Visoko obrazovanje u BiH je prepoznato kao prioritetna oblast od posebnog javnog interesa. Briga o kvalitetu obrazovanja i njegovom razvoju postaje u BiH priritet u obrazovnim politikama na svim nivoima. Javni univerziteti u BiH počeli su raditi na reformi i uvođenju politika i prakse osiguranja kvaliteta i prije uključivanja BiH u bolonjski proces 2003. godine. Tokom akademske 2003/2004. godine svi postojeći javni univerziteti u BiH uključeni su u institucionalnu procjenu Evropske asocijacije univerziteta (EUA).

Ključni dokumenti iz oblasti osiguranja kvaliteta u visokom obrazovanju u BiH  su Standardi i smjernice za osiguranje kvaliteta u visokom obrazovanju u BiH i Preporuke za implementaciju osiguranja kvaliteta u visokom obrazovanju u BiH (Odluka Savjeta ministara BiH od 27.12.2007. godine o usvajanju dokumenata potrebnih za dalju implementaciju bolonjskog procesa u BiH -„Službeni glasnik BiH“, broj 13/08). Treći ključni dokument kojim je definisan sistem osiguranja kvaliteta u BiH je Okvirni zakon o visokom obrazovanju u BiH usvojen 2007. godine („Službeni glasnik BiH“, broj 59/07 i 59/09) - http://hea.gov.ba/Dokumenti/Zakoni-propisi/?id=105   (http://hea.gov.ba/Dokumenti/Zakoni-propisi/?id=91)

BiH je potpisala Bolonjsku deklaraciju 2003. godine na ministarskoj konferenciji u Berlinu, ali tek usvajanjem Okvirnog zakona o visokom obrazovanju u BiH postignut je napredak u smislu uspostavljanja zajedničkog zakonodavnog okvira za cijelu zemlju, ali i odlučujuća prekretnica u podršci reformama visokog obrazovanja u BiH po principima i standardima reformskih procesa u Evropskom prostoru visokog obrazovanja.

Okvirnim zakonom utvrđena je organizacija visokog obrazovanja u BiH, odgovornost nadležnih vlasti, osnovana su tijela za provođenje zakona i međunarodnih obaveza BiH: Agencija za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje kvaliteta, Centar za informisanje i priznavanje dokumenata iz oblasti visokog obrazovanja, te uspostavljena Rektorska konferencija BiH. Uz Ministarstvo civilnih poslova BiH i Konferenciju ministara obrazovanja, BiH ima uspostavljenu institucionalnu mrežu sa jasno definisanim nadležnostima, odgovornostima i zadacima, koji obezbijeđuju povoljne uslove za izvođenje i razvoj visokog obrazovanja, na osnovu prihvaćenih strateških ciljeva, evropskih standarda,  i bolonjskih principa.

Na osnovu člana 48. Okvirnog zakona o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini, Agencija za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje kvaliteta je izradila referentne dokumente „Kriteriji za akreditaciju visokoškolskih ustanova u BiH“ („Službeni glasnik BiH“, broj 75/10) - http://hea.gov.ba/Dokumenti/dokumenti_agencije/?id=2459  (http://hea.gov.ba/Dokumenti/dokumenti_agencije/?id=4456)   

dokument Odluka o dopuni Odluke o kriterijima za akreditaciju visokoškolskih ustanova u Bosni i Hercegovini (“Službeni glasnik BiH”, broj: 44/13)-

http://hea.gov.ba/Dokumenti/dokumenti_agencije/?id=4222

http://hea.gov.ba/Dokumenti/dokumenti_agencije/Archive.aspx?pageIndex=1

i dokument „Odluka o normama kojima se određuju minimalni standardi u području visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini“ ("Službeni glasnik BiH", broj 100/11) - http://hea.gov.ba/Dokumenti/dokumenti_agencije/Default.aspx?id=3065

http://hea.gov.ba/Dokumenti/dokumenti_agencije/?id=3512

Dokumenti su u potpunosti usklađeni sa dokumentom „Standardi i smjernice za osiguranje kvaliteta u Evropskom prostoru visokog obrazovanja“- ESG koji je usvojila konferencija evropskih ministara obrazovanja u Bergenu 2005. godine, a koji je preporukom Evropskog parlamenta i Vijeća broj 2006/143/EC od 15.02.2006. godine preporučen kao bazični dokument za osiguranje kvaliteta u visokom obrazovanju u zemljama Evropske unije.

Agencija za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje kvalteta od decembra 2009. godine postala je punopravni član Međunarodne mreže agencija za osiguranje kvaliteta u visokom obrazovanju (INQAAHE). U februaru 2010. godine Agencija je dobila status pridruženog člana u Evropskoj asocijaciji za osiguranje kvaliteta (ENQA), a od maja 2010.godine, HEA je punopravna članica Mreže agencija za osiguranje kvaliteta u visokom obrazovanju centralne i istočne Evrope (CEEN).  

BiH ima složenu političku i upravnu strukturu koja doprinosi stvaranju specifičnog ambijenta za oblast visokog obrazovanja. Obrazovanje u BiH, uključujući i visoko obrazovanje je u potpunoj i nepodijeljenoj nadležnosti entiteta Republika Srpska, deset kantona u Federaciji Bosne i Hercegovine i Brčko distrikta BiH. Svaka od 12 administrativnih cjelina ima svoje ministarstvo obrazovanja/odjeljenje za obrazovanje, zakone za oblast obrazovanja, budžete za obrazovanje, utvrđuje obrazovnu politiku i ima sva druga prava i obaveze koja prizilaze iz mandata nadležne obrazovne vlasti, odgovorne za organizaciju i funkcionisanje obrazovanja na svom području odgovornosti.

Pored Okvirnog zakona o visokom obrazovanju u BiH, zakonodavni okvir u BiH čine zakoni o visokom obrazovanju entiteta RS, kantona u FBiH i Brčko distriktu BiH. Zakoni su dostupni na

http://hea.gov.ba/Dokumenti/Zakoni- propisi/Archive.aspx?template_id=52&pageIndex=1

(http://hea.gov.ba/Dokumenti/Zakoni-propisi/Archive.aspx?pageIndex=1)

Agencija za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje kvaliteta je u postupku javnog konsultovanja sa svim zainteresovanim stranama izradila i objavila u Službenom glasniku BiH i na web stranici Agencije dokumente koji se odnose na proces akreditacije u BiH. Nadležne obrazovne vlasti su u cilju preciziranja postupka akreditacije  donijele slijedeće pravilnike i procedure: Pravilnik o akreditaciji visokoškolskih ustanova i studijskih programa („Službene novine Kantona Sarajevo“, broj 26/13); Pravilnik o postupku akreditacije visokoškolskih ustanova i studijskih programa („Službene novine Tuzlanskog kantona“, broj 18/13 i 9/14); Pravilnik o postupku akreditacije visokoškolskih ustanova i studijskih programa („Službene novine Unsko-sanskog kantona“, broj 17/14); Pravilnik o postupku akreditacije visokoškolskih ustanova i studijskih programa u Srednjobosanskom kantonu („Službene novine Srednjobosanskog kantona“, broj 6/14); Pravilnik o akreditaciji visokoškolskih ustanova i studijskih programa („Službene novine Hercegovačko-neretvanskog kantona“, broj 4/14); Pravilnik o akreditaciji visokoškolskih ustanova na području Zeničko-dobojskog kantona („Službene novine Zeničko-dobojskog kantona“, broj 4/12 i 13/13); Pravilnik o postupku akreditacije visokoškolskih ustanova i studijskih programa („Službene novine Hercegbosanskog kantona“, broj 2/13) i Procedura za akreditaciju visokoškolskih ustanova (RSHEAA).

Nadležna tijela

Okvirnim zakonom o visokom obrazovanju u BiH utvrdjuje se organizacija visokog obrazovanja u BiH, odgovornost nadležnih vlasti u ovoj oblasti, ustanovljavaju tijela za provodjenje zakona i medjunarodnih obaveza BiH, te način osiguravanja kvaliteta u oblasti visokog obrazovanja.

Agencija za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje kvaliteta (HEA) je osnovana na osnovu Okvirnog zakona o visokom obrazovanju kao samostalna upravna organizacija. U ovom zakonu propisane su  nadležnosti za HEA i nalaze se u članovima od 47 do 52.

Član 48. zakona definiše sljedeće nadležnosti HEA:

-           utvrđivanje jasnih, transparentnih i pristupačnih kriterija za akreditaciju visokoškolskih ustanova i donošenje normi kojima se određuju minimalni standardi u oblasti visokog obrazovanja;

-           utvrđivanje kriterija za izbor domaćih i međunarodnih stručnjaka koji daju ocjenu i obavljaju reviziju kvaliteta i daju preporuke o akreditaciji visokoškolskih ustanova;

-           davanje preporuka o kriterijima i standardima ministarstvu Republike Srpske, kantonalnim ministarstvima i Brčko Distriktu BiH za osnivanje i zatvaranje visokoškolskih ustanova, te za prestrukturiranje studijskih programa;

-           davanje preporuka o kriterijima za licenciranje visokoškolskih ustanova i studijskih programa;

-           davanje preporuke o najnižim školarinama za sve studente na akreditiranim visokoškolskim ustanovama,  s ciljem usklađivanja najnižih školarina na cijeloj teritoriji Bosne i Hercegovine;

-           davanje savjeta o politici rada i razvoja ministarstvu Republike Srpske, kantonalnim ministarstvima i Brčko Distriktu BiH;

-           davanje savjeta i informacija o pitanjima iz svoje nadležnosti zainteresiranim strankama;

-           utvrđivanje standarda kvaliteta, analizu kvaliteta, davanje preporuka za otklanjanje nedostataka kvalitete studija i visokoškolskih ustanova;

-           predstavljanje Bosne i Hercegovine u međunarodnim organizacijama za kvalitet u visokom obrazovanju;

-           predlaganje opštih smjernica i kriterija na osnovu kojih se iz budžeta institucija BiH mogu dodjeljivati sredstva visokoškolskim ustanovama za naučnoistraživački rad;

-           donošenje pravilnika i drugih akata iz svoje nadležnosti.

Prema članu 49. Zakona, u području akreditacije, HEA je nadležna za:

-           raspisivanje javnog konkursa za izbor domaćih i međunarodnih stručnjaka za ocjenjivanje i reviziju kvaliteta i davanje preporuka o akreditaciji visokoškolskih ustanova, odnosno njihovih studijskih programa;

-           osnivanje komisije za utvrđivanje liste stručnjaka koji zadovoljavaju kriterije iz člana 48. Okvirnog zakona o visokom obrazovanju. Komisija ima pet članova, a čini je po jedan predstavnik Rektorske konferencije, jednog kantonalnog ministarstva, ministarstva Republike Srpske, Brčko Distrikta BiH, te predstavnik Agencije;

-           dostavljanje utvrđene liste stručnjaka na usvajanje svim ministarstvima obrazovanja u BiH i nadležnom odjeljenju Brčko Distrikta BiH;

-           imenovanje komisije stručnjaka, na osnovu prijedloga nadležnih obrazovnih vlasti u pogledu izbora stručnjaka s utvrđene liste stručnjaka;

-           davanje preporuke nadležnim obrazovnim vlastima o akreditaciji visokoškolske ustanove, odnosno studijskog programa, na osnovu mišljenja komisije stručnjaka;

-           postupak i rješenje o akreditaciji i licenciranju visokoškolskih ustanova koje donose ministarstvo Republike Srpske, kantonalna ministarstva i Brčko Distrikt BiH,  u skladu  s  članom 48. Okvirnog zakona o visokom obrazovanju;

-           ocjenjivanje usklađenosti rješenja o akreditaciji s normama i kriterijima iz člana 48. ovog zakona i u slučaju utvrđene neusklađenosti, davanje preporuke upravnom odboru za preduzimanje daljnjih mjera, sve do mjere poništenja rješenja o akreditaciji. Žalbu na rješenje o poništenju rješenja o akreditaciji nadležne obrazovne vlasti podnose Upravnom odboru Agencije;

-           vođenje državnog registra akreditiranih visokoškolskih ustanova;

-           stalnu dostupnost na svojoj internet stranici liste akreditiranih visokoškolskih ustanova u Bosni i Hercegovini  i njeno objavljivanje najmanje jednom godišnje u "Službenom glasniku BiH", a najmanje dva puta godišnje u trima visokotiražnim dnevnim novinama.

U članu 50. zakona HEA je nadležna da donosi uputstvo o formi i sadržaju diplome i dodatka diplome koju izdaju akreditovane visokoškolske ustanove.

Agencija za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje kvalteta od decembra 2009. godine postala je punopravni član Međunarodne mreže agencija za osiguranje kvaliteta u visokom obrazovanju (INQAAHE). U februaru 2010. godine Agencija je dobila status pridruženog člana u Evropskoj asocijaciji za osiguranje kvaliteta (ENQA), a od maja 2010.godine, HEA je punopravna članica Mreže agencija za osiguranje kvaliteta u visokom obrazovanju centralne i istočne Evrope (CEEN).

Osim Ministarstva prosvjete i kulture RS, postoji  i Agencija za akreditaciju visokoškolskih ustanova RS. U skladu sa Zakonom o visokom obrazovanju RS („Službeni glasnik RS“, br 73/10, član 27.), postupak akreditacije za postojeće visokoškolske ustanove i studijske programe u Republici Srpskoj provodi se od strane Agencije za akreditaciju u saradnji sa Agencijom za visoko obrazovanje, a procjenjujući nivo postignutog kvaliteta u skladu s postojećim standardima i krijerijima na području osiguranja kvaliteta, Takođe, Agencija za akreditaciju vodi registar akreditovanih visokoškolskih ustanova i studijskih programa u Republici Srpskoj, prikuplja i obrađuje podatke o visokoškolskom sistemu RS s ciljem pružanja relevantnih informacija i statističkih pokazatelja učesnicima, organizuje treninge i certifikovanje osoblja u području osiguranja kvaliteta.

Agencija za akreditaciju postala je punopravni član Međunarodne mreže agencija za osiguravanje kvaliteta u visokom obrazovanju (INQAAHE) u 2015. godini.  Tada  je uspostavljen Akreditacijski Forum RS kao stručno tijelo, koje ima značajnu ulogu u ostvarenju misije Agencije za poboljšanje kvaliteta visokog obrazovanja u RS. U cilju razvoja sistema visokog obrazovanja i stručne i savjetodavne pomoći u institucijama visokog obrazovanja i nadležnih organa, osnovano je Vijeće za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje kvalitete RS. Vijeće razmatra izvještaj Komisije za licenciranje i obrazlaže  opravdanost  uspostavljanja  novih visokškolskih ustanova u Republici Srpskoj.

Takođe, bavi se izvještajima samoprocjene ustanove visokog obrazovanja u RS i daje preporuke za poboljšanje sistema kvaliteta institucijama visokog obrazovanja .

Tijelo za interno osiguravanje kvaliteta u BiH (npr. Odbora za osiguravanje kvaliteta) koji se sastoji od institucionalnih stručnjaka u području kvaliteta u visokom obrazovanju je osnovano na nivou visokoškolske ustanove. Ta tijela su odgovorna, između ostalog za izradu prijedloga politike kvaliteta i kvaliteta strategije, neophodnih postupaka i smjernica za osiguravanje kvaliteta na nivou institucija i provođenje sistema kvaliteta u visokoobrazovnim institucijama. Kancelarije za osiguranje kvaliteta odgovorne za tehničku podršku osiguranja kvaliteta osnivaju se na univerzitetima i fakultetima. Neki univerziteti su imenovali prorektore koji su odgovorni za osiguranje kvaliteta i koordinatore za osiguranje kvaliteta u svojim organizacijskim jedinicama (fakultetima).

Pristup i metode za osiguranje kvaliteta

U BiH se provode dva odvojena procesa: postupak licenciranja i proces akreditacije.

Licenciranje je postupak pregleda ispunjavanja minimalnih standarda za početak rada i obavljanja djelatnosti visokog obrazovanja, to predstavlja i dozvolu za rad koje dodjeljuju nadležne obrazovne vlasti. Standardi u pogledu kvantitativno-normativnih zahtjeva koji se odnose na čovjeka, prostorne i materijalne i tehničke resurse u obrazovnim ustanovama (potrebnog prostora u m2/ po studentu, broj biblioteka, broj računara/studenta, broj akademskog osoblja/veličine obrazovnih grupa, itd ) nisu jednaki na području cijele BiH.

Svaka nadležna obrazovna vlast, usvaja svoje minimalne standarde i procjena se vrši od strane nezavisnih ekspertskih panela za licenciranje, imenovanih od nadležnih obrazovnih vlasti. Odgovornost za procese uspostavljanja ispunjenje važećih zakona, standarda i normi, kao i, kontinuirano praćenje i kontrola rada je takođe na 12 nadležnih obrazovnih vlasti u BiH. Agencija za visoko obrazovanje nema ulogu u provođenju procesa licenciranja visokoškolskih ustanova u BiH, ali je, u skladu sa obavezom iz Okvirnog zakona o visokom obrazovanju, razvila kriterijume za licenciranje visokoškolskih institucija i studijskih programa u BiH. Kriterijumi za licenciranje nisu jednaki za sve dijelove BiH. Prema važećim zakonima, nadležne obrazovne vlasti su odgovorne za licenciranje visokoškolskih ustanova.

Akreditacija je postupak kojim se, na osnovu eksternog pregleda i ocjene kvaliteta, potvrđuje da je obrazovna ustanova ispunila postavljene standarde i kriterije u svom radu, koji odgovaraju kvalitetu norme. Kriterije za akreditaciju je usvojila Agencija za visoko obrazovanje i oni su jedinstveni i obavezni za sve ustanove visokog obrazovanja u BiH, kako javne tako i privatne, a oni se primjenjuju na cijeloj teritoriji BiH. Navedeni kriteriji predstavljaju osnove za obrazovne ustanove za pripremu izvještaja samovrednovanja i njihovo ispunjenje se provjerava od strane nezavisnog stručnog vijeća imenovanog od strane Agencije za visokoobrazovanje u postupku eksternog vrednovanja. Kriteriji za akreditaciju ustanova visokog obrazovanja u BiH su sljedeći: razvoj i strategija obrazovnih ustanova; upravljanje, interno osiguranje kvaliteta; postupci za osiguranje kvaliteta studijskih programa; postupci za ocjenjivanje studenata; ljudski resursi, njihov kvalitet; informacijski sistemi; javno informisanje; međunarodni odnosi.

Okvirni zakon o visokom obrazovanju u BiH navodi da će nadležne obrazovne vlasti, kao i druga tijela i organizacije u BiH i u svrhu zapošljavanja ili javnom svojstvu, prepoznati samo ona akademska zvanja i diplome koje izdaju visokoškolske ustanove.

Učesnici u procesu eksternog osiguranja kvaliteta u visokom obrazovanju su: obrazovne ustanove, nadležne obrazovne vlasti, Agencija za visoko obrazovanje i komisija domaćih i međunarodnih stručnjaka (njihova uloga je pružiti procjenu i provesti kontrole kvaliteta i oni daju preporuke o akreditaciji ustanove visokog obrazovanja i studijskih programa u BiH). Postoje četiri kategorije stručnjaka: predstavnik akademske zajednice, predstavnik ekonomije i prakse, međunarodni stručnjak i student. Komisija za svaki postupak akreditacije  obrazovnih ustanova treba da sadrži minimum svake od četiri kategorije stručnjaka.

Spoljni procesi osiguranja kvaliteta u BiH su strukturisani u četiri koraka:

1) samo-evaluacije u formi izveštaja koji je izrađen od strane institucija visokog obrazovanja,

2) posjeta sajta visokoškolske ustanove,

3) spoljni evaluacija u formi izvještaja objavljena od strane CEA-a,

4) follov-up aktivnosti preduzete od strane visokoškolske ustanove za rješavanje preporuka komisije koje su navedene u spoljnjem izveštaju o evaluaciji.

U skladu sa ustavnom strukturom BiH, postoji nekoliko propisa u BiH za eksterno osiguranje kvaliteta koje su kombinovane za svaku proceduru akreditacije, a to su: Okvirni zakon o visokom obrazovanju u BiH, kriterijumi za akreditaciju visokoškolskih institucija u BiH, kriterijumi za akreditaciju studijskih programa (Odluka o izmjenama i dopunama Odluke o kriterijumima za akreditaciju visokoškolskih institucija u BiH (Službeni glasnik BiH, broj 44/13), Odluke o normama propisivanje minimalnih standarda u visokom obrazovanju u BiH i Pravilnika o procedurama akreditacije nadležnih obrazovnih vlasti: 7 kantonalnih procedura akreditacije i postupak za akreditaciju visokoškolskih ustanova Agencije za akreditaciju visokoškolskih ustanova RS.

Institucije visokog obrazovanja pripremaju izveštaj o samoocjenjivanju (koji je pripremljen od strane tima za samoevaluaciju, uspostavljenog u svakoj instituciji visokog obrazovanja, u čiji sastav ulazi menadžment, osoblje za osiguranje kvaliteta, administrativno osoblje i studenati), a u skladu sa odredbama kantonalnih zakona o visokom obrazovanju, Zakona o visokom obrazovanju RS i Zakona o visokom obrazovanju u Brčko Distrikta. Zahtjev za akreditaciju se podnosi nadležnim obrazovnim vlastima kantona, RS (Agenciji za akreditaciju visokoškolskih ustanova RS)) i nadležnom odeljenju Brčko Distrikta. Po prijemu zahteva za akreditaciju od strane institucija visokog obrazovanja i provjere njegove blagovremenosti, navedene nadležne obrazovne vlasti dostavljaju Agenciji za visoko obrazovanje, prijedlog za imenovanje stručne komisije za procjenu i pregled kvaliteta određenih institucija visokog obrazovanja, odnosno studijskog programa.

Agencija za visoko obrazovanje imenuje stručnu komisiju na osnovu predloga nadležnih obrazovnih vlasti sa prethodnom provjerom da li su predloženi članovi stručne komisije  na utvrđenoj listi eksperata Agencije za visoko obrazovanje. Komisija stručnjaka prihvata datum provođenja posjeta. Na osnovu mišljenja stručnog vijeća, vrši procjenu i pregled kvaliteta institucija visokog obrazovanja, tj svakog studijskog programa koji se izučava u institucijama visokog obrazovanja. Agencija za visoko obrazovanje daje preporuke o akreditaciji institucija visokog obrazovanja, koje se podnose nadležnim obrazovnim vlastima, a koje donose odluku o akreditaciji. Osim toga, nadležne obrazovne vlasti obezbeđuju da Agencija za visoko obrazovanje sa odlukom o akreditaciji upiše instituciju visokog obrazovanja u Državni registar akreditovanih visokoškolskih ustanova u BiH koji vodi Agencija za visoko obrazovanje u skladu sa Okvirnim zakonom o visokom obrazovanju u BiH.

Spisak akreditovanih visokoškolskih ustanova u BiH je dostupan na sledećem linku: http://hea.gov.ba/akreditacija_vsu/Default.aspk~~HEAD=pobj