11.2 Yükseköğretimde Kalite Güvencesi
11.2.1. Sorumlu Birimler
Yükseköğretim kurumlarının eğitim öğretim, araştırma ve toplumsal katkı faaliyetleri ile idari hizmetlerinin kalite düzeylerine ilişkin ulusal ve uluslararası kalite standartlarına göre değerlendirmeler yapmak, iç ve dış kalite güvencesi, akreditasyon süreçleri ve bağımsız dış değerlendirme kuruluşlarının yetkilendirilmesini yürütmek üzere idari ve Malî özerkliğe sahip kamu tüzel kişiliği olarak YÖKAK oluşturulmuştur.
YÖKAK Avrupa Yükseköğretimde Kalite Güvencesi Birliği (ENQA), Asya-Pasifik Kalite Ağı (APQN), Yükseköğretim Kalite Güvence Ajansları Uluslararası Ağı (INQAAHE), Amerikan Yükseköğretim Akreditasyon Kurulu Uluslararası Kalite Grubu (CHEA/CIQG), İslam Ülkeleri Kalite Ajansları Birliği (IQA) ve Avrupa Yükseköğretim Kalite Güvencesi Tescil Kuruluşu (EQAR) üyelik süreçlerini tamamlamıştır.
11.2.2. Yükseköğretim Kurumlarında Kalite Güvence Çalışmalarının Tarihçesi
Yükseköğretimde kalite güvencesi çalışmaları, Yükseköğretim Kanunu ile YÖK’ün rol ve sorumluluklarının belirlenmesiyle başlamış olup Türkiye’nin 2001’de Bologna Süreci’ne dahil olmasıyla çalışmalar hız kazanmıştır. 2005’te Yükseköğretim Kurumları Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Yönetmeliği yayımlanarak Yükseköğretim Kurumları Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Komisyonu (YÖDEK) ve üniversitelerde Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Kurulları (ADEK) kurulmuştur. Türk yükseköğretim sistemindeki ilk girişim olan YÖDEK yapısı 2015’e kadar sürmüştür. 2015’te YÖKAK kurulmuş ve 2017’de yapılan düzenleme ile bağımsız niteliğini güçlendirmiştir. YÖKAK, 2018’de yayımlanan Yükseköğretim Kalite Güvencesi ve Yükseköğretim Kalite Kurulu Yönetmeliği kapsamında çalışmalarını yürütmektedir.
11.2.3. Yükseköğretim Kalite Kurulunun Yapısı ve Görevleri
Yükseköğretim kurumlarının eğitim öğretim, araştırma ve toplumsal katkı faaliyetleri ile idari hizmetlerinin kalite düzeylerine ilişkin ulusal ve uluslararası kalite standartlarına göre değerlendirmeler yapmak, iç ve dış kalite güvencesi, akreditasyon süreçleri ve bağımsız dış değerlendirme kurumlarının yetkilendirilmesi süreçlerini yürütmek üzere idari ve Malî özerkliğe sahip, kamu tüzel kişiliği olarak YÖKAK kurulmuştur.
Yükseköğretim Kalite Kurulu 13 üyeden oluşmaktadır. Kurul, YÖK’ün seçtiği üç, Üniversitelerarası Kurulun (ÜAK) seçtiği üç, MEB’in seçtiği bir, MYK, Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı (TÜSEB), TÜBİTAK, Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) ve TOBB temsilen birer üye ile öğrenci temsilcisi bir üyeden oluşmaktadır.
2023’te güncellenen Yönetmelik kapsamında YÖKAK’ın temel görevleri; yükseköğretim kurumlarının dış değerlendirmesini yapmak, bu kurumlarda kalite güvencesi kültürünün içselleştirilmesi ve yaygınlaştırılmasını sağlamak ile akreditasyon kuruluşlarının yetkilendirilmesi ve tanınması süreçlerini yürütmektir.
11.2.4. Kalite Güvencesi Yöntem ve Yaklaşımları
YÖKAK’ın temel görevleri kapsamında kullandığı yöntem ve yaklaşımların ana hatları aşağıda açıklanmaktadır.
Kurumsal Dış Değerlendirme Programı
Kurumsal Dış Değerlendirme Programı (KDDP), YÖKAK tarafından yükseköğretim kurumlarının eğitim öğretim, araştırma geliştirme, toplumsal katkı ve idari hizmet süreçlerinin YÖKAK Değerlendirme Ölçütleri kapsamında değerlendirilmesini amaçlayan bir programdır. Yükseköğretim kurumları ilk mezun verdikleri eğitim öğretim yılını izleyen en geç beşinci yıl içerisinde KDDP kapsamında değerlendirilmektedir. KDDP’nin çıktısı kurumsal geri bildirim raporlarıdır. Kalite güvencesi sisteminin değerlendirilmesinde ulusal bir kuruluş olarak YÖKAK’ın odaklandığı en önemli kavramlar; hesap verebilirlik, şeffaflık, öğrenme çıktıları, kanıta dayalı yaklaşım ve yenilikçiliktir. 2024 yılsonuna kadar 200 yükseköğretim kurumunun kurumsal dış değerlendirme süreci tamamlanmıştır. KDDP’ye esas olmak üzere her yıl yükseköğretim kurumları tarafından Kurum İç Değerlendirme Raporları (KİDR) hazırlanmaktadır. Programa dâhil edilen yükseköğretim kurumları belirlendikten sonra, değerlendirme sürecini yürütecek olan değerlendirme takımınca, değerlendirilecek kuruma ön ziyaret ve saha ziyareti gerçekleştirilmektedir. Ziyaretlerin sonrasında hazırlanan Kurumsal Geri Bildirim Raporu (KGBR) YÖKAK tarafından kamuoyu ile paylaşılmaktadır.
İzleme Programı
İzleme Programı, KDDP süreci sonrasında ilgili yükseköğretim kurumundaki gelişim sürecinin değerlendirmesini gerçekleştirmeyi amaçlayan bir programdır. İzleme sisteminin temel değerlendirme kapsamını, kurumun dış değerlendirmesi sonucunda hazırlanan KGBR ‘lerde ortaya çıkan gelişmeye açık alanlar oluşturmaktadır. Bununla birlikte KGBR’de ortaya çıkan kurumun güçlü yanlarının sürdürülebilir olup olmadığı da değerlendirilmektedir.
KDDP kapsamında değerlendirmesi tamamlanan kurumlar, değerlendirme yılını izleyen en erken ikinci yılda izleme sürecine dâhil olmaktadır. Program kapsamına dâhil edilen kurumlar belirlendikten sonra, izleme sürecini yürütecek olan değerlendirme takımı tarafından, değerlendirilecek kuruma ön ziyaret ve saha ziyareti gerçekleştirilmektedir. Ziyaretler sonrasında hazırlanan İzleme Raporu, YÖKAK tarafından kamuoyu ile paylaşılmaktadır. 2024 yılsonu itibarıyla YÖKAK 182 yükseköğretim kurumunda izleme faaliyetlerini gerçekleştirmiştir.
Kurumsal Akreditasyon Programı
KDDP ve İzleme Programının ardından, YÖKAK Değerlendirme Ölçütlerini dereceli puanlama anahtarı yaklaşımı ile ele alan Kurumsal Akreditasyon Programı (KAP) geliştirilmiştir. 2020’de ilk kez gönüllü yükseköğretim kurumlarında başlatılan program ile 2025 Nisan ayı itibarıyla 109 kurum değerlendirilmiş olup 103 kurum akredite edilmiştir.
KAP; yükseköğretim kurumlarındaki liderlik, yönetişim ve kalite, eğitim öğretim, araştırma geliştirme ve toplumsal katkı süreçlerinin “planlama, uygulama, kontrol etme ve önlem alma” döngüsü kapsamında değerlendirilmesini sağlayan bir dış değerlendirme yöntemidir.
YÖKAK’ın oluşturduğu değerlendirme takımları tarafından YÖKAK Değerlendirme Ölçütleri ile Değerlendirme Programları Kılavuzu kapsamında yürütülmektedir. Her yıl KAP’a dâhil edilecek yükseköğretim kurumları YÖKAK tarafından belirlenmekte ve bu kurumların yapısına uygun olarak değerlendirme takımları oluşturulmaktadır. Söz konusu değerlendirme takımları tarafından ilgili kurumlara ön ziyaret ve saha ziyareti gerçekleştirilmektedir.
Bu ziyaretler neticesinde; değerlendirme takımları Kurumsal Akreditasyon Raporlarını (KAR) hazırlar. YÖKAK, bu raporları göz önünde bulundurarak tam akreditasyon (beş yıl süreyle), koşullu akreditasyon (iki yıl süreyle) ve akreditasyonun reddi (Yükseköğretim kurumuna kalite güvencesi uygulamaları bağlamında destek verilmesi) kararlarından birini verir. Sürecin sonunda KAR kamuoyu ile paylaşılır.
Ara Değerlendirme Programı
KAP kapsamına alınarak değerlendirmesi tamamlanan ve değerlendirme sonucunda tam veya koşullu akreditasyon kararı verilen yükseköğretim kurumları, akreditasyon kararını izleyen ikinci yılda ara değerlendirme sürecine dâhil edilmektedir. Ara değerlendirmenin amacı, tam veya koşullu akreditasyon kararı verilen yükseköğretim kurumlarında kalite süreçlerinin gelişimini değerlendirmektir. Sürece dâhil olan kurumlarda izlenecek yöntem KAP sonucunda verilen akreditasyon kararı ve ilgili komisyonun gerekçeli önerisi dikkate alınarak yürütülmektedir.
Ara değerlendirme neticesinde tam akreditasyonun devam etmesi ve koşullu akreditasyonun ise tam akreditasyona dönüştürülmesi reddi yönünde karar verilmektedir. Sürecin sonunda Ara Değerlendirme Raporları kamuoyu ile paylaşılmaktadır. 2024 yılsonu itibarıyla 16 kurumun ara değerlendirme süreci tamamlanmıştır.
Program Akreditasyonu
Program akreditasyonu, bir akreditasyon kuruluşu tarafından belirli bir alanda önceden belirlenmiş, akademik ve alana özgü standartların bir yükseköğretim programı tarafından karşılanıp karşılanmadığını ölçen değerlendirme ve dış kalite güvence sürecini ifade etmektedir.
Ulusal akreditasyon kuruluşlarının yetkilendirilmesi ve uluslararası akreditasyon kuruluşlarının tanınması süreci YÖKAK tarafından belirlenen ilke ve ölçütler kapsamında yürütülmektedir. Bu kapsamda YÖKAK, Dış Değerlendirme ve Akreditasyon Kuruluşlarının Yetkilendirilmesi, Tanınması ve İzlenmesine İlişkin Kılavuzunu yayımlamıştır.
2016 yılından itibaren yükseköğretime geçiş sınavında kullanılan Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu’nda YÖKAK tarafından yetkilendirilen veya tanınan akreditasyon kuruluşlarının akredite ettiği program bilgileri yer almaktadır. Aynı zamanda yetkilendirilen/tanınan kuruluşlar YÖKAK’ın resmî internet sayfasında bulunmaktadır.
YÖKAK tarafından tanınmayan uluslararası akreditasyon kuruluşları da ülkemizde faaliyet gösterebilmektedir. Bu kuruluşların Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzunda yer alabilmeleri için YÖKAK tarafından tanınması gerekir.
Öğrenci Katılımı
Yükseköğretimde kalite güvencesi çalışmalarına, öğrenci katılımına ilişkin farkındalık ve çalışmalar her geçen gün artmaktadır. Bu kapsamda atılan adımlardan biri de YÖKAK bünyesinde öğrencilerden oluşan bir Öğrenci Komisyonunun kurulmuş olmasıdır. Bunun yanı sıra, Kurul üyelerinden birinin öğrenci olması, yükseköğretimin kalite güvencesinde öğrenci katılımına verilen önemin göstergesidir. Komisyonun temel görevleri arasında;
- Yükseköğretimde kalite kültürünün öğrenciler tarafından içselleştirilmesi ve yaygınlaştırılmasını sağlamak
- Öğrencilerin yükseköğretimdeki kalite güvencesi süreçlerine ilişkin katılımlarını artırmak
- Ulusal ve uluslararası düzeyde öğrenci katılımlı çalışmalar gerçekleştirmek
- Kurul tarafından yürütülen değerlendirme programlarında yer alacak değerlendirici adayı öğrencileri ilgili komisyona önermek
- Komisyon tarafından ilgili yıl içerisinde yapılan çalışmalara ilişkin faaliyet raporu hazırlamak ve Kurula sunmak bulunmaktadır.
2020 yılından bu yana gerek Öğrenci Komisyonu üyeleri gerekse diğer yükseköğretim öğrencileri, Avrupa Öğrenci Birliği’nin (ESU) Kalite Güvencesi Öğrenci Uzman Havuzu üyeliğine kabul edilmektedir. Bununla birlikte yükseköğretim kurumlarının iç kalite güvencesi çalışmalarına katkı sağlaması amacıyla 165 kurumda, öğrenciler tarafından gönüllü olarak kurulan kalite toplulukları faaliyet göstermektedir.