12. EĞİTİM DESTEĞİ VE REHBERLİK

Türk millî eğitim sisteminde özel eğitim hizmetleri ile rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri MEB tarafından yürütülür. Özel eğitim; özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin eğitim ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak için yetiştirilmiş personel, geliştirilmiş eğitim programları ve yöntemleri, bu bireylerin tüm gelişim alanlarındaki özellikleri ile akademik disiplin alanlarındaki yeterliliklerine dayalı olarak uygun ortamlarda sürdürülen eğitimdir.

Özel eğitim ihtiyacı olan bireyler için mecburi eğitim okul öncesi dönemden başlayarak ortaöğretimi de kapsayacak şekilde düzenlenmiş olup özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin genel ve meslekî eğitim haklarına yönelik usul ve esaslar Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği ile düzenlenir. Ayrıca, kaynaştırma/bütünleştirme uygulamaları yoluyla eğitimlerine devam eden öğrenciler ile ilgili yürütülecek eğitim hizmetlerinde Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği hükümleri ile özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerin kayıtlı bulundukları okul/kurumda uygulanan mevzuat hükümleri birlikte uygulanır.

Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri; kendini tanıyan, kendine sunulan eğitsel ve meslekî fırsatları değerlendirebilen, sorumluluk alabilen bireyler yetiştirilmesini ve bireylerin toplum içinde sağlıklı bir şekilde yaşamlarını sürdürebilmeleri için sosyal duygusal, akademik ve kariyer gelişimlerini desteklemeyi amaçlar (Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği).

Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre Rehberlik ve Araştırma Merkezlerinde (RAM) kurulan özel eğitim değerlendirme kurulları bireylerin eğitsel değerlendirme ve tanılamasını yapar. Tanılama sonucunda ihtiyaçlarına uygun eğitim ortamına yerleştirme kararı verilen bireyler için her tür ve kademede kaynaştırma/bütünleştirme uygulamaları yoluyla eğitim hizmeti verilir. Bu bireyler için özel eğitim okul ve kurumları açılır. Bu kapsamda görme, işitme, bedensel, zihinsel yetersizliği, Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) olan ve özel yetenekli bireylere eğitim hizmeti verilir. Ayrıca zorunlu eğitim çağında olan ve sağlık problemleri nedeniyle okula devam edemeyen bireyler için evde ya da hastanede eğitim hizmetleri sunulur.

Özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin en az sınırlandırılmış ortamda eğitim almaları esastır. Öncelikle tipik gelişim gösteren akranlarının devam ettiği sınıflarda tam zamanlı/ kaynaştırma olmak üzere, özel eğitim sınıflarında yarı zamanlı kaynaştırma olmak üzere, gündüzlü ve/veya yatılı özel eğitim okullarında/kurumlarında da eğitimlerine devam etmeleri yönünde tedbirler alınır.  

36 ayını tamamlayan özel eğitim ihtiyacı olan çocuklar için okul öncesi eğitim zorunludur. Bu çocuklara yönelik erken çocukluk eğitim hizmeti il veya ilçe özel eğitim hizmetleri kurul kararı ile özel eğitim okulları, okul öncesi eğitim kurumları, bünyesinde ana sınıfı bulunan eğitim kurumları ile çocuk ve ailenin ihtiyaçları doğrultusunda evlerde de yürütülür.

Özel Öğretim Kurumları Kanunu kapsamında özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin eğitsel değerlendirme ve tanılama sonuçlarına göre Bakanlığa bağlı özel eğitim okullarında ve özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde destek eğitim hizmetleri verilir. Bu kapsamdaki destek eğitim hizmetlerinin giderleri MEB tarafından karşılanır.  

Özel eğitim okul ve kurumlarının eğitim ve öğretim programları, ders kitapları, eğitim araç-gereçleri hazırlama çalışmaları MEB tarafından ilgili bakanlıklarla iş birliği içinde gerçekleştirilir.

Eğitim kurumlarında rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri; gelişimsel ve önleyici, iyileştirici ve destek hizmetler esas alınır. Ayrıca bireysel ve grupla psikolojik danışma ve rehberlik, psikoeğitim programı uygulama, akran temelli çalışmalar, bireyi tanıma tekniklerini uygulama, seminer, panel, konferans, kurs ve gezi düzenleme, sınıf rehberliği çalışmaları ile yayın hazırlama gibi faaliyetler yürütülür. Öğrencilerin bir bütün olarak gelişimlerini desteklemek ve gelişimlerini olumsuz yönde etkileyebilecek risk etmenlerini azaltmak, koruyucu etmenleri artırmak amacıyla sunulan hizmetler:

Gelişimsel ve önleyici hizmetler: Sınıf rehberlik programı ile sosyal duygusal, akademik ve kariyer gelişim alanlarında öğrenciyi uygun eğitim kurumuna, alana, mesleğe, okul içi ya da okul dışı sosyal ve kültürel etkinliklere yönlendirir.

İyileştirici hizmetler: Öğrencilerin sosyal duygusal, akademik ve kariyer gelişimleri desteklenir, kendilerini keşfetmeleri, duygusal, düşünsel, davranışsal düzeyde kapasitelerinin güçlendirilmesi, iyileştirme ve geliştirme amacıyla bireysel ve grupla psikolojik danışma yapılır. Zorlu yaşam olaylarında öğrenci, aile ve öğretmenlere psikolojik ve sosyal destek sağlanır. İhtiyaç duyulması halinde farklı alanlardaki uzman kişi, kurum veya kuruluşlara yönlendirilir.

Destek hizmetler: Öğrencinin gelişimini desteklemek için öğretmen, veli, yönetici ve okul içerisinde öğrenci ile iletişimde olan diğer kişilere müşavirlik eder.  

Öğretim kademelerine göre rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri:

• Okul öncesinde; çocuğun kendini tanıması, sosyalleşmesi, özgüven geliştirmesi, sınırlarını keşfet-mesi, okula uyum sağlaması, yetenek ve ilgi alanları hakkında farkındalık kazanması,
• İlkokulda; öğrencinin okula uyum sağlaması, bilişsel beceriler kazanması, kendini tanıması, özgü-ven geliştirmesi, duyguları tanıma ve ifade etme, arkadaş edinme, problem çözme gibi becerileri kazanması,
• Ortaokulda; öğrencinin arkadaşlık kurma, karar verme, sorumluluk alma ve çatışma çözme becerile-ri kazanması, ergenlik dönemindeki değişimlere uyum sağlaması, kendine uygun çalışma becerileri geliştirmesi, ilgi, yetenek ve kişilik özellikleri ile güçlü ve zayıf yönlerini fark ederek üst öğrenim kurumlarına yönelmesi,
• Ortaöğretimde; öğrencinin sağlıklı bir kimlik oluşturması, ergenlik dönemindeki değişimlere uyum sağlaması, değerlerini fark etmesi ve kendi değerleri ile toplumsal değerler arasında bağ kurabil-mesi, verimli, sistemli ve planlı çalışma alışkanlığı kazanması, kariyer hedefleri doğrultusunda üst öğrenim, meslek ve iş alanlarına yönelmesi,

• Hayat boyu öğrenme kurumlarında bireylerin meslekî gelişimlerini desteklemek ve kariyer hedef-lerine ulaşmalarına yardımcı olmak için çeşitli çalışmalar yürütülür. MEB Hayat Boyu Öğrenme Kurumları Yönetmeliği kapsamında yürütülen çalışmalar şunlardır:
  ►     Kurumlar, farklı meslek seçeneklerini tanıtarak bireylerin bu meslekler hakkında daha fazla bilgi sahibi olmalarına yardımcı olur. Meslek fuarları, seminerler ve atölye çalışmaları gibi etkinlikler düzenleyebilir.
  ►    Bireylerin, uzun vadeli kariyer hedefi belirlemelerine ve bu hedefe ulaşmak için gerekli adımları planlamalarına destek verilir. Bireylere iş değişikliği, kariyer ilerlemesi veya yeniden eğitim gibi durumlarda rehberlik edilir.
  ►    Kursu tamamlayan kursiyerlere, iş ilanları ve kariyer fırsatları hakkında bilgi verilir. İş başvuru  su sürecine yönelik özgeçmiş oluşturma, mülakat teknikleri gibi iş arama becerilerini geliştirme

  

  ye yönelik eğitimler sunulur ve istihdam süreçleri takip edilir.

• Yükseköğretim kurumlarında, lisans düzeyinde yürütülen “Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Programı”nın amacı; alanın kuramsal bilgilerine sahip, insan iyi oluşuna duyarlı, yaşamı ge- lişimsel bir süreç olarak kavramsallaştırabilen, bireysel ve toplumsal farklılıklara saygısı, merakı ve anlayışı olan ve toplumun çeşitli kesimleriyle çalışabilecek esnekliğe sahip meslek elemanları yetiştirmektir.

Günümüzde tüm bireylerin eğitim ve çalışma hayatıyla doğrudan ya da dolaylı olarak bağlantısı vardır. Dolayısıyla eğitim konusundaki destek ve rehberlik tüm bireyler için gereklidir. TYÇ eğitim ve çalışma hayatıyla bağ kurar. TYÇ, bireyin örgün, yaygın veya serbest öğrenme ortamlarında edindiği öğrenme kazanımlarının sorumlu bir kurum tarafından tanınması sonucu düzenlenen ve kalite güvencesi sağlanmış tüm yeterlilikleri kapsar. Bu yeterlilikler başlıca, MEB tarafından düzenlenen diplomalar, kalfalık ve ustalık belgeleri; yükseköğretim kurumlarınca düzenlenen diploma ve sertifikalar, MYK tarafından düzenlenen Meslekî Yeterlilik Belgeleri ile uluslararası sözleşmeler ve ulusal mevzuat gereğince yetkili kurum ve kuruluşlar tarafından düzenlenen sertifika ve belgelerdir. Bir yeterliliğin TYÇ’de yer alması; Türkiye’de düzenlenen yeterliliklere ve yeterlilikler hakkındaki genel bilgilere Türkiye Yeterlilikler Veri Tabanı’ndan (TYVT) erişilebilmektedir. Bir yeterliliğin TYÇ’de yer alması Şekil 18’de yer alan alanlarda yeterlilikleri sağladığı anlamına gelmektedir. 

Ülkemiz, TYÇ kapsamında yer alan ve MEB, Yükseköğretim Kurumları, MYK gibi farklı sorumlu kurumlar tarafından düzenlenen diploma, sertifika ve belgelere ilişkin genel bilgilerin Türkçe ve İngilizce olarak sunulduğu çevrim içi bir platform olan TYVT’yi geliştirmiştir. TYVT’de, yeterliliğin adı ve öğrenme kazanımlarına dayalı tanımı, sorumlu kurum, TYÇ ve AYÇ seviyeleri, ISCED ve ISCO kodları, geçerlilik tarihi, giriş şartları, edinme yolları ve gerekli web adresleri sunulmaktadır.

TYVT, Avrupa Komisyonu tarafından geliştirilen ve yönetilen, Avrupa Beceriler, Yetkinlikler, Yeterlilikler ve Meslekler Sınıflandırması (ESCO) Portalıyla da ilişkilendirilecektir. Böylece, ulusal kamuoyunun yanı sıra diğer ülke vatandaşları da ülkemizde sunulan yeterliliklere dolayısıyla öğrenme fırsatlarına ilişkin bilgilere kolaylıkla ulaşacaktır. Ayrıca, vatandaşlarımızın eğitim veya istihdam talebiyle başvurduğu diğer ülkelerin kurumları, ülkemizdeki yeterliliklere ilişkin İngilizce olarak sunulan şeffaf bilgilere rahatlıkla erişecek ve bu sayede yeterliliklerin anlaşılırlığı ile güvenilirliği artacaktır. Düzenli olarak güncellenecek olan TYVT’ye http://portal.tyc.gov.tr/ adresinden ulaşılabilmektedir. 

Kaynaştırma/bütünleştirme uygulamaları kapsamında özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin, diğer resmî ve özel kurum ve kuruluşlarla yapılacak iş birliği çerçevesinde yaygın eğitim programlarından yararlanmaları sağlanır. Yaygın eğitim hizmetlerinden yararlanan özel eğitim ihtiyacı olan kursiyerlerin kurumlara ulaşımları MEB Taşıma Yoluyla Eğitime Erişim Yönetmeliği hükümleri doğrultusunda ücretsiz sağlanır.

Yükseköğretimde özel eğitim hizmetleri; ortaöğretimlerini tamamlayan özel eğitim ihtiyacı olan bireyler; RAM tarafından yükseköğretime yönlendirilirler.

Özel eğitim ile rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri ülkemizde, 1 No.lu Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesine göre MEB Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Çalışmalar T.C. Anayasası, Engelliler Hakkında Kanun, Çocuk Koruma Kanunu, Millî Eğitim Temel Kanunu, 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği, Okul Öncesi ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği, Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği, MEB Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği, Açık Öğretim Kurumları Yönetmeliği, Hayat Boyu Öğrenme Kurumları Yönetmeliği kapsamında yürütülmektedir.