Во согласност со Уставот, Северна Македонија е парламентарна република заснована на принципите на поделба на власта на:

• законодавна
• извршна
• судски.

ЗАКОНОДАВНА ВЛАСТ

Законодавната власт ја врши Собранието (Парламент, македонски: Собрание / Sobranie ) кое се избира за период од 4 години преку изборен систем од сите македонски граѓани на возраст од 18 години и постари. Седиштето на Парламентот е во Скопје и со Уставот е овластено да донесува закони, резолуции, декларации, стратегии итн. (вклучително и во сферата на образованието).

Македонскиот парламент е претставничко тело на граѓаните во Република Северна Македонија. Според Уставот од 1991 година, македонскиот парламент може да има најмалку 90, а најмногу 120 пратеници. Пратеничките мандати не се обврзувачки, додека пратениците имаат правен имунитет. Собранието е еднодомно претставничко тело со 120 членови.

Како гласачко тело избира премиер и други министри, претседател на Народното собрание и потпретседатели, судии во Уставниот суд, гувернер на Банката на Северна Македонија, Народен правобранител итн.

Информации за законодавната процедура може да се најдат на официјалната веб-страница на македонското Собрание. [1]

ИЗВРШНА ВЛАСТ

Претседател на Република Северна Македонија

Претседателот на Република Северна Македонија ја претставува Република Северна Македонија и е врховен командант на нејзините вооружени сили. Претседателот на Република Северна Македонија:

• предлага мандатар за конституирање на Владата на Република Северна Македонија;
• именува и разрешува со указ амбасадори и други дипломатски претставници на Република Северна Македонија во странство;
• ги прифаќа акредитивите и отповикувањето на странските дипломатски претставници;
• предлага двајца судии да заседаваат во Уставниот суд на Република Северна Македонија;
• предлага двајца членови на Републичкиот судски совет;
• именува тројца членови на Советот за безбедност на Република Македонија;
• ги предлага членовите на Советот за односи меѓу заедниците;
• именува и разрешува други носители на државни и јавни функции утврдени со Уставот и закон;
• доделува одликувања и почести во согласност со закон;
• дава помилување во согласност со закон; и
• врши и други работи утврдени со Уставот.

Претседателот нема никакво влијание врз составот на владата, што е задача на премиерот и Националното собрание. Претседателот е врховен командант на вооружените сили, тој го именува и разрешува началникот на Генералштабот на Армијата на Република Северна Македонија, именува и разрешува генерали. Тој е и претседател на Советот за безбедност на Република Северна Македонија.

Претседателот на Републиката се избира со мандат од пет години на непосредни општи избори со тајно гласање. Едно лице може да биде избрано за претседател на Републиката најмногу два пати. Претседателот на Републиката е државјанин на Република Македонија. За претседател на Републиката може да биде избрано лице ако на денот на изборот наполнило најмалку 40 години. За претседател на Републиката не може да биде избрано лице ако на денот на изборот не бил жител на Република Македонија најмалку десет години во последните петнаесет години.

Повеќе информации за претседателот на Република Северна Македонија можете да најдете на официјалната веб-страница на претседателот. [2]

Влада на Република Северна Македонија

Извршната власт е доделена на Владата на Република Северна Македонија. Владата ги остварува своите права и надлежности врз основа и во рамките на Уставот и законот. Владата е составена од премиер и министри. Премиерот и министрите не можат да бидат пратеници во Собранието. Владата ја избира Собранието на предлог на мандатарот и врз основа на програмата со мнозинство гласови од вкупниот број пратеници.

Владата на Република Северна Македонија:

• ја утврдува политиката на спроведување на законите и другите прописи на Собранието и е одговорен за нивното извршување;
• предлага закони, буџет на Републиката и други прописи што ги донесува Собранието;
• предлага просторен план на Републиката;
• предлага решенија за резервите на Републиката и се грижи за нивно извршување;
• донесува подзаконски и други акти за извршување на законите;
• ги утврдува принципите за внатрешната организација и работа на министерствата и другите органи на управата, раководејќи ја и надгледувајќи ја нивната работа;
• дава оценки на предлог закони и други акти доставени до Собранието од други овластени органи;
• одлучува за признавање на држави и влади;
• воспоставува дипломатски и конзуларни односи со други држави;
• донесува одлуки за отворање дипломатско-конзуларни претставништва во странство;
• предлага именување на амбасадори и претставници на Република Македонија во странство и именува шефови на конзуларни претставништва;
• предлага Јавен обвинител;
• именува и разрешува носители на јавни и други функции утврдени со Уставот и законите; и
• врши и други работи утврдени со Устав и закон.

Повеќе информации за Владата на Република Северна Македонија можете да најдете на официјалната веб-страница на Владата. [3]

СУДСТВО

Судската власт ја вршат судовите. Судовите се самостојни и независни. Судовите судат врз основа на Уставот и законите и меѓународните договори ратификувани во согласност со Уставот. Постои една форма на организација на судството. Итните судови се забранети. Видовите судови, нивната надлежност, нивното основање, укинување, организација и состав, како и постапката што ја следат се уредуваат со закон кој се донесува со мнозинство гласови од две третини од вкупниот број пратеници.

Врховниот суд на Република Северна Македонија е највисокиот суд во Републиката, кој обезбедува униформност во спроведувањето на законите од страна на судовите.

Републичкиот судски совет е составен од седум члена. Собранието ги избира членовите на Советот. Членовите на Советот се избираат од редот на истакнатите членови на адвокатската струка со мандат од шест години со право на еден повторен избор. Републичкиот судски совет му предлага на Собранието избор и разрешување на судии и утврдува предлози за разрешување на судија во случаи утврдени со Уставот; одлучува за дисциплинската одговорност на судиите; ја оценува компетентноста и етиката на судиите во вршењето на нивната функција; и предлага двајца судии да заседаваат во Уставниот суд на Република Северна Македонија.

Јавното обвинителство е единствен и самостоен државен орган кој спроведува правни мерки против лица кои сториле кривични и други со закон утврдени дела, врши и други работи утврдени со закон. Јавниот обвинител го именува Собранието со мандат од шест години и го разрешува Собранието.

Уставниот суд на Република Северна Македонија е орган на Републиката кој ја штити уставноста и законитоста. Уставниот суд одлучува за согласноста на законите со Уставот; одлучува за согласноста на колективните договори и другите прописи со Уставот и законите; ги штити слободите и правата на поединецот и граѓанинот кои се однесуваат на слободата на уверувањето, совеста, мислата и јавното изразување на мислата, политичкото здружување и активност, како и забраната за дискриминација меѓу граѓаните врз основа на пол, раса, религија или национална, социјална или политичка припадност; одлучува за судир на надлежности меѓу носителите на законодавна, извршна и судска функција; одлучува за судир на надлежности меѓу републичките органи и единиците на локалната самоуправа; одлучува за одговорноста на претседателот на Републиката; одлучува за уставноста на програмите и статутите на политичките партии и здруженија на граѓани; а одлучува за други прашања утврдени со Уставот.

​​​​​​​Локална самоуправа

Општините се единици на локалната самоуправа. Општините се финансираат од сопствени извори на приходи утврдени со закон како и од средства од Републиката. Локалната самоуправа се уредува со закон кој се донесува со двотретинско мнозинство гласови од вкупниот број пратеници. Во единиците на локалната самоуправа, граѓаните директно и преку претставници учествуваат во одлучувањето за прашања од локално значење, особено во областите на урбанистичкото планирање, комуналните дејности, културата, спортот, социјалното осигурување и грижата за децата, предучилишното образование, основното образование, основна здравствена заштита и други области утврдени со закон. Општината е автономна во извршувањето на нејзините уставно и законски утврдени сфери на надлежност; надзор над законитоста на својата работа врши Републиката.

​​​​​​​Министерство за образование и наука

Министерството за образование и наука има мисија да го развива образовниот и образовниот систем во Северна Македонија, да ги развива науката, научните достигнувања и иновации преку примена на принципите на квалитет, економичност, граѓанска одговорност и релевантност на пазарот на трудот. Примената на овие принципи ќе овозможи рамноправно учество на Република Северна Македонија во европските образовни, економски и политички интегративни процеси.

Во однос на основното образование , задолжителното деветгодишно основно образование беше воведено во 2007 година според Концептот за деветгодишно основно воспитание и образование. Паралелно со зголемувањето на времетраењето на основното образование, започнаа и реформи на наставните програми. Предметните програми опфаќаат развојни цели за циклусите на основното образование, општи цели за секое одделение и конкретни цели за секоја тема или програма . На ниво на основно образование се идентификувани голем број предизвици: [4]

1. Постигнувањата во учењето на учениците се критично ниски, што е докажано со резултатите постигнати на меѓународни настани за тестирање;
2. Отсуствуваат стандарди кои треба да ги дефинираат исходите од учењето за секој циклус (I, II, III) од основното образование, рамковната наставна програма е преоптоварена и предметните програми имаат мала релевантност за локалната средина;
3. Мерките за надминување на поделбите по етничка линија во училиштата не се доволни, а сегрегацијата во училиштата влијае на социјалната кохезија и меѓуетничката интеграција;
4. Децата со посебни образовни потреби не се доволно вклучени во редовното основно образование;
5. Недостигаат и соодветни системски решенија за идентификација и работа со талентирани ученици;
6. Дидактичките материјали и дидактичките ресурси за реализација на воспитно-образовниот процес на сите наставни јазици (вклучувајќи ги и помошните технологии за ученици со посебни образовни потреби) се недоволни, специјализираните кабинети по одредени предмети не се целосно обезбедени со наставни материјали; итн

Приоритетите се поставени како:

1. Приоритет I. Подобрување на содржината на основното образование;
2. Приоритет II. Зголемување на уписот на ученици, подобрување на инклузивноста и меѓуетничката интеграција на основното образование;
3. Приоритет III. Подобрување на средината за учење и квалитетот на обезбедувањето основно образование;
4. Приоритет IV. Подобрување на капацитетите на човечките ресурси во основните училишта;
5. Приоритет V. Зголемување на ефективноста на организацијата и управувањето со основното образование;

Донесен е нов Закон за основно образование („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 161/2011 од 5.8.2019 година). Новиот закон почна да се применува од учебната 2019/2020 година. Новиот Концепт за основно образование беше донесен во март 2021 година за да се имплементира во учебната 2021/2022 година.

Од учебната 2007-2008 година, средното образование е задолжително за сите граѓани под еднакви услови и услови предвидени со Законот за средно образование, а политиката за упис во средните училишта беше прилагодена според овој услов.

Анализата на состојбата доведе до идентификување на следните предизвици во секторот на средното општо образование:

1. Наставните програми се преоптоварени додека сè уште има предметни програми кои се застарени и не обезбедуваат континуитет во когнитивниот и социо-емоционалниот развој на учениците, не дозволуваат интегриран пристап на учење за појавите, не развиваат доволно генерички и клучни компетенции, не ги поддржуваат современите наставни пристапи и не ги одразуваат тековните општествени процеси;
2. Голем број учебници се застарени и содржат стереотипи, предрасуди и стигма и немаат елементи за соживот, почитување на разликите, интеграција, мултикултурализам, што е комплицирано со демотивирачко законодавство за изработка и преглед на учебниците ;
3. Мултикултурното/интеркултурното образование не е прикажано во наставните или воннаставните активности
4. Оценувањето на квалитетот на наставната програма и оценувањето на учениците се неконзистентни во однос на сите релевантни фактори
5. Поддршката за демократското учество на учениците постојано останува недоволна
6. Недостигаат континуирани валидни информации за националниот образовен систем во однос на меѓународните перспективи;

Според тоа, следните приоритети се дефинирани за периодот до 2025 година (кои се подетално опишани, вклучувајќи мерки, активности и индикатори во соодветниот столб во Акцискиот план) и треба да обезбедат релевантни исходи:

1. Приоритет I. Подобрување на содржината на средното образование;
2. Приоритет II. Зголемување на уписот на ученици и подобрување на инклузивноста и меѓуетничката интеграција во средното образование;
3. Приоритет III. Подобрување на капацитетите на човечките ресурси во средните училишта;
4. Приоритет IV. Подобрување на средината за учење и квалитетот на образованието

Во Република Северна Македонија ниското средно образование е интегрирано со основното образование (ISCED 1 и 2) организирано во една структура. Високото средно образование (во понатамошниот текст средно образование), како посебна организациска структура, ги поврзува основното и ниското средно образование со високото образование во единствениот образовен систем на Република Северна Македонија. Средното образование е задолжително и бесплатно во јавните средни училишта.

Нов Закон за средно образование се планира да се донесе во 2022 година.

Во однос на високото образование, истражување и иновации, во мај 2018 година беше донесен нов Закон за високо образование. Новиот закон претставува пресвртница во изразувањето на слободната мисла во високото образование, гарантирајќи ефективна автономија на Универзитетот, подобрување на условите за работа и живеење. стандарди на професори и истражувачи, но и зголемување на можностите за студентска мобилност преку различни европски програми. Сепак, остануваат уште многу предизвици:

1. Недоволниот квалитет на одредени факултети и универзитети е проследен со нефункционален систем на акредитација и евалуација на универзитетите;
2. Високото образование не обезбедува систем за редовно обезбедување на квалитет;
3. Постапката за признавање на високообразовните квалификации е сложена;
4. Генерално, високообразовниот систем е пререгулиран, што влијае на автономијата на универзитетите;
5. Проширувањето на студиските програми продолжува без соодветна анализа на побарувачката на пазарот на труд и оценка на капацитетите за спроведување
6. Владата и универзитетите не нудат доволно можности за професионално усовршување на наставниот кадар, како и за развој и мобилност на академската кариера и финансиска поддршка за истражување; на универзитетите им недостига млад кадар поради законската рамка и необезбедувањето средства за нови работни позиции; соодносот студент-професор е висок;
7. Нивото на финансирање за истражување останува незадоволително, што резултира особено со несоодветна инфраструктура на научно-истражувачките центри на универзитетите; приоритетните тематски области на истражување не се реформирани; пристапот до глобалните научни бази на податоци е ограничен; не постои соодветен механизам за комерцијализација на иновативни решенија;

Следниве се приоритетите и очекуваните исходи (подетално опишани, вклучувајќи мерки, активности и индикатори, во соодветниот столб во Акциониот план) што се очекува да се постигнат за овој столб:

1. Приоритет I. Обезбедување квалитет и ефективност на високото образование во согласност со европските добри практики
2. Приоритет II. Подобрување на содржината на високото образование
3. Приоритет III. Подобрување на системот за достапност и упис на високото образование
4. Приоритет IV. Подобрување на управувањето и финансирањето на високото образование
5. Приоритет V. Поддршка за истражување и иновации

[1] https://www.sobranie.mk/home-en.nspx

[2] http://pretsedatel.mk/

[3] https://vlada.mk/?ln=en-gb

[4] http://mrk.mk/wp-content/uploads/2018/10/Strategija-za-obrazovanie-ENG-WEB-1.pdf