12.2. Okul Öncesi, İlköğretim ve Ortaöğretimde Ayrı Özel Eğitim İhtiyaçlarının Sağlanması
Ülkemizde okul öncesi eğitim, Millî Eğitim Temel Kanunu, Engelliler Hakkında Kanun, Çocuk Koruma Kanunu, 573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği, Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği, Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği, Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliğine dayanılarak yürütülmektedir.
12.2.1. Hedef Grup/Gruplar
Özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin, üretici ve mutlu vatandaşlar olarak yetişmeleri ve kendi kendilerine yeterli bir duruma gelmelerine yönelik temel yaşam becerilerini geliştirmeleri ve uygun eğitim programları ile özel yöntem, personel ve araç-gereç kullanarak eğitim ihtiyaçları, yeterlilikleri, ilgi ve yetenekleri doğrultusunda üst öğrenime, iş ve meslek alanlarına ve hayata hazırlanmaları amaçlanmaktadır.
Ayrı okul açılan özel eğitim ihtiyacı olan bireyler; ağır düzeyde otizm spektrum bozukluğu olan birey, ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan birey, ortopedik yetersizliği olan birey, çok ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan birey, hafif düzeyde otizm spektrum bozukluğu olan birey, hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan birey, işitme yetersizliği olan birey, orta düzeyde otizm spektrum bozukluğu olan birey, orta düzeyde zihinsel yetersizliği olan birey ve özel yetenekli bireylerdir.
Özel eğitim ihtiyacı olan bireylere doğrudan veya dolaylı olarak sunulacak eğitim hizmetleri ile bu hizmetlere erişimle ilgili iş ve işlemler Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği hükümlerince yürütülmektedir. Özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin eğitim gördüğü okul ve kurumların donatım, bakım-onarım, ısınma amaçlı yakacak ve eğitim materyali ihtiyaçlarına yönelik ödeneklerin planlanması, tahsisi ve takibi ilgili merkezi birimler tarafından yürütülmekte olup bu sayede özel eğitim hizmetlerinin sürdürülebilirliği desteklenmektedir.
12.2.2. Kabul Koşulları ve Okul Seçimi
Okul öncesi eğitim kurumlarına katılım zorunlu değildir. Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği’ne göre, çocukların, ailelerinin ikamet ettikleri yere en yakın okul öncesi eğitim kurumuna kaydedilmeleri esastır. Ancak, belgelendirilmek kaydıyla çalışan anne babalar çocuklarını, boş kontenjan olması ve ilgili komisyonca uygun bulunması durumunda iş yerine en yakın okul öncesi eğitim kurumuna da kayıt yaptırabilirler. İlkokulların birinci sınıfına, kayıtların yapıldığı yılın eylül ayı sonu itibarıyla 69 ayını dolduran çocukların kaydı yapılır. Ayrıca 66, 67 ve 68 aylık çocuklardan velisinin yazılı isteği bulunanlar da ilkokul birinci sınıfa kaydedilir. Okul müdürlükleri, yaşça kayıt hakkını elde eden çocuklardan 69, 70 ve 71 aylık olanları velisinin yazılı talebi bulunması halinde okul öncesi eğitime yönlendirir veya kayıtlarını bir yıl erteleyebilir.
Yukarıda yapılan açıklamalar nedeniyle 36-69 ay arasındaki çocuklarımız okul öncesi eğitim çağını oluşturacaktır. MEB Stratejik Planı’na (2024-2028) göre 2024 yılı sonu itibariyle 3-5 yaş çocuklarda okullaşma oranının %53, ilkokul birinci sınıf öğrencilerinden en az bir yıl okul öncesi eğitim almış olanların oranının ise %100 olması hedeflenmektedir. Bu bağlamda MEB’in hedefi, tüm çocukların en az bir yıl okul öncesi eğitim alarak ilkokula başlamalarını sağlamaktır.
Rehberlik ve araştırma merkezlerinde oluşturulan Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunca hazırlanan rapor doğrultusunda tam zamanlı kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla okul öncesi eğitim kurumlarına yönlendirilen 36-71 aylık çocuklar bu kurumlara kaydedilir. Bu sınıfların mevcutları 10 çocuk bulunan sınıflarda iki, 20 çocuk bulunan sınıflarda ise bir çocuk olacak şekilde oluşturulur.
Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre 36 ayını tamamlayan özel eğitim ihtiyacı olan çocuklar için okul öncesi eğitim zorunludur. Özel eğitim ihtiyacı olan bireylerden kayıtların yapıldığı yılın eylül ayı sonu itibarıyla 69, 70 ve 71 aylık olanların velisinin yazılı talebiyle; 71 ayını tamamlamış, 79 aydan gün almamış olanların velisinin yazılı talebi ve Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu Raporu doğrultusunda ilkokula başlamaya hazır olmadığı değerlendirilen öğrencilerin okul öncesi eğitime 1 yıl daha devamları sağlanır. Okul öncesi dönemde sunulan özel eğitim hizmetleri iki farklı kademede gerçekleşmektedir.
- 0-36 ay arasındaki özel eğitim ihtiyacı olan çocuklara erken çocukluk eğitim hizmeti sunmak amacıyla, özel eğitim okulları, okul öncesi eğitim kurumları, bünyesinde ana sınıfı bulunan eğitim kurumları ile çocuk ve ailenin ihtiyaçları doğrultusunda evlerde,
- 36-66 ay arasındaki özel eğitim ihtiyacı olan çocuklar için okul öncesi eğitimidir.
12.2.3. Yaş Seviyesi ve Öğrencilerin Gruplandırılması
RAM’larda oluşturulan Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunca hazırlanan rapor doğrultusunda tam zamanlı kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla okul öncesi eğitim kurumlarına yönlendirilen 36-71 aylık çocuklar bu kurumlara kaydedilir. Tam zamanlı kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitim uygulaması yapılan okullarda özel eğitim ihtiyacı olan bireyler gelişim özellikleri de dikkate alınarak sınıflara eşit sayıda ve her bir şubede 2 öğrenciyi geçmeyecek şekilde yerleştirilir. Ancak bu sayı birleştirilmiş sınıf uygulaması yapılan okullarda ihtiyaç doğrultusunda artırılabilir.
Eğitimlerine tam zamanlı kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla devam eden öğrencilerden okul öncesi eğitimde bir sınıfta bulunacak özel eğitim ihtiyacı olan öğrenci sayısı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği hükümleri doğrultusunda düzenlenir. Eğitimlerini tam zamanlı kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla sürdüremeyecek durumda olan ağır düzeyde yetersizliği bulunanlar ile birden çok yetersizliği olan çocuklar, bu kurumlarda fiziki mekânın uygun olması ve özel eğitim öğretmeni istihdam edilmesi kaydıyla açılan özel eğitim sınıflarına kaydedilir.
Okul öncesi eğitim kurumlarında yer alan çocuklar gelişim özelliklerine göre anaokulu ve ana sınıfı olarak gruplandırıldıklarından, programlarda yer alan etkinlikler de çocukların gelişim özelliklerine göre hazırlanmıştır.
12.2.4. Öğretim Programı ve Dersler
Özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerin eğitim gördükleri okul öncesi eğitim kurumlarında uygulanmak üzere 0-36 Ay Erken Çocukluk Özel Eğitim Öğretim Programı ve 37-78 Ay Okul Öncesi Özel Eğitim Öğretim Programı bulunmaktadır. 0-36 Ay Erken Çocukluk Özel Eğitim Öğretim Programı ve 37-78 Ay Okul Öncesi Özel Eğitim Öğretim Programı doğrultusunda hazırlanmış ders kitapları, etkinlik kartları, öğretmen ve veli kılavuzları ücretsiz eğitim materyali olarak dağıtılmaktadır.
12.2.5. Öğretim Yöntemleri ve Materyalleri
Erken çocukluk ve okul öncesi dönemi eğitimi hizmetlerinin planlanması ve koordinasyonu Özel Eğitim Hizmetleri Kurulu tarafından yapılır. Erken çocukluk ve okul öncesi dönemi eğitimi hizmetlerinin planlanması ve yürütülmesi için öncelikle bireyin ve ailenin eğitim ihtiyaçları belirlenir.
12.2.6. Öğrencilerin İlerlemesi
Okul öncesi eğitim kurumlarında Okul Öncesi Eğitim Programı doğrultusunda hazırlanan çocuğa yönelik gelişim raporu, her dönem sonunda e-okul sistemine işlenerek bir örneği veliye verilir. Gelişim Raporuna pedagojik olmayan ve gizliliği gerektiren bilgiler işlenmez.
İlköğretim kurumlarında (ortaokul/İmam Hatip ortaokulu); ders yılının her döneminde öğrencilerin davranışları, Davranış Puanı Ölçütleri EK-4’te verilen ölçütler kullanılarak ilkokullarda sınıf öğretmeni, ortaokul ve imam hatip ortaokullarında ise şube rehber öğretmeni tarafından “(1) Geliştirilmeli”, “(2) İyi”, “(3) Çok iyi” şeklinde değerlendirilerek e-okul sistemine işlenir.
12.2.7. Sertifikasyon
MEB Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği’ne göre okul öncesi eğitimi alan çocuklara (anaokulu, uygulama sınıfı ve anasınıfı) eğitim yılı sonunda Katılım Belgesi EK-13 verilir. Mecburi ilköğretim çağı dışına çıkmadıkça, öğrencinin okulla ilişiği kesilmez. Öğrenci veya velisinin istemesi hâlinde ilkokul, ortaokul/imam hatip ortaokulunu tamamlayan öğrenciye öğrenim durumunu gösterir Öğrenim Belgesi EK-3 düzenlenir.