6.1. Ortaöğretimin Örgütlenmesi
6.1.1. Kurum Türleri
Ortaöğretim kurumları fen liseleri, sosyal bilimler liseleri, Anadolu liseleri, güzel sanatlar liseleri, spor liseleri, Anadolu imam hatip liseleri, mesleki ve teknik Anadolu liseleri, çok programlı Anadolu liseleri, mesleki eğitim merkezleri, özel eğitim meslek liseleri, özel özel eğitim meslek liseleri, özel eğitim meslek okulları eğitim kampüslerinden ve bünyesinde özel ortaöğretim programı uygulanan Araştırma Geliştirme Eğitim ve Uygulama Merkezi (ARGEM)’den oluşur. Ortaöğretim kurumlarının açılması, kapatılması ve ad verilmesine ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir (MEB Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği).
6.1.2. Coğrafi Erişilebilirlik
T.C. Anayasasının 42. Maddesine göre kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz. Eğitimde fırsat eşitliğini sağlamak için öğrenciler Millî Eğitim Bakanlığına Bağlı Resmî Okullarda Yatılılık, Bursluluk, Sosyal Yardımlar ve Okul Pansiyonları Yönetmeliği ile Millî Eğitim Bakanlığı Taşıma Yoluyla Eğitime Erişim Yönetmeliği esaslarına göre okul pansiyonu ve öğrenci taşıma uygulamalarıyla desteklenmektedir.
Taşıma Yoluyla Eğitime Erişim Yönetmeliği kapsamında öğrencilerin taşıma kapsamına alınmasında; toplu taşıma hizmeti bulunmaması yanında öğrencinin yerleşim yerinde eğitim ihtiyacını karşılayacağı türde eğitim kurumu bulunmaması veya bu kurumların kapalı olması şartları birlikte aranmaktadır. Bununla birlikte, öğrencileri taşıma kapsamında olmayan yerleşim birimlerindeki okulların/pansiyonların; güçlendirmeye alınması, yıkılıp yeniden yapılması, yangın, sel, deprem gibi doğal afete uğraması durumlarında, bu yerleşim yerlerinde ikamet eden öğrenciler de öğrenci taşıma uygulaması kapsamında ücretsiz olarak taşınabilmektedir.
Ortaöğretim kurumlarında, ailesi maddi imkânlardan yoksun ve başarılı öğrencilere Bakanlıkça belirlenen kontenjan çerçevesinde ayrıca parasız yatılılık desteği sağlanmaktadır. Parasız yatılılık desteği; karşılıksız barındırma, harçlık ve sosyal yardımları içermektedir.
6.1.3. Kabul Şartları ve Okul Seçimi
Ortaokul veya imam hatip ortaokullarının sekizinci sınıflarında öğrenim gören öğrencilerin ortaöğretime geçişi merkezi yerleştirme ve yerel yerleştirme şeklinde yapılmaktadır: Bakanlıkça yapılan merkezî sınavla öğrenci alan fen liseleri, sosyal bilimler liseleri, proje uygulayan eğitim kurumları ile mesleki ve teknik Anadolu liselerinin Anadolu teknik programlarına öğrencilerin yerleştirilmesi tercihler doğrultusunda merkezî sınav puanı üstünlüğüne göre yapılmaktadır.
Merkezi sınava katılım isteğe bağlıdır. Sınav, sözel ve sayısal olmak üzere iki bölümden oluşur. Sözel bölümde Türkçe, din kültürü ve ahlâk bilgisi, T.C. inkılâp tarihi ve Atatürkçülük ile yabancı dil; sayısal bölümde ise matematik ve fen bilimleri alanlarından sorular yer alır. Sınav aynı gün içerisinde iki oturum hâlinde uygulanmaktadır. Sınav tarihi, yeri, uygulanması ve diğer hususlar her yıl Bakanlıkça hazırlanan kılavuzda belirtilir (Millî Eğitim Bakanlığı Ortaöğretime Geçiş Yönergesi).
Merkezi sınavla öğrenci alan okullar ve okul programları dışında diğer okul ve programlara okulların türü, kontenjanı ve ortaöğretim kayıt alanı ile öğrencilerin ikamet adresleri, okul başarı puanları, devam-devamsızlık kriterleri, kılavuzla belirlenen usul, esaslar ve öğrenci tercihleri doğrultusunda yerel yerleştirme ile yapılmaktadır. Bununla birlikte yetenek sınavı puanıyla öğrenci alan okullar da bulunmaktadır.
Ortaöğretim kurumlarına geçişle ilgili başvuru, tercih, yerleştirme ve kayıtlara ilişkin açıklamalar Yönergede ve her yıl Bakanlıkça yayımlanacak kılavuz/kılavuzlarda belirtilir. Ayrıca elektronik ortamda yayımlanarak kamuoyuna duyurulur.
Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği’nin 21. Maddesine göre ortaöğretim kurumlarına kaydolmak için ortaokulu veya imam hatip ortaokulunu bitirmiş ve öğretim yılının başlayacağı tarihte 18 yaşını bitirmemiş olma, meslekî eğitim merkezi programına kayıt olacaklarda 14 yaşını doldurmuş olma şartı aranır. Yaş şartını taşımayan öğrencilerin örgün ortaöğretim kurumlarına kayıtları yapılmaz. Öğrenimine ara vermemiş olanlarda yaş şartı aranmaz. Ancak 22 yaşını tamamladığı eğitim ve öğretim yılının sonunda sorumluluk sınavlarına girerek okuldan mezun olabilecek durumda olanlar hariç olmak üzere okuldan mezun olamayanların ilişiği kesilerek açık ortaöğretim kurumlarına veya meslekî eğitim merkezine yönlendirilir. Ancak meslekî ve teknik ortaöğretim kurumları bünyesinde bulunmayan bağımsız meslekî eğitim merkezine kayıt ve ilişik kesmeye ilişkin hususlarda meslekî eğitim merkezi programına kayıt olacaklarda 14 yaşını doldurmuş olma şartı hariç yaşla ilgili diğer hükümler uygulanmaz.
Ayrıca Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nin 34. Maddesine göre, özel eğitim programı uygulayan ortaöğretim kurumları ile bu programların uygulandığı özel eğitim sınıflarına 27 yaşından gün almamış özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin kayıtları yapılır.
Kayıtlar, öğrencinin e-Okul/e-Mesem sistemi veya denklik belgesindeki bilgilerine göre yapılır. Evli olanların kayıtları yapılmaz, öğrenci iken evlenenlerin okulla ilişiği kesilerek kayıtları e-Okul/e-Mesem üzerinden Açık Öğretim Lisesine, Meslekî Açık Öğretim Lisesine veya Açık Öğretim İmam Hatip Lisesine gönderilir.
6.1.4. Yaş Düzeyleri ve Öğrencilerin Gruplandırılması
Ortaöğretim 12 yıllık zorunlu eğitimin son kademesini oluşturur. Ortaöğretim kurumları hazırlık sınıfları hariç dört yıllık eğitim ve öğretim veren, resmî ve özel örgün eğitim kurumlarıdır. Ortaöğretim kademesi teorik olarak 14 yaşında başlar. Ortaöğretim kurumlarına kaydolmak için ortaokulu veya imam hatip ortaokulunu bitirmiş ve öğretim yılının başlayacağı tarihte 18 yaşını bitirmemiş olma şartı aranır.
Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği’nin 41. Maddesinin ikinci fıkrası kapsamında olan öğrenciler Açık Öğretim Lisesi, Meslekî Açık Öğretim Lisesi veya Açık Öğretim İmam Hatip Lisesine kayıt yaptırabilirler. Öğrenimine ara vermemiş olanlarda yaş sınırı aranmaz ancak 22 yaşını tamamladığı eğitim öğretim yılının sonunda sorumluluk sınavlarına girerek okuldan mezun olacaklar hariç olmak üzere okuldan mezun olamayanların ilişiği kesilerek açık öğretim kurumlarına veya meslekî eğitim merkezlerine yönlendirilir (Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği).
Merkezi sınav puanıyla öğrenci alan okul/program/alanlar ile spor liseleri ve güzel sanatlar liselerinde bir şubeye alınacak öğrenci sayısı 30’dur. Anadolu liselerinde, Anadolu imam hatip liselerinde, meslekî ve teknik Anadolu liselerinin Anadolu meslek programlarında, çok programlı Anadolu liselerinde, meslekî ve teknik eğitim merkezlerinde ve meslekî eğitim merkezlerinde ise bir şubeye alınacak öğrenci sayısının 34 olması esastır. Ancak öğrenci kayıt alanındaki öğrenci sayısının yoğunluğu ve zorunlu hâllerde okulun fiziki şartları da dikkate alınarak bu sayı 40’a kadar artırılabilir.
6.1.5. Ders Yılının Düzenlenmesi
Ders yılı iki döneme ayrılır ve her dönemde bir ara tatil yapılır. Ders yılının başlaması, ara tatiller, yarıyıl tatili, yaz tatili ile ders kesimi tarihleri Bakanlıkça belirlenir. Ders yılının 180 iş gününden az olmaması esastır.