarihi, Genel Türk Tarihi, Türkoloji, Türk Dili ve Edebiyatı veya Türk Kültürü alanlarında araştırma yapacak yabancı uyruklu doktora öğrencilerinin desteklenmesidir. Bu çerçevede hazırlanan Uluslararası Araştırmacı Projesi’ne göre YÖK tarafından belirlenecek yurt dışındaki yükseköğretim kurumlarının Osmanlı Tarihi, Genel Türk Tarihi, Türkoloji, Türk Dili ve Edebiyatı veya Türk Kültürü alanlarında doktora yapmakta olan 5 yabancı uyruklu öğrenci ile yine aynı alanlarda doktorasını son 2 yıl içinde tamamlamış olan 10 yabancı uyrukluya Türkiye’deki üniversitelerde araştırma yapma imkânı tanınmıştır.
2022
Spor Dostu Kampüs Projesi
Gençlik ve Spor Bakanlığı ile Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Başkanlığı arasında 30 Ekim 2019 ve 29 Kasım 2022 tarihlerinde olmak üzere iki protokol imzalanmıştır. Bu protokoller ile yükseköğrenim gören öğrencilerin eğitsel, sanatsal, sosyal, kültürel, sportif faaliyetler ile gönüllülük faaliyetlerinin geliştirilmesi; Millî değerler konusunda farkındalık oluşturulması, bağımlılıkla mücadele, akran öğrenmesi, sosyal sorumluluk, gönüllülük algılarının güçlendirilmesi amaçlanmaktadır. Bu kapsamda, akademik, sosyal, kültürel, sportif açıdan öğrencilerin gelişimine tam katkı sunan, üniversitelerimiz Spor Bilimleri Fakültelerinde öğrenim gören öğrenciler haricinde diğer öğrencilerimizin de düzenli spor, fiziksel aktivite ve egzersiz yapmalarını desteklemek ve kampüslerimizin olanaklarını genişletme amacıyla üniversitelerimizde “Spor Dostu Kampüs Projesi” hayata geçirilecektir.
Sürdürülebilir ve İklim Dostu Kampüs Projesi
04 Ekim 2022’de Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Başkanlığı koordinasyonunda başta devlet üniversiteleri olmak üzere tüm üniversitelerde yer seçimi, tasarım, inşaat, işletme, bakım, tadilat, yıkım ve atıkların bertarafını kapsayan yaşam döngüsü boyunca sürdürülebilir, enerji verimli, doğayla uyumlu ve çevreye asgari düzeyde zarar veren kampüslerin oluşturulması, bu alanda duyarlılık ve farkındalığa yönelik çalışmaların gerçekleştirilmesi; üniversitelerde enerji kaynaklarının ve enerjinin verimli ve etkin kullanılması, israfın önlenmesi ve yenilenebilir enerji kullanımının sağlanması ile enerji Malîyetinin bütçe üzerindeki yükünün hafifletilmesi, sıfır atık uygulamalarının yaygınlaştırılması, çevrenin korunması, üniversitelerin sürdürülebilir ve iklim dostu kampüs dönüşümü sürecinde gerekli finansman araçlarına erişimi konusunda desteklenmesi yönünde, taraflar arasında işbirliği konularının belirlenmesi ve uygulanması amacıyla Başkanlığımız ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı arasında gerçekleştirilen Sürdürülebilir ve İklim Dostu Kampüs Oluşturulması Alanında İş Birliği Protokolü imzalanmıştır. Protokol kapsamında ilk etapta YÖK Yürütme Kurulu tarafından 11 pilot üniversite belirlenmiştir.
Organize Sanayi Bölgelerinde Kurulan Meslek Yüksekokulları
7033 sayılı Kanun’un 15’inci maddesiyle, organize sanayi bölgelerinde kurulan meslek yüksekokullarına öğrenci başına eğitim desteği sağlanması için yasal bir düzenleme yapılmıştır. Bu düzenleme, Meslek Yüksek Okullarının (MYO) OSB’lerde açılmasını teşvik etmek ve sanayi ile etkileşimde olan bir insan kaynağı yetiştirmeyi amaçlamaktadır. YÖK, destek alan MYO’ların performansını izlemek için çeşitli göstergeler belirlemiş ve bu göstergeler üzerinden her yıl değerlendirmeler yapılmaktadır. 2022 yılında, alanında yetkin akademisyenler tarafından “OSB’lerde Kurulan MYO Genel Değerlendirme Raporu” hazırlanarak kamuoyuna sunulmuştur.
Üstün Başarı Ödülleri
Üniversitelerdeki bilimsel araştırma ile gerçekleştirilen çalışmaları, projeleri, tezleri ve topluma hizmet faaliyetlerini teşvik etmek amacıyla, YÖK tarafından 2017-2018 eğitim ve öğretim yılında ilk kez hayata geçirilmiştir. Her yıl Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde gerçekleşen ilgili yılın akademik açılış töreninde ödülü almaya hak kazananlara Cumhurbaşkanı tarafından üstün başarı ödülü verilmektedir.
Yükseköğretimin misyonuna uygun, özgün, yenilikçi ve üstün nitelikli her türlü bilimsel araştırma ve çalışmalar ile gerçekleştirilen bilimsel etkinlikler, desteklenen ve/veya yürütülen bilimsel araştırma-geliştirme projeleriyle ilgili çalışma ve uygulamaları teşvik etmek üzere Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı tarafından verilen YÖK Üstün Başarı Ödülleri; bireysel, kurumsal, özel alan ve özel ödül olmak üzere 4 kategoride verilmektedir. Detaylı bilgiye https://odul.yok.gov.tr/ web sayfasından ulaşılabilir.