Türkiye’de okul öncesi eğitim, ilköğretim ve ortaöğretime yönelik hizmet öncesi öğretmen eğitimi üniversiteler tarafından yürütülmektedir. Halen, öğretmen yetiştirmedeki ana kaynak eğitim/eğitim bilimleri fakülteleridir. Öğretmen yetiştiren tüm programlar 4 yıllıktır.  Bunun yanında, öğretmenliğe kaynak teşkil eden bölümlerden mezun olanlara yönelik pedagojik formasyonu kazandırma amacıyla  Öğretmenlik Meslek Bilgisi Tezsiz Yüksek Lisans Programları açılacaktır. Öğretmen eğitiminin yapı ve programlar bakımından ana yönlendiricisi Yükseköğretim Kurulu (YÖK)’dur. Bu süreçte, Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) ve eğitim fakülteleri iş birliği içinde çalışmaktadır. Öğretmen yetiştirme sürecinde MEB ve eğitim fakülteleri arasında iş birliğini sağlamak üzere Yükseköğretim Kurulu bünyesinde "Öğretmen Yetiştirme Çalışma Grubu" oluşturulmuştur. 2018 yılında yapılan yeni düzenleme sürecinde, tüm öğretmen yetiştirme programlarına (müzik, beden eğitimi, resim, yabancı diller dâhil) “özel eğitim ve kaynaştırma” dersi konulmuştur.

2006-2007 öğretim yılında yapılan yeni düzenleme sürecinde, tüm öğretmen yetiştirme programlarına (müzik, beden eğitimi, resim, yabancı diller dâhil) “özel eğitim” dersi konulmuştur.

2547 Sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 22-33. maddeleri; öğretim elemanlarının gruplarını, atanma ve yükselmelerine ilişkin asgari kriterleri ve çalışma koşullarını belirlemiştir. Üniversiteler bu koşullara ek koşul koyabilir ancak, daha düşük standart belirleyemezler.

Hizmet öncesi öğretmen eğitimi modelleri, kurumları ve süreleri şöyledir: Hizmet öncesi öğretmen eğitimi 1982 yılından bu yana üniversiteler bünyesinde yürütülmektedir. Öğretmen eğitiminde ana model “eşzamanlı” (concurrent) model, ana kurum “eğitim/eğitim bilimleri fakülteleri”dir. Bu bağlamda, genel kültür, alan bilgisi ve öğretmenlik formasyonu dersleri bir bütünlük içinde yürütülmektedir. Bu modelin yanında, başta fen-edebiyat fakülteleri mezunları olmak üzere, diğer fakülte mezunları için düzenlenen “Pedagojik Formasyon Eğitimi Sertifika Programı” yoluyla da öğretmen eğitimi  verilmiş olup Pedagojik Formasyon Eğitimi Sertifika Programının kaldırılmasıyla Öğretmenlik Meslek Bilgisi Tezsiz Yüksek Lisans programlarının açılmasıyla pedagojik formasyonun kazandırılması amaçlanmaktadır. 

Türkiye’de tüm yükseköğretim kurumlarına giriş, 2547 Sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 45. maddesiyle düzenlenmiştir. Her kademedeki yükseköğretim programlarına giriş akademik veya mesleki/teknik ortaöğretim okullarından birinden mezun olma ve merkezi olarak yapılan sınavlardan başarılı olma koşuluna bağlıdır. Yükseköğretim programlarının kontenjanları asgari koşullar, merkezi sınav tarihi ve sınav içeriği YÖK tarafından belirlenir. Yükseköğretime giriş sınavı merkezi olarak, Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM) tarafından Yükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS) yapılmaktadır. Bu sınav üç ayrı oturumdan oluşmaktadır. Bunlar; Temel Yeterlilik Testi (TYT), Alan Yeterlilik Testi (AYT) ve Yabancı Dil Testi (YDT)’ dir. YKS’ ye başvuran tüm öğrencilerin TYT’ ye girmeleri zorunludur. Diğer oturumlar ise isteğe bağlıdır. Adaylar; ortaöğretim başarı puanları, yükseköğretime giriş sınavından aldıkları puanlar ve tercihlerine göre yükseköğretim kurumlarına yerleştirilirler. Bu sistem tüm öğretmenlik programları için de geçerlidir. Bu uygulamanın bir istisnası vardır: Özel yetenek sınavı ile öğrenci alan öğretmenlik programlarına (resim, müzik, beden eğitimi ve spor gibi) kabul için, TYT puanına ek olarak ilgili fakülte ve yüksekokul Özel Yetenek Sınavı yaparak öğrenci kabul eder. Özel yetenek sınavı ile ilgili düzenlemeler ilgili yükseköğretim kurumları tarafından belirlenir.

Hizmet öncesi öğretmen eğitiminde, öğretmenlik meslek derslerine (teorik ve pratik) ayrılan süre, hem ilköğretim hem de ortaöğretim öğretmenlik programlarında, toplam öğretim zamanının %25-30’u arasında değişmektedir. Öğretmen olarak atanan her üç kademedeki (okul öncesi, ilköğretim ve ortaöğretim) öğretmen adayları, atandıkları dönemde 654 saatlik yetiştirme sürecinden ve aynı anda iki dönem performans değerlendirmeye tabi tutulurlar. Aday öğretmenler, en az bir yıl fiilen çalışmak ve performans değerlendirmesine göre başarılı olmak şartlarını sağlamak kaydıyla, yapılacak yazılı ve sözlü sınava girmeye hak kazanırlar. Bu dönemde başarılı olanlar ”asil öğretmen” olarak atanırlar. Adaylıkla ilgili genel hususlar 2014 yılında yeniden belirlenmiştir. Buna göre;

• Performans değerlendirmesi ve sınavlara ilişkin hususlarla, uygulanacak olan sözlü sınavdaki değerlendirmeye yönelik koşullar,
• Asıl öğretmenliğe atanma ve sınavlarda başarılı olamayan aday öğretmenler hakkında uygulanacak değerlendirme tekrarına ilişkin hükümler,
• Hangi hallerde öğretmenlik unvanın kaybedilerek memuriyetten ilişiklerinin kesileceğine dair hüküm,
• Daha önce 657 sayılı Kanuna tabi bir kurumda adaylığı kalktıktan sonra Bakanlığımızda aday öğretmen olarak göreve başlayanların sınavda başarısız olmaları halinde öğretmenlik unvanını kaybedecekleri ve durumlarına uygun memur kadrolarına atanacaklarına ilişkin hüküm,
• Sınav komisyonlarının oluşturulmasına dair hükümler,
• Yönetmelikle düzenlenecek hususlara ilişkin hükümler,
• 14/7/1965 tarihli ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun aday memurluk ile ilgili hükümlerinin aday öğretmenler hakkında uygulanmayacağı hükmü,
• Aynı Kanuna eklenen geçici 4 üncü madde ile performans değerlendirmesi ve sınavın 6528 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 14/03/2014 tarihinden sonra aday öğretmen olarak göreve başlayanlar hakkında uygulanacağı hükmü getirilmiştir.

Hizmet öncesi öğretmen eğitiminde, eğitim fakülteleriyle MEB arasında iş birliği sağlanması temel ilkedir. Bu bağlamda, tüm planlama ve program çalışmaları ile model geliştirmede MEB ile ortak çalışmalar yapılır. Bu iş birliği ve koordinasyonun sağlanması için Öğretmen Yetiştirme Çalışma Grubu oluşturulmuştur.

Bilindiği üzere Yeni YÖK, üniversitelere "yetki devri" sürecini başlatmış olup bu süreçte, Yükseköğretim Programları Danışma Kurulu ve Yükseköğretim Kalite Kurulunun kurulması başta olmak üzere pek çok konuda düzenlemeler yapılarak birçok başlıkta yükseköğretim kurumlarına "yetki devri" gerçekleştirmiştir. YÖK, üniversite sistemimizin kendi "kurumsal kapasitesini geliştirmesi ve güçlendirmesi" için insan kaynağı, araştırma, eğitim ve öğretim konuları başta olmak üzere birçok konuya ilişkin niteliği artırmak ve karar süreçlerini hızlandırmak için çalışmakta; "sistemi tedrici bir şekilde dönüştürmektedir".  Son altı yılda YÖK'te alınan kararlar, çeşitli mevzuat ve normlarda yapılan düzenlemeler, bu değişimin ve gelişimin en açık göstergesidir.  YÖK'ün girişimiyle yine yakın zamanlarda yapılan düzenlemelerle bazı konularda üniversitelere "yetki devri" ve "yetki paylaşımı" gerçekleştirilmiştir. Yeni YÖK olarak yükseköğretim sisteminin, daimi tekâmül esasında, bilgi ve tecrübe zemininde, şeffaf süreçlere dayalı biçimde, rekabet ortamında küresel ve ulusal düzeylerde gelişmesi için çalışılmakta olup bu yolda önemli mesafeler de kat edilmiştir.

Yükseköğretim Kurulu'nun koordinasyonunda Eğitim/Eğitim Bilimleri Fakülteleri ve öğretmenlik lisans programlarıyla ilgili ilk defa yeniden yapılandırma çalışmaları, 1997-1998 yıllarında MEB Milli Eğitimi Geliştirme Projesi kapsamında gerçekleştirilmiş olup 2006 ve 2009 yıllarında da kısmi düzenlemeler yapılmıştır.  Daha sonra gelişen şartlar ve ihtiyaçlar dolayısıyla 2012 yılında eğitim sisteminde gerçekleştirilen yapısal değişikliklere bağlı olarak Eğitim Fakülteleriyle ilgili de yeni düzenlemeler gerçekleştirilmiş; bölüm ve anabilim dallarıyla lisans programları gözden geçirilerek gerekli düzenleme ve güncellemeler yapılmıştır.  Yeni programlar, 2018-2019 eğitim ve öğretim yılından itibaren uygulanmaya başlanmıştır.  2018 yılında güncellenen öğretmenlik lisans programlarındaki dersler, önceki dönemlerdeki gibi, Alan Eğitimi Dersleri (AE) %45-50; Öğretmenlik Meslek Bilgisi Dersleri (MB) %30-35 ve Genel Kültür Dersleri (GK) %15-20 olmak üzere yine üç grupta toplanmıştır.

Son dönemlerde yükseköğretimde koyduğumuz hedefler istikametinde pek çok olumlu adımlar atılmış, gelişmeler yaşanmış olup bundan böyle Eğitim/Eğitim Bilimleri Fakültelerinin öğretmenlik lisan programlarının geliştirilip güncellenmesi çalışmalarının, Türkiye Yeterlikler Çerçevesi ile Milli Eğitim Bakanlığı tarafından belirlenen Öğretmenlik Mesleği Yeterlikleri dikkate alınarak ilgili yükseköğretim kurumları tarafından yapılmasının en doğru tercih olduğu düşünülmektedir.  Zira eğitimde program geliştirme, dinamik ve süreklilik arz eden bir süreçtir. Üniversitelerimiz, bu dinamik süreci yönetebilecek düzeyde kapasiteye, öğretim elemanlarımız da program geliştirme ve güncelleme konusunda yetkinliğe sahiptir.

Bu bağlamda konu, 10/08/2020 tarihli Yükseköğretim Genel Kurul toplantısında görüşülmüş ve;

a) Ders kategorileri ile ilgili Alan Eğitimi Dersleri, Öğretmenlik Meslek Bilgisi Dersleri ve Genel Kültür Dersleri şeklindeki gruplandırmanın göz önünde tutulması;

b) Ayrıca ders sayısı, ders saati/kredi sayısı ve yoğunluğu konusunda da yine bu gruplandırmadaki sıralamaya dikkat edilmesi

şartıyla öğretmenlik programlarındaki derslerin, müfredatların ve kredilerin belirlenmesinde,  yükseköğretim kurumlarının ilgili kurullarının yetkilendirilmesine karar verilmiştir.

Her düzeydeki eğitim kademelerine (erken çocukluk eğitimi de dahil) yetiştirilen öğretmenlerin öğrenim gördüğü kurumlarda çalışan eğitim personeli (öğretmenlik eğitimi veren öğretim elemanları) lisansüstü eğitim (yüksek lisans ve doktora) programları ile yetiştirilmektedir. Bu programlarda, alan, alan eğitimi ve eğitim bilimleri çerçevesinde akademisyenler yetiştirilmektedir. Bu programlardan mezun olan akademisyenler, öğretmen adaylarının alması gereken farklı uzmanlık alanlarındaki dersleri vermektedir. Ayrıca, öğretmen adaylarının yetiştirilmesi sürecinde Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı okullarda yapılan öğretmenlik uygulaması çalışmalarında okullarda çalışmış seçilmiş/tecrübeli öğretmenler öğretmenlik uygulaması yapan öğretmen adaylarına mesleki konularda danışman olarak görevlendirilmektedir.

Eğitim/Eğitim Bilimleri fakülteleri öğrencileri; öğretim üyeleri ve öğretmenlik uygulaması yaptıkları okullardaki derslerin öğretmenleri tarafından izlenmekte ve değerlendirilmektedirler. Öğrencilerin derslerdeki başarılarının ölçülmesi ve değerlendirilmesi yazılı sınavlar, ödevler, portfolyo değerlendirmeleri, öğretme performansının gözlenmesi vb yollarla olmaktadır. Fakültelere göre farklı olmakla birlikte öğrenciler, her dersten en az bir ara sınavı ve final sınavına girmek zorundadırlar. Mezun olabilmek için, öngörülen toplam kredinin elde edilmesi ve öğretmenlik uygulaması dersinden başarılı olunması gerekir. Ayrıca bir bitirme sınavı yoktur. Diplomalarda, öğrencilerin mezun oldukları alanlar (örneğin; sınıf öğretmenliği, tarih öğretmenliği vb.) belirtilir. Ayrıca, diplomayla birlikte transkript (ders listesi, notlar ve krediler) ve derslere ait AKTS kredilerinin yer aldığı “diploma eki” verilir. Ancak bu diploma ve diploma eki, otomatik olarak öğretmenliğe atanma hakkı sağlamaz. Atanma konusu başka koşulların da sağlanmasını gerektirir.

Öğretmen yetiştiren programlar dışındaki diğer programlardan mezun olanların öğretmenlik hakkını elde edebilmesi için iki yarı yıllık pedagojik formasyon eğitimi sertifika programları düzenlenmektedir. 

Hizmet öncesi öğretmen eğitiminde, 2012 yılına kadar, eğitim fakültelerinde yürütülen normal (gündüz-tam zamanlı) ve ikinci öğretim (akşam programları) programlarına ek olarak, öğretmen ihtiyacının çok yoğun olduğu “İngilizce öğretmenliği” ve “okul öncesi öğretmenliği” alanlarında geçici bir sure için, Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi tarafından, lisans düzeyinde uzaktan öğretim programları uygulanmaktadır. İngilizce Öğretmenliği Programının ilk iki yılında yüz yüze eğitim yapılırken, son iki yılında uzaktan eğitim yapılmaktaydı. Uygulama 2012 yılında kaldırıldı ve öğretmenlik hakkı sadece eğitim fakültesi mezunlarına verildi.