Finansiranje

U skladu sa Opštim zakonom o obrazovanju, obrazovanje i vaspitanje se ostvaruje u predškolskim ustanovama, školama, obrazovnim centrima, resursnim centrima, kod organizatora obrazovanja odraslih i u domovima učenika, u skladu sa ovim zakonom, a na način i pod uslovima propisanim posebnim zakonom, putem javnih ili privatnih ustanova.

U skladu sa članom 135 Opšteg zakona o obrazovanju i vaspitanju, obrazovanje i vaspitanje se finansira iz:

• javnih prihoda (budžeta Crne Gore i opštine)
• sredstava osnivača
• školarine u privatnim ustanovama
• naknade koju plaćaju roditelji
• prihoda od imovine (zakupa)
• sredstava od prodaje usluga i proizvoda
• donacija, sponzorstva i legata
• drugih izvora.

Budžet Ministarstva prosvjete, nauke i inovacija, koji je dio Budžeta Crne Gore i koji Skupština Crne Gore usvaja na godišnjem nivou, određuje iznos sredstava za sektor obrazovanja. Počev od fiskalne 2005. godine, Ministarstvo sprovodi programski budžet koji u 2024. godini obuhvata 8 programa.

U skladu sa članom 7 Opšteg zakona o obrazovanju, djelatnost javnih ustanova je neprofitna. Iz sredstava Budžeta Ministarstva, u skladu sa članom 136, javnim ustanovama iz mreže ustanova obezbjeđuju se sredstva za:

1. bruto plate i ostala lična primanja zaposlenih
2. tekuće investiciono održavanje
3. investicije u ustanovama
4. materijalne troškove i rashode za energiju
5. kontinuirano profesionalno usavršavanje nastavnika
6. dopunsko osnovno obrazovanje građana Crne Gore na privremenom radu u inostranstvu
7. osnovno obrazovanje odraslih lica
8. eksternu provjeru znanja učenika propisanu zakonom (provjera znanja učenika na kraju trećeg ciklusa, maturski i drugi ispiti)
9. stipendije za talentovane učenike
10. stipendije za deficitarne kvalifikacije
11. takmičenje učenika
12. eksperimentalnu nastavu
13. smještaj i ishranu učenika u domu, odnosno ustanovi
14. subvenciranje udžbenika sa malim tiražom i udžbenika za obrazovanje nacionalnih, odnosno etničkih grupa
15. troškove ishrane djece u predškolskoj ustanovi čiji roditelji su korisnici materijalnog obezbjeđenja porodice u skladu sa posebnim propisima
16. troškove boravka i ishrane, odnosno boravka djeteta samohranog roditelja u predškolskoj ustanovi u visini od 50% visine troškova boravka i ishrane u skladu sa posebnim propisom
17. troškove ljekarskog, odnosno sanitarno-higijenskog pregleda nastavnika, odnosno zaposlenih u skladu sa ovim zakonom i posebnim propisom
18. osposobljavanje i usavršavanje direktora i za rad stručnih savjeta
19. razvojni, savjetodavni i istraživački rad u obrazovanju i vaspitanju
20. razvoj informacionog sistema
21. subvenciranje rješavanja stambenih potreba zaposlenih u ustanovi
22. druge obaveze utvrđene zakonom
23. participaciju prevoza učenika.

Izuzetno, za finansiranje potreba tekućeg investicionog održavanja, investicija u ustanove i materijalnih troškova i troškova energije u javnim ustanovama iz mreže ustanova čiji je osnivač opština, sredstva se obezbjeđuju iz budžeta opštine. Pored ovih izdvajanja, Vlada izdvaja posebna sredstva za obrazovni sistem kroz Kapitalni budžet, u okviru kojeg se značajna sredstva izdvajaju za unapređenje školske infrastrukture. Predškolske ustanove, osnovne škole, obrazovni centri, muzičke škole, gimnazije, mješovite i stručne škole, kao i ustanove za obrazovanje djece sa posebnim obrazovnim potrebama – resursni centar, obrazovanje odraslih, domovi učenika, stiču sredstva iz Budžeta Crne Gore za jednu školsku godinu na osnovu sredstava utvrđenih Budžetom Crne Gore, broja učenika, odnosno djece, koeficijenta programske grupe u koju je obrazovni program svrstan i drugih kriterijuma obrazovnog programa, ustanove i specifičnog područja, u skladu sa Pravilnikom o normativima i standardima za sticanje sredstava iz javnih prihoda za ustanove koje realizuju javno važeće obrazovne programe. Pomenuti Pravilnik propisuje standarde i mjerila za formiranje odjeljenja i grupa, organizaciju savjetodavnih službi, biblioteka, administrativno-računovodstvenih i tehničkih službi i procjenu materijalnih troškova.

Za finansiranje javnih ustanova koje nijesu dio mreže ustanova, a čiji je osnivač opština, sredstva se obezbjeđuju iz budžeta opštine.

Ustanova može sticati sredstva iz budžeta opštine, za:

1. materijalne troškove (održavanje higijene, deratizaciju i dezinfekciju, telefonske i poštanske usluge, internet)
2. investicije u ustanovama čiji je osnivač opština
3. osiguranje objekata ustanove
4. obavezni zdravstveni i sanitarni pregled nastavnika i djece, odnosno učenika
5. prevoz učenika osnovne škole
6. protivpožarnu zaštitu
7. porez i druge dažbine koje propisuje lokalna samouprava
8. korišćenje komunalnih usluga i komunalije
9. naknadu za zemljarinu i firmarinu.

Plata zaposlenih u obrazovanju uređena je Granskim kolektivnim ugovorom za oblast obrazovanja i Granskim kolektivnim ugovorom za ustanove učeničkog i studentskog standarda. Ovi ugovori uređuju pojedinačna prava i obaveze zaposlenih u javnim ustanovama u oblasti predškolskog, osnovnog, srednjeg opšteg (gimnazijskog), stručnog obrazovanja i obrazovanja djece sa posebnim potrebama, domova učenika. Oni definišu prava i obaveze poslodavaca prema zaposlenima, kao i međusobna prava i obaveze ugovornih strana.

Javnoj ustanovi je zabranjeno finansiranje iz sredstava političkih partija. Ustanova koja se finansira iz javnih prihoda ne može zahtijevati učešće učenika, odnosno polaznika u pokrivanju troškova obrazovanja (nastavnih i vannastavnih aktivnosti). U višem srednjem stručnom obrazovanju, za troškove praktične nastave može se odrediti učešće do 20% cijene koštanja obrazovanja učenika za taj obrazovni program u javnoj ustanovi. Cijena koštanja obrazovanja učenika još nije utvrđena.

Privatne ustanove se finansiraju iz budžeta Crne Gore u skladu sa Opštim zakonom o obrazovanju, sredstvima osnivača, školarinama, donacijama, sponzorstvima, zadužbinama i drugim izvorima.
 

Finansiranje predškolskog vaspitanja i obrazovanja

Predškolsko vaspitanje i obrazovanje u javnim predškolskim ustanovama finansira se iz Budžeta Crne Gore na način opisan iznad. Upis u predškolske ustanove je moguć za svu djecu. U javnim predškolskim ustanovama, kada je riječ o infrastrukturnim kapacitetima, uključujući djecu i nastavno osoblje, država obezbjeđuje skoro 80% ukupnih troškova predškolskog vaspitanja i obrazovanja. Ostatak se obezbjeđuje iz naknada koje su regulisane Pravilnikom o utvrđivanju cijene ishrane djece koju plaćaju roditelji u javnoj predškolskoj ustanovi. Roditelji su dužni da plaćaju prosječno 50 eura za cjelodnevni program, odnosno 25 eura za poludnevni program. Djeca čiji su roditelji korisnici materijalnog obezbjeđenja porodice plaćaju polovinu ukupnog mjesečnog iznosa. Troškovi smještaja i ishrane, odnosno boravka djeteta samohranog roditelja u predškolskoj ustanovi, iznose 50% od ukupnih troškova smještaja i ishrane, u skladu sa posebnim propisom.

Privatne predškolske ustanove se finansiraju iz gore navedenih izvora.

Finansiranje osnovnog obrazovanje

Osnovno obrazovanje i vaspitanje, kao dio jedinstvenog obrazovnog sistema, dostupno je svim licima uzrasta od 6 do 15 godina, besplatno je za sve učenike i u najvećoj mjeri se finansira iz državnog budžeta, na osnovu sredstava odobrenih Budžetom Crne Gore.

Javne ustanove osnovnog obrazovanja finansiraju se iz:
1.    javnih prihoda (budžet Crne Gore i opština),
2.    prihoda od imovine (zakup),
3.    donacija, sponzorstava i zavještanja,
4.    drugih izvora.

Privatne ustanove se finansiraju iz gore navedenih izvora.

Finansiranje srednjeg obrazovanja

Budžet Ministarstva prosvjete, nauke i inovacija određuje iznos sredstava za sektor srednjeg obrazovanja koji realizuje javno važeće obrazovne programe u ustanovama čiji je osnivač država. U skladu sa članom 136 Opšteg zakona o obrazovanju i vaspitanju, finansiraju se troškovi koji se odnose na srednje obrazovanje, uključujući zarade zaposlenih, tekuće troškove, troškove energije, investiciono održavanje i slično. Privatne ustanove srednjeg obrazovanja finansiraju se iz gore navedenih izvora.

Ministarstvo prosvjete, nauke i inovacija, u skladu sa članom 49 Zakona o stručnom obrazovanju, obezbjeđuje naknadu učenicima prvog i drugog razreda trogodišnjih obrazovnih programa koji realizuju praktično obrazovanje kod poslodavca i koji su potpisali individualni ugovor o praktičnom obrazovanju (dualni model obrazovanja). Naknada iznosi najmanje 10% za prvu godinu obrazovanja i najmanje 15% za drugu godinu obrazovanja od prosječne neto zarade u Crnoj Gori. Naknada za treću godinu iznosi najmanje 20% prosječne neto zarade u Crnoj Gori. Sredstva za naknade za prvu i drugu godinu obrazovanja obezbjeđuje Ministarstvo, dok sredstva za treću godinu obrazovanja obezbjeđuje poslodavac.

Finansijska autonomija i kontrola

Finansijska kontrola se sprovodi na nivou Ministarstva prosvjete, nauke i inovacija i na nivou Ministarstva finansija.

Naknade u državnom obrazovanju

Budžet ustanova određuje se u skladu sa normativima i standardima utvrđenim zakonom i drugim propisima. Broj nastavnika se određuje u zavisnosti od broja učenika, odnosno djece, broja odjeljenja, odnosno grupa i norme časova. Potreban broj nenastavnog osoblja određuje se u zavisnosti od broja učenika, odnosno djece, načina grijanja i sl., u skladu sa normativima utvrđenim Pravilnikom o normativima i standardima za sticanje sredstava iz javnih prihoda za ustanove koje realizuju javno važeće obrazovne programe. Pravilnik propisuje broj učenika kao normu za određivanje potrebnog broja nastavnog i nenastavnog osoblja. Škole imaju pravo da finansiraju materijalne troškove u iznosu koji se određuje u odnosu na neto zarade u ustanovi, a za određene troškove u iznosu stvarnih troškova.

Određeni broj javnih ustanova ostvaruje sopstvene prihode od školarina, zakupa prostora, donacija i drugih izvora.

Prema analizama iz prethodnih godina, prosječan trošak po djetetu u predškolskim ustanovama iznosi 920 eura, dok prosječan trošak po učeniku u osnovnim školama iznosi oko 850 eura.
 

Finansijska pomoć namijenjena porodicama učenika

Pomoć roditeljima djece predškolskog uzrasta ostvaruje se u skladu sa Pravilnikom o određivanju visine troškova ishrane djece koje plaćaju roditelji u javnim predškolskim ustanovama.

Roditelji koji imaju dvoje ili više djece koja istovremeno borave u ustanovi plaćaju troškove ishrane djece na sljedeći način:
• za prvo i drugo dijete plaćaju troškove ishrane po tržišnoj cijeni,
• za treće dijete plaćaju 50% od tržišne cijene troškova ishrane,
• za četvrto i svako naredno dijete oslobađaju se obaveze da učestvuju u plaćanju troškova ishrane.

U skladu sa članom 2b Zakona o osnovnom obrazovanju, svaki učenik ima pravo na besplatne udžbenike za osnovnu školu, na teret državnog budžeta. Ministarstvo prosvjete, nauke i inovacija kroz budžet planira značajna sredstva za ovu stavku, putem nabavke udžbenika koju realizuje Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.
 

Finansijska pomoć namijenjena porodicama sa djecom s posebnim potrebama

Vaspitanje i obrazovanje djece sa posebnim obrazovnim potrebama finansira se iz budžeta Crne Gore, u skladu sa Zakonom o vaspitanju i obrazovanju djece sa posebnim obrazovnim potrebama. Pomoć u nastavi se organizuje za dijete sa posebnim obrazovnim potrebama u cilju obezbjeđivanja pristupa obrazovanju i postizanja obrazovnih rezultata. Pomoć u nastavi pruža nastavni asistent koji pruža tehničku pomoć tokom pohađanja nastave za djecu sa teškim tjelesnim smetnjama, umjerenim intelektualnim smetnjama, sa oštećenjem vida, potpunim gubitkom sluha i autizmom, u skladu sa rješenjem o usmjeravanju. Škola zaključuje ugovor o radu sa nastavnim asistentom u skladu sa pravilnikom o sistematizaciji i organizaciji radnih mjesta.

U skladu sa individualnim razvojnim i obrazovnim programom (procjena obrazovnih, razvojnih potreba i ciljeva za dijete) i rasporedom časova, određuje se obim podrške koju pruža nastavni asistent, pod nadzorom nastavnika, stručne službe i direktora škole. Jedan nastavni asistent može biti angažovan za više djece, odnosno učenika. Angažovanje nastavnog asistenta za više djece, odnosno učenika, vrši se u skladu sa individualnim razvojnim i obrazovnim programom i rasporedom časova. 

Finansijska pomoć namijenjena učenicima

Finansijska pomoć učenicima obezbjeđuje se kroz stipendije, nagrade, učešće u troškovima prevoza, besplatne udžbenike i programe mobilnosti. Učenici osnovnih i srednjih škola ostvaruju pravo na stipendiju u skladu sa Opštim zakonom o obrazovanju i Pravilnikom o bližim kriterijumima, visini i uslovima za dodjelu stipendija talentovanim učenicima osnovne i srednje škole. Talentovani učenik, kojeg predloži nastavničko vijeće škole, na osnovu mišljenja predmetnog nastavnika, ima pravo na stipendiju. Stipendije se dodjeljuju talentovanim učenicima na osnovu javnog konkursa koji raspisuje Ministarstvo prosvjete, nauke i inovacija najmanje mjesec dana prije početka školske godine. Stipendija se dodjeljuje talentovanim učenicima bez obaveze vraćanja i isplaćuje se u mjesečnom iznosu, u deset jednakih mjesečnih rata.

Na osnovu Opšteg zakona o obrazovanju, osnovan je Fond za kvalitet i talente. Sredstva iz Fonda za kvalitet i talente, u skladu sa Pravilnikom o raspodjeli sredstava iz Fonda za podršku talentima, koriste se za:
• nagrađivanje talentovanih učenika;
• podršku projektima za nabavku opreme, školskog pribora, edukativnih kompleta, stručne i naučno-popularne literature, organizaciju istraživačkih kampova, radionica sa praktičnim vježbama i eksperimentima i za učenike na međunarodnim takmičenjima (olimpijade i drugi sajmovi znanja);
• organizaciju smotri i takmičenja za mlade istraživače.

Stipendije i naknade za deficitarna zanimanja

Od školske 2017/2018. godine, Ministarstvo prosvjete, nauke i inovacija, u skladu sa Opštim zakonom o obrazovanju, obezbjeđuje stipendije za deficitarna zanimanja učenicima koji se obrazuju u trogodišnjim programima radi sticanja kvalifikacija koje se prepoznaju kao deficitarne na tržištu rada. Pravo na učešće na konkursu mogu ostvariti učenici koji imaju status redovnog učenika. Stipendije se dodjeljuju učenicima bez obaveze vraćanja, odobravaju se za jednu školsku godinu i isplaćuju se u mjesečnom novčanom iznosu u deset jednakih mjesečnih rata. Uspjeh učenika se dokazuje svjedočanstvom škole u kojoj su završili osnovno obrazovanje.

Ministarstvo prosvjete, nauke i inovacija raspisuje konkurs za dodjelu stipendija za deficitarna zanimanja u junu i avgustu i objavljuje ga na zvaničnom sajtu Ministarstva.

Pravo na smještaj u domovima učenika i ostvarivanje prava na učešće u prevozu ostvaruje se na osnovu kriterijuma i na način utvrđen Pravilnikom o kriterijumima, načinu, uslovima i visini naknade za ostvarivanje prava na smještaj i ishranu u domu participaciju prevoza učenika i studenata. Učenici mogu boraviti u domu, odnosno ostvarivati pravo na učešće u prevozu tokom trajanja nastave u skladu sa školskim kalendarom, odnosno do završetka obaveza prema obrazovnom programu. Prijem učenika u dom vrši se na osnovu konkursa koji raspisuje Ministarstvo prosvjete, nauke i inovacija.

Učenici osnovne škole koji putuju pet ili više kilometara do škole imaju pravo na učešće u prevozu u prigradskom saobraćaju. Učenici srednjih škola koji putuju pet ili više kilometara do škole imaju pravo na učešće u prigradskom i međugradskom saobraćaju. Učenici osnovne škole imaju pravo na učešće u prevozu u iznosu od 40% od cijene karte, a učenici srednjih škola u iznosu od 20% od cijene karte. Učenici čiji roditelji ili staratelji ostvaruju pravo na materijalno obezbjeđenje prema propisima o socijalnoj zaštiti ostvaruju pravo na učešće u prevozu u iznosu od 50% od cijene karte.

Ukupno 13 opština obezbijedilo je besplatne udžbenike za prvake – Herceg Novi, Tivat, Bar, Mojkovac i Podgorica, Kotor, Nikšić, Danilovgrad, Bijelo Polje, Cetinje, Budva, Plužine i Berane. Budva i Berane su jedine opštine koje su obezbijedile besplatne udžbenike za sve učenike osnovne škole, odnosno za učenike od prvog do devetog razreda, dok Herceg Novi obezbjeđuje udžbenike za učenike osnovne škole do trećeg razreda. Ministarstvo prosvjete, nauke i inovacija i Ministarstvo za ljudska i manjinska prava obezbjeđuju besplatne udžbenike za sve RE učenike u Crnoj Gori, ukoliko ih ne obezbijedi Centar za socijalni rad.

Privatno obrazovanje

Privatna ustanova koja realizuje javno važeće obrazovne programe može se finansirati iz budžeta Crne Gore u skladu sa Opštim zakonom o obrazovanju, ako:
1. realizuje obrazovni program od prvog do završnog razreda školovanja;
2. realizuje obrazovni program za djecu predškolskog uzrasta najmanje jednu godinu;
3. ima upisana najmanje dva odjeljenja prvog razreda, a za muzičku školu najmanje 35 učenika;
4. ima zaposlene nastavnike i saradnike potrebne za realizaciju obrazovnog programa, u skladu sa zakonom i drugim propisima.

Ministarstvo prosvjete, nauke i inovacija utvrđuje da li privatna ustanova ispunjava uslove.

Srednje vjerske škole (koje realizuju javno važeće obrazovne programe) mogu se finansirati iz budžeta Crne Gore.

Međusobna prava i obaveze između privatne ustanove i države uređuju se upravnim ugovorom.

Školarinu po učeniku, odnosno djetetu u privatnoj ustanovi određuje osnivač. Naknada za školarinu po učeniku ili djetetu u privatnoj ustanovi koja se finansira iz budžeta Crne Gore može biti do 10% viša od sredstava koja se obezbjeđuju po učeniku ili djetetu u javnoj ustanovi.

Sredstva iz budžeta Crne Gore obezbjeđuju se koncesionaru za realizaciju javno važećeg obrazovnog programa u skladu sa ugovorom.

Država je dužna da obezbijedi da djeca, učenici ili polaznici završe obrazovanje iz privatne ustanove koja, usljed prestanka finansiranja iz javnih prihoda, ne realizuje javno važeći obrazovni program.