2022 Eylül ayı itibariyle Türkiye Yükseköğretiminde 129 devlet, 76 vakıf üniversitesi ve 5 vakıf meslek yüksekokulu bulunmaktadır. Yaklaşık 184,702 öğretim elemanının görev yaptığı devlet üniversitelerinde bu sayının 2025 yılına kadar 205.000 olması öngörülmektedir. 

Öğretim elemanlarının atanma koşulları şunlardır:

Doktor Öğretim Üyesi: Yükseköğretim Kanununun 23. Maddesi doktor öğretim üyeliğine atamayı düzenlemektedir. Buna göre; bir üniversite biriminde açık bulunan doktor öğretim üyeliği kadrosu, isteklilerin başvurması için rektörlükçe ilan edilir. Dekan veya ilgili müdür kendi yönetim kurullarının görüşünü de aldıktan sonra önerilerini rektöre sunar. Atama, rektör tarafından en çok dört yıl süre ile yapılır.  Her atama süresinin sonunda görev kendiliğinden sona erer. Görevi sona erenler yeniden atanabilirler.

 Doktor öğretim üyeliğine atanabilmek için 

• Doktora veya tıpta, diş hekimliğinde, eczacılıkta ve veteriner hekimlikte uzmanlık unvanını veya Üniversitelerarası Kurulun önerisi üzerine Yükseköğretim Kurulunca tespit edilen belli sanat dallarının birinde yeterlik kazanmış olmak  gerekir.
• Yükseköğretim kurumları doktor öğretim üyesi kadrosuna atama için Yükseköğretim Kurulunun onayını almak suretiyle ek koşullar belirleme yetkisine sahiptir.

Doçentlik: Bir üniversite biriminde açık bulunan doçentlik kadrosu, rektörlükçe, isteklilerin başvurması için ilan edilir. Müracaat eden adayların durumlarını incelemek üzere rektör tarafından üç profesör tespit edilir. Bu profesörler, adaylar hakkında ayrı ayrı mütalaalarını rektöre bildirirler. Rektör, bu mütalaalara dayanarak, üniversite yönetim kurulunun görüşünü de aldıktan sonra atamayı yapar (Yükseköğretim Kanunu, Madde 25). Doçentliğe atanabilmek için doçentlik unvanını almış olmak gerekir. Doçentlik unvanını elde edebilmek için doçentlik sınavını başarmak gerekir, (Madde 24). Bu duruma ek olarak, üniversiteler, doçent atama sürecinde ek koşullar belirleme yetkisine sahiptir.

Profesörlük: Profesörlüğe yükseltilme ve atama (Madde 26):

• Doçentlik unvanını aldıktan sonra en az beş yıl, açık bulunan profesörlük kadrosu ile ilgili bilim alanında çalışmış olmak
• İlgili bilim alanında uygulamaya yönelik çalışmalar ve uluslararası düzeyde orijinal yayınlar yapmış olmak gerekir.
• Üniversite veya ileri teknoloji enstitülerinde atama yapılacak olan profesör kadroları rektörlük tarafından ilan edilir.
• Profesörlük kadrosuna başvuran adayların durumlarını ve bilimsel niteliklerini tespit etmek için üniversite veya yüksek teknoloji enstitüsü yönetim kurulunca en az üçü başka üniversitelerden veya yüksek teknoloji enstitülerinden olmak üzere bilim alanıyla ilgili en az beş profesör seçilir. Bu profesörler her aday için ayrı ayrı olmak üzere birer rapor yazarlar ve kadroya atanacak birden fazla aday varsa tercihlerini bildirirler. Üniversite veya yüksek teknoloji enstitüsü yönetim kurulunun bu raporları göz önünde tutarak alacağı karar üzerine, rektör atamayı yapar.  

Diğer öğretim elemanları; Öğretim görevlileri ve araştırma görevlileridir. Diğer öğretim elemanlarının atanmasında da öncelikle 657 sayılı Kanunun öngördüğü genel koşullar aranır. Özel koşullar, Yükseköğretim Kanununun ilgili maddelerinde belirtilmektedir (Madde 31,  33). Bu pozisyonlara yapılacak atamalar genellikle iki-dört yıl süreli olarak yapılır. İhtiyacın devam etmesi halinde görev süresi uzatılır. Diğer öğretim elemanlarının atanmasında da nihai yetki rektöründür.

Türkiye’deki yükseköğretim kurumlarında çalışan öğretim elemanlarından “doçent” ve “profesör”ler daimi statüde istihdam edilirler. Yaşam boyu istihdam garantisine sahiptirler (Yükseköğretim Kanunu, Madde 36). Diğer öğretim elemanları ( doktor öğretim üyeleri, öğretim görevlileri, araştırma görevlileri) süreli olarak (2-4 yıl için) atanırlar. Süreleri bittiğinde yeniden atanabilirler. (Yükseköğretim Kanunu, Madde 23, 31, 33).

Yükseköğretim kurumlarında çalışan öğretim elemanlarının maaşlarının belirlenmesinde de 657 sayılı Devlet Memurları Kanundaki gösterge tablosu ve katsayılar dikkate alınır. Maaşların hesabında ayrıca, 2914 sayılı Yükseköğretim Personel Kanunu’nda yer alan sınıflandırma, dereceler ve ek gösterge rakamları dikkate alınır. Bu özel yasada hüküm bulunmayan hallerde 2547 ve 657 sayılı yasalara göre işlem yapılır. Öğretim elemanlarına yapılan temel maaş ödemesi dışında, öğretim elemanlarının unvanları, ders yükleri, görev yerleri, yöneticilik görevleri vb. unsurlar dikkate alınarak bazı ek ödemeler yapılır (ek ders ücreti, üniversite ödeneği, geliştirme ödeneği, idari görev ödeneği, döner sermaye payı, akademik teşvik ödeneği vb.) (Yükseköğretim Personel Kanunu, Madde 3, 4, 5, 11, 12, 13, 14, ek madde 4). Yükseköğretim öğretim elemanları da 657 sayılı yasa kapsamında diğer devlet memurlarına sağlanan yabancı dil tazminatı ve sosyal haklardan yararlanırlar (Madde 10).  

Yükseköğretim Kanunu’na (Madde 22) göre öğretim üyeleri; öğretim, araştırma, yayın ve yönetim tarafından verilecek diğer görevleri yerine getirmekle yükümlüdürler. Öğretim üyelerinin maaş karşılığı olarak okutmakla yükümlü oldukları haftalık ders yükü 10 saat,  öğretim görevlilerinin ise 12 saattir. (Madde 36/d, e). Öğretim elemanları yıllık izinlerini, normal olarak, öğrenime ara verilen zamanlarda kullanırlar. Diğer izinler ise 657 sayılı Devlet Memurları Kanunları hükümlerine göre yürütülür (Madde 64).

Yükseköğretim kurumlarında, öğretim elemanlarının yükselmeleri Yükseköğretim Kanunu ile düzenlenmiştir (2547 Sayılı Yükseköğretim Kanunu, Madde 23, 24 ve 26). Bu düzenlemeye göre yükseköğretim kademesinde üç kariyer basamağı bulunmaktadır. Bunlar; doktor öğretim üyeliği, doçentlik ve profesörlük olup, ilgili maddelerde doktor öğretim üyeliğine, doçentliğe ve profesörlüğe yükseltilmede aranacak asgari ölçütler belirlenmiştir. Ayrıca her üniversite, bu ölçütleri esas alarak daha üst düzeyde ölçütler öngören düzenlemeler yapmaktadır.  Ayrıca, yükseköğretim içindeki akademik yöneticilik pozisyonları (rektörlük, dekanlık, müdürlük, bölüm başkanlığı vb.), gerekli koşulları taşıyan tüm öğretim üyelerine açıktır.

Üniversite öğretim üyeleri için emeklilik azami yaş haddi 2547 sayılı kanunun 30.maddesine göre 67 yaş olarak belirlenmiştir.  Bu maddede öngörülen emeklilik yaşı, 1/3/2006 tarihli ve 5467 sayılı, 17/5/2007 tarihli ve 5462 sayılı, 22/5/2008 tarihli ve 5765 sayılı kanunlarla kurulan devlet üniversitelerinde, 31/12/2020 tarihine kadar 75 olarak belirlenmiştir. (Yükseköğretim Kanunu Geçici 55. A madde). Bu madde saklı kalma koşuluyla, yaş hadlerini dolduracakları tarihten önce başvurmuş olup, sözleşme tarihi itibarıyla öğretim üyesi kadrolarında bulunanlardan yükseköğretim kurumunun teklifi ve Yükseköğretim Kurulunun onayı ile emeklilik yaş hadlerini doldurdukları tarihten itibaren 75 yaşını geçmemek üzere emeklilik veya yaşlılık aylığı bağlanıncaya kadar birer yıllık sürelerle sözleşmeli olarak çalıştırılabilirler.