13.7. Karşılıklı Anlaşmalar ve Dünya Çapında İş Birliği
13.7.1. Karşılıklı Anlaşmalar
Farklı ülkelerle eğitim alanında yürütülen müzakereler sonucunda anlaşma, protokol, mutabakat zaptı okul/üniversite anlaşması vb. metinler imzalanmaktadır. Bu kapsamda yükseköğretim alanında 107 mutabakat zaptı imzalanmıştır. Hâlihazırda 2025 yılı itibarıyla Türkiye’de 336.291 yabancı öğrenci bulunmaktadır. MEB sorumluluk alanında ise 2025 Mart itibarıyla 127 ülke ile 344 kültürel iş birliği anlaşması, eğitim iş birliği anlaşması, protokol, mutabakat zaptı vb. imzalanmıştır. Bu anlaşmalardan 125 ülke ile imzalanan toplam 321 anlaşma Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 2024 yılında 5 ülke ile 5 anlaşma imzalanmıştır. 2025 Mart ayı itibarıyla 91 ülke ile de 109 iş birliği anlaşması, mutabakat zaptı, kültürel değişim programı ve protokollere dair müzakereler devam etmektedir.
13.7.2. Dünya Çapındaki Program ve Organizasyonlarda İş Birliği ve Katılım
Ekonomik İş Birliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD)
Türkiye, OECD’nin yirmi kurucu üyesinden biri olarak OECD’nin eğitim ile ilgili çalışmalarına aktif şekilde katılmakta ve katkı sağlamaktadır. MEB, OECD’de eğitim çalışmalarına ilişkin önemli kararların alındığı Eğitim Politikaları Komitesi (EDPC) ve Eğitimi Araştırma ve Yenilik Merkezi (CERI) Yönetim Kurulunda temsil edilmektedir. Ayrıca MEB, Uluslararası Öğrenci Başarılarını Değerlendirme Programı (PISA), Uluslararası Öğretme ve Öğrenme Araştırması (TALIS) ve Eğitim Sistemleri Göstergeleri (INES) çalışmalarında yer almaktadır.
Uluslararası Öğrenci Başarısını Değerlendirme Programı (PISA)
OECD tarafından yapılan 15 yaş grubu öğrencilerinin okuma, matematik ve fen bilimleri alanlarında edindikleri bilgi ve becerileri kullanabilme düzeylerini saptamayı amaçlayan ve 3 yılda bir düzenlenen PISA uygulamalarına Türkiye 2003 yılından itibaren katılmaktadır.
Uluslararası Öğretme ve Öğrenme Anketi- TALIS
TALIS, OECD tarafından yürütülmektedir. Üye ülkelerin uyguladıkları eğitim politikalarını öğrenmeye yardımcı olmayı, ülkeler arası analiz yapmayı sağlayarak onların karşılaştıkları benzer sorunları belirlemeyi amaçlayan bir anket çalışmasıdır. 5 yılda bir uygulanmaktadır. Türkiye bu projeye 2008 ve 2018 yıllarında katılmıştır. TALIS 2024 çalışması; erken çocukluk dönemi eğitimi, temel eğitim, ortaokul ve lise eğitimi seviyelerinde uygulanmaktadır. Ankete katılan ülkelerin ortaöğretim eğitimi seviyesinde katılımları zorunludur. Diğer seviyelerdeki katılım ülkelerin tercihlerine bırakılmıştır. Türkiye, tüm eğitim seviyelerinde ankete katılım sağlamaktadır. TALIS 2024 döngüsünün saha çalışması Mart 2023’te tamamlanmıştır. Ana çalışmanın 2025-2026 yılları arasında yapılması planlanmaktadır.
Eğitim Sistemleri Göstergeleri (INES) Programı
MEB tarafından INES programı kapsamında eğitim verileri uluslararası standartlara uygun olarak derlenmekte ve OECD, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) ve Avrupa İstatistik Ofisi (EUROSTAT) yayınlarında ve veri tabanlarında yer almak üzere OECD’ye iletilmektedir.
Uluslararası Eğitim Başarılarını Değerlendirme Kuruluşu (IEA)
4 ve 8. sınıf öğrencilerinin matematik ve fen alanlarında kazandıkları bilgi ve becerilerin değerlendirilmesine yönelik olarak Uluslararası Eğitim Başarılarını Değerlendirme Kuruluşu (IEA) tarafından 4 yılda bir yapılan Uluslararası Matematik ve Fen Eğilimleri Araştırması’na (TIMSS) 2003 yılı hariç diğer yıllarda da katılım gerçekleştirilmiştir. Son olarak eTIMSS 2023 döngüsüne katılım sağlanmıştır.
İlkokul 4. sınıf öğrencilerinin farklı metin türlerine göre okuduğunu anlama becerilerini ve okuma alışkanlıklarını ortaya koymayı hedefleyen IEA tarafından 5 yıllık döngülerle yapılan Uluslararası Okuma Becerilerinde Gelişim Araştırması’na (PIRLS) Türkiye ilk kez 2001 yılında katılmış, 20 yıl aradan sonra Türkiye PIRLS 2021 döngüsüne de katılım sağlamıştır.
UNESCO ile Yürütülen Eğitim Faaliyetleri
Türkiye’nin kurucu üyelerinden biri olduğu UNESCO eğitim faaliyetlerine MEB aktif katılım sağlamaktadır. Türkiye iki yılda bir düzenlenen UNESCO’nun en üst karar organı olan Genel Konferansa düzenli olarak katılım sağlamaktadır.
UNESCO’nun en üst icra organı olan Yürütme Kurulu, Genel Konferans kararıyla dört yıl için seçilen 58 üyeden oluşmaktadır. 1. Grubu temsilen 2017-2021 dönemi için Yürütme Kurulunda görev alan Türkiye 2021-2025 dönemi için yeniden seçilmiştir.
Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF)
Dünya genelinde, çocuklara insani ve gelişimsel yardım sağlamaktan sorumlu bir Birleşmiş Milletler kuruluşu olan UNICEF ile MEB eğitim alanında iş birliği çalışmalarını sürdürmektedir. UNICEF’in Türkiye programı, Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme doğrultusunda, Türkiye’de yaşayan en zor durumdaki çocukların eğitim, koruma, sağlık, sosyal politika, ergenlik ve gençlik alanlarındaki ihtiyaçlarına odaklanmaktadır. 2021-2025 Türkiye-UNICEF Ülke Programı kapsamında dört ana bileşen doğrultusunda çalışmalar yapılmaktadır. Bu bileşenler; çocuklar, ergenler ve gençler, dezavantajlı gruplar için koruyucu ve dayanıklı programlar ve çocuk haklarına yönelik yatırım ve iş birlikleri olarak sıralanmaktadır.
Avrupa Konseyi (CoE)
Avrupa’da insan haklarını, hukukun üstünlüğünü ve çoğulcu demokrasiyi güçlendirmek amacıyla 1949 yılında kurulmuştur. Ülkemizin kurucu üyeler arasında yer aldığı kuruluşun hâlihazırda 46 üyesi bulunmaktadır. Avrupa Konseyi’nin eğitim alanındaki faaliyetlerine MEB’in koordinesinde katılım sağlanmaktadır. Avrupa Konseyi’nin eğitim alanındaki oluşumları aşağıda sıralanmıştır.
Eğitim Yönlendirme Komitesi (CDEDU)
Eğitim Yönlendirme Komitesi (CDEDU) eğitim alanında Avrupa Konseyinin yürütme organı olup komitede Türkiye MEB ve YÖK temsilcileri tarafından temsil edilmektedir. CDEDU toplantılarında Avrupa Konseyinin eğitim programında yer alan faaliyetlerin ilerleyişi görüşülmekte, taslakları hazırlanan politikalar ve aktiviteler tartışılmaktadır.
Eğitim Politikası Danışmanlar Ağı (EPAN)
CoE, tarafından Aralık 2017 tarihinde düzenlenen Eğitim Politikaları ve Uygulamaları Yürütme Komitesi (CDPPE) toplantısında alınan karar doğrultusunda, Demokratik Kültür Yetkinlikleri Referans Çerçevesi’nin (RFCDC) üye ülkelerdeki uyum sürecine katkı sağlamak amacıyla her üye ülkeden bir devlet temsilcisinin yer aldığı Eğitim Politikası Danışmanlar Ağı (EPAN) kurulmuştur. EPAN ağının çalışmaları MEB tarafından takip edilmektedir. Referans Çerçeve Türkiye’de 2018-2022 yılları arasında uygulanan Temel Eğitim Kurumlarında Demokrasi Kültürünün Güçlendirilmesi Projesi ile 10 ilde bulunan 110 okulda pilot olarak uygulanmaktadır.
RFCDC ve Meslekî Eğitim ve Öğretim Çalışma Grubu
CoE tarafından hazırlanan RFCDC, meslekî eğitim öğretimde yaygınlaştırılmasına katkı sağlamak amacıyla oluşturulan çalışma grubudur. Grupta Türkiye de temsil edilmektedir. Çalışma grubu uhdesinde RFCDC’nin meslekî eğitime yaygınlaştırılmasına katkı sağlamak üzere iyi uygulama örneklerini içeren bir doküman hazırlanacaktır.
RFCDC ve Sürdürülebilir Kalkınma için Eğitim (ESD) Çalışma Grubu
CoE tarafından hazırlanan RFCDC, UNESCO’nun ESD hedeflerine erişilmesine katkı sağlamada kullanılması için bir rehber doküman hazırlamak üzere oluşturulan 12 kişilik çalışma grubunda Türkiye’den de temsilci yer almaktadır. İlk toplantısı 2023 Kasım’da gerçekleşmiştir.
Eğitimde Etik, Şeffaflık ve Bütünlük Platformu (ETINED) Çalışma Grubu
ETINED; CoE ve üye ülkelerin eğitim bakanlıkları, eğitim kurulları, yükseköğretim kurumları, uluslararası sivil toplum kuruluşları, eğitimci ve öğrencilerin bir araya gelerek oluşturduğu eğitimde etik, şeffaflık ve dürüstlük ilkeleri temel alınarak demokrasi ve katılım kültürünün geliştirilmesine katkı sağlamayı hedeflemektedir. ETINED platformunun çalışmaları MEB ile birlikte YÖK tarafından takip edilmektedir.
Avrupa’da Tarih Öğretimi Gözlemevi (OHTE)
Demokratik kültürün gelişimini destekleyecek nitelikte tarih öğretiminin sağlanmasına katkı sağlamak üzere genişletilmiş kısmi anlaşma yöntemi ile Kasım 2020’de kurulmuştur. 18 üye ve 2 gözlemci üye ülkeden oluşmaktadır.
Gözlemevinin amaçları Şekil 20’de sıralanmıştır:
Gözlemevinin çalışmaları kapsamında Avrupa’da Tarih Öğretimi konulu düzenli rapor hazırlanmıştır. Bununla beraber “Tarih Öğretiminde Afetler ve Salgınlar” başlıklı tematik rapor yayınlanmış, “Tarih Öğretiminde Ekonomik Krizler” konulu tematik rapor ise hazırlık sürecindedir.
Grup 20 (G20) Platformu
Türkiye ile birlikte 19 ülke, Avrupa Birliği ve Afrika Birliğinin üyesi olduğu G20’nin 2025 yılı dönem başkanlığını Güney Afrika Cumhuriyeti yürütmektedir. Dönem Başkanlığı uhdesinde oluşturulan Eğitim Çalışma Grubunda Şekil 21’de belirtilen öncelikler görüşülmektedir:
Eğitim Çalışma Grubu toplantılarında MEB’den ve diğer ilgili kurumlardan alınan katkılar çerçevesinde ülke politikaları ve uygulamalar paylaşılmış, uygulama örnekleri Çalışma Grubu uhdesinde hazırlanan raporlarda yer bulmaktadır.
Ekonomik İş Birliği Teşkilatı (EİT) Eğitim Enstitüsü ile Yürütülen Eğitim Faaliyetleri
EİT, 14 Eylül 1996 tarihinde imzalanan İzmir Anlaşması ile kurulmuş olup merkezi İran’ın başkenti Tahran’da bulunmaktadır. Toplam 10 üyesi bulunan EİT’nin Kurucu Üyeleri Türkiye, İran ve Pakistan’dır. EİT’nin diğer üyeleri ise; Afganistan, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan’dır. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti gözlemci üyedir. EİT bünyesinde üç ihtisas kuruluşu bulunmaktadır. Bu kuruluşlar ilgili detaylı bilgi Şekil 22’de sunulmuştur.
Türk Devletleri Teşkilatı ile Yürütülen Eğitim Faaliyetleri
Türk Dili Konuşan Ülkeler İş birliği Konseyi (Türk Devletleri Teşkilatı), Türk dili konuşan ülkeler arasında kapsamlı iş birliğini teşvik etmek amacıyla uluslararası bir örgüt olarak 2009 yılında Nahçivan’daki Türk Zirvesi’nde imzalanan Nahçivan Anlaşması’yla kurulmuştur.
Üyeleri Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Türkiye’dir. Gözlemci üyeler; Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Macaristan ve Türkmenistan’dır. Türk Devletleri Teşkilatı’nın faaliyetleri kapsamında; öğrenci değişim programı, öğretmen değişim programı, ortak Türk tarihi ders kitabı, ortak Türk edebiyatı ders kitabı ve ortak Türk coğrafyası ders kitabının hazırlanması gibi çalışmalar yürütülmektedir.