9.6. Yükseköğretimde Görev Yapan Akademik Personelin Hizmet Koşulları
9.6.1. Planlama Politikası
2023-2024 akademik yılı itibariyle Türkiye yükseköğretiminde 129 devlet, 75 vakıf üniversitesi ve 4 vakıf meslek yüksekokulu bulunmaktadır. Ülke genelinde devlet üniversitelerinde 152.834 diğer üniversitelerde 30.776 öğretim elemanı olmak üzere toplamda 183.610 öğretim elemanı bulunmaktadır (MEB 2025 Yılı Bütçe Raporu).
9.6.2. Mesleğe Giriş
Öğretim elemanlarının atanma koşulları şunlardır:
Doktor Öğretim Üyesi: Yükseköğretim Kanun’un 23. maddesine göre atanır. Buna göre; bir üniversite biriminde açık bulunan doktor öğretim üyeliği kadrosu, doktora veya ilgili sanat yeterliliğine sahip olan isteklilerin başvurması için rektörlükçe ilan edilir. Atama, rektör tarafından en çok dört yıl süre ile yapılır. Görev süresi sona erenler belirlenen şartları sağlamaları halinde yeniden atanabilirler.
Doçent: Üniversitelerarası Kurulca yeterli yayın ve çalışmaya sahip olduğuna karar verilen adaya doçentlik ünvanı verilir. Yükseköğretim Kanunu’na göre, yükseköğretim kurumları tarafından ilan edilen doçent kadrolarına, doçent ünvanını almış kişiler başvurur. Üniversiteler ek koşullar belirleyebilir. Müracaat eden adayların durumlarını inceleyerek birer rapor hazırlamak üzere rektör tarafından üç profesör görevlendirilir. Rektör raporları göz önünde tutarak, atamayı yapar.
Profesör: Profesörlüğe yükseltilme ve atama için doçent ünvanını aldıktan sonra ilgili bilim alanında beş yıl çalışmış olmak ve ilgili bilim alanında yayınlar üretmiş olma şartları aranır. Bir üniversitede açık bulunan profesör kadroları, rektörlük tarafından ilan edilerek duyurulur. Profesörlük kadrosuna başvuran adayların durumlarını ve bilimsel niteliklerini tespit eden raporları hazırlamak için üniversite yönetim kurulunca en az üçü başka üniversitelerden olmak üzere bilim alanıyla ilgili en az beş profesör seçilir. Rektör hazırlanan raporları göz önünde bulundurarak atamayı yapar.
Diğer öğretim elemanları; öğretim görevlileri ve araştırma görevlileridir.
Öğretim görevlileri: Yükseköğretim kurumlarında okutulan dersleri vermek, uygulama yapmak veya yaptırmakla yükümlü olan öğretim elemanıdır. En az tezli yüksek lisans derecesi gereklidir. Atamalar en fazla iki yıl süreyle yapılır. Bunların yeniden atanmaları mümkündür. Bu takdirde ilk atama usulü uygulanır. Konservatuvarlar ile meslek yüksekokullarına gerektiğinde sürekli olarak öğretim görevlisi atanabilir.
Araştırma Görevlileri: Yükseköğretim kurumlarında yapılan araştırma, inceleme ve deneylerde yardımcı olan ve yetkili organlarca verilen ilgili diğer görevleri yapan öğretim elemanıdır. Araştırma görevlisi kadrosuna başvurabilmek için sınavın yapıldığı yılın ocak ayının birinci günü itibarıyla otuz beş yaşını doldurmamış olmak gerekir. Rektörün onayı ile araştırma görevlisi kadrolarına en çok üç yıl süre ile atanırlar; atanma süresi sonunda görevleri kendiliğinden sona erer, aynı usulle yeniden atanabilirler.
Yabancı Uyruklu Öğretim Elemanları: Rektörlük onayıyla atanırlar. Yükseköğretim kurumlarında sözleşme ile görevlendirilecek yabancı uyruklu öğretim elemanı sayısı, dolu öğretim elemanı kadrosu sayısının %2’sini geçemez. Çalışma izinleri YÖK ve ÇSGB tarafından verilir. Bunlar, öğretim görevleri bakımından, bu kanunda aylıklı öğretim elemanları için konulmuş olan hükümlere tabidirler.
Doktora Sonrası Araştırmacı İstihdamı: Devlet üniversitelerinde AR-GE, yenilik veya tasarım projelerinde görev alan ya da öğretim üyelerinin yürüttükleri bu nitelikteki projelere yardımcı olmak üzere, doktora ile tıpta, diş hekimliğinde, eczacılıkta ve veteriner hekimlikte uzmanlık veya sanatta yeterlik eğitimi sonrasındaki yedi yıl içerisinde kalmak kaydıyla en fazla üç yıl süre ile giderleri özel bütçeden karşılanmak üzere sözleşmeli olarak doktora sonrası araştırmacı istihdam edilebilir. Bu kapsamda istihdam edilecek personel sayısı ilgili yükseköğretim kurumunun dolu öğretim elemanı kadrosu sayısının %2’si ile sınırlıdır.
Doktora Derecesine Sahip Türk veya Yabancı Uyruklu Nitelikli Araştırmacıların Yükseköğretim Kurumlarında Kısmi Zamanlı Görevlendirilmesi: Uluslararası veya kamu araştırma kurumlarında fiilen çalışan doktora derecesine sahip Türk veya yabancı uyruklu nitelikli araştırmacılar; kendi talepleri, ilgili kurumların karşılıklı mutabakatı ve YÖK’ün onayı ile giderleri özel bütçeden karşılanmak üzere yükseköğretim kurumlarında süresi bir yılı geçmemek üzere kısmi zamanlı görevlendirilebilirler. Bu şekilde görevlendirilenlerin bilimsel yayın ve çalışmaları dikkate alınarak görev süreleri aynı usulle uzatılabilir. Bu kapsamda görevlendirilebilecek personel sayısı ilgili yükseköğretim kurumunun dolu öğretim elemanı kadrosu sayısının %2’si ile sınırlıdır.
9.6.3. Meslekî Durum
Türkiye’deki yükseköğretim kurumlarında çalışan öğretim elemanlarından doçent ve profesörler daimi statüde istihdam edilirler. Diğer öğretim elemanları (doktor öğretim üyeleri, öğretim görevlileri, araştırma görevlileri) süreli olarak atanırlar. Süreleri bittiğinde yeniden atanabilirler.
9.6.4. Maaşlar
Yükseköğretim kurumlarında çalışan öğretim elemanlarının maaşlarının belirlenmesinde de 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’ndaki gösterge tablosu ve katsayılar dikkate alınır. Maaşların hesabında ayrıca, 2914 sayılı Yükseköğretim Personel Kanunu’nda yer alan sınıflandırma, dereceler ve ek gösterge rakamları dikkate alınır. Öğretim elemanlarına yapılan temel maaş ödemesi dışında, öğretim elemanlarının ünvanları, ders yükleri, görev yerleri, yöneticilik görevleri vb. unsurlar dikkate alınarak bazı ek ödemeler yapılır Yükseköğretim öğretim elemanları da 657 sayılı yasa kapsamında diğer devlet memurlarına sağlanan yabancı dil tazminatı ve sosyal haklardan yararlanırlar.
9.6.5. Çalışma Süresi ve Tatiller
Öğretim üyelerinin maaş karşılığı olarak okutmakla yükümlü oldukları haftalık ders yükü 10 saat, öğretim görevlilerinin ise 12 saattir. Yükseköğretim kurumlarının uygulamalı birimlerinde görev yapacak olan öğretim görevlileri için ders yükü aranmaz ve bunlara ders ücreti ödenmez. Öğretim elemanları yıllık izinlerini, normal olarak, öğrenime ara verilen zamanlarda kullanırlar. Diğer izinler ise Devlet Memurları Kanunları hükümlerine göre yürütülür.
9.6.6. Terfi, İlerleme
Yükseköğretim kurumlarında, öğretim elemanlarının yükselmeleri Yükseköğretim Kanunu ile bu kanuna dayanılarak çıkarılan Öğretim Üyeliğine Yükseltilme ve Atanma Yönetmeliği’ne göre yükseköğretim kademesinde üç kariyer basamağı bulunmaktadır. Bunlar; doktor öğretim üyeliği, doçentlik ve profesörlük olup ilgili kanun ve yönetmelikte doktor öğretim üyeliğine, doçentliğe ve profesörlüğe yükseltilmede aranacak asgari ölçütler belirlenmiştir. Ayrıca her üniversite, bu ölçütleri esas alarak ek ölçütler öngören düzenlemeler yapmaktadır. Yükseköğretim içindeki akademik yöneticilik pozisyonları (rektörlük, dekanlık, müdürlük, bölüm başkanlığı vb.) gerekli koşulları taşıyan tüm öğretim üyelerine açıktır.
9.6.7. Emeklilik ve Emekli Maaşları
Üniversite öğretim üyeleri için emeklilik azami yaş haddi 67 olarak belirlenmiş olup, sözleşme tarihi itibarıyla öğretim üyesi kadrolarında bulunanlardan yükseköğretim kurumunun teklifi ve YÖK’ün onayı ile emeklilik yaş hadlerini doldurdukları tarihten itibaren 75 yaşını geçmemek üzere emeklilik veya yaşlılık aylığı bağlanıncaya kadar birer yıllık sürelerle sözleşmeli olarak çalıştırılabilirler.