2.1. Temel Prensipler ve Ulusal Politikalar
Türk eğitim sistemi 1973’te yürürlüğe giren Millî Eğitim Temel Kanunu ile düzenlenmiştir. Bu kanun, Türk millî eğitim sisteminin düzenlenmesinde esas olan amaç ve ilkeler, eğitim sisteminin genel yapısı, öğretmenlik mesleği, okul bina ve tesisleri, eğitim araç ve gereçleri ve devletin eğitim ve öğretim alanındaki görev ve sorumluluğu ile ilgili temel hükümlerini kapsamaktadır.
Türkiye’de 222 sayılı Kanun’a göre, 1997’den önce zorunlu eğitim 5 yıllık ilkokul dönemini kapsamakta iken, 4306 sayılı Kanun ile 8 yıllık zorunlu kesintisiz ilköğretim uygulamasına geçilmiştir. Bu düzenleme ile ilkokul ve ortaokul kademeleri birleştirilerek, kesintisiz sekiz yıllık ilköğretim modeli oluşturulmuş ve mezunlara ilköğretim diploması verilmesi sağlanmıştır. 2012’de İlköğretim ve Eğitim Kanunu yapılan değişiklikle 8 yıllık zorunlu kesintisiz eğitimden, 12 yıllık zorunlu kademeli eğitime geçiş yapılmıştır.
1981’de yürürlüğe giren 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu yükseköğretimle ilgili amaç ve ilkeleri, yükseköğretim kurumlarının ve üst kuruluşlarının örgütlenme, işleyiş, görev, yetki ve sorumlulukları ile eğitim öğretim, araştırma, yayın, öğretim elemanları ve öğrencilerle ilgili konuları düzenlemektedir. YÖK ve Üniversitelerarası Kurul (ÜAK) yükseköğretimi düzenleyen üst kuruluşlar olarak faaliyet göstermektedir. Eğitim öğretimde politikalar geliştirmek ve faaliyetlerin plan ve program dâhilinde yürütülmesini sağlamak amacıyla; Cumhurbaşkanlığı Programı, Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı, Cumhurbaşkanlığı Eğitim ve Öğretim Politikaları Kurulu önerileri, Kalkınma Planları, Orta Vadeli Programa bağlı olarak stratejik planlar hazırlanmakta ve Millî Eğitim Şûraları düzenlenmektedir.
Kalkınma Planları ile Türkiye’de 1963’ten itibaren planlı kalkınma dönemi başlamıştır. 2024-2028 itibarıyla On İkinci Kalkınma Planı yürürlüğe girmiştir. Kalkınma planlarında, tüm alanlarla birlikte ‘eğitim’ alanı da ayrı bir bölümde ele alınmaktadır. MEB ilk stratejik planını, yasal düzenlemeler ve üst politika belgeleri rehberliğinde 2010-2014 yıllarını kapsayacak şekilde hazırlamış, daha sonra ise 2015-2019 ve 2019-2023 dönemlerini kapsayan Stratejik Planlarını uygulamıştır. Günümüzde ise MEB 2024–2028 Stratejik Planı uygulanmaktadır.
Türk eğitim sistemine en geniş anlamda yön vermek amacıyla görüş ve önerilerin sunulup tartışıldığı Millî Eğitim Şûraları ise ilk kez 1939’da toplanmıştır. Danışma organı niteliğinde olan bu şûraların kararları bağlayıcı olmamakla birlikte Bakanlığa yol gösterici ve tavsiye niteliğindedir. Bu şûraların 20’ncisi 2021’de düzenlenmiştir. Mesleki ve Teknik Eğitim Politika Belgesi, Türkiye’de mesleki ve teknik eğitimin mevcut durumunu, sorun alanlarını ve bu sorun alanların çözümüne yönelik politika ve stratejilerden oluşan bir belgedir. Politika Belgesi, Türkiye’de yayınlanan üst politika belgeleri doğrultusunda eğitim ve sektör temsilcileri ile yapılan toplantılar sonucunda mesleki ve teknik eğitim-istihdam ilişkisini güçlendirmek, sektörle iş birliğini artırmak, öğrencilerin ve ne eğitimde ne istihdamda olan bireyler de dâhil olmak üzere gençlerin nitelikli eğitim alarak iş gücü piyasasına etkin katılımını sağlamak hedefleriyle şekillendirilmiştir. Politika Belgesi, mesleki ve teknik eğitime erişim, eğitim ortamlarının donatımı, mesleki ve teknik eğitimde öğretmen niteliği, öğretim programlarının sektörde yaşanan gelişmelere uyumu, finansmanın etkin kullanılması, mesleki ve teknik eğitime toplumsal algının iyileştirilmesi ve mezunların istihdama geçişi gibi politika ve stratejilere yer vermektedir Sonuç olarak bu Belge, Türkiye’nin sürdürülebilir kalkınması için nitelikli insan kaynağının yetiştirilmesi ve istihdam edilebilmesine yönelik bir yol haritasıdır.
MEB 2024-2028 Stratejik Planı’nın amaç ve hedefleri arasında; bireylerin bilgi, beceri ve yetkinliklerini geliştirmek amaçlanmaktadır (Millî Eğitim Bakanlığı, 2024b). Bireylerin hayat boyu öğrenme imkânlarından faydalanarak kişisel, çevresel ve meslekî farkındalık geliştirmesi amaçlanmaktadır. Günümüz ihtiyaçlarına uygun olarak genel, meslekî ve teknik eğitim programları hazırlanmaktadır. Eğitime erişim ve hakkaniyet ilkesi gereğince farklı yetenek ve ihtiyaçlara sahip bireylerin yaygın eğitimden aktif olarak yararlanması amaçlanmaktadır. Bakanlık tarafından hazırlanan uzaktan eğitim araçları ve geliştirilen dijital içerikler aracılığıyla ise daha fazla öğrenci ve kursiyer bu hizmetlere erişim imkânı elde etmektedir.
2.2. MEB’in Organizasyon Yapısı
MEB’in yapısında merkez teşkilatı, taşra teşkilatı ve yurt dışı teşkilatı bulunmaktadır. Millî Eğitim Bakanı’na bağlı dört bakan yardımcısı, 23 birim bulunmaktadır. Bu birimlerden Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Millî Eğitim Akademisi Başkanlığı, Personel Genel Müdürlüğü, Teftiş Kurulu Başkanlığı, İç Denetim Birimi Başkanlığı, Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği, Özel Kalem Müdürlüğü ile YÖK doğrudan Bakan’a bağlıdır. Her bakan yardımcısına bağlı farklı genel müdürlükler ve başkanlıklar bulunmaktadır. Bunun dışında taşra ve yurtdışı teşkilatı bulunmaktadır. Taşra teşkilatı, il ve ilçe Millî eğitim müdürlüklerinden oluşur. Her ilde bir il millî eğitim müdürlüğü, her ilçede ise bir ilçe millî eğitim müdürlüğü bulunmaktadır. Bu müdürlükler, merkezi politikalarını yerel düzeyde uygulanmasını sağlar ve okulların yönetiminden sorumludur. Millî Eğitim Bakanlığı’nın yurt dışı teşkilatı, Türkiye’nin dış temsilciliklerine bağlı olarak görev yapan eğitim müşavirlikleri ve ataşeliklerden oluşur. Bu yapı, yurt dışında yaşayan Türk vatandaşlarının eğitimi ile Türkiye’nin eğitim sisteminin uluslararası tanıtımı gibi görevleri yürütür. MEB’in mevcut teşkilat yapısı Şekil 2’de gösterilmektedir.
Temel Eğitim Genel Müdürlüğü: Genel Müdürlüğün görevleri okul öncesi ve ilköğretim okul ve kurumlarının yönetimine ve öğrencilerinin eğitim ve öğretimine yönelik çalışmalar yapmak ve belirlenen politikaları uygulamak, okul öncesi ve ilköğretim okul ve kurumlarının eğitim ve öğretim programlarını, ders kitaplarını, eğitim araç-gereçlerini hazırlamak veya hazırlatmak ve Talim ve Terbiye Kuruluna sunmak, ilköğretim öğrencilerinin barınma ihtiyaçlarının giderilmesi ve maddî yönden desteklenmesi ile ilgili iş ve işlemleri yürütmektir.
Ortaöğretim Genel Müdürlüğü: Ortaöğretim Genel Müdürlüğünün görev ve yetkileri ortaöğretim okul ve kurumlarının yönetimine ve öğrencilerinin eğitim ve öğretimine yönelik çalışmalar yapmak ve belirlenen politikaları uygulamak, ortaöğretim okul ve kurumlarının eğitim ve öğretim programlarını, ders kitaplarını, eğitim araç-gereçlerini hazırlamak veya hazırlatmak ve TTKB’ye sunmak ve ortaöğrenim öğrencilerinin barınma ihtiyaçlarının giderilmesi ve maddî yönden desteklenmesi ile ilgili iş ve işlemleri yürütmektir.
Meslekî ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü: Meslekî ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğünün görev ve yetkileri meslekî ve teknik eğitim ve öğretim veren okul ve kurumların yönetimine ve öğrencilerinin eğitim ve öğretimine yönelik çalışmalar yapmak ve belirlenen politikaları uygulamak, meslekî ve teknik eğitim ve öğretim veren okul ve kurumların eğitim ve öğretim programlarını, ders kitaplarını, eğitim araç-gereçlerini hazırlamak veya hazırlatmak ve TTKB’ye sunmak, eğitim-istihdam ilişkisini güçlendirecek, meslekî eğitimi yaygınlaştıracak politika ve stratejilerin geliştirilmesi için gerekli çalışmaları yapmak, belirlenen politikaları uygulamak ve uygulanmasını koordine etmek ve 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanununa göre aday çırak, çırak, kalfa ve ustaların genel ve meslekî eğitimlerini sağlamaktır.
Din Öğretimi Genel Müdürlüğü: Din Öğretimi Genel Müdürlüğünün görev ve yetkileri ilköğretim, ortaöğretim ve yaygın eğitim kurumlarında din kültürü ve ahlak eğitimi ile bu alandaki seçmeli derslerin eğitim ve öğretimine ait programlar ile ders kitaplarını, eğitim araç gereçlerini hazırlamak veya hazırlatmak ve TTKB’ye sunmak, imam hatip ortaokulları ve imam hatip liselerinin alanları ile ilgili eğitim ve öğretim programlarını, ders kitaplarını, eğitim araç-gereçlerini hazırlamak veya hazırlatmak ve Talim ve Terbiye Kuruluna sunmak, imam hatip ortaokulları ve imam hatip liselerinin yönetimine, öğrencilerinin eğitim ve öğretimi ile program çeşitliliğine yönelik çalışmalar yapmak ve belirlenen politikaları uygulamak, imam hatip ortaokullarında ve imam hatip liselerinde hafızlık eğitimine yönelik çalışmalar yürütmek, din ve ahlak eğitim ve öğretimini güçlendirecek politika ve stratejilerin geliştirilmesi için gerekli çalışmaları yapmak, görev alanına giren konularda üniversiteler, ilgili kurum ve kuruluşlar ile işbirliği yapmak, Bakanlık ilgili birimleri ile koordine hâlinde ülkemizle dil, tarih veya kültür birliği bulunan ülke ve topluluklar ile diğer ülkelerle din eğitim ve öğretimi alanında işbirliğine yönelik çalışmalar yapmaktır.
Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü: Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğünün görev ve yetkileri ilgili bakanlıklarla işbirliği içinde, özel eğitim sınıfları, özel eğitim okulları, rehberlik ve araştırma merkezleri, iş okulları ve iş eğitim merkezleri ile aynı seviye ve türdeki benzeri okul ve kurumların yönetimine ve öğrencilerin eğitim ve öğretimine yönelik çalışmalar yapmak ve belirlenen politikaları uygulamak, ilgili bakanlıklarla işbirliği içinde, özel eğitim okul ve kurumlarının eğitim ve öğretim programlarını, ders kitaplarını, eğitim araç-gereçlerini hazırlamak veya hazırlatmak ve TTKB’ye sunmaktır.
Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü: Eğitim ve öğretimi hayat boyu yaygınlaştırmak amacıyla çalışmalar yapar, uygular, izler ve değerlendirir. Yaygın eğitim ve açık öğretim hizmetlerini yürütür, örgün eğitim dışında kalan ve herhangi bir eğitim kademesinden ayrılan veya bitiren vatandaşlara genel, meslekî ve teknik öğretim verir. Ayrıca, yaygın eğitim kurumlarının programları, ders kitapları ve eğitim materyallerini hazırlar veya hazırlatır.
Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü: 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu kapsamında Bakanlığa verilen görevleri yerine getirir. Her kademedeki öğrencilere yönelik dernek ve vakıflar ile gerçek ve tüzel kişilerce açılacak yurt, pansiyon ve benzeri kurumların açılması, devri, nakli ve kapatılmasıyla ilgili esasları belirler ve denetler. Ayrıca, Kanun Hükmünde Kararname’nin 13. maddesinde belirtilen görevleri yerine getirir.
Yenilik ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü: Eğitim ve öğretimi teknoloji ile desteklemeye yönelik çalışmaları yürütür. Bilişim teknolojileri ve ürünlerinin eğitim faaliyetlerinde kullanımını sağlar. Yaygın eğitim için bilgi ve iletişim teknolojilerine dayalı programlar, filmler ve yayınlar hazırlar veya yayınlatır. Eğitimde yapay zekâ ve bilişim teknolojileri projeleri geliştirir, yeni teknolojileri izler ve değerlendirir. Teknolojik imkânların tüm yurtta etkin kullanımını sağlar ve her öğrencinin bu teknolojilerden yararlanmasını hedefler. Ayrıca, veriye dayalı analiz ve raporlama sistemleri kurar, eğitim teknolojileri sektörünü izler ve güçlendirici çalışmalar yapar. Siber güvenlik ve etik kullanım stratejileri geliştirir ve bilinçlendirme çalışmaları yürütür. Bunlara ek olarak, eğitimde dijital dönüşümün hızlandırılması amacıyla yapay zekâ ve büyük veri analitiği tabanlı projelerin geliştirilmesi ve yürütülmesi; bu analizlerden hareketle bireyselleştirilmiş öğrenme süreçlerinin tasarlanması ve uygulanması; öğretim materyallerinin dijitalleştirilmesine yönelik çalışmaların yürütülmesi ve öğretmenlerin dijital becerilerini geliştirmeye yönelik eğitim programlarının hazırlanması ve uygulanması da Yenilik ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğünün görev ve sorumlulukları arasındadır.
Millî Eğitim Akademisi Başkanlığı: Öğretmen adaylarının mesleğe hazırlanması, öğretmen ve yöneticilerin meslekî gelişimi, kariyer ilerlemeleri ve görevde yükselmeleri için eğitim programları hazırlamak, uygulamak ve değerlendirmek amacıyla Bakanlığa bağlı olarak kurulmuştur. Akademi, öğretmenlik mesleğine hazırlık eğitimi programları, yönetici yetiştirme programları ve kariyer basamağı eğitimleri hazırlamak ve uygulamakla sorumludur. Ayrıca, öğretmen ve yöneticilerin yeterliklerini belirleyip, bu yeterlikleri gelişen şartlara göre güncelleyerek, öğretmenlerin sahip olması gereken bilgi, beceri, tutum, değerler ve dijital yeterlilikleri kazandırmak amacıyla çeşitli eğitim faaliyetleri düzenler. Akademi, aynı zamanda öğretmen, yönetici ve diğer personelin eğitim ihtiyaçlarını belirleyerek bu ihtiyaçları karşılamak için programlar hazırlamakta ve bu programların etkinliğini izlemektedir. Özel öğretim kurumlarında ve diğer kamu kurumlarında görev yapan personele de eğitim verme hizmeti sunan Akademi, eğitim öğretim alanındaki bilimsel ve teknolojik gelişmeleri takip eder, yayınlar yapar, araştırma ve geliştirme faaliyetleri ile proje çalışmalarına katılır. Yurt içi ve yurt dışı üniversitelerle iş birliği gerçekleştirerek, eğitimdeki en iyi uygulamaları ve yenilikçi yöntemleri takip eder.
Ölçme, Değerlendirme ve Sınav Hizmetleri Genel Müdürlüğü: Merkezî sistemle yapılan resmî ve özel sınavları ile e-Sınavları planlar, uygular ve değerlendirir. Kamu ve özel sektörün talep ettiği meslekî giriş, yeterlik ve görevde yükselme sınav hizmetlerini yürütür. Sınav sonuçlarının değerlendirilmesi, itirazların incelenmesi işlemlerini yönetir. Genel Müdürlük tarafından yapılan sınavlarda soruları hazırlar, denetler ve güvenli saklanmasını sağlar. Ölçme ve değerlendirme teknikleri üzerine araştırmalar yapar. Sınav koordinasyonunu sağlamak, personel belirlemek ve eğitim vermekle sorumludur. Ayrıca, sınav hizmet bedellerini belirler. Sınav sonuçlarını değerlendirerek hizmet birimlerine veri desteği sağlar.
Yükseköğretim ve Yurt Dışı Eğitim Genel Müdürlüğü: Yükseköğretime giriş sistemi ile ilgili usul ve esasları belirlemek amacıyla ilgili birim ve kurumlarla iş birliği yapar. 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu ile Bakanlığa verilen görevleri yerine getirir. Yurt dışına yükseköğrenim görmek üzere gönderilecek öğrencilere ilişkin işlemleri yürütür, koordinasyonu sağlar. Yurt dışında bulunan vatandaşların eğitim hizmetlerini yürütür ve yurda dönüşlerinde uyumlarını sağlamak için gerekli tedbirleri alır. Bakanlığın yurt dışındaki okul ve kurumlarının eğitim programlarını hazırlar. Ayrıca, Türk asıllı ve yabancı uyruklu öğretmenlere sosyal yardım yapılmasına yönelik görevleri yerine getirir.
Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü: Avrupa Birliği ve diğer uluslararası kuruluşlarla iş birliği çalışmaları çerçevesinde ikili anlaşmaların yürütülmesini sağlar. Ulusal ve uluslararası projelerin uyumlu bir şekilde uygulanmasını ve koordinasyonunu sağlamak için Bakanlık düzeyinde proje geliştirir. Bakanlığın diğer kurumlarıyla yapılacak protokollerle ilgili koordinasyon çalışmalarını yürütür. Yabancı hükümet ve kuruluşlardan sağlanan veya ülkemiz tarafından verilen burslarla eğitim gören yabancı öğrencilerle ilgili hizmetleri yerine getirir. Eğitim alanında, dil, tarih veya kültür birliği bulunan ülkelerle iş birliği faaliyetlerini yürütür.
Personel Genel Müdürlüğü: Bakanlığın personel politikası ve planlaması ile personel sisteminin geliştirilmesi için çalışmalar yapar ve önerilerde bulunur. Bakanlık personelinin atama, nakil, terfi, emeklilik gibi özlük işlemlerini yürütür. Millî Eğitim Akademisi Başkanlığında öğretmenlik mesleğine hazırlık eğitimine alınacak öğretmen adayları ile ilgili işlemleri yürütür.
Hukuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü: 659 sayılı Kanun Hükmünde Kararname hükümleri doğrultusunda hukuk birimlerine verilen görevleri yerine getirir.
Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğü: Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu çerçevesinde kiralama, satın alma, temizlik, güvenlik, ısınma, onarım gibi hizmetleri yürütür. Bakanlığın taşınır ve taşınmazlarına ilişkin işlemleri yönetir. Genel evrak ve arşiv faaliyetlerini düzenler. Ders kitaplarını, kaynak ve yardımcı eğitim dokümanlarını, ders ve laboratuvar araç ve gereçleri ile basılı eğitim malzemelerini, makine, teçhizat ve donatım ihtiyaçlarını temin eder. Eğitim malzemeleri, araç ve gereç temin eder. Döner sermaye işletmeleri ile ilgili işleri yürütür. Bakanlığa ait öğretmenevi ve akşam sanat okulu, misafirhane ve benzeri sosyal tesislere ilişkin her türlü iş ve işlemleri yürütür.
Bilgi İşlem Genel Müdürlüğü: Bakanlık projelerinin bilişim altyapısına uygun olarak tasarlanmasını ve uygulanmasını sağlar. Teknolojik gelişmeleri takip eder, bilgi güvenliği ve güvenilirliği için gerekli önlemleri alır, kamu bilişim standartlarına uygun çözümler üretir. Bakanlık birimleri ve taşra teşkilatının bilgi işlem ihtiyaçlarını karşılar, hizmetleri yürütür. İnternet sayfaları, elektronik imza, e-Okul/e-Mesem, yapay zekâ, büyük veri ve makine öğrenmesi çalışmalarını yürütür. Veri tabanları oluşturur, bilişim altyapısının kurulumu, bakımı ve güncellenmesi ile ilgili işleri yönetir.
İnşaat ve Emlak Genel Müdürlüğü: Okul ve kurum binaları da dâhil olmak üzere taşınmazlarla ilgili tüm satım, yapma, bakım, onarım ve tadilat işlerini yürütür. Bu işlemlerle ilgili kontrol, koordinasyon ve mimari proje çalışmalarını gerçekleştirir. Kamulaştırma işlemlerini yürütür ve Bakanlığa ait arsa, bina ve tesislerin incelemesini yapar, ihtiyaçları tespit eder ve programlar. Bakanlığın ihtiyaç duyduğu eğitim tesisleri, sosyal donatı alanları gibi yapıları kiralar, satın alır veya yapar. Ayrıca, taşınmaz devri, bağış işlemleri ve taşınmazlarla ilgili diğer iş ve işlemleri takip eder.
Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı: Bakanlığın bilimsel danışma ve inceleme organıdır. Eğitim sisteminin gelişimini evrensel değerler, kalite, eşitlik ve etkililik ilkeleri ile millî ve toplumsal değerlere dayalı olarak sağlamak amacıyla çeşitli görevleri yerine getirir. Bu görevler arasında eğitim ve öğretim planları, programları, ders kitapları ve yardımcı kitapların hazırlanması ve incelenmesi yer alır. Ayrıca, yurtdışındaki eğitim kurumlarından alınan diploma ve öğrenim belgelerinin denkliği ile ilgili ilke kararlarını Bakanın onayına sunar. Bakanlığın diğer birimleri ile iş birliği yaparak eğitim ve öğretimle ilgili konularda çalışmalar yürütür.
Teftiş Kurulu Başkanlığı: Bakanın emri veya onayı üzerine, Bakanlık personeline, okul ve kurumlarına, özel öğretim kurumlarına, gerçek ve tüzel kişilere rehberlik yapmak, denetim ve rehberlik planları oluşturmakla sorumludur. Ayrıca, Bakanlık tarafından sunulan hizmetlerin kontrol ve denetimini yaparak, mevzuat ve kalite standartlarına uygunluklarını analiz eder, sonuçları raporlar. Kurul, usulsüzlükleri önleyici ve eğitici bir yaklaşım benimseyerek denetim, inceleme ve soruşturma işlemleri gerçekleştirir. Eğitim müfettişlerinin çalışmalarını koordine ederek rehberlik ve denetim hizmetlerinin bütünlüğünü sağlar. Bakanlık tarafından sunulan hizmetlerin teftişini sağlamak amacıyla illerde çalışma merkezleri kurulabilir. Teftiş Kurulu Başkanlığı, Başkan ve başkan yardımcıları ile müfettiş ve müfettiş yardımcılarından oluşur. Başkanlık ve çalışma merkezlerinin görev ve çalışma usul ve esasları yönetmelik ile belirlenir.
İç Denetim Birimi Başkanlığı: Bakanlık kaynaklarının ekonomiklik, etkililik ve verimlilik esaslarına göre yönetilip yönetilmediğini, nesnel risk analizlerine dayalı olarak değerlendirir. Bu çerçevede iç denetim plan ve programlarını hazırlar. Üst Yöneticinin onayı ile uygulamaya konulan plan ve programlarla Bakanlık merkez, taşra ve yurt dışı dâhil tüm birimlerinin her türlü faaliyet ve işlemlerine ilişkin nesnel güvence ve danışmanlık hizmeti sunar. Gerçekleştirilen denetim ve danışmanlık faaliyetleri ile Bakanlığın risk yönetimi, kurumsal yönetim ve kontrol süreçlerinin etkinlik ve yeterliliğini değerlendirir ve bu kapsamda önerilerde bulunur.
Strateji Geliştirme Başkanlığı: Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile diğer mevzuat çerçevesinde, strateji geliştirme ve mali hizmetler birimlerinin görevlerini yerine getirmekten sorumludur. Başkanlık, Bakan tarafından belirlenen genel stratejik hedeflere ulaşılmasına katkı sağlamak amacıyla çeşitli stratejik planlar ve finansal programlar geliştirir. Ayrıca, bu planların ve programların uygulanması, izlenmesi ve değerlendirilmesi süreçlerini yönetir. Strateji Geliştirme Başkanlığı, Bakanlık bütçesinin etkin ve verimli bir şekilde kullanılmasını sağlamak için mali hizmetlerin düzenlenmesine yönelik çalışmalar yapar. Bakan tarafından verilen diğer görevleri de üstlenerek, kurum içi koordinasyonu sağlar ve stratejik hedeflere ulaşılmasında gerekli adımları atar. Bu çerçevede, Bakanlık birimlerinin verimli çalışabilmesi için strateji ve mali yönetim alanlarında rehberlik eder.
Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği: Müşavirlik, MEB’in kamuoyuyla etkili iletişim kurmasını ve bilgi taleplerini hızlı bir şekilde karşılamasını sağlamak amacıyla; Bakanlığın basın ve halkla ilişkilerle ilgili faaliyetlerini planlar ve bu faaliyetlerin belirlenen usul ve esaslara göre yürütülmesini sağlar ayrıca 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’na göre yapılacak bilgi edinme başvurularını etkin, süratli ve doğru bir şekilde sonuçlandırmak üzere gerekli tedbirleri alır.
Özel Kalem Müdürlüğü: Bakanın çalışma programını düzenlemek, resmî ve özel yazışmalarını yürütmek, protokol ve tören işlerini organize etmekle sorumludur. Ayrıca, Bakanlık içindeki düzeni ve koordinasyonu sağlamaya yardımcı olur. Bu görevler, Bakanın günlük iş akışının düzenli bir şekilde sürdürülmesi ve Bakanlık faaliyetlerinin etkin bir biçimde yürütülmesi için önemli bir rol oynamaktadır.
Taşra Teşkilatı: Bakanlık, her il ve ilçede bir millî eğitim müdürlüğü kurmaya yetkilidir. İlçe millî eğitim müdürlükleri, il millî eğitim müdürlüklerine karşı sorumludur. İl ve ilçelerin sosyal, ekonomik gelişimi, nüfusu ve öğrenci sayıları dikkate alınarak müdürlükler farklı tip ve statülerde kurulabilir ve bu müdürlüklere çeşitli yetkiler verilebilir. Ayrıca, ihtiyaç ve iş durumuna göre il ve ilçe müdürlüklerine bağlı farklı birimler kurulabilir. İl millî eğitim müdürlüklerinde eğitim müfettişi ve yardımcısı istihdam edilebilir.
Yurt Dışı Teşkilatı: Eğitim müşavirlikleri ve ataşelikleri aracılığıyla, yurt dışında yaşayan Türk vatandaşlarının eğitim ihtiyaçlarını karşılamak ve Türkiye’nin eğitim politikalarını uluslararası düzeyde temsil etmek amacıyla faaliyet gösterir.
Yükseköğretim Kurulu: Yükseköğretim Kanunu’na göre Yükseköğretim Kurulu, tüm yükseköğretimi düzenleyen ve yükseköğretim kurumlarının faaliyetlerine yön veren, bu kanunla kendisine verilen görev ve yetkiler çerçevesinde özerkliğe ve kamu tüzel kişiliğine sahip, bir kuruluştur. Kurul organları; Genel Kurul, Başkan ve Yürütme Kuruludur. Yükseköğretim Kuruluna; Yükseköğretim Denetleme Kurulu ile gerekli planlama, araştırma, geliştirme, değerlendirme, bütçe, yatırım ve koordinasyon faaliyetleri ile ilgili birimler bağlıdır. Kurulun mevcut teşkilat yapısı Şekil 3’de yer almaktadır.
2.2.1. Örgün Eğitim Kurumları
Türk eğitim sistemi örgün eğitim ve yaygın eğitim olmak üzere iki ana bölümden oluşmaktadır. Örgün eğitim; okul öncesi eğitimi, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim kurumlarını, yaygın eğitim; örgün eğitim yanında veya dışında düzenlenen eğitim faaliyetlerinin tümünü kapsamaktadır. Okul Öncesi Eğitim, 36-68 aylık çocukların eğitimi amacıyla açılan bağımsız anaokullarında ve 45-68 aylık çocukların eğitimi amacıyla ilkokul ve ortaokul bünyesindeki ana sınıfları ile uygulama sınıflarında yapılmaktadır.
Okul öncesi eğitim kurumları arasında yer alan anaokulu, ana sınıfı ve uygulama sınıflarına, kayıtların yapıldığı yılın eylül ayı sonu itibarıyla 57-68 aylık çocukların kaydı yapılmaktadır. Okulun kayıt alanında ikamet eden ve bir sonraki eğitim ve öğretim yılında ilkokula başlayacak çocukların kaydı yapıldıktan sonra fiziki imkânları yeterli olan anaokulu ve uygulama sınıflarına 36-56 aylık, ana sınıflarına ise 45-56 aylık çocuklar kaydedilebilir.
İlköğretim kurumları; dört yıl süreli ve zorunlu ilkokullar ile dört yıl süreli ve zorunlu ortaokul, imam hatip ortaokulu, farklı programlar arasında tercihe imkân veren spor ortaokulu, müzik ortaokulu ve meslek ortaokullarından oluşur. MEB Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliğine göre, ilkokulların birinci sınıfına kayıtların yapıldığı eylül ayı sonu itibarıyla 69 ayını dolduran çocukların kaydı yapılmaktadır. 66, 67 ve 68 aylık çocuklar ise velisinin yazılı isteğine bağlı olarak ilkokul birinci sınıfa kaydedilebilmektedir. Okul müdürlükleri, yaşça kayıt hakkını elde eden çocuklardan 69, 70 ve 71 aylık olanları velisinin yazılı talebi bulunması halinde okul öncesi eğitime yönlendirebilmekte veya kayıtlarını bir yıl erteleyebilmektedir. Mecburi ilköğretim çağı içerisinde olan 6-10 yaş aralığındaki öğrencilerin eğitim gördüğü kurumlardır. Birinci kademe dört yıl süreli ilkokullardır (1, 2, 3 ve 4. sınıf).
İkinci kademe, dört yıl süreli ortaokullardır (5, 6, 7 ve 8. sınıf). Ortaokullar, mecburi ilköğretim çağı içerisinde olan 10-14 yaş aralığındaki öğrencilerin eğitim gördüğü kurumlardır. Açık Öğretim Ortaokulu, ilkokulu bitiren ancak herhangi bir nedenle ortaokula devam edememiş veya ortaokulun herhangi bir kademesinden ayrılmış vatandaşlara yönelik uzaktan öğretim yöntemi ile ortaokulu tamamlama olanağı sağlayan kurum türüdür. Mecburi ilköğretim çağı 6 yaş (69 ayını dolduran) ile 14 yaş grubundaki çocukları kapsadığı için Açık Öğretim Ortaokulu, eğitim öğretim yılı başlangıç tarihi itibarıyla 14 yaşını tamamlayıp 15 yaşından gün alan vatandaşları kapsamaktadır.
Ortaöğretim kademesi ilköğretimden sonra en az dört yıllık zorunlu eğitimle öğrencilere genel kültür kazandırmanın yanı sıra, öğrencilerin ilgi, istek ve yetenekleri doğrultusunda yükseköğretime, hayata ve iş alanlarına hazırlayan resmî ve özel örgün eğitim veren okul ve kurumların her birini kapsamaktadır. Ortaöğretim kurumları; genel ortaöğretim, meslekî ve teknik ortaöğretim ve din öğretimi programlarının uygulandığı okullardan oluşmaktadır. Bunlar; Genel Ortaöğretim; Anadolu liseleri, sosyal bilimler liseleri, fen liseleri, güzel sanatlar liseleri ve spor liselerini kapsayan kurumlardan oluşmaktadır. Fen liseleri, fen ve matematik alanlarında; sosyal bilimler liseleri, edebiyat ve sosyal bilimler alanlarında öğrencilerin bilim insanı olarak yetiştirilmelerine kaynaklık etmeyi, güzel sanatlar liseleri, öğrencilere güzel sanatlarla ilgili temel bilgi ve beceriler kazandırmayı ve güzel sanatlar alanında nitelikli insan yetiştirilmesine kaynaklık etmeyi, spor liseleri, öğrencilere beden eğitimi ve spor alanında temel bilgi ve beceriler kazandırmayı, beden eğitimi ve spor alanında nitelikli insan yetiştirilmesine kaynaklık etmeyi amaçlamaktadır.
Meslekî ve Teknik Ortaöğretim; sanayi, ticaret, tekstil, inşaat, turizm, kimya, tarım, sağlık ve benzeri alanlarda ulusal ve uluslararası standartlar ve sınıflamalara, ulusal yeterliklere ve mevzuata dayalı olarak iş gücü piyasasının ihtiyaç duyduğu nitelikte iş gücünün yetiştirilmesi, meslekî bilgi ve becerilerin güncellenmesi ve uygulanan programlarla girişimcilik bilinci, meslek ahlakı, iş sağlığı ve güvenliği, sosyal ve çevresel sorumluluk bilinci ile iş alışkanlığı kazandırılarak hayata, mesleğe, iş alanlarına ve yükseköğretime hazırlayan, meslekî ve teknik Anadolu liseleri, meslekî eğitim merkezleri, çok programlı Anadolu liseleri ile özel eğitim meslek liselerini kapsayan kurumlardan oluşmaktadır.
Din Öğretimi Kurumları; imamlık, hatiplik ve Kur’an kursu öğreticiliği gibi dinî hizmetlerin yerine getirilmesine kaynaklık edecek gerekli bilgi ve becerilerin kazandırılmasını sağlayan; öğrencilerini hem mesleğe hem de yükseköğrenime hazırlayan resmî Anadolu imam hatip liselerinden oluşmaktadır.
Ortaöğretim kurumlarına kaydolmak için ortaokulu veya imam hatip ortaokulunu bitirmiş olma ve öğretim yılının başlayacağı tarih itibarıyla 18 yaşını bitirmemiş olma şartı aranır. Yaş şartını taşımayan öğrencilerin örgün ortaöğretim kurumlarına kayıtları yapılmamaktadır. Öğrenimine ara vermemiş olanlarda ise yaş şartı aranmamaktadır.
Bunlara ek olarak, 2018’de yürürlüğe giren Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği ile özel eğitim kurumlarının, özel eğitim ihtiyacı olan bireylere her tür ve kademede sunulan eğitim hizmetlerine ilişkin hükümleri düzenlenmiştir. Özel Eğitim Kurumları ise Türk millî eğitiminin genel amaç ve temel ilkeleri esas alınarak; özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin eğitim ihtiyaçları, yeterlilikleri, ilgi ve yetenekleri doğrultusunda kapasitelerini en üst düzeyde kullanmaları, üst öğrenime, meslek hayatına ve toplumsal yaşama hazırlanmalarını amaçlayan kurumlardır. Okul öncesi, ilkokul, ortaokul ve meslekî eğitim veren ortaöğretim kurumlarında özel eğitim programı uygulanmak üzere özel eğitim sınıfları açılabilmektedir. Bu sınıflara kayıtlı öğrencilere, Taşıma Yoluyla Eğitime Erişim Yönetmeliği kapsamında ücretsiz taşıma ve yemek hizmeti sunulmaktadır. Ortaöğretim seviyesindeki öğrenciler, özel eğitim sınıfları, özel eğitim meslek okulları, özel eğitim uygulama okulları ve özel eğitim meslek liselerine devam etmektedir.
Özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin her tür ve kademede diğer bireylerle karşılıklı etkileşim içinde bulunmalarını ve eğitim amaçlarını en üst düzeyde gerçekleştirmelerini sağlamak amacıyla bu bireylere destek eğitim hizmetleri de sunularak akranlarıyla birlikte tam zamanlı ya da özel eğitim sınıflarında yarı zamanlı olarak kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitime tabi olan öğrencilere, ihtiyaç duydukları alanlarda destek eğitim odalarında eğitim hizmeti verilmektedir.
Sağlık problemi nedeniyle sağlık kuruluşlarında yatarak tedavi gören özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilere, Sağlık Bakanlığının uygun görüşü üzerine hastaneler bünyesinde eğitim verilmektedir. Zorunlu öğrenim çağındaki özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerden sağlık problemi nedeniyle en az on iki hafta süreyle örgün eğitim kurumlarından yararlanamayacağı ya da yararlanması durumunda sağlığı açısından risk oluşturan öğrencilere ise evde eğitim hizmeti verilmektedir. Örgün eğitim kurumlarında eğitimlerine devam eden özel yetenekli öğrencilere, yeteneklerini geliştirerek kapasitelerini en üst düzeyde kullanmalarını sağlamak amacıyla açılan bilim ve sanat merkezlerinde destek eğitim hizmeti verilmektedir.
Açık Öğretim Kurumları, yüz yüze eğitim yapan örgün eğitim kurumlarına devam edemeyen, örgün eğitim çağını geçiren ve MEB Açık Öğretim Kurumları Yönetmeliği esaslarına göre örgün ortaöğretim kurumlarında devam ederken özel durumları nedeniyle açık öğretim kurumlarına geçmek isteyen öğrencilere hizmet vermektedir. Açık Öğretim Kurumları; Açık Öğretim Ortaokulu, Açık Öğretim Lisesi, meslekî Açık Öğretim Lisesi, Açık Öğretim İmam Hatip Lisesi ve Mesleki ve Teknik Açık Öğretim Okullarından oluşmaktadır.
Yükseköğretim Kurumları
Yükseköğretim Kanunu’na göre yükseköğretim kurumları bünyesinde ortaöğretime dayalı en az dört yarıyıl veya daha fazla süreli her kademedeki eğitimin tümü yükseköğretim olarak kabul edilmektedir. Yükseköğretimin temel amacı, ülkenin ekonomik, sosyal ve kültürel gelişimine katkı sağlamak, bilimsel araştırmalar yaparak bilgi ve teknoloji üretmek, ulusal ve uluslararası iş birlikleriyle bilime katkıda bulunmaktır. Yükseköğretim kurumları, üniversiteler ile yüksek teknoloji enstitüleri ve bunların bünyesinde yer alan fakülteler, enstitüler, yüksekokullar, konservatuarlar, araştırma ve uygulama merkezleri ile bir üniversite veya yüksek teknoloji enstitüsüne bağlı meslek yüksekokulları ile bir üniversite veya yüksek teknoloji enstitüsüne bağlı olmaksızın ve kazanç amacına yönelik olmamak şartı ile vakıflar tarafından kurulan meslek yüksekokullarından oluşmaktadır. Üniversiteler tam zamanlı olup ön lisans derecesine götüren meslekî eğitim içerikli iki yıllık meslek yüksekokulları, lisans derecesine götüren dört yıllık fakülteler ve meslekî eğitim ağırlıklı dört yıllık yüksekokullar, yüksek lisans derecesine götüren beş ve altı yıllık fakülteler ile lisansüstü (yüksek lisans ve doktora) programlar uygulayan enstitülerden oluşur.
Yükseköğretim programlarına giriş için lise mezunu olmak ve merkezi sınavda başarılı olmak gereklidir. Üniversiteler, akademik ve meslekî programlarını oluşturma, eğitim ve araştırma faaliyetlerini yürütme konusunda özerktir.
Herhangi bir sebeple örgün eğitime devam edemeyen bireyler için açık öğretim ve uzaktan öğretim programları önem arz etmektedir. Birçok üniversitede hem açık hem de uzaktan öğretim ön lisans, lisans ve lisansüstü programları yürütülmektedir. Bunun yanı sıra bir üniversiteden mezun olan ya da hâlen bir programda okumakta olanların herhangi bir sınava girmeden kayıt yaptırabilmelerine imkân tanıyan ikinci üniversite programları yürütülmektedir.
Yükseköğrenim gören özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerin, öğrenim hayatlarını kolaylaştırmak gerekli tedbirleri almak ve bu yönde düzenlemeler yapmak amacıyla, YÖK tarafından “Engelli Öğrenci Komisyonu” kurulmuştur. Ayrıca yükseköğretim programlarına kayıtlı özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerin eğitim öğretim kaynakları ve süreçleri, burs ve barınma hizmetleri, idari hizmetler, fiziki alan düzenlemeleri, sosyal faaliyetler vb. konu ve alanlarda özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerin ihtiyaçlarını ve sorunlarını tespit etmek ve çözüm önerileri getirmek üzere tüm yükseköğretim kurumlarında “Engelli Öğrenci Birimleri” kurulmuştur. Özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin yükseköğrenime erişimlerini kolaylaştırmak ve artırmak, eğitime tam ve etkin katılımlarını sağlamak için ihtiyaç duyulan alanlarda yeni ön lisans, lisans ve lisansüstü programlar açılmaktadır.
2.2.2. Hayat Boyu Öğrenme Kurumları
Hayat boyu öğrenme kurumları; bireylerin yaşamları boyunca bilgi, beceri ve yetkinliklerini geliştirmelerine olanak sağlayan, örgün eğitimin dışında ve yanında eğitim ve öğretim faaliyetleri sunan kurumlardır. Bireysel gelişimi desteklemenin yanı sıra toplumsal ve istihdam odaklı becerilerin kazandırılmasına da katkı sağlayan bu kurumlar; bireylerin meslekî, sanatsal, kültürel ve kişisel gelişimlerine yönelik sürekli öğrenme imkânları sunmaktadır. Bu kurumlar Halk Eğitimi Merkezleri, Olgunlaşma Enstitüleri, Açık Öğretim Ortaokulu, Açık Öğretim Lisesi, Mesleki Açık Öğretim Lisesi, Mesleki ve Teknik Açık Öğretim Okulu ve Açık İmam Hatip Liseleridir. Bu kurumların zorunlu eğitim dışındaki bireyler için eğitim politikaları geliştirme, yaygın ve açık öğretim hizmetlerini yürütme, meslekî ve teknik eğitim sağlama, eğitim materyallerini hazırlama ve özel öğretim kurumlarıyla ilgili hizmetleri yönetme görevleri bulunmaktadır. Ayrıca yetişkinlere bu kurumlarda okuma yazma öğretimi, eksik eğitimlerini tamamlama, bilimsel ve teknolojik gelişmelere uyum sağlama, meslek edinmelerine yardımcı olma ve meslekî gelişimlerini destekleme gibi faaliyetler yürütülmektedir. Önceki öğrenmelerin tanınması sistemiyle bireylerin önceki eğitim ve deneyimlerinin değerlendirilmesi de yetişkin eğitim hizmetleri kapsamına girmektedir.
Yükseköğretim kurumları bünyesinde faaliyet gösteren sürekli eğitim merkezleri, hayat boyu öğrenme kapsamında toplumun her kesimine yönelik eğitimler vermektedir. Akademik programlar dışında, çeşitli toplum kesimleri, kamu kurumları, özel sektör ve uluslararası kuruluşlarla iş birliği sağlanmasına imkân tanıyan bu merkezler tarafından ihtiyaç duyulan her konuda ve her yaş grubuna yönelik kurslar, seminerler, konferanslar, meslekî eğitim programları, sertifika programları, kurumsal eğitimler, dil eğitimleri ve kişisel gelişime yönelik eğitimler düzenlenmektedir. Bu tür etkinlik ve eğitim programlarına katılıp başarılı olanlara katılım belgesi, başarı belgesi ve sertifika verilir. Bu eğitimler genellikle ücretlidir.